Ճ Գ Ն Ա

ISSN 1829-2984
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ
ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
К
КР
РИ
ИЗЗИ
ИС
СН
НО
ОЕ
ЕУ
УП
ПР
РА
АВ
ВЛ
ЛЕ
ЕН
НИ
ИЕ
Е
И
ИТ
ТЕ
ЕХ
ХН
НО
ОЛ
ЛО
ОГ
ГИ
ИИ
И
No 8
1
C
CR
RIISSIISS M
MA
AN
NA
AG
GE
EM
ME
EN
NT
T
A
AN
ND
DT
TE
EC
CH
HN
NO
OL
LO
OG
GIIE
ESS
ISSN 1829-2984
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
Հ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ
ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ
ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
СБОРНИК НАУЧНЫХ И НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИХ
СТАТЕЙ
CRISIS MANAGEMENT AND TECHNOLOGY
SCIENTIFIC AND SCIENTIFIC - METHODICAL
COLLECTED ARTICLES
No 8
ԵՐԵՎԱՆ
ЕРЕВАН
YEREVAN
2014ՏԴ 351/354 (479.25) : 502 : 378
2
ԳՄԴ 67.99 (ՁՀ) 1 + 20.1 + 74.58
435
Երաշխավորված է տպագրության ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարության
Ճգնաժամային կառավարման պետական ակադեմիայի
գիտական խորհրդի կողմից
Ճգնաժամային կառավարում և տեխնոլոգիաներ: Գիտ. և գիտամեթոդ.
հոդվածների ժողովածու.- Եր.: ՀՀ ԱԻՆ «Ճգնաժամային կառավարման
պետական ակադեմիա» ՊՈԱԿ, 2014.-196 էջ:
ՀՏԴ 351/354 (479.25) : 502 : 378
ԳՄԴ 67.99 (ՁՀ) 1 + 20.1 + 74.58
ISSN 1829-2984– 2 – 496 – 1 © ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ, 2014
3
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ
Գլխավոր խմբագիր` ՄԱԹԵՎՈՍՅԱՆ Հ. Շ.
Գլխ. խմբագրի տեղակալ` ՂԱՐԻԲՅԱՆ Հ. Պ.
Պատ. քարտուղար` ԿՐԲԵԿՅԱՆ Վ. Գ.
ԱԹԱԲԵԿՅԱՆ Ռ. Ա.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ԵՐԻՑՅԱՆ Մ. Լ.
Քիմիական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ԿԱՐԱԽԱՆՅԱՆ Ա. Ս.
Երկրաբանական գիտությունների դոկտոր
ՄԿՐՏՉՅԱՆ Մ. Ա.
Մանկավարժական գիտությունների դոկտոր
ՆԱԶԱՐԵԹՅԱՆ Ս. Ն.
Երկրաբանահանքաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Հ. Հ.
Մանկավարժական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՍԱՀՐԱԴՅԱՆ Ա. Ի.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ Վ. Է.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ՕՐԴՅԱՆ է. Հ.
Տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր
ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆ Ռ. Հ.
Տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԲԱԳԻՅԱՆ Վ. Ա.
Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու
ԳՅՈՒՐՋՅԱՆ Յու. Գ.
Տնտեսագիտության թեկնածու
ԷԼԲԱԿՅԱՆ Գ. Զ.
Աշխարհագրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ Ի. Ա.
Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՀԱԿՈԲՅԱՆ Մ. Ն.
Տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ
ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Հ. Մ.
Երկրաբանական գիտությունների թեկնածու
© ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ, 2014
4
ГОСУДАРСТВЕННАЯ АКАДЕМИЯ КРИЗИСНОГО УПРАВЛЕНИЯ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ
Главный редактор МАТЕВОСЯН Г. Ш.
Заместитель гл. редактора КАРИБЯН А. П.
Отв. секретарь КРБЕКЯН В. Г.
АТАБЕКЯН Р. А.
Доктор технических наук
ЕРИЦЯН М. Л.
Доктор химических наук, профессор
КАРАХАНЯН А. С.
Доктор геологческих наук
МКРТЧЯН М. А.
Доктор педагогических наук
НАЗАРЕТЯН С. Н.
Доктор геологоминералогических наук, профессор
ПЕТРОСЯН Г. А.
Доктор педагогических наук, профессор
САГРАДЯН А. И.
Доктор технических наук, профессор
СТЕПАНЯН В. Э.
Доктор технических наук
ОРДЯН Э. А.
Доктор экономических наук, профессор
АЛАВЕРДЯН Р. A.
Кандидат технических наук, доцент
БАГИЯН В. А.
Кандидат биологических наук
ГЮРДЖЯН Ю. Г.
Кандидат экономических наук
ЭЛБАКЯН Г. З.
Кандидат географических наук, доцент
КАРАПЕТЯН И. А.
Кандидат физико-математических наук, доцент
АКОПЯН М. Н.
Кандидат экономических наук, доцент
ПЕТРОСЯН Г. М.
Кандидат геологических наук
© КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ, 2014
5
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
ՀՏԴ ՀՏԴ 351/354
I.ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Հ.Շ. Մաթևոսյան
ՓՐԿԱՐԱՐԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ԿԱՏԱՐՄԱՆ ՃԱՐՏԱՐԱԳԻՏԱԿԱՆ
ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Ժամանակակից պայմաններում ռազմական գործողությունների բնույթի ու խոցող միջոցների
զարգացման գործընթացները պահանջում են քաղաքացիական պաշտպանության (ՔՊ) կառավարման
համակարգի գործունեության կատարելագործում, քաղաքացիական պաշտպանության հիմնախնդիրների
լուծման նոր մեթոդների կիրառում: Փրկարարական և վթարավերականգնողական աշխատանքների
կատարման գործընթացի արդյունավետությունը սերտորեն կապված է այդ աշխատանքների կատարման
ճարտարագիտական ապահովման գործընթացներից:
Առանցքային բառեր. ճարտարագիտական ապահովում, ՔՊ ուժեր, ՔՊ կազմավորումներ, խոցման
օջախ, վթարավերականգնողական աշխատանքներ, ջրամատակարարման համակարգ:
Г.Ш. Матевосян
ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ИНЖЕНЕРНОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ РЕАЛИЗАЦИИ
СПАСАТЕЛЬНЫХ РАБОТ
Процессы развития средств поражения и характер ведения боевых действий в современных условиях
требуют усовершенствования деятельности системы управления гражданской обороны (ГО) и применения
новых методов решения ее фундаментальных задач. Эффективность осуществления процесса спасательных
и аварийно-восстановительных работ теснейшим образом связана с вопросами их инженерного
обеспечения.
Ключевые слова: инженерное обеспечение, силы ГО, формирования ГО, очаг поражения, аварийновосстановительные работы, система водоснабжения.
H.Sh. Matevosyan
BASIC DIRRECTIONS OF ENGINEERING PROVIDING ACTIVITIES IN RESCUE
PERFORMANCE
Nature of modern military operations and destruction processes require means for development civil
protection (CP) system management activities. New methods of civil defense problems, solving the rescue and
restoration work on the implementation process, closely related to the implementation of engineering processes.
Keywords. provides engineering, civil defense forces, civil defense units, destruction hearth, accident restore
works, water supply system.
Մաթևոսյան Համլետ Շմավոնի- ռեկտոր (ՃԿՊԱ).
6
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Մ.Ն. Հակոբյան
ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԵՏԱԳԾԻՑ ԿԱԽՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԱԶԳԱՅԻՆ
ՆՈՐԱՐԱՐԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ
«Զարգացման հետագծից կախվածությունը» լայն հասկացություն է և ընդգրկում է բազմաթիվ
ոլորտներ: Եվ հետաքրքիր է նրանց, ովքեր զբաղվում են զարգացման համակարգերի և նորարարական
տեխնոլոգիաների ուսումնասիրությամբ: Ազգային նորարարական համակարգը ձևավորվում է երկրի
զարգացման հետագծից կախվածության, ավանդույթների և ազգային առանձնահատկությունների հիման
վրա` հաշվի առնելով մարդկային կապիտալի ներուժը: Այս հոդվածում ներկայացվում է նշված հիմնախնդրի հայեցակարգային հարցադրումները:
Առանցքային բառեր. կախվածություն, համակարգ, զարգացում, նորարարություն, գիտելիք,
տեխնոլոգիա:
M.Н. Акопян
ЗАВИСИМОСТЬ ОТ ТРАЕКТОРИИ РАЗВИТИЯ И НАЦИОНАЛЬНАЯ
ИННОВАЦИОННАЯ СИСТЕМА
«Зависимость от траектории развития» широкое понятие и включает в себя многочисленные сферы.
Оно интересно прежде всего исследователям систем развития и инновационных технологий. Национальная
инновационная система, принимая во внимяние потенциал человеческого капитала, формируется на основе
зависимости от траектории развития, традиций и национальных особенностей. В данной статье
представлены концептуальные вопросы данной проблемы.
Ключевые слова: зависимость, система, развитие, инновация, знание, технология.
M.N. Hakobyan
THE DEPENDENCE ON THE TRAJECTORY OF THE DEVELOPMENT AND THE
INNOVATIVE SYSTEM
The dependence on the trajectory of the development of the past is a broad concept, incorporating multiple
fields. It might provoke interest for those who are interested in the research of development systems and
innovative technologies. National innovative system is formed depending upon the the development trajectory of a
country based on the national peculiarities, at the same time, having regard country’s potential of a human capital.
This article discusses the conceptual approaches of above mentioned issue.
Key words: dependence, tradition, system development, innovation, knowledge, technology.
Հակոբյան Մուշեղ Նորիկի - տնտ. գիտ թեկ., դոցենտ ( ՃԿՊԱ).
7
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ս.Ռ. Հարությունյան
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԵՐԻ ՔԱՂԱՔԱԳԻՏԱԿԱՆ
ԱՍՊԵԿՏՆԵՐՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ
Արտակարգ
իրավիճակների
կառավարման
հիմնահարցերի
քաղաքագիտական
խնդիրների
բազմությունը կրկին անգամ ապացուցում է, որ արտակարգ իրավիճակների ոլորտին վերաբերող
գործընթացների իրականացումը չի կարող լինել արդյունավետ, եթե դրանք չդառնան լուրջ քաղաքական
որոշումների արդյունք:
Առանցքային բառեր. կառավարում, արտակարգ իրավիճակ, ռիսկ, ազգային անվտանգության
ռազմավարություն, քաղաքական որոշում, սոցիալ-տնտեսական հարաբերություն:
С.Р. Арутюнян
ПОЛИТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ЗАДАЧ УПРАВЛЕНИЯ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМИ
СИТУАЦИЯМИ В СИСТЕМЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
Множественность политологических задач в вопросах управления чрезвычайными ситуациями в
очередной раз доказывает, что реализация процессов, относящихся к сфере чрезвычайных ситуаций, не
может быть продуктивной, если они не станут результатом серьёзных политических решений.
Ключевые слова: управление, чрезвычайная ситуация, риск, национальная безопасность, стратегия,
политические решения, социально-экономические отношения.
S.R. Harutyunyan
ASPECTS OF POLITOLOGY OF EMERGENCY MANAGEMENT PROBLEMS IN THE
CONTEXT OF NATIONAL SECURITY
Variete politilogical problems of emergency management , prove once more, implemented processes relating
to emergency operations, can’t be productive, if they are not result of political decisions.
Keywords. emergency situation, risk management, risk, national security, and international cooperation.
Հարությունյան Սոֆյա Ռոբերտի-Հայ–Ռուսական (Սլավոնական) համալսարանի
հայցորդ ( ՀՀ ԱԻՆ).
8
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Գ.Թ. Մանուկյան
ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ՀԱԿԱՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԱՐԴԻ
ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ՀԱԿԱՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՓՈՒԼԵՐԸ
Առևտրային կազմակերպություններում ֆինանսական վիճակի կարգավորման խնդիրների լուծման
շարքում կարևոր դեր է հատկացվում ճգնաժամերը կանխարգելող մեխանիզմների մշակման ու կիրառման, ճգնաժամերի կառավարման համակարգի ձևավորման գործընթացներին: Հոդվածում ներկայացվել է
հակաճգնաժամային կառավարման դերը կազմակերպության ֆինանսական ճգնաժամերի կանխարգելման գործընթացում, որի հիման վրա առաջարկվել է ֆինանսական քաղաքականության փուլեր:
Առանցքային բառեր. հակաճգնաժամ, ֆինանսական կառավարում, ֆինանսական հավասարակշռւթյուն, ֆինանսական ճգնաժամ, սնանկացում, ֆինանսական քաղաքականություն:
Г.T. Манукян
СОВРЕМЕННЫЕ ОСОБЕННОСТИ АНТИКРИЗИСНОГО ФИНАНСОВОГО
УПРАВЛЕНИЯ КОМПАНИИ И СТАДИИ АНТИКРИЗИСНОЙ ФИНАНСОВОЙ
ПОЛИТИКИ
В ряду решений регулирования финансового положения в коммерческих предприятиях, важное
значение придается процессам разработки и применения механизмов предотвращения кризисов,
формирования структуры управления ими. В статье представлена роль антикризисного управления в
процессе предотвращения финансового кризиса организации, на основе которого предложены этапы
финансовой политики.
Ключевые слова. Антикризисный, финансовый менеджмент, финансовое равновесие, финансовый
кризис, банкротство, финансовая политика.
G.T. Manukyan
CURRENT FEATURES OF COMPANY FINANCIAL ANTICRISIS MANAGEMENT AND
STAGES OF ANTICRISIS FINANCIAL POLICY
One of the most important issues in the regulation of company financial situation is financial anticrisis
management system development and application. That system should be formed based on certain principles and
implementation of the financial management of the organization need to develop anti-crisis policy.
Key words. Anticrisis, financial management, financial balance, financial crisis, financial collapse, financial
policy.
Մանուկյան Գրիգոր Թաթուլի-տ. գ. թ., դոցենտ (ՃԿՊԱ).
9
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ե.Ա. Սարգսյան, Ն.Ռ. Բաբաջանյան
ՃԱՆԱՊԱՐՀԱ-ՏՐԱՆՍՊՈՐՏԱՅԻՆ ՊԱՏԱՀԱՐՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ԿՈՌԵԼՅԱՑԻՈՆ
ՄԵԹՈԴԻ ԱԴԱՊՏԱՑՈՒՄԸ
Մեթոդական տեսանկյունից բարդություն է ներկայացնում տվյալների ամբողջական և խորը
վերլուծությունը: Կոնկրետ ուսումնասիրության նպատակի համար, դրանց կիրառման բարդությունը
պայմանավորված է հարմարեցման և ադապտացման խնդրով, որի լուծման համար մեր կողմից կիրառվել
է ֆորմալ, անհամասեռության, համատեղ և պատճառային կոռելյացիաների հաջորդական սխեման:
Նշված մոտեցումն ապահովում է հնարավոր սխալների քանակական և որակական ցուցանիշների
նվազեցում և ստացված արդյունքների կիրառման հիմնավորված արդյունավետություն:
Առանցքային բառեր. պատահար, տարիք, անհամասեռություն, ֆորմալ, կոռելյացիա:
Е.А. Саргсян, Н.Р. Бабаджанян
АДАПТАЦИЯ МЕТОДА КОРРЕЛЯЦИОННОГО АНАЛИЗА
ДОРОЖНО-ТРАНСПОРТНЫX ПРОИСШЕСТВИЙ
С методической точки зрения, сложность представляет целостный и глубокий анализ данныx. С
целью конкретного исследования, сложность их применения обусловлена задачей согласования и
адаптации. Для решения данной проблемы нами была применена последовательная схема формальной
неоднородности, совместных и причинных корреляций. Данный подход обеспечивает снижение
качественных и количественных показателей вероятных ошибок и обоснованную эффективность
применения полученных результатов.
Ключевые слова: происшествие, возраст, неоднородность, формальный, корреляция.
Ye.A. Sargsyan, N.R. Babajanyan
ADAPTATION OF METHOD FOR CORRELATION ANALYSIS OF
TRAFFIC ACCIDENTS
From the methodological aspect the complicity is based on the integral and in-depth analysis of the data.
The complicity, in compliance with the aim of the very research, depends on the adaptation problem. To solve the
problem we made use of sequential scheme by excluding formal correlation, the correlation due to the nonuniformity and joint correlation to get the causal correlation. The very approach provides the probable errors
minimization and justified efficiency in using the obtained results.
Key words: accident, age, non-uniformity, formal, correlation.
Սարգսյան Եղիշե Ալեքսանի – հոգեբանական գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՃԿՊԱ).
Բաբաջանյան Նունե Ռոգլերի - դասախոս (ՀԱԱՀ).
10
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2014. No 8
Е.А. Медведкина
ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ПОДХОДЫ К ОПРЕДЕЛЕНИЮ СИСТЕМНОГО
БАЗИСА «ГЛОБАЛЬНАЯ НЕОПРЕДЕЛЕННОСТЬ»
Исследованы теоретико-методологические основы исследования мировой нестабильности в
посткризисной международной экономике. Проанализированы основные определения такого
экономического понятия как неопределенность. Доказано, что неопределенность выступает как выражение
накопившихся неразрешенных экономических противоречий внешней и внутренней среды
предпринимательской деятельности, увеличивающих возможность появления рисков.
Ключевые слова: глобальная неопределенность, риск, экономическая нестабильность, мировая
экономика, международные экономические отношения.
Ե.Ա. Մեդվեդկինա
«ԳԼՈԲԱԼ ԱՆՈՐՈՇՈՒԹՅՈՒՆ» ՀԱՄԱԿԱՐԳՎԱԾ ԲԱԶԻՍԻ ՍԱՀՄԱՆՄԱՆ
ՏԵՍԱՄԵԹՈԴՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐԸ
Հետազոտվել է համաշխարհային անկայունության և հետճգնաճամային միջազգային տնտեսության
տեսամեթոդական հիմքերը: Վերլուծված է տնտեսագիտական այնպիսի կատեգորիա, ինչպիսին
անորոշությունն է: Ապացուցված է, որ անորոշությունը դրսևորվում է որպես ձեռներեցության արտաքին և
ներքին միջավայրում չլուծված տնտեսական հակադրությունների արդյունք, որը մեծացնում է ռիսկերի
առաջացումը:
Առանցքային բառեր. գլոբալ անորոշություն, ռիսկ, տնտեսական անկայունություն, համաշխարհային
տնտեսություն, միջազգային տնտեսական հարաբերություններ:
E.A. Medvedkina
THEORETICAL AND METHODOLOGICAL APPROACHES TO THE DEFINITION OF SYSTEM
BASIS " GLOBAL UNCERTAINTY"
Investigated the theoretical and methodological bases of research in the post-crisis global instability of the
international economy. Analyzed the basic definitions of such concepts as economic uncertainty. It is proved that
the uncertainty acts as an expression of unresolved economic contradictions accumulated external and internal
environment of business, increasing the possibility of risks.
Keywords: global uncertainty, risk, economic instability, the global economy, international economic
relations.
Медведкина Евгения Александровна-кандидат экономических наук, доцент кафедры
международной экономики Донецкого
национального университета Украина, г. Донецк.
11
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2014. No 8
УДК 502
II. ТЕXНОЛОГИИ
Г.М. Петросян
НОВАЯ МЕТОДОЛОГИЯ КОМПЛЕКСНОЙ ОЦЕНКИ
ТЕКУЩЕЙ СЕЙСМИЧЕСКОЙ ОПАСНОСТИ
Методология включает определенные последовательные действия, основанные на использовании
данных ежедневного многопараметрового сейсмического мониторинга, геологических и сейсмотектонических данных, специальных компьютерных программ и экспертных систем. Методология ретроспективно
протестирована на примере местного, не сильного, но ощутимого землетрясения (Армения, Гаварский
район землетрясений, 12.01.2007, Мmax=3.7).
Ключевые слова: землетрясения, мониторинг, методология, компьютерные программы, экспертные
системы.
Հ.Մ. Պետրոսյան
ԸՆԹԱՑԻԿ ՍԵՅՍՄԻԿ ՎՏԱՆԳԻ ՀԱՄԱԼԻՐ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ
ՆՈՐ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Մեթոդաբանությունը ներառում է որոշակի հաջորդական գործողություններ, որոնք հիմնված են
բազմապարամետրային ամենօրյա սեյսմիկ մոնիթորինգի, երկրաբանական և սեյսմոտեկտոնական
տվյալների, հատուկ համակարգչային ծրագրերի և փորձագիտական համակարգերի օգտագործման
վրա: Մեթոդաբանությունը հետհայաց թեստավորվել է տեղական ոչ ուժեղ, բայց զգալի երկրաշարժի
օրինակով (Հայաստան, Գավառի երկրաշարժերի պարս, 12.01.2007, Ìmax=3.7).
Առանցքային բառեր. երկրաշարժեր, մոնիթորինգ, մեթոդաբանություն, համակարգչային ծրագրեր,
փորձագիտական համակարգեր:
H.M. Petrosyan
NEW COMPLEX ASSESSMENT METHODOLOGY OF
CURRENT SEISMIC HAZARD
The methodology involves the sequential actions that are based on multiparametric daily monitoring of
seismic, geological and seismotectonic data on the use of special computer programs and expert systems:
methodology retrospectively tested on local strengths, but significant example of the earthquake (in the province
of earthquakes cluster, 12.01. 2007, Ìmax = 3.7).
Keywords. earthquakes, monitoring, methodologies, computer programs, expert systems.
Հրաչյա Մանուկի Պետրոսյան – երկրաբանական գիտ. թեկն., ՀՀ ԱԻՆ աշխատակազմի «Սեյսմիկ
պաշտպանության ծառայություն» գործակալություն.
12
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
ՀՏԴ351.862
Հ.Պ. Ղարիբյան, Ս.Գ. Ներսեսյան
ԷԼԵԿՏՐԱՍԱՐՔԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐՈՒՄ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ՋԵՐՄԱՍՏԻՃԱՆԻ ՈՐՈՇՈՒՄԸ,
ՈՐՊԵՍ ՀԱԿԱՀՐԴԵՀԱՅԻՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՄԻՋՈՑ
Հոդվածում ներկայացվել է էլեկտրասարքավորման միջին ջերմաստիճանի որոշման ուղիները և
համեմատվել նրանում գտնվող մեկուսիչ նյութերի համար սահմանված թույլատրելի ջերմաստիճանների
հետ:
Հրդեհներից և դրանց աղետալի հետևանքներից խուսափելու լավագույն և փորձված միջոց է
հանդիսանում էլեկտրասարքավորումների ջերմային ռեժիմի ճիշտ կազմակերպումը` էլեկտրասարքավորումների շահագործման ժամանակ առաջացած էներգիայի կորուստների հաշվին ապահովելով
ջերմաստիճանի թույլատրելի արժեքներ:
Առանցքային բառեր. էլեկտրասարքավորում, ջերմատվություն, ջերմահաղորդականություն, միջին
ջերմաստիճան, հակահրդեհային պաշտպանություն:
А.П. Карибян, С.Г. Нерсесян
ОПРЕДЕЛЕНИЕ РАБОЧЕЙ ТЕМПЕРАТУРЫ ЭЛЕКТРООБОРУДОВАНИЯ, КАК
СРЕДСТВО ОЦЕНКИ ПРОТИВОПОЖАРНОЙ ЗАЩИТЫ
В статье представлены пути определения средней температуры электрооборудования, проводится
сравнение находящихся в нем изоляционных материалов с допустимыми температурами.
Наиболее испытанным и наилучшим средством избежания пажаров, и их бедственных последствий,
является правильная организация тепловых режимов электрооборудования и обеспечение допустимых
температур за счет потерь энергии, во время ее эксплуатации.
Ключевые слова: электрооборудование, теплоотдача, теплопроводимость, средняя температура,
противопожарная защита.
A.P. Gharibyan, S.G. Nersesyan
DETERMINE THE OPERATING TEMPERATURE OF ELECTRICAL EQUIPMENTS, AS A
MEASURE OF FIRE PROTECTION
The article presents ways to determine the average temperature of electrical equipments and compared with
allowable temperature of isolator materials in it.
The best and proven way to avoid fire and disastrous consequences is the correct treatment of electrical
equipments provisioning allowed temperature during operation.
Keywords: electrical equipments, heat, thermaisolating materials, average temperature, fire protection.
Ղարիբյան Հայկանդուխտ Պապինի- տեխ. գիտ. թեկն., դոցենտ (ՃԿՊԱ).
Ներսեսյան Սեդրակ Գևորգի- տեխ. գիտ. թեկն., դոցենտ (ՀՊՃՀ).
13
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ռ.Հ. Ալավերդյան, Վ.Ս. Խոնդկարյան, Ս.Ի. Գասպարյան
ՋՐԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՆՈՎ ՊԱՅՄԱՆԱՎՈՐՎԱԾ ՎՏԱՆԳԱՎՈՐ ԲՆԱԿԱՆ
ԵՐԵՎՈՒՅԹՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՐԱԾՔՈՒՄ
Աղետների վերաբերյալ տեղեկատվական դաշտի ստեղծումը կարևոր նշանակություն ունի աղետների ռիսկի նվազեցման բնագավառում: Կատարված է ջրային գործոնով պայմանավորված վտանգավոր
բնական երևույթների դասակարգումը, խմբավորումը: Մեր Հանրապետությունում վտանգավոր բնական
երևույթների ավելի քան 60%-ն այս կամ այն չափով կապված է ջրային գործոնի հետ: Դասակարգման
հիմքում ջրի տարբեր ագրեգատային վիճակներն են:
Առանցքային բառեր. վտանգավոր բնական երևույթ, հեղուկ ջուր, սառույց, ջրային գոլորշի, գրունտ,
երկրաբանական, հիդրոերկրաբանական, հիդրոլոգիական, երևույթներ, պատվար:
Р.А. Алавердян, В.С. Хондкарян, С.И. Гаспарян
ОПАСНЫЕ ПРИРОДНЫЕ ЯВЛЕНИЯ, ОБУСЛОВЛЕННЫЕ ВОДНЫМ ФАКТРОМ НА
ТЕРРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ АРМЕНИЯ
Создание информационного поля бедствий имеет важное значение в области снижения риска
бедствий. Проведены классификация и опасных природных явлений, обусловленных водным фактором.
Более 60% опасных природных явлений в Армени в той или иной мере обусловлены водным фактором. В
основу классификации положены различные агрегатные состояния воды.
Ключевые слова: опасное природное явление, жидкая вода, лед, водяной пар, грунт, геологические,
гидрогеологические, гидрологические явления.
R.H. Alaverdyan, V.S. Khondkaryan, S.I. Gasparyan
DANGEROUS NATURAL EVENTS CAUSED BY WATER FACTORS IN REPUBLIC OF
ARMENIA
The development of informational field dedicated to disasters has a significant importance for disaster risk
reduction. In this work it was attempted to classify dangerous natural events caused by water. Factor in our
country more than 60% of dangerous natural events are more or less related with water. Factors the different states
of water are the basis of this classification.
Key words: dangerous events, liquid water, ice, water vapor, soil, geological, hydrogeological, hydrological
events, dam.
Ալավերդյան Ռուդիկ Հարությունի – տեխն. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՃԿՊԱ).
Խոնդկարյան Վալերի Սերգեյի – երկրաբանա-հանքաբանական գիտ. թեկնածու
դոցենտ (ՃԿՊԱ).
Գասպարյան Սերգեյ Իվանի - (ՀՀ ԱԻՆ ՀՓԾ).
14
(ՍՊԾ),
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Լ.Ա. Գալստյան
ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ՄՇԱԿՄԱՆ ԲԱԶՄԱՉԱՓ OLAP (ON-LINE ANALYTICAL
PROCESSING) ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐԸ
OLAP-ը տվյալների մշակման տեխնոլոգիա է, որի էությունը մեծածավալ տեղեկատվության
պատրաստումն է տվյալների մեծ ծավալների հիման վրա, որոնք ունեն բազմաչափ կառուցվածք: OLAP
տեխնոլոգիան օգնում է որոշումների կայացման դեպքում, արագացնում է դրանց մշակման գործընթացը,
կառուցում տարբեր տեսակի հաշվետվություններ: Այն հնարավորություն է տալիս կատարելու տվյալների սինթեզ, վերլուծություն և համախմբում:
Առանցքային բառեր. բազմաչափ կառուցվածք, տվյալների մշակում, որոշումների ընդունում,
տվյալների համախմբում:
Л.А. Галстян
OLAP-ТЕХНОЛОГИЯ ОБРАБОТКИ ДАННЫХ
OLAP-технология обработки данных, который обработивает огромные количества информации о
производстве больших объемов данных, которые имеют многомерную структуру. Технология OLAP
помогает в принятии решений, и ускоряет процесс их развития, строительства различных типов отчетов.
Это позволяет выполнять синтез , анализ и консолидация данных.
Ключевые слова: многомерная структура, обработка данных, принятия решения, консолидация
данных.
L.A. Galstyan
OLAP DATA PROCESSING TECHNOLOGY
OLAP data processing technology, the essence of the vast amount of information on the production of large
volumes of data, which have a multidimensional structure: OLAP technology helps in decision making, to speed up
their development process, construction of the various types of reports: It enables you to perform data synthesis ,
analysis and consolidation.
Keywords. multidimensional structure, data processing, desicion making, data consolidation.
Գալստյան Լիլիթ Արտավազդի – տնտ. գիտ. թեկն. (ՀՊՏՀ).
15
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Յու.Գ. Գյուրջյան
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՕԲՅԵԿՏՆԵՐԻ
ՋՐԱՄԱՏԱԿԱՐԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ
ԿԱՅՈՒՆՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ
Հոդվածում
ներկայացված
է
տնտեսության
օբյեկտի
ջրամատակարարման
համակարգի
գործունեության կայունության գնահատման հաշվարկման մեթոդիկան, մասնավորապես երկրաշարժի
ազդեցության դեպքում: Ներկայացվող հաշվարկային մեթոդիկան հնարավոր է օգտագործել տարբեր
օբյեկտների ջրամատակարարման համակարգերի կայունությունը գնահատելիս:
Առանցքային բառեր. տնտեսության օբյեկտ, ջրամատակարարման համակարգ, գործունեության
կայունություն, գնահատում, հավանականություն:
Ю.Г. Гюрджян
ОЦЕНКА УСТОЙЧИВОСТИ ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ ВОДОСНАБЖАЮЩИХ СИСТЕМ
ОБЪЕКТОВ ЭКОНОМИКИ В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ
В статье представлена методика оценки устойчивости функционирования водоснабжающих систем
объектов экономики, в частности при землетрясениях. Представленную методику возможно использовать
для оценки устойчивости водоснабжающих систем различных объектов.
Ключевые слова: объект экономики, система водоснабжения, устойчивость функционирования,
оценка, вероятность.
Y.G. Gyurjyan
ASSESSMENT OF STABILITY OF WATER SUPPLYING SYSTEMS FUNCIONALITY,
OBJECTS OF ECONOMY IN EMERGENCY
This article presents a methodology for assessing the sustainability of water-supply system works,
economic facilities, in particular during the earthquake. Technique can be used to assess the stability of watersupply systems of any abjects.
Keywords: abject of economy, water-supply system, the stability of functioning, score, probability.
Գյուրջյան Յուրի Գրիգորի-տնտ. գիտ. թեկնածու (ՃԿՊԱ).
16
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2014. No 8
С.Л. Айрапетян
ОСОБЕННОСТИ ПОЖАРА
Практика показывает, что абсолютно пожаробезопасных объектов не существует. Пожар возможен под
водой и под землей, на воде, на земле, в воздухе и даже в космическом корабле. Для уменьшения степени
опасности пожара и величины материального ущерба от него, необходимо применять весь накопленный
арсенал конструктивных предварительных и профилактических средств и методов по его предотвращению,
локализации и ограничению интенсивности развития, а вслучае его возникновения принимать активные
меры по его локализации и ликвидации. Это сложнейшая задача, решение которой требует чёткого знания
характерных признаков и явлений пожаров, их динамику развития и тушения, а также серъёзного внимания
во время обучения.
Ключевые слова: пожар, пожаротушение, фазы пожара, горение, задымление, пожарная нагрузка,
противопожарная защита, безопасность.
Ս.Լ. Հայրապետյան
ՀՐԴԵՀԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Գործնականում ապացուցված է, որ գոյություն չունեն ամբողջությամբ հրդեհաանվտանգ
օբյեկտներ: Հրդեհը հնարավոր է ջրի և հողի տակ, ջրի և հողի վրա, օդում և նույնիսկ՝ տիեզերանավում:
Հրդեհավտանգության աստիճանը և պատճառված նյութական վնասի չափը նվազեցնելու համար
անհրաժեշտ է կիրառել հրդեհի կանխարգելման, մեկուսացման, զարգացման ինտենսիվության
սահմանափակման կառուցվածքային և պրոֆիլակտիկ միջոցների և մեթոդների կուտակված ողջ զինանոցը, իսկ դրա առաջացման դեպքում՝ ձեռնարկել ակտիվ միջոցներ տեղայնացման և մարման համար:
Դա բարդագույն խնդիր է, որի լուծումը պահանջում է հրդեհների բնութագրական հատկանիշների,
երևույթների, զարգացման դինամիկայի ու մարման վերաբերյալ հստակ իմացություն, ինչպես նաև
ուսուցման ընթացքում լուրջ ուշադրություն:
Առանցքային բառեր. հրդեհ, հրդեհաշիջում, հրդեհի փուլ, այրում, ծխապատում, հրդեհային
բեռնվածք, հակահրդեհային պաշտպանություն, անվտանգություն:
S.L. Hayrapetyan
FEATURES OF FIRE
Actualy it is proved that there aren't completely flamable objects. Fire flaming is possibl ander the water,
and ander the ground, on the water and on the ground, in the air and even in the space. For reducing degree of fire
material damage should be done the following activities like fire prevention, isolation, limiting the intensity of
development structural and preventive measures and techniques accumulated in the arsenal, and the occurrence of
the event, to take active measures for adapting and sinking a difficult task, which requires the solution of fires
characteristic features, phenomena, developing a clear understanding of the dynamics and maturity, as well as the
training of serious attention.
Keywords: fire, fire-fighting, fire stage, burning, fumigation, fire load, fire protection, security.
Айрапетян Сергей Левонович-ГАКУ.
17
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ս.Հ. Բակունց
ԹՈՒՅԼ ԵՎ ՄԻՋԻՆ ԱՂԱԿԱԼՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ
ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԴԱՇՏԱՎԱՅՐՈՒՄ
Հայաստանի Հանրապետության տարածքի զգալի մասը գտնվում է անապատներին ու կիսանապատներին բնորոշ խիստ մայրցամաքային արիդ գոտում, ինչն իր բացասական ազդեցությունն է թողնում
գյուղատնտեսության վրա: Այս առումով, խիստ կարևոր ու արդիական է տարբեր պատճառներով
մշակության համար անպիտան դարձած հողատարածքների մելիորացումն ու գյուղատնտեսական շրջանառության մեջ վերադարձնելը:
Այս նպատակով ուսումնասիրվել են բնութագրական տարածքների հողերը:
Քիմիական անալիզների տվյալները թույլ են տալիս կտրվածք 1-ի հողերը բնութագրել, որպես թույլ,
իսկ կտրվածք 2-ինը՝ միջին աղակալված և դրանց հետագա մելիորացման համար առաջարկել
հետցանքային մելիորացման տարբերակը:
Առանցքային բառեր. թույլ և միջին աղակալված հողեր, ջրալույծ և կլանված կատիոններ, աղերի
գումար, մելիորացիա:
С.Г. Бакунц
ОСОБЕННОСТИ СЛАБО- И СРЕДНЕ ЗАСОЛЕННЫХ ПОЧВ
АРАРАТСКИЙ ДОЛИНЫ
Значительная часть территории Республики Армения находится в типичной для пустынь и
полупустынь засушливой континентальной зоне, что оставляет свое отрицательное влияние на сельское
хозяйство страны . В этом плане особо важным и актуальным является мелиорация по различным причинам
непригодных для возделывания земель и их возвращение в сельскохозяйственный оборот.
С этой целью были изучены почвы из типичных участков.
Данные химических анализов дают основание охарактеризовать почвы разреза-1, как слабо
засоленные, а почвы разреза-2 – средне засоленные и предложить метод послепосевной мелиорации для их
улучшения.
Ключевые слова: слабо- и средне засоленные почвы, водорастворимые и поглощенные катионы,
сумма солей, мелиорация.
S.H. Bakunts
FEATURES OF WEAK AND MIDDLE SALINE SOILS
OF ARARAT VALLEY
Most of the territory of the Republic of Armenia is in a typical and semi-arid continental zone, which has its
negative impact on agriculture development of the country. In this regard, the issue of reclamation of Unsuitible
for cultivation lands and their return to agricultural use is particularly important and actual.
For this purpose have been studied sections of a typical soil.
Chemical analyzes provide the basis to characterize the soil from section-1, as slightly saline, and soils from
section 2, as moderately saline and propose a method after planting amelioration to improve them.
Key words: chemical amelioration, lavage of soil, soluble and absorbed cations, amount of salt, amelioration.
Բակունց Սաթենիկ Հրաչիկի- գյուղ. գիտ. թեկնածու (Հ. Պետրոսյանի անվան
հողագիտության, ագրոքիմիայի և մելիորացիայի
գիտական կենտրոն).
18
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ա. Զ. Գասպարյան
ԿԵՆԴԱՆԻ ՕՐԳԱՆԻԶՄՆԵՐԻ ՎՐԱ ԳԵՐԲԱՐՁՐ ՀԱՃԱԽԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԷԼԵԿՏՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ԴԱՇՏԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇ ԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հոդվածում ներկայացված են կենդանի օրգանիզմների վրա գերբարձր հաճախականության
էլեկտրամագնիսական դաշտի ազդեցության որոշ առումներ: Գերբարձր հաճախականության էլեկտրամագնիսական դաշտի ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմների վրա վաղուց է գրավում հետազոտողների և գործնական առողջապահության, ինչպես նաև արտակարգ իրավիճակների ոլորտի մասնագետների ուշադրությունը՝ իր հավանական, թեպետև ոչ բավարար ուսումնասիրված տվյալներով:
Առանցքային բառեր. կենդանի օրգանիզմներ, գերբարձր հաճախականության էլեկտրամագնիսական դաշտ, կենսաբանական ազդեցության ուսումնասիրություն, օրգանիզմում վերականգնողական
կամ հարմարողական պրոցեսներ:
А.З. Гаспарян
НЕКОТОРЫХ АСПЕКТЫ ВЛИЯНИЯ ЭЛЕКТРОМАГНИТНЫX ПОЛЕЙ СВЕРХВЫСОКОЙ
ЧАСТОТЫ НА ЖИВЫЕ ОРГАНИЗМЫ В РАЗРЕЗЕ БИОЛОГИЧЕСКОЙ ЗАЩИТЫ
НАСЕЛЕНИЯ
В статье представлены аспекты влияния электромагнитныx полей сверхвысокой частоты на живые
организмы в разрезе биологической защиты населения.
Влияние электромагнитныx полей сверхвысокой частоты на живые организмы давно привлыкает
внимание исследователей, специалистов практического здравоохранения. сферы чрезвычайных ситуации.
На даный момент мало исследований по пробеме влияния электромагнитныx полей сверхвысокой частоты
на живые организмы и не достаточно данные по этим исследованиям.
Ключевые слова: живые организмы, электромагнтное поле сверxвысокой частоты, изучение
биологического воздействия, восстановитеельные и адаптационные процессы в организме
A.Z. Gasparyan
THE INFLUENCE OF SOME ASPECTS OF ULTRAHIGH FREQUENCY OF
ELECTROMAGNETIC FIELD ON LIVING
ORGANISMS
The article deals with the problems of the ultrahigh frequency electromagnetic field effect on living
organisms. The ultrahigh-frequency of electromagnetic field /Microwave EMD/ effect on living organisms attracts
scientists, Practical Health Care and Emergency sphere specialists’ compel attention for a long time to the
probable but not enough researched facts.
Keywords: living organisms, ultrahigh frequency of electromagnetic field, research of
biological influence, organism reconstruction and convenient processes.
Գասպարյան Արայիկ Զավենի - դասախոս (ՃԿՊԱ).
19
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2014. No 8
В.А. Багиян, А.Р. Мовсесян
БИОЛОГИЧЕСИЕ УГРОЗЫ И ПРОБЛЕМА НЕАДЕКВАТНОСТИ МЕЖДУНАРОДНЫХ
РЕЖИМОВ И МЕХАНИЗМОВ ОБЕСПЕЧЕНИЯ БИОБЕЗОПАСНОСТИ
Последние события в мире указывают на тенденцию активизации международного терроризма.
Повышается вероятность терактов с применением биологических агентов, тем более, что есть преценденты
(США 2001 год, сибирская язва). Актульным становится вопрос нелегального перемещения патогенных
микроорганизмов и борьбы с дилеммой двойного использования полученных технологий, продуктов и
знаний биотехнологических исследований. Исходя из этого растет понимание необходимости усиления
действующих режимов и механизмов надзора за исследованиями с возбудителями особо опасных инфекций
(ООИ) и потенциально опасными исследованиями в области биотехнологии с целью обеспечения должного
уровня биобезопасности.
Ключевые слова: биотерроризм, биобезопасность, патогенные микроорганизмы, биотехнология.
Վ.Ա. Բագիյան, Ա.Ռ. Մովսեսյան
ԿԵՆՍԱԲԱՆԱԿԱՆ ՍՊԱՌՆԱԼԻՔՆԵՐ ԵՎ ԿԵՆՍԱԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ
ՌԵԺԻՄՆԵՐԻ ՈՒ ՄԵԽԱՆԻԶՄՆԵՐԻ ԱՆՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ԽՆԴԻՐԸ
Աշխարհում տեղի ունեցած վերջին իրադարձությունները խոսում են միջազգային ահաբեկչության
ակտիվացման միտումի մասին: Աճում է կենսաբանական նյութերի կիրառմամբ ահաբեկչական ակտերի
հավանականությունը, մանավանդ, որ կան նախադեպեր (ԱՄՆ, 2001թ., սիբիրախտ): Արդիական է
դառնում պաթոգեն միկրոօրգանիզմների անօրինական տեղաշարժման և ստացված տեխնոլոգիաների,
արտադրանքների և կենսաբանական տեխնոլոգիական ուսումնասիրությունների գիտելիքների կրկնակի
օգտագործման երկընտրանքի դեմ պայքարելու հարցը: Դրանից ելնելով՝ աճում է հատուկ վտանգավոր
վարակների (ՀՎՎ) հարուցիչների ուսումնասիրությունների և կենսաբանական տեխնոլոգիայի ոլորտում
պոտենցիալ վտանգավոր ուսումնասիրությունների վերահսկման գործող ռեժիմների և մեխանիզմների
ուժեղացման անհրաժեշտության գիտակցումը՝ կենսաանվտանգության պատշաճ մակարդակի
ապահովման նպատակով:
Առանցքային բառեր. կենսաբանական ահաբեկչություն, կենսաանվտանգություն, պաթոգեն
միկրոօրգանիզմներ, կենսաբանական տեխնոլոգիա:
V.A. Bagiyan, A.R. Movsesyan
BIOLOGICAL THREATS AND INADEQUANCY OF BIOSAFETY PROVISION
INTERNATIONAL MODES AND MECHANISMS
Recent events throughout the world indicate a tendency to intensify international terrorism. The
probability of terrorist attacks with the application of biological agents is rising, especially when there are
precedents (USA, 2001, anthrax). The issue of illegal movement of pathogenic microorganisms becomes currently
important, as well as the issue to struggle against the dilemma of dual-use of acquired technologies, products and
knowledge of biotechnology research. Based on this, grows the awareness of the need to strengthen the existing
modes and mechanisms of control over researches with agents of particularly dangerous infections (PDI) and
potentially dangerous biotechnology researches in order to ensure an adequate level of biosafety.
Keywords: bioterrorism, biosafety, pathogenic microorganisms, biotechnology.
Багиян Валерий Александрович - канд. биолог. наук, доцент (ССА МЧС РА).
Мовсесян Армен Рудольфович - (ССА МЧС РА).
20
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ա.Մ. Խաչատրյան
ԿԵՆՍԱԲԱՆԱԿԱՆ ԲՆՈՒՅԹԻ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐ
Հոդվածում ներկայացված է կենսաբանական բնույթի արտակարգ իրավիճակների որոշակի
բնութագրիչ հատկանիշներ, դրանք առաջացնող վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելան և դրանց
դեմ պայքարի կազմակերպման ու իրականացման որոշ միջոցառումներ, ինչպես նաև կենսաբանական
բնույթի արտակարգ իրավիճակների դեմ պայքարի հիմնական մեթոդներ:
Առանցքային բառեր. կենսաբանական արտակարգ իրավիճակ, վարակիչ հիվանդություններ, միջավայր, մարդ, կենդանի, բույս, գնահատում, միջոցառումների իրականացում, պայքար:
А.М. Хачатрян
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫЕ СИТУАЦИИ БИОЛОГИЧЕСКОГО ХАРАКТЕРА
В статье представлены некоторые характерные свойства чрезвычайных ситуаций биологического
характера, и меры по предотвращению заразных болезней, которые способствуют возникновению таких
ситуаций, а также меры по организации и осуществлению борьбы с ними. Так же представлены
основные методы борьбы против чрезвычайных ситуаций биологического характера.
Ключевые слова: биологические чрезвычайные ситуации, заразные болезни, окружающая среда,
человек, животное, растение, оценка, осуществление мероприятий, борьба.
А.M. Khachatryan
EMERGENCY SITUATIONS OF BIOLOGICAL CHARACTER
The article presents certain characteristic features of biological character in emergency situations,
preventing and struggle against the generative fectious diseases, organizing and realizing some activities, as well as
principal methods of struggle against of biological character in emergency situations.
Keywords: biological emergency situation, infectious diseases, environment, human being, animal, plant,
raiting evaluation, event realization, struggle.
Խաչատրյան Անդրանիկ - մագիստրոս II կուրս, «Փրկարար գործ» մասնագիտությամբ (ՃԿՊԱ).
21
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
ՀՏԴ 378
III. ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Վ.Ա. Բրուտյան
ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆ. ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՆՈՐ
ԳԻՏԱԿԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՋԱՑՄԱՆ ՆԱԽԱԴՐՅԱԼՆԵՐԸ
Հոդվածում դիտարկվում են այն բոլոր նախադրյալները, որոնք անհրաժեշտ են մանկավարժության
մեջ ձևակերպելու նոր գիտական ուղղություն՝ անվտանգության մանկավարժություն:
Առանցքային բառեր. անվտանգության մանկավարժություն, ռիսկի մանկավարժություն, անվտանգության մշակույթ, կենսագործունեության անվտանգություն:
В.А. Брутян
ПЕДАГОГИКА БЕЗОПАСНОСТИ: ПРЕДПОСЫЛКИ ФОРМИРОВАНИЯ НОВОГО
НАУЧНОГО НАПРАВЛЕНИЯ В ПЕДАГОГИКЕ
В статье рассматриваются все предпосылки, которые делают необходимым
сформировать в педагогике новое научное направление – педагогику безопасности.
Ключевые слова: педагогика безопасности, обшество риска, культура безопасности,
безопасность жизнедеятельности.
V.А. Brutyan
PEDAGOGY OF SECURITY: PREREQUISITES OF FORMING A NEW SCIENTIFIC
DIRECTION IN PEDAGOGY
In the article observed all the prerequisites, which make it necessary to form a new
scientific direction in Pedagogy – Pedagogy of Security.
Keyword: pedagogy of security, society of risk, culture of security, security of life activity.
Բրուտյան Վաչիկ Արամայիսի – մանկ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՃԿՊԱ)
22
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ս.Ռ. Հարությունյան
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ
ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԳԵՈՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ՝ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ
ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ
Հոդվածում ներկայացված է միջազգային համագործակցության և գեոքաղաքական հիմնախնդիրները Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ապահովման համատեքստում` արտակարգ իրավիճակների կառավարման համակարգում:
Առանցքային բառեր. արտակարգ իրավիճակ, ռիսկի
անվտանգության ապահովում, միջազգային համագործակցություն:
կառավարում,
վտանգ,
ազգային
С.Р. Арутюнян
МЕЖДУНАРОДНОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО И ГЕОПОЛИТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ В
СИСТЕМЕ УПРАВЛЕНИЯ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМИ СИТУАЦИЯМИ
В КОНТЕКСТЕ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
РЕСПУБЛИКИ АРМЕНИЯ
В статье представлены международное сотрудничество и геополитические вопросы в системе
управления чрезвычайными ситуациями в контексте обеспечения национальной безопасности Республики
Армения.
Ключевые слова: чрезвычайная ситуация, управление риском, опасность, обеспечение национальной
безопасности, международное сотрудничество.
S.R. Harutyunyan
INTERNATIONAL AND GEOPOLITICAL COOPERATION ISSUES IN EMERGENCY
MANAGEMENT SYSTEM, IN THE CONTEXT
OF NATIONAL SECURITY
Article submitted international cooperation and geopolitical problems in the context of national security of
the Republic of Armenia in Emergency Management system.
Keywords. emergency situation, risk management, risk, national security, and international cooperation.
Հարությունյան Սոֆյա Ռոբերտի – Հայ–Ռուսական (Սլավոնական) համալսարանի
հայցորդ, ( ՀՀ ԱԻՆ).
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2014. No 8
23
А.Р. Мовсесян, В.А. Багиян
ЗНАЧЕНИЕ СОВРЕМЕННЫХ МЕТОДОВ БИОДОЗИМЕТРИИ В ОПРЕДЕЛЕНИИ
СТЕПЕНИ ОБЛУЧЕНИЯ ЛИЦ, ПОДВЕРГШИХСЯ ВОЗДЕЙСТВИЮ РАДИАЦИИ
Вторая половина 20-го и начало 21-го веков ознаменовалась широким распространением ядерных
технологий и внедрением источников ионизирующего излучения в различные области деятельности
человека, науку и медицину, вследствие чего резко возрасла опасность радиационного воздействия на
людей и окружающую среду.
Землетрясения, извержения вулканов, цунами, наводнения, ураганы, войны были и остаются
постоянными спутниками человека. Применение ядерных технологий с использованием источников
ионизирующего излучения в военных и мирных целях могут создавать опасность радиационных аварий,
когда, в результате радиоактивного загрязнения окружающей среды радионуклидами, облучению могут
подвергаться многочисленные группы людей, а внештатные ситуации на предприятиях атомного комплекса
могут приводить к переоблучению персонала. Известны также случаи облучения людей так называемыми
«утерянными» и «брошенными» источниками, особенно в странах Латинской Америки и бывшего СССР.
В работе отражены вопросы связанные с необходимостью строгого контроля за источниками
радиации, медицинского наблюдения за пораженными и применения биологических методов определения
уровня облучения людей.
Ключевые слова: ионизирующее излучение, радиоактивное загрязнение окружающей среды,
индивидуальная дозиметрия и радиометрия, «биологическая
цитогенетический метод индикации радиационного воздействия.
дозиметрия»
лучевого
поражения,
Ա.Ռ. Մովսեսյան, Վ.Ա. Բագիյան
ԿԵՆՍԱԲԱՆԱԿԱՆ ԴՈԶԻՄԵՏՐԻԱՅԻ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՄԵԹՈԴՆԵՐՈՎ
ՃԱՌԱԳԱՅԹԱՀԱՐՄԱՆ ԵՆԹԱՐԿՎԱԾ ԱՆՁԱՆՑ ՃԱՌԱԳԱՅԹԱՀԱՐՄԱՆ ԱՍՏԻՃԱՆԻ
ՈՐՈՇՄԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ
20-րդ դարի երկրորդ կեսին և 21-րդ դարի սկզբին լայն տարածում գտան միջուկային տեխնոլոգիաները, դրանք ներթափանցեցին մարդկության գործունեության տարբեր ոլորտներ, գիտություն, առողջապահություն, ինչի հետևանքով աճել է մարդկանց և արտաքին միջավայրի վրա ճառագայթային բացասական ազդեցության վտանգը:
Երկրաշարժերը, հրաբուխների ժայթքումները, ցունամիները, ջրհեղեղները, փոթորիկները,
պատերազմները միշտ եղել են մարդկանց ուղեկիցները: Իոնիզացիոն ճառագայթման աղբյուրների,
միջուկային տեխնոլոգիաների կիրառումը ռազմական և խաղաղ նպատակներով կարող են հանդիսանալ
ճառագայթային վթարների առաջացման պատճառ, որոնց արդյունքում` շրջակա միջավայրի ռադիոակտիվ աղտոտման հետևանքով բազմիցս գրանցվել են մարդկանց զանգվածային ճառագայթահարման
դեպքեր: Ատոմային արտադրություններում առաջացած արտանախագծային վթարները հանգեցրել են
աշխատակիցների ճառագայթահարման: Արձանագրվում են նաև այսպես կոչված «Կորցված» և «Գցված»
աղբյուրներից ճառագայթահարման դեպքեր, առանձնապես Լատինական Ամերիկայի և նախկին ԽՍՀՄ
երկրներում:
24
Այս աշխատանքում արտացոլված են ճառագայթաակտիվ աղբյուրների նկատմամբ հսկողության,
ինչպես նաև ճառագայթահարված անձանց բժշկական հսկողության ուժեղացման և կենսադոզիմետրիայի
ցիտոգենետիկ մեթոդներով հետազոտման զարգացման նշանակության հարցերը:
Առանցքային բառեր. իոնիզացիոն ճառագայթում, արտաքին միջավայրի ռադիոակտիվ աղտոտում,
անհատական դոզիմետրիա և ռադիոմետրիա, կենսաբանական դոզիմետրիա, իոնիզացիոն ճառագայթման ազդեցության հետազոտման ցիտոգենետիկ մեթոդներ:
A.R. Movsesyan, V.A. Bagiyan
THE SIGNIFICANCE OF MODERN METHODS OF BIODOSIMETRY IN DETERMINING THE
DEGREE OF EXPOSURE OF PERSONS EXPOSED TO RADIATION
The second half of the 20th century and the beginning of the 21th century were marked by the widespread
occurrence of nuclear technologies and implementation sources of ionizing radiation in various areas of human
activity, science and medicine, as a result of which increase the danger of radiation exposure to people and
environment.
Earthquakes, volcanic explosions, tsunamis, floods, hurricanes, wars were and still are constant companions
of human being. Application of nuclear technologies with the use of ionizing radiation sources for military and
peaceful purposes may create danger of radiation accidents, when, as a result of environmental contamination with
radionuclides, large groups of people may be exposed to radiation, and emergency situations at the enterprises of
nuclear complex can lead to personnel overexposure. There are also cases of human exposure to so-called "lost" and
"abandoned" sources, especially in countries of Latin America and the former Soviet Union.
This article reflects issues related to the need for strict control over radiation sources, medical insoection of
the affected and use of biological methods for determining the level of human exposure.
Keywords: ionizing radiation, radioactive contamination of the environment, individual dosimetry and
radiometry, "biological dosimetry" of radiation damage, cytogenetic method of radiation exposure display.
Мовсесян Армен Рудольфович - (ССА МЧС РА).
Багиян Валерий Александрович - канд. биолог. наук, доцент(ССА МЧС РА).
25
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ս.Հ. Բակունց
ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԴԱՇՏԱՎԱՅՐԻ ՈՌՈԳՎՈՂ ՀՈՂԵՐԻ ԱՂԱԿՈՒՏԱԿՄԱՆ
ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ԱՐՄԱՎԻՐԻ ԵՎ ԱՐԱՐԱՏԻ ՄԱՐԶԵՐԻ ՕՐԻՆԱԿՈՎ
Ուսումնասիրվել է Արարատյան դաշտավայրի ոռոգելի մարգագետնային գորշ և աղուտ-ալկալի
հողերի մելիորատիվ վիճակը:
Պարզվել է, որ դաշտավայրի տարբեր հողատարածքներում տեղի են ունենում աղակուտակման
գործընթացներ, որոնց ինտենսիվությունը հողի մեկ մետրանոց շերտում տատանվում է (4,9-10,0) տ/հա
սահմաններում, ինչը համարվում է բավական բարձր արագություն:
Վերոհիշյալ գործընթացների գլխավոր պատճառներից մեկը հանդիսանում է չգործող ցամաքուրդային համակարգը, ինչի հետևանքով դաշտավայրի գրունտային ջրերի մակարդակը հասնում է (0,51,5)մ-ի՝ թույլատրելի 3մ-ի փոխարեն:
Առանցքային բառեր. անապատացում, երկրորդային աղակալում, աղակուտակում, մելիորատիվ
վիճակ:
С.Г. Бакунц
ОСОБЕННОСТИ СОЛЕНАКОПЛЕНИЯ ОРОШАЕМЫХ ЗЕМЕЛЬ АРАРАТСКОЙ ДОЛИНЫ
НА ПРИМЕРЕ АРМАВИРСКОЙ И АРАРАТСКОЙ ОБЛАСТЕЙ
Изучено мелиоративное состояние орошаемых лугово-бурых почв и мелиорированных солонцовсолончаков Араратской долины.
Выявлено, что на различных земельных участках происходят соленакопительные процессы,
интенсивность которых в метровом слое почвы колеблется в пределах 4,9-10,0 т/га, что считается довольно
высоким темпом.
Одним из главных причин вышеупомянутых отрицательных процессов являются недействующие
дренажные системы, в следствии чего уровень грунтовых вод Араратской долины поднялся до
недопустимых отметок (0,5-1,5м), что значительно высше допустимой нормы (3м).
Ключевые слова: опустынивание, вторичное засоление, накопление солей, мелиоративное состояние.
S.H.Bakunts
THE FEATURES OF THE SALT ACCUMULATION OF ARARAT VALLEY IRRIGATED
SOILS BASED ON THE EXAMPLE OF ARMAVIR AND
ARARAT MARZES
The ameliorative condition of Irrigated Meadow Broun soils and Meliorated Saline-Alkaline soils of Ararat
Valley has been studied.
As the study proved, in various plots of the valley salt accumulation processes of different intensity are
observed and there is an annual increase of (4,9-10,0)t/ha of salt supply in ne meter of soil layer. This is
characterized as a considerable slat accumulation rate.
One of the main reasons of the above mentioned negative phenomena is the inaction of the drainage system,
which result in increase of groundwater level up to (0,5-1,5)m, which considerable exceeds the permitted depth
(3m) for Ararat Valley.
Key words: desertification, secondary salinization, accumulation of salts, ameliorative condition.
Բակունց Սաթենիկ Հրաչիկի- գյուղ. գիտ. թեկնածու (Հ. Պետրոսյանի անվան հողագիտության,
ագրոքիմիայի և մելիորացիայի գիտական կենտրոն).
26
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Կ.Մ. Սարաֆյան
ՌԻՍԿԵՐԻ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԳԵՈՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅԱՆ
ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Հնազանդեցնելու համար բնությունը
անհրաժեշտ է նրան ենթարկվել:
Ֆ.Բեկոն
Հոդվածում ներկայացվում է ռիսկերի գնահատման գեոտարածքային վերլուծության առանձնահատկությունները, առանձնապես կարևորելով բազմաշերտ քարտեզների դերը հաշվի առնելով
Հայաստանի Հանրապետությունում առկա բնական և տեխնածին վտանգների բազմազանությունը: Համակարգչային տեխնոլոգիաների կիրառությունը, հանձինս ԱՏՀ–ների, հնարավորություն է տալիս գնահատելու ռիսկերն արագ ընթացակարգերով, իրականացնելով զուգահեռաբար սպառնալիքների և խոցելիության վերլուծություն, ինչը հնարավոր է դարձնում կոնկրետ համապատասխան որոշումների ընդունումը:
Ռիսկերի գնահատականն առաջնահերթ նշանակություն ունի ռիսկի կառավարման գործում, ինչը ենթադրում է հիմնախնդիրների բացահայտումը մինչև նրանց ծագումը, այնուհետև դրանց ծագումը կանխելու
միջոցառումների ձեռնարկումը: Տեղեկատվական կապի միջոցների հետագա զարգացումը պետականորեն նպատակաուղղվում է ռիսկերի նվազեցմանը, քանի որ առանց աղետների ռիսկերի հմուտ կառավարման հնարավոր չէ պետության կայուն զարգացումը:
Առանցքային բառեր. գեոտարածքային վերլուծություն, աշխարհագրական վերլուծություն, բազմաշերտ քարտեզներ, տեղեկատվական կապի միջոցներ, կայուն զարգացում:
К.М. Сарафян
ОСОБЕННОСТИ ГЕОПРОСТРАНСТВЕННОГО АНАЛИЗА ОЦЕНКИ РИСКОВ
В статье представлены особенности геопространственного анализа оценки рисков. Особенно
выделяется роль многослойных карт, учитывая наличие в Республике Армения разнообразных природных и
техногенных опасностей. Использование компьютерных технологий таких, как ГИС, дает возможность
оценивать риски ускоренными процедурами, параллельно осуществляя анализ опасностей и уязвимости,
что дает возможность принятия соответствующих конкретных решений. Оценка рисков имеет
первостепенное значение в деле управления ими, что подразумевает раскрытие проблем до их
возникновения и принятие мер по их предотвращению. Дальнейшее развитие информационнокоммуникационных технологий должно позиционироваться государством в сферу уменьшения рисков
бедствий, поскольку без умелого управления рисками устойчивое развитие государства невозможно.
Ключевые слова: геопространственный анализ, географический анализ, многослойные карты,
информационно-коммуникационные средства, устойчивое развитие.
27
K.M. Sarafyan
SPECIFICS GEOSPATIAL ANALISIS RISK ASSESSMENT
The article presents the features of geospatial analysis of risk assessment, particularly highlighting, the role
of multi-layer cards given the availability of the Republic of Armenia a variety of natural and man-made hazards.
Computer using technologies such as GIS, allows to assess the risks of accelerated procedures in parallel
implementing hazard analysis and vulnerability that allows the adoption of specific certain decisions.
Risk assessment has a leading role in risk management, which involves the disclosure of problems before
they occur and take measures to prevent them. Further development of information communication technologies
should be targeted to the sphere of disaster risk reduction, as without good risks governance, state sustainable
development is not possible.
Keywords: geospatial analysis, geographic analysis, multi-map, information and communication
technologies, sustainable development.
Սարաֆյան Կարապետ Մեսրոպի-դասախոս (ՃԿՊԱ).
28
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ս.Լ. Հայրապետյան
ՀՅՈՒՐԱՆՈՑՆԵՐԻ ՀՐԴԵՀԱՅԻՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸ
Վերջին տարիներին հյուրանոցային բիզնեսը շատ դինամիկ զարգացում է ապրում ամբողջ
աշխարհում, նկատվում է հյուրանոցային շինարարության մեծ ակտիվություն: Այժմ հյուրանոցային
բիզնեսը և, որպես հետևանք` հյուրանոցային զբոսաշրջությունը, ավելի ու ավելի մեծ թափ է հավաքում:
Այդ իսկ պատճառով, հյուրանոցներին ներկայացվում են ավելի խիստ պահանջներ` կապված
հարմարավետության ու անվտանգության հետ: Հրդեհային անվտանգության կանոնների պահպանումն
ու հակահրդեհային սարքավորումների անխափան աշխատանքի ապահովումը հանդիսանում է ոչ միայն
հաճախորդների անվտանգության երաշխիքը, այլ նաև ստեղծում է հարմարավետ իրավիճակ:
Առանցքային բառեր. հրդեհ, հրդեհային անվտանգություն, տարհանում, տարհանման պլան,
հակահրդեհային գործելակարգ, հակահրդեհային պաշտպանություն, կրակմարիչ, հրդեհաշիջման
համակարգ, հրդեհի ազդանշանման համակարգ:
С.Л. Айрапетян
ПОЖАРНАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ ГОСТИНИЦ
В последние годы во всем мире очень динамично развивается гостиничный бизнес, заметна большая
активность в строительстве гостиниц. Сейчас гостиничный бизнес и, как следствие, гостиничный туризм
набирают все большие обороты. Именно поэтому гостиницам предъявляются более строгие требования,
связанные с комфортом и безопасностью Соблюдение правил пожарной безопасности и обеспечение
бесперебойной работы противопожарных систем не только являются гарантией безопасности клиентов, но и
создают комфортную обстановку.
Ключевые слова: пожар, пожарная безопасность, эвакуация, план эвакуации, противопожарный
режим, противопожарная защита, огнетушитель, система пожаротушения, система оповещения о пожаре.
S.L. Hayrapetyan
HOTEL FIRE SAFETY
In recent years, the hotel business has a very dynamic development in the whole world, there is a large
hotel construction activity: Now the hotel business and tourism hotel as a consequence, more and more swing this
reason. The hotels are presented with more stringent requirements for comfort and security. Fire protection and
fire safety rules to ensure the smooth operation of the equipment is not only a guarantee of security for customers,
but also creates a cozy ambience.
Keywords. fire, fire safety, evacuation, evacuation plan, fire practices, fire protection, fire extinguisher, fire
fighting system, fire alarm system.
Հայրապետյան Սերգեյ Լևոնի – դասախոս (ՃԿՊԱ).
29
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Թ.Ա. Դիլբարյան
ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ:
ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ ԲԱՂԱԴՐԻՉԸ
Հոդվածում ներկայացված են Հայաստանի Հանրապետությունում պետական գենդերային քաղաքականության իրականացման նպատակները և խնդիրները, նաև գենդերային քաղաքականությունը հասարակական կյանքի տարբեր ոլորտներ ներմուծելու կարևորությունը և անհրաժեշտությունը: Գենդերային
քաղաքականության թիրախային միջոցառումների իրականացման ուղղությամբ, ի թիվս այլ ոլորտների,
առաջնահերթությունը տրվում է կրթությանը, այդ թվում՝ աղետների ռիսկի նվազեցման (ԱՌՆ) կրթությանը, քանի որ, հատկապես, ուսումնադաստիարակչական գործընթացը և գենդերային կարծրատիպերից դպրոցական միջավայրի ազատումը կարող են հավասարակշռել երկու սեռերի մասնակցությունը
երկրի սոցիալ-տնտեսական և հասարակական կյանքում:
Առանցքային բառեր. գենդեր, գենդերային քաղաքականություն, կրթություն, աղետների ռիսկերի
նվազեցման կրթություն, գենդերային կարծրատիպեր, գենդերային սոցիալականացում, առաջնահերթություն, սկզբունք:
‹‹Աշխարհը գենդերային քաղաքականությամբ է հավասարակշռում
երկու սեռերի մասնակցությունը հասարակության կյանքին››:
Կանանց վիճակի բարելավման և հասարակության մեջ նրանց
դերի բարձրացման 2004-2010 թթ. ազգային ծրագիր
Т.А. Дилбарян
ГЕНДЕРНАЯ ПОЛИТИКА В АРМЕНИИ. ГЕНДЕРНЫЙ КОМПОНЕНТ
СНИЖЕНИЯ РИСКОВ БЕДСТВИЙ
В статье представлены цели и задачи осуществляемой в Армении государственной гендерной
политики, а также важность и необходимость внедрения гендерной политики в различные сферы
общественной жизни.
В гендерной политике важнейшее место занимает образование, в том числе образование в области
снижения рисков бедствий (СРБ), так как учебно-воспитательная работа и, в первую очередь, свободная от
гендерных стереотипов школьная среда могут уравновесить участие обоих полов
в общественно-
социальной жизни страны.
Ключевые слова: гендер, гендерная политика, образование, снижение риска бедствий /СРБ/,
образование в области СРБ,
гендерные стереотипы, гендерная социализация, приоритет, гендерные
принципы.
30
T.A. Dilbaryan
GENDER POLICY IN ARMENIA. GENDER COMPONENT
IN DRR EDUCATION
The goals and the objectives of state gender policy implementation in RA, as well as the importance of
gender policy priorities’ and principles’ intercalation in all spheres of vital activities are introduced in the article.
The role of education, including DRR education, is the most important in the above mentioned sphere, since
the educational work and disengagement of school environment from gender stereotype will lead to equality of
both sexes representatives in public-social life in Armenia.
Keywords: gender, gender policy, education, disaster risk reduction /DRR/, DRR education, gender
stereotype, gender socializing, priorities, gender principles.
Դիլբարյան Թերեզա Արշակի – դասախոս (ՃԿՊԱ).
31
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ս.Բ. Հովհաննիսյան
ՌԱԴԻՈԱԿՏԻՎ ՎԱՐԱԿՈՒՄԻՑ ՋՐԱՅԻՆ ՊԱՇԱՐՆԵՐԻ ՎՆԱՍԱԶԵՐԾՄԱՆ
ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ
Ճառագայթային վթարների դեպքում, երբ ռադիոակտիվ վտանգավոր օբյեկտների հարակից
տարածք են արտանետվում ռադիոակտիվ վտանգավոր մասնիկներ և աէրոզոլ, իրականացվում են մի
շարք միջոցառումներ, այդ թվում նաև ջրապահպանական միջոցառումներ, որպեսզի գետերի ջրերում,
ջրամբարներում և ստորգետնյա ջրատար հորիզոններում նվազեցվի վարակվածության աստիճանը:
Հետազոտությունների արդյունքները ցույց են տվել, որ գետերի և ջրամբարների ջրերում եղած
վտանգավոր, երկարակյաց ռադիոակտիվ նուկլիդների քանակը նվազեցնելու հիմնական, առավել
արդյունավետ մեթոդներից են համարվում փոքր գետերի, գետակների, ջրատարների վրա կառուցել
հողային պաշտպանիչ պատվարներ, խուլ և զտող ամբարտակներ, ստեղծել վտանգավոր մասնիկների
թակարդներ (տիղմավորսիչ):
Առանցքային բառեր ռադիոակտիվ մասնիկ, պաշտպանիչ պատնեշ, պատվար, խուլ, զտող,
ամբարտակ, տիղմավորսիչ:
С.Б. Оганнесян
МЕТОДЫ ОБЕЗЗАРАЖИВАНИЯ ВОДНЫХ РЕСУРСОВ ОТ РАДИОАКТИВНОГО
ЗАРАЖЕНИЯ
Во время лучевых аварий, когда опасные радиоактивные объекты выбрасывают в окружающую среду
радиоактивно опасные частицы и аэрозоль, с целью уменьшения степени заражённости вод рек, плотин и
подземных водоносных гаризонтов, осуществляется целый ряд мероприятий, в том числе – водозащитные.
Результаты исследований показали, что одним из основных, наиболее продуктивных методов
снижения количества живучих радиоактивных нуклидов, считается строительство на малых реках, речках и
водопроводах земляных защитных дамб, глухих и фильтрующих плотин, а также ловушек для опасных
частиц (илоулавливателей).
Ключевые слова: радиоактивная частица, защитная дамба, оплот, глухая и фильтрующая плотина,
илоулавливатель.
S.B. Hovhannisyan
METHODS FOR RADIOACTIVE INFECTION UTILIZATION OF WATER RESOURCES
During radiation accidents with the realease of radioactive particles and aerosds in the hazardous ones of
radioactive constamination, the protection measures are carried out in the rivers, reservoirs and aquiters in order to
reduce the degree of water pollution.
The results of analysis show that the main effective ways to reduce the risk of water pollution in the rivers,
reserveirs and aquifers with long-lived nuclides and isotopes are: the construction of the earthen dikes blind and
filtering dams, the traps dust collector device for the detention of radioactive particles.
Keywords: radioactive particles, dike, overflow dam, filtering, dam, sludge overflow dam.
Հավհաննիսյան Սիրուշ Բադիլի - դասախոս (ՃԿՊԱ).
32
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2014. No 8
Ա.Հ. Մատինյան
ՓՐԿԱՐԱՐԻ ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՊԱՏՐԱՍՏՎԱԾՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐՆ
ՈՒ ՄԻՋՈՑՆԵՐԸ
Հաշվի առնելով ժամանակակից մարտահրավերներն ու պայմանները, քաղաքացիական պաշտպանության և արտակարգ իրավիճակների գրասենյակներում, որոնողա-փրկարարական որոշ ծառայություններում, քաղաքացիական պաշտպանության ստորաբաժանումներում աստիճանաբար ստեղծվում
են բարոյահոգեբանական աջակցություն համակարգ: Բարոյահոգեբանական աջակցությունը գործնականում իրականացվում է անձնակազմի գիտակցության ու վարքի վրա ազդեցության մի շարք կազմակերպչական ձևերով:
Առանցքային բառեր. կանխարգելիչ, ինքնակարգավորում, հոգեբանական վերականգնում, հոգեհիգիենիկ մտավարժանք, ակամա (հարթ) և կամայական մկաններ, ներշնչում:
А.А. Матинян
ОСНОВОПОЛАГАЮЩИЕ ЗАДАЧИ И СРЕДСТВА ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ
СПАСАТЕЛЯ
Учитывая современные вызовы и условия, в офисах гражданской обороны и чрезвычайных ситуаций,
в некоторых поисково-спасательных службах, в подразделениях гражданской обороны, постепенно,
создается система морально-психологического содействия (МПС). На практике морально-психологическое
содействие осуществляется посредством целого ряда способов влияния на сознание и поведение личного
состава.
Ключевые
слова:
профилактический,
саморегулирование,
психологическое
восстановление,
психогигиеническй тренинг, непроизвольные (гладкие) и произвольные мышцы, внушение, ключичное,
грудное, диафрагмальное дыхание.
A.H. Matinyan
MEANS AND MAIN ISSUES OF THE PSYCHOLOGICAL PREPAREDNESS
OF THE RESCUER
Considering contemporary challenges and circumstances a Moral Psychological Support (MPS) system is
gradually set up at the offices of the emergency services and civic protection, some search and rescue services, civil
protection units. Moral and psychological support practically implemented with number of organizational means
by the influence on the staff consciousness and conduct.
Keywords: prophylactic, self-regulation, psychological rehabilitation, psycho-hygiene mental exercise,
unintentional (smooth) and arbitrary muscles, inspiration, collarbone, thoracic, midriff breathing.
Մատինյան Անահիտ Համազասպի - դասախոս (ՃԿՊԱ).
33
Բ Ո Վ Ա Ն Դ Ա Կ ՈՒ Թ Յ ՈՒ Ն
I. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Մաթևոսյան Հ.Շ.
ՓՐԿԱՐԱՐԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ԿԱՏԱՐՄԱՆ
ՃԱՐՏԱՐԱԳԻՏԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ
ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ …………………………………………..…………………………
5
Հակոբյան Մ.Ն.
ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԵՏԱԳԾԻՑ ԿԱԽՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԱԶԳԱՅԻՆ
ՆՈՐԱՐԱՐԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ….………………………………..………………………
13
Հարությունյան Ս.Ռ.
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԵՐԻ
ՔԱՂԱՔԱԳԻՏԱԿԱՆ ԱՍՊԵԿՏՆԵՐՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ
ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ ……………………………………………………..……………………..
21
Մանուկյան Գ.Թ.
ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ՀԱԿԱՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ
ԱՐԴԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ՀԱԿԱՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ
ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՓՈՒԼԵՐԸ ……………..……........................
26
Սարգսյան Ե.Ա., Բաբաջանյան Ն.Ռ.
ՃԱՆԱՊԱՐՀԱ-ՏՐԱՆՍՊՈՐՏԱՅԻՆ ՊԱՏԱՀԱՐՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅԱՆ
ԿՈՌԵԼՅԱՑԻՈՆ ՄԵԹՈԴԻ ԱԴԱՊՏԱՑՈՒՄԸ……………………………………………..
31
Մեդվեդկինա Ե.Ա.
«ԳԼՈԲԱԼ ԱՆՈՐՈՇՈՒԹՅՈՒՆ» ՀԱՄԱԿԱՐԳՎԱԾ ԲԱԶԻՍԻ ՍԱՀՄԱՆՄԱՆ
ՏԵՍԱՄԵԹՈԴՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐԸ…………………………………………
38
II. ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
Պետրոսյան Հ.Մ.
ԸՆԹԱՑԻԿ ՍԵՅՍՄԻԿ ՎՏԱՆԳԻ ՀԱՄԱԼԻՐ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ
ՆՈՐ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ……………………….……………………………………
34
46
Ղարիբյան Հ.Պ., Ներսեսյան Ս.Գ.
ԷԼԵԿՏՐԱՍԱՐՔԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐՈՒՄ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ՋԵՐՄԱՍՏԻՃԱՆԻ
ՈՐՈՇՈՒՄԸ, ՈՐՊԵՍ ՀԱԿԱՀՐԴԵՀԱՅԻՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՄԻՋՈՑ…………………....…………..…........................................................
52
Ալավերդյան Ռ.Հ., Խոնդկարյան Վ.Ս., Գասպարյան Ս.Ի.
ՋՐԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՆՈՎ ՊԱՅՄԱՆԱՎՈՐՎԱԾ ՎՏԱՆԳԱՎՈՐ ԲՆԱԿԱՆ
ԵՐԵՎՈՒՅԹՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՐԱԾՔՈՒՄ………………
56
Գալստյան Լ.Ա.
ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ՄՇԱԿՄԱՆ ԲԱԶՄԱՉԱՓ OLAP (ON-LINE ANALYTICAL PROCESSING)
ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐԸ……………………..…………………………………
69
Գյուրջյան Յու.Գ.
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՕԲՅԵԿՏՆԵՐԻ
ՋՐԱՄԱՏԱԿԱՐԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ
ԿԱՅՈՒՆՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ………………………………………………………….
73
Հայրապետյան Ս.Լ.
ՀՐԴԵՀԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ………………………………......................
83
Բակունց Ս.Հ.
ԹՈՒՅԼ ԵՎ ՄԻՋԻՆ ԱՂԱԿԱԼՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ
ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԴԱՇՏԱՎԱՅՐՈՒՄ………………………………………………………….
97
Գասպարյան Ա. Զ.
ԿԵՆԴԱՆԻ ՕՐԳԱՆԻԶՄՆԵՐԻ ՎՐԱ ԳԵՐԲԱՐՁՐ ՀԱՃԱԽԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԷԼԵԿՏՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ԴԱՇՏԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇ ԽՆԴԻՐՆԵՐ…………….
102
Բագիյան Վ.Ա., Մովսեսյան Ա.Ռ.
ԿԵՆՍԱԲԱՆԱԿԱՆ ՍՊԱՌՆԱԼԻՔՆԵՐ ԵՎ ԿԵՆՍԱԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ
ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՌԵԺԻՄՆԵՐԻ ՈՒ ՄԵԽԱՆԻԶՄՆԵՐԻ
ԱՆՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ԽՆԴԻՐԸ ……………………………….........................
114
Խաչատրյան Ա.Մ.
ԿԵՆՍԱԲԱՆԱԿԱՆ ԲՆՈՒՅԹԻ ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐ…...................................
35
120
III. ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Բրուտյան Վ.Ա.
ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆ.
ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՆՈՐ ԳԻՏԱԿԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅԱՆ
ԱՌԱՋԱՑՄԱՆ ՆԱԽԱԴՐՅԱԼՆԵՐԸ…………………………………………………….....
124
Հարությունյան Ս.Ռ.
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ
ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅԱՆ
ԵՎ ԳԵՈՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ՝ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ
ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ
ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ…………………………………………………….......
129
Մովսեսյան Ա.Ռ., Բագիյան Վ.Ա.
ԿԵՆՍԱԲԱՆԱԿԱՆ ԴՈԶԻՄԵՏՐԻԱՅԻ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ
ՄԵԹՈԴՆԵՐՈՎ ՃԱՌԱԳԱՅԹԱՀԱՐՄԱՆ ԵՆԹԱՐԿՎԱԾ
ԱՆՁԱՆՑ ՃԱՌԱԳԱՅԹԱՀԱՐՄԱՆ ԱՍՏԻՃԱՆԻ ՈՐՈՇՄԱՆ
ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ............................................................................................................
135
Բակունց Ս.Հ.
ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԴԱՇՏԱՎԱՅՐԻ ՈՌՈԳՎՈՂ ՀՈՂԵՐԻ
ԱՂԱԿՈՒՏԱԿՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ԱՐՄԱՎԻՐԻ
ԵՎ ԱՐԱՐԱՏԻ ՄԱՐԶԵՐԻ ՕՐԻՆԱԿՈՎ…………………………………………………..
143
Սարաֆյան Կ.Մ.
ՌԻՍԿԵՐԻ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ԳԵՈՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ
ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ................................................
147
Հայրապետյան Ս.Լ.
ՀՅՈՒՐԱՆՈՑՆԵՐԻ ՀՐԴԵՀԱՅԻՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸ……………………...............
154
Դիլբարյան Թ.Ա.
ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ: ԱՂԵՏՆԵՐԻ
ՌԻՍԿԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ ԲԱՂԱԴՐԻՉԸ ...........................................…….
165
Հովհաննիսյան Ս.Բ.
ՌԱԴԻՈԱԿՏԻՎ ՎԱՐԱԿՈՒՄԻՑ ՋՐԱՅԻՆ ՊԱՇԱՐՆԵՐԻ
ՎՆԱՍԱԶԵՐԾՄԱՆ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ………………………………………………………..
173
Մատինյան Ա.Հ.
ՓՐԿԱՐԱՐԻ ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՊԱՏՐԱՍՏՎԱԾՈՒԹՅԱՆ
ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐՆ ՈՒ ՄԻՋՈՑՆԵՐԸ…………………………………………………..
36
180
СОДЕРЖАНИЕ
I. УПРАВЛЕНИЕ И ЭКОНОМИКА
Матевосян Г.Ш.
ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ИНЖЕНЕРНОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ
РЕАЛИЗАЦИИ СПАСАТЕЛЬНЫХ РАБОТ……………………………………………..
Акопян M.Н.
5
ЗАВИСИМОСТЬ ОТ ТРАЕКТОРИИ РАЗВИТИЯ И НАЦИОНАЛЬНАЯ
ИННОВАЦИОННАЯ СИСТЕМА……………………………..………………………….
13
Арутюнян С.Р.
ПОЛИТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ЗАДАЧ УПРАВЛЕНИЯ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМИ
СИТУАЦИЯМИ В СИСТЕМЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ………………
21
Манукян Г.T.
СОВРЕМЕННЫЕ ОСОБЕННОСТИ АНТИКРИЗИСНОГО ФИНАНСОВОГО
УПРАВЛЕНИЯ КОМПАНИИ И СТАДИИ АНТИКРИЗИСНОЙ
ФИНАНСОВОЙ ПОЛИТИКИ……………………………………………….……………
26
Саргсян Е.А., Бабаджанян Н.Р.
АДАПТАЦИЯ МЕТОДА КОРРЕЛЯЦИОННОГО АНАЛИЗА
ДОРОЖНО-ТРАНСПОРТНЫX ПРОИСШЕСТВИЙ……………………………………
31
Медведкина Е.А.
ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ПОДХОДЫ К ОПРЕДЕЛЕНИЮ
СИСТЕМНОГО БАЗИСА «ГЛОБАЛЬНАЯ НЕОПРЕДЕЛЕННОСТЬ»………………..
38
II. ТЕХНОЛОГИИ
Петросян Г.М.
НОВАЯ МЕТОДОЛОГИЯ КОМПЛЕКСНОЙ ОЦЕНКИ
ТЕКУЩЕЙ СЕЙСМИЧЕСКОЙ ОПАСНОСТИ………………………………………….
46
Карибян А.П., Нерсесян С.Г.
ОПРЕДЕЛЕНИЕ РАБОЧЕЙ ТЕМПЕРАТУРЫ ЭЛЕКТРООБОРУДОВАНИЯ, КАК
СРЕДСТВО ОЦЕНКИ ПРОТИВОПОЖАРНОЙ ЗАЩИТЫ……………………….......
37
52
Алавердян Р.А., Хондкарян В.С., Гаспарян С.И.
ОПАСНЫЕ ПРИРОДНЫЕ ЯВЛЕНИЯ, ОБУСЛОВЛЕННЫЕ ВОДНЫМ
ФАКТРОМ НА ТЕРРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ АРМЕНИЯ…………………...............
56
Галстян Л.А.
OLAP-ТЕХНОЛОГИЯ ОБРАБОТКИ ДАННЫХ……………….......................................
69
Гюрджян Ю.Г.
ОЦЕНКА УСТОЙЧИВОСТИ ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ
ВОДОСНАБЖАЮЩИХ СИСТЕМ ОБЪЕКТОВ
ЭКОНОМИКИ В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ…………………………….
73
Айрапетян С.Л.
ОСОБЕННОСТИ ПОЖАРА……………………………………………………………….
83
Бакунц С.Г.
ОСОБЕННОСТИ СЛАБО- И СРЕДНЕ ЗАСОЛЕННЫХ ПОЧВ
АРАРАТСКИЙ ДОЛИНЫ…………………………………………………………………
97
Гаспарян А.З.
НЕКОТОРЫХ АСПЕКТЫ ВЛИЯНИЯ ЭЛЕКТРОМАГНИТНЫX ПОЛЕЙ
СВЕРХВЫСОКОЙ ЧАСТОТЫ НА ЖИВЫЕ ОРГАНИЗМЫ В РАЗРЕЗЕ
БИОЛОГИЧЕСКОЙ ЗАЩИТЫ НАСЕЛЕНИЯ………………………………………….
102
Багиян В.А., Мовсесян А.Р.
БИОЛОГИЧЕСИЕ УГРОЗЫ И ПРОБЛЕМА НЕАДЕКВАТНОСТИ
МЕЖДУНАРОДНЫХ РЕЖИМОВ И МЕХАНИЗМОВ ОБЕСПЕЧЕНИЯ
БИОБЕЗОПАСНОСТИ…………………………………………………………………….
114
Хачатрян А.М.
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫЕ СИТУАЦИИ БИОЛОГИЧЕСКОГО ХАРАКТЕРА……………….
38
120
III. НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ
Брутян В.А.
ПЕДАГОГИКА БЕЗОПАСНОСТИ: ПРЕДПОСЫЛКИ ФОРМИРОВАНИЯ
НОВОГО НАУЧНОГО НАПРАВЛЕНИЯ В ПЕДАГОГИКЕ……………………
124
Арутюнян С.Р.
МЕЖДУНАРОДНОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО И ГЕОПОЛИТИЧЕСКИЕ
ВОПРОСЫ В СИСТЕМЕ УПРАВЛЕНИЯ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМИ
СИТУАЦИЯМИ В КОНТЕКСТЕ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ
БЕЗОПАСНОСТИ РЕСПУБЛИКИ АРМЕНИЯ...............................................................
129
Мовсесян А.Р., Багиян В.А.
ЗНАЧЕНИЕ СОВРЕМЕННЫХ МЕТОДОВ БИОДОЗИМЕТРИИ
В ОПРЕДЕЛЕНИИ СТЕПЕНИ ОБЛУЧЕНИЯ ЛИЦ, ПОДВЕРГШИХСЯ
ВОЗДЕЙСТВИЮ РАДИАЦИИ …………………………………………………………..
135
Бакунц С.Г.
ОСОБЕННОСТИ СОЛЕНАКОПЛЕНИЯ ОРОШАЕМЫХ ЗЕМЕЛЬ
АРАРАТСКОЙ ДОЛИНЫ НА ПРИМЕРЕ АРМАВИРСКОЙ И
АРАРАТСКОЙ ОБЛАСТЕЙ……………………………….................................................
143
Сарафян К.М.
ОСОБЕННОСТИ ГЕОПРОСТРАНСТВЕННОГО АНАЛИЗА
ОЦЕНКИ РИСКОВ………………………...........................................................................
147
Айрапетян С.Л.
ПОЖАРНАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ ГОСТИНИЦ…………….............................................
154
Дилбарян Т.А.
ГЕНДЕРНАЯ ПОЛИТИКА В АРМЕНИИ. ГЕНДЕРНЫЙ КОМПОНЕНТ
СНИЖЕНИЯ РИСКОВ БЕДСТВИЙ...................................................................................
165
Оганнесян С.Б.
МЕТОДЫ ОБЕЗЗАРАЖИВАНИЯ ВОДНЫХ РЕСУРСОВ ОТ
РАДИОАКТИВНОГО ЗАРАЖЕНИЯ……………………………………………………..
173
Матинян А.А.
ОСНОВОПОЛАГАЮЩИЕ ЗАДАЧИ И СРЕДСТВА ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ
ПОДГОТОВКИ СПАСАТЕЛЯ……………………………………………………………..
39
180
CONTENTS
I. MANAGEMENT AND ECONOMICS
Matevosyan H.Sh.
BASIC DIRRECTIONS OF ENGINEERING PROVIDING ACTIVITIES IN RESCUE
PERFORMANCE …………………………………………………………………………….
5
Hakobyan M.N.
THE DEPENDENCE ON THE TRAJECTORY OF THE DEVELOPMENT
AND THE INNOVATIVE SYSTEM……………………………….......................................
13
Harutyunyan S.R.
ASPECTS OF POLITOLOGY OF EMERGENCY MANAGEMENT
PROBLEMS IN THE CONTEXT OF NATIONAL SECURITY…………………………….
21
Manukyan G.T.
CURRENT FEATURES OF COMPANY FINANCIAL ANTICRISIS MANAGEMENT AND
STAGES OF ANTICRISIS FINANCIAL POLICY………………................................
26
Sargsyan Ye.A., Babajanyan N.R.
ADAPTATION OF METHOD FOR CORRELATION
ANALYSIS OF TRAFFIC ACCIDENTS …………………………………………………..
31
E.A. Medvedkina
THEORETICAL AND METHODOLOGICAL APPROACHES TO THE DEFINITION OF
SYSTEM BASIS " GLOBAL UNCERTAINTY"…………………………………………….
38
II. TECHNOLOGIES
Petrosyan H.M.
NEW COMPLEX ASSESSMENT METHODOLOGY OF
CURRENT SEISMIC HAZARD ……………………………………………………………
46
Gharibyan A.P., Nersesyan S.G.
DETERMINE THE OPERATING TEMPERATURE OF ELECTRICAL EQUIPMENTS, AS
A MEASURE OF FIRE PROTECTION..................………………….………..................
52
56
40
Alaverdyan R.H., Khondkaryan V.S., Gasparyan S.I.
DANGEROUS NATURAL EVENTS CAUSED BY WATER FACTORS IN REPUBLIC OF
ARMENIA………………………………………………………………………………….....
L.A. Galstyan
OLAP DATA PROCESSING TECHNOLOGY.......................................................................
69
Gyurjyan Y.G.
ASSESSMENT OF STABILITY OF WATER SUPPLYING SYSTEMS FUNCIONALITY,
OBJECTS OF ECONOMY IN EMERGENCY………………………………………………
73
Hayrapetyan S.L.
FEATURES OF FIRE…………………………………………………………………………
83
Bakunts S.H.
FEATURES OF WEAK AND MIDDLE SALINE SOILS
OF ARARAT VALLEY……………………………………………………………………….
97
Gasparyan A.Z.
THE INFLUENCE OF SOME ASPECTS OF ULTRAHIGH
FREQUENCY OF ELECTROMAGNETIC FIELD
ON LIVING ORGANISMS…………………………………………………………………..
102
Bagiyan V.A., Movsesyan A.R.
BIOLOGICAL THREATS AND INADEQUANCY OF BIOSAFETY PROVISION
INTERNATIONAL MODES AND MECHANISMS
114
Khachatryan А.M.
EMERGENCY SITUATIONS OF BIOLOGICAL CHARACTER…………………………..
41
120
III. RESEARCH PROBLEMS
Brutyan V.А.
PEDAGOGY OF SECURITY: PREREQUISITES OF FORMING
A NEW SCIENTIFIC DIRECTION IN PEDAGOGY….....…………………………………
124
Harutyunyan S.R.
INTERNATIONAL AND GEOPOLITICAL COOPERATION ISSUES
IN EMERGENCY MANAGEMENT SYSTEM, IN THE CONTEXT
OF NATIONAL SECURITY ……….……………………………………................……….
129
Movsesyan A.R., Bagiyan V.A.
THE SIGNIFICANCE OF MODERN METHODS OF
BIODOSIMETRY IN DETERMINING THE DEGREE OF
EXPOSURE OF PERSONS EXPOSED TO RADIATION.....................................................
135
Bakunts S.H.
THE FEATURES OF THE SALT ACCUMULATION OF
ARARAT VALLEY IRRIGATED SOILS BASED ON THE EXAMPLE OF ARMAVIR AND
ARARAT MARZES.......................................................................................................
143
Sarafyan K.M.
SPECIFICS GEOSPATIAL ANALISIS RISK ASSESSMENT...................…………………..
147
Hayrapetyan S.L.
HOTEL FIRE SAFETY………………………........................................................................
154
Dilbaryan T.A.
GENDER POLICY IN ARMENIA. GENDER COMPONENT
IN DRR EDUCATION ……………………….......................................................................
165
Hovhannisyan S.B.
METHODS FOR RADIOACTIVE INFECTION UTILIZATION
OF WATER RESOURCES…………………………………………………………………..
173
Matinyan A.H.
MEANS AND MAIN ISSUES OF THE PSYCHOLOGICAL
PREPAREDNESS OF THE RESCUER……………………………………………………..
42
180
ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ
Հոդվածները կարելի է ներկայացնել հայերենով, ռուսերենով և այլ օտար լեզվով: Տեքստի
տառատեսակը. հայերենը` յունիկոդ, ռուսերենը և այլ օտար լեզուն` Times New Roman կամ Arial,
տեքստի տառաչափը` 11, տողերի հեռավորությունը` 1.2, էջի ֆորմատը` А4 (210x297 մմ),
աշխատանքային դաշտը` 165 x252 մմ, լուսանցքները. ձախից` 25 մմ, վերևից 20 մմ, աջից 15 մմ,
ներքևից` 25 մմ:
Առաջին էջի վերին տողի մեջտեղում տրվում է հեղինակի (ների) Ա.Հ. Ազգանունը (ները)
(փոքրատառ, bold, 11 տառաչափով): Մեկ տող ներքև, տողի մեջտեղում տրվում է հոդվածի
վերնագիրը (գլխատառերով, bold, 12 տառաչափով), իսկ մեկ տող ներքև, հոդվածի տեքստի
լեզվով` համառոտագիրը (аннотация), (որի մեջ պետք է ձևակերպվի հոդվածի նպատակը,
արդյունքները և հիմնավորվի կատարված աշխատանքների անհրաժեշտությունը), 5-8
առանցքային բառերով (բոլորը` մինչև 10 տող ծավալով, շեղատառերով (Italic), 10 տառաչափով):
Համառոտագրից մեկ տող ներքև, 11 տառաչափով տրվում է հոդվածի հիմնական տեքստը:
Պարբերությունները սկսվում են նոր տողից` 10 մմ ներսից:
Նկարները և աղյուսակները տեղադրվում են տեքստում այդ մասին նշում կատարելուց
հետո, նույն կամ հաջորդ էջում և պետք է ունենան վերնագրային բացատրություններ և
համարակալում: Անվանումը և բացատրությունները տեղակայել նկարների տակը և
աղյուսակների վրա (Italic, 9 տառաչափով):
Բանաձևերը և մաթեմատիկական արտահայտությունները տրվում են Microsoft Equation,
Italic, 10 տառաչափով: Բանաձևերը ներկայացվում են առանձին տողով և մեջտեղում, իսկ
հիմնականները նաև համարակալվում են նույն տողի աջ անկյունում` (փակագծերի մեջ):
Հոդվածում օգտագործվող գրական աղբյուրները պետք է ունենան օգտագործման
հերթականությանը համապատասխան համարակալում և տեքստում նշվեն` [1], [2],...տեսքով:
Հոդվածի վերջնամասից երկու տող ներքև, մեջտեղում նշվում է Գրականություն
արտահայտությունը (փոքրատառ, bold, 11 տառաչափով) և ըստ ընդունված ստանդարտի, 10
տառաչափով տրվում է գրականության ցանկը, որում հեղինակի (ների) Ազգանունը Ա.Հ. –ն կամ
առաջին բառը ձևավորվում է bold, 10 տառաչափով: Ցանկալի է գրականության ցանկում
ընդգրկել մինչև 10 հրատարակումներ:
Գրականությունից հետո, երկու տող ներքև հոդվածի տեքստի հետ չհամընկնող երկու այլ
լեզուներով նույն ձևով կրկնվում է հոդվածի գլխամասը` հեղինակի (ների) Ա.Հ. Ազգանունը
(ները), հոդվածի վերնագիրը և համառոտագիրը:
Մեկ տող ներքև տրվում են հոդվածի հեղինակի Ազգանունը, Անունը, Հայրանունը, գիտ.
աստիճանը, գիտ. կոչումը, կազմակերպության համառոտ անվանումը (փակագծերում) և
հեռախոսների համարները:
Հոդվածի ընդհանուր ծավալը մինչև 10 էջ (ցանկալի է վերջին էջն օգտագործել
ամբողջությամբ): Այն ներկայացնել գրախոսված:
Վերոնշյալ պահանջները բավարարելուց հետո ժողովածուի պատասխանատու
քարտուղարին է ներկայացվում գրախոսականը, հոդվածը A4 ֆորմատի վրա տպված մեկ
օրինակ և հոդվածի էլեկտրոնային տարբերակը:
Չի թույլատրվում ներկայացնել նախկինում հրատարակված կամ տպագրության համար
այլ հանդեսներ ուղարկած հոդվածներ:
Խորհրդի կողմից հրատարակման չերաշխավորելու դեպքում հոդվածը մնում է
խմբագրությունում:
Խմբագրական խորհուրդ
Հեռ. 61-19-24,
E-mail. cmsa_ema@yahoo.com
43
Բաժինների պատասխանատուներ`
Կառավարում և տնտեսագիտություն` է.Հ. Օրդյան, Յու.Գ. Գյուրջյան
Տեխնոլոգիաներ` Ռ.Ա. Աթաբեկյան, Հ.Մ. Պետրոսյան
Գիտամեթոդական հիմնախնդիրներ` Հ.Հ. Պետրոսյան
Ответственные по секциям:
Управление и экономика - Э.А. Ордян, Ю.Г. Гюрджян
Теxнологии - Р.А. Атабекян, Г.М. Петросян
Научно-методические проблемы - Г.А. Петросян
Խմբագիր`
Գ.Խ. Թորգոմյան
Համակարգչային ձևավորումը` Ե.Շ. Բաղրամյան
Редактор-
Г.Х. Торгомян
Компютерное оформление-
Е.Ш. Баграмян
«Ճգնաժամային կառավարում և տեխնոլոգիաներ» գիտական և գիտամեթոդական հոդվածների ժողովածուն
համապատասխանում է պարբերական գիտական հրատարակություններին և գիտական աշխատանքների
ժողովածուներին ներկայացվող ՀՀ ԲՈՀ-ի պահանջներին
Ստորագրված է տպագրության 03.11. 2014 թ.:
Չափսը` 60x84
1/8:
Ծավալը` 24,5:
Տպագրությունը` օֆսեթ:
Տպաքանակը` 150:
Տպագրվել է «ՎԱՐԴ ՀՐԱՏ» ՍՊԸ տպագրատանը
Լույս է տեսնում տարեկան մեկ անգամ:
Ժողովածուն վաճառքի ենթակա չէ:
44