Ճ Գ Ն Ա

ISSN 1829-2984
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ
ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
К
КР
РИ
ИЗЗИ
ИС
СН
НО
ОЕ
ЕУ
УП
ПР
РА
АВ
ВЛ
ЛЕ
ЕН
НИ
ИЕ
Е
И
ИТ
ТЕ
ЕХ
ХН
НО
ОЛ
ЛО
ОГ
ГИ
ИИ
И
N
Noo 22((33))
C
CR
RIISSIISS M
MA
AN
NA
AG
GE
EM
ME
EN
NT
T
A
AN
ND
DT
TE
EC
CH
HN
NO
OL
LO
OG
GIIE
ESS
502 : 67.99 (ՁՀ) 1 + 20.1 + 74.58
ISSN 1829-2984
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ
ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ
ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
СБОРНИК НАУЧНЫХ И НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИХ
СТАТЕЙ
CRISIS MANAGEMENT AND TECHNOLOGY
SCIENTIFIC AND SCIENTIFIC - METHODICAL
COLLECTED ARTICLES
No 2 (3)
ԵՐԵՎԱՆ
ЕРЕВАН
2011
YEREVAN
Երաշխավորված է տպագրության ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարության
Ճգնաժամային կառավարման պետական ակադեմիայի
գիտական խորհրդի կողմից
Ճգնաժամային կառավարում և տեխնոլոգիաներ: Գիտ. և գիտամեթոդ.
հոդվածների ժողովածու.- Եր.: ՀՀ ԱԻՆ «Ճգնաժամային կառավարման
պետական ակադեմիա» ՊՈԱԿ, 2011.-146 էջ:
ՀՏԴ 351/354 (479.25) : 502 : 378
ԳՄԴ 67.99 (ՁՀ) 1 + 20.1 + 74.58
ISSN 1829-2984
ISBN 978 – 99941 – 2 – 496 – 1 © ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ, 2011
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ
Գլխավոր խմբագիր` ՄԱԹԵՎՈՍՅԱՆ Հ. Շ.
Գլխ. խմբագրի տեղակալ` ՂԱՐԻԲՅԱՆ Հ. Պ.
Պատ. քարտուղար` ԿՐԲԵԿՅԱՆ Վ. Գ.
ԱԹԱԲԵԿՅԱՆ Ռ. Ա.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ԵՐԻՑՅԱՆ Մ. Լ.
Քիմիական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ԿԱՐԱԽԱՆՅԱՆ Ա. Ս.
Երկրաբանական գիտությունների դոկտոր
ՆԱԶԱՐԵԹՅԱՆ Ս. Ն.
Երկրաբանահանքաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՍԱՀՐԱԴՅԱՆ Ա. Ի.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ Վ. Է.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՕՐԴՅԱՆ է. Հ.
Տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր
ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆ Ռ. Հ.
Տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԲԱԳԻՅԱՆ Վ. Ա.
Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու
ԳՅՈՒՐՋՅԱՆ Յու. Գ.
Տնտեսագիտության թեկնածու
ԷԼԲԱԿՅԱՆ Գ. Զ.
Աշխարհագրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ Ի. Ա.
Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՀԱԿՈԲՅԱՆ Մ. Ն.
Տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ
ՄԿՐՏՉՅԱՆ Մ. Ա.
Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Հ. Հ.
Մանկավարժական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Հ. Մ.
Երկրաբանական գիտությունների թեկնածու
© ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ, 2011
ГОСУДАРСТВЕННАЯ АКАДЕМИЯ КРИЗИСНОГО УПРАВЛЕНИЯ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ
Главный редактор МАТЕВОСЯН Г. Ш.
Заместитель гл. редактора КАРИБЯН А. П.
Отв. секретарь КРБЕКЯН В. Г.
АТАБЕКЯН Р. А.
Доктор технических наук
ЕРИЦЯН М. Л.
Доктор химических наук, профессор
КАРАХАНЯН А. С.
Доктор геологческих наук
НАЗАРЕТЯН С. Н.
Доктор геологоминералогических наук, профессор
САГРАДЯН А. И.
Доктор технических наук
СТЕПАНЯН В. Э.
Доктор технических наук, профессор
ОРДЯН Э. А.
Доктор экономических наук, профессор
АЛАВЕРДЯН Р. A.
Кандидат технических наук, доцент
БАГИЯН В. А.
Кандидат биологических наук
ГЮРДЖЯН Ю. Г.
Кандидат экономических наук
ЭЛБАКЯН Г. З.
Кандидат географических наук, доцент
КАРАПЕТЯН И. А.
Кандидат физико-математических наук, доцент
АКОПЯН М. Н.
Кандидат экономических наук, доцент
МКРТЧЯН М. А.
Кандидат физико-математических наук, доцент
ПЕТРОСЯН Г. А.
Кандидат педагогических наук, доцент
ПЕТРОСЯН Г. М.
Кандидат геологических наук
© КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ, 2011
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
ՀՏԴ 351/354
I. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Հ.Շ. Մաթևոսյան
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՈՒ
ՎՏԱՆԳԱՎՈՐ ԵՐԵՎՈՒՅԹՆԵՐԻ ՎՐԱ
Հոդվածի համար առանցքային խնդիր է հանդիսացել վտանգների ու վտանգավոր երևույթների վրա
ճգնաժամային կառավարման ազդեցությունների բացահայտումը «Վտանգի ծագումը» ժամանակահատվածից սկսած մինչև վտանգավոր երևույթի անկառավարելիության «Վերափոխվելու» ժամանակահատվածը: Նման խնդրադրումը հանգեցրել է վտանգներն ու վտանգավոր երևույթներն ուսումնասիրելու,
դրանք միմյանց վերափոխվելու գործընթացները վերլուծելու անհրաժեշտության:
Առանցքային բառեր. ճգնաժամային կառավարում, վտանգ, վտանգավոր երևույթ, ազդեցություն,
երկրաշարժ, սողանք, ջրածածկում, վերափոխում:
Г.Ш. Матевосян
ВЛИЯНИЕ КРИЗИСНОГО УПРАВЛЕНИЯ НА ОПАСНОСТИ И ОПАСНЫЕ ЯВЛЕНИЯ
В статье ключевой задачей явилось выявление влияния кризисного управления на опасности и
опасные явления начиная с периода “Возникновения опасности” до “Преобразования” опасного явления в
неуправляемое. Данная постановка задачи вызвала необходимость изучения опасностей и опасных явлений,
анализа процесса преобразования одного в другое.
Ключевые слова: кризисное управление, опасность, опасное явление, влияние, землетрясение,
оползень, затопление, преобразование.
H.Sh. Matevosyan
CRISIS MANAGEMENT IMPACT ON THE LIGHT AND DANGEROUS PHENOMENA
The key task of the article is to reveal the influance of crisis management on hagards and dangerous
phenomena from the period of “Occurrence of Danger” up to “Degeneration” perriod. Such decision led to study
the denger and dangerous phenomena, wich are necessary analyze the processes of change.
Keywords: crisis management, danger, dangerous occurrence, impact, earthquake, landslide, submerge,
redesign.
Մաթևոսյան Համլետ Շմավոնի -ՃԿՊԱ ռեկտոր.
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Վ.Ս. Բուլանիկյան, Ա.Ա. Տերտերյան
ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴՐԻ ՄԻ
ՔԱՆԻ ՀԱՐՑԵՐ
Աղետների ռիսկերի կառավարումը պահանջում է տնտեսական ռեսուրսների կենտրոնացում, որը
հնարավոր է իրականացնել միայն զգալի ֆինանսական հոսքերի ապահովման միջոցով: Ցանկացած
գործունեության ֆինանսավորման համար նախևառաջ անհրաժեշտ է ճիշտ որոշել ֆինանսավորման
աղբյուրները և ձևավորված ֆինանսական միջոցների արդյունավետ օգտագործումը: Աղետների ռիսկերի
կառավարման ֆինանսավորման աղբյուրների դերում կարող են հանդես գալ պետական և համայնքային
բյուջեները, կառավարության պահուստային ֆոնդը, պարտատոմսերը և օպցիոնները, ֆորվարդային և
ֆյուչերսային պայմանագրերը, բարեգործական և այլ հասարակական կազմակերպությունների ֆոնդերը:
Առանցքային բառեր. արտակարգ իրավիճակ, աղետ, վտանգ, անվտանգություն, ռիսկ, կառավարում,
ապահովագրություն:
В.С. Буланикян, А.А. Тертерян
НЕСКОЛЬКО ВОПРОСОВ ФИНАНСИРОВАНИЯ УПРАВЛЕНИЯ РИСКАМИ
КАТАСТРОФ
Управление рисками катастроф требует концентрацию экономических ресурсов, которое возможно
осуществить только посредством обеспечения существенных финансовых вливаний. Для финансирования
любого рода деятельности необходимо, прежде всего, точно определить источники финансирования и
обеспечить эффективное использование финансовых средств. В качестве финансовых источников в
управлении рисками катастроф могут выступать государственные и муниципальные бюджеты, резервные
фонды
правительства,
облигации
и
опционы,
форвардские
и
фьючерские
договоры,
фонды
благотворительных и общественных организаций.
Ключевые слова: чрезвычайная ситуация, катастрофа, опасность, безопасность, риск, управление,
страхование.
V.S. Bulanikyan, A.A. Terteryan
SEVERAL QUESTIONS OF DISASTER RISK MANAGEMENT FINANCING PROBLEMS
The disaster risks management demands the concentration of economic resources which is possible to realize
only by means of cash flow. For financing of any activity is necessary to determine, first of all, the financial sources
and the right way of spending the financial means. In the role of financing sources in disaster risk management can
present the state and municipal budgets, state reserved funds, bonds and options, Forward and Futures contracts,
the funds of charitable and public organizations.
Keywords: emergency situations, disaster, risk, management, danger, security, insurance .
Բուլանիկյան Վահե Սարգսի –տնտ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՀՊՏՀ).
Տերտերյան Անի Արամի – մագիստրոս, 2-րդ կուրս (ՃԿՊԱ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Մ.Ն. Հակոբյան, Ն.Յու. Հովհաննիսյան
ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԱՂԵՏՆԵՐԻ
ՌԻՍԿԵՐԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ
Հոդվածում ներկայացված է աղետների ռիսկերի նվազեցման մեխանիզմներն ու կառավարման
ռազմավարական ուղղությունները, այդ թվում, բնածին և տեխնածին ռիսկերի կառավարում,
տնտեսական մեխանիզմների մշակում, ներդրումների ու ծրագրերի իրականացում, միասնական պետական քաղաքականության իրականացում և այլն:
Առանցքային բառեր աղետ, քաղաքականություն, մեխանիզմ, ռիսկ, կառավարում, կանխարգելում,
զարգացում:
М.Н. Акопян, Н.Ю. Оганнисян
ГОСУДАРСТВЕННАЯ СТРАТЕГИЯ В ОБЛАСТИ СНИЖЕНИЯ РИСКОВ БЕДСТВИЙ
В статье представлены механизмы снижения рисков бедствий и стратегические направления
управления, в том числе: управление природными и техногенными рисками, разработка экономических
механизмов, реализация инвестиций и программ, реализация унитарной государственной политики и т.д.
Ключевые слова: бедствие, политика, механизм, риск, управление, предотвращение, развитие.
M.N. Hakobyan, N.Y. Hovhannisyan
THE STATE STRATEGY OF DECREASE DISASTER RISKS
The article presents the mechanisms of decrease disaster risks and strategic directions management,
including management of natural and technogenic risks, working out of economic mechanisms, realization of
investments and programs are presented, to realization of a unitary state policy etc.
Keywords: disaster, a policy, the mechanism, risk, management, prevention, development.
Հակոբյան Մուշեղ Նորիկի - տնտ.գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՀՊՏՀ).
Հովհաննիսյան Նարինե Յուրիի - հրահանգիչ (ՀՓԾ ԲՏՊՎ).
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2011. No 2 (3)
Ю.Г. Гюрджян
ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ПОВЫШЕНИЯ УСТОЙЧИВОСТИ
ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ ЭКОНОМИКИ РЕСПУБЛИКИ
В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ
Приведены основные направления повышения устойчивости функционирования
экономики в целом, территориальных звеньв и объектов, обязанности руководителей
объектов, подходы к разработке и осуществлению планов мероприятий по повышению
устойчивости работы объектов, а также подходы проведения соответствующих
исследований. Рассматривается решение отмеченных задач в республике.
Обосновывается необходимость разработки и реализации республиканской целевой
программы повышения устойчивости функционирования объектов экономики в
чрезвычайных ситуациях.
Ключевые слова: экономика, устойчивость функционирования, задачи и обязанности, разработка
планов и перспективных проектов.
Յու.Գ. Գյուրջյան
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ
ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԿԱՅՈՒՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱՐՁՐԱՑՄԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ
ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Բերված են արտակարգ իրավիճակներում տարածքային օղակների, օբյեկտների և ընդհանուր
առմամբ, տնտեսության գործունեության կայունության բարձրացման հիմնական ուղղությունները,
օբյեկտների ղեկավարների պարտականությունները, օբյեկտների աշխատանքի կայունության բարձրացմանն ուղղված պլանների միջոցառումների մշակման և իրականացման մոտեցումները, ինչպես նաև
համապատասխան հետազոտությունների անցկացման մոտեցումները: Դիտարկվում է հանրապետությունում նշված խնդիրների լուծման ընթացքը:
Հիմնավորվում է արտակարգ իրավիճակներում տնտեսության գործունեության կայունության
բարձրացման հանրապետական նպատակային ծրագրի մշակման և իրագործման անհրաժեշտությունը:
Առանցքային բառեր. տնտեսություն, գործունեության կայունություն, խնդիրներ և պարտականություններ, պլանների և հեռանկարային նախագծերի մշակում:
Y.G. Gyurjyan
THE QUESTION OF INCREASING THE STABILITY OF THE
ECONOMICS OF EMERGENCY
The basic directions of improving the stability of the economy in general, territorial
circles and objects, objects of managerial responsibilities, approaches to developing and
implementing action plans to improve the sustainability of the facilities, and approaches to
support such research. The decision of the tasks mentioned in the republic.
The necessity of developing and implementing programs to improve the republical target
sustainability of economic facilities in emergency situations.
Keywords: economy, stability operations, tasks and responsibilities, development plans
and future projects.
Гюрджян Юрий Григорьевич – канд. экон. наук (ГАКУ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Հ.Հ. Պետրոսյան
ԲՈՒՀՈՒՄ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈՐԱԿԻ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ
ՀԱՐՑԵՐ
Հոդվածում
ներկայացված
է
բարձրագույն
կրթության
որակի
ապահովման
գործընթացի
կառավարման հիմնահարցերը զարգացման եվրոպական արդի միտումներին համապատասխան:
Առանցքային բառեր. կրթության որակ, որակի ապահովում, կառավարում, կառավարման
համակարգ, ենթահամակարգ, զարգացում, նպատակադրում, մշտադիտարկում:
Г.А. Петросян
ВОПРОСЫ УПРАВЛЕНИЯ ПРОЦЕССОМ ОБЕСПЕЧЕНИЯ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ В
ВУЗЕ
В статье представлены проблемы управления процессом обеспечения качества высшего образования в
соответствии с современными европейскими тенденциями развития.
Ключевые слова: качество образования, обеспечение качества, управление, система управления,
подсистема, развитие, целеполагание, мониторинг.
H.H. Petrosyan
QUESTIONS OF QUALITY ASSURANCE OF EDUCATION IN UNIVERSITY
The articie presents a problems managing the quality assuranse of higher education in the relevant
European trends.
Keywords: quality education, quality assurance, management, management system, subsystem, development,
goal setting, monitoring.
Պետրոսյան Հայկ Հմայակի- մանկ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (նորագույն տեխնոլոգիաների
ներդրման և կրթության որակի գնահատման փորձագետ).
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2011. No 2 (3)
УДК 502
II. ТЕХНОЛОГИИ
С.Х. Негматуллаев, Н.И. Фролова, А.М. Бабаев, М.А. Козлов, Д.Р. Рузиев, Н.С. Малаева
ОЦЕНКА ПОСЛЕДСТВИЙ СИЛЬНЫХ ПОТЕНЦИАЛЬНЫХ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ С ЦЕЛЬЮ
УМЕНЬШЕНИЯ СТЕПЕНИ СЕЙСМИЧЕСКОГО РИСКА УРБАНИЗИРОВАННЫХ
ТЕРРИТОРИЙ НА ПРИМЕРЕ Г. ДУШАНБЕ
В статье дается характеристика потенциальной сейсмической опасности для г. Душанбе на основе
обобщения фондовых и литературных материалов. Приводиться описание специализированной ГИС для
оценки последствий землетрясений на территории г. Душанбе и примеры расчёта последствий для
сценарных событий.
Ключевые слова: землетрясение, сейсмическая безопасность, сейсмическая опасность,
урбанизированные территории, чрезвычайная ситуация, жизнеобеспечение.
Ս.Հ. Նեգմատուլաև, Ն.Ի. Ֆրոլովա, Ա.Մ. Բաբաև, Մ.Ա. Կոզլով, Դ.Ռ. Ռուզիև, Ն.Ս. Մալաևա
ՔԱՂԱՔԱԿԵՆՏՐՈՆԱՑՎԱԾ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՍԵՅՍՄԻԿ ՌԻՍԿԻ ԱՍՏԻՃԱՆԻ
ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ՆՊԱՏԱԿՈՎ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՀԶՈՐ ԵՐԿՐԱՇԱՐԺՆԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԻ
ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ Ք. ԴՈՒՇԱՆԲԵԻ ՕՐԻՆԱԿՈՎ
Հոդվածում ներկայացված է Դուշանբե քաղաքի հնարավոր սեյսմիկ վտանգի բնութագիրը,
տարածքում երկրաշարժների հետևանքների գնահատման նպատակով ստեղծված հատուկ
գեոինֆորմացիոն համակարգի նկարագիրը և հետևանքների հաշվառման օրինակները:
Առանցքային բառեր. երկրաշարժ, սեյսմիկ անվտանգություն, սեյսմիկ վտանգ, ուրբանիստական
տարածք, արտակարգ իրավիճակ, կենսաապահովում:
S.H. Negmatullaev, N.I. Frolova, A.M. Babayev, M.A. Kozlov, D.R. Ruziev, N.S. Malaeva
ESTIMATION OF CONSEQUENCES OF STRONG POTENTIAL EARTHQUAKES FOR THE
PURPOSE OF REDUCTION OF DEGREE OF SEISMIC RISK OF THE URBANIZED
TERRITORIES BY THE EXAMPLE OF DUSHANBE
In article the characteristic of potential seismic danger to Dushanbe on a basis обобщения share and literary
materials is given. To be resulted the description of specialized geoinformation system for an estimation of
consequences of earthquakes on territories of Dushanbe and examples of calculation of consequences for scenary
events.
Keywords: earthquake, seismic safety, the seismic danger, the urbanized territories, an emergency situation,
life-support.
Негматуллаев Собит Хабибуллаевич – академик АН РТ, докт. тех. наук (НПО “PMP International”)
Фролова Нина Иосифовна – к.ф-м. н, вед. научн. сотрудник (Сейсмологический центр ИГ РАН)
Бабаев Али Максумович – к. г-м. н., вед. научн. сотрудник (Институт геологии АН РТ)
Козлов Михаил Александрович – к.т.н., нач. отдела (Центр исследований экстремальных ситуаций)
Рузиев Джума Рузиевич – к.т.н., и.о. профессора кафедры ГСХ (ТТУ)
Малаева Наталья Сергеевна – научный сотрудник (Сейсмологический центр ИГ РАН)
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2011. No 2 (3)
В.Э. Степанян, М.А. Галстян, В.Г. Давтян, А.Э. Мурадян
ЭКСПЛУАТАЦИЯ ГИДРОТЕXНИЧЕСКИX СООРУЖЕНИЙ ГОРНОДОБЫВАЮЩЕЙ И
ЭНЕРГЕТИЧЕСКОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ АРМЕНИИ КАК ПРИМЕР
ЭКОЛОГИЧЕСКОГО РИСКА
При разработке рудных месторождений и строительстве гидротехнических сооружений в Армении
природная среда подвергается значительному техногенному воздействию, связанному с подработкой
территории, складированием значительного количества отходов извлеченных пород, нарушением
гидрогеологического режима грунтовых вод и вод поверхностного стока и пр. При этом, существенному
изменению подвергаются все аспекты окружающей среды и живые организмы: атмосферный воздух, недра,
земельные и водные ресурсы, флора и фауна, персонал предприятий и жители окружающей территории. В
работе рассматриваются проблемы техногенного воздействия горно-обогатительного и энергетического
производств, проявляющиеся в изъятии земель из сельхозоборота, загрязнением почво-грунтов выбросами
пыли и газов, поверхностных и подземных вод промышленными стоками, изменением гидрологического
режима рек, заболачиванием, эрозией, селепроявлением и подтоплением территорий и др.
Ключевые слова: горно-обогатительные предприятия, хвостохранилища, гидротехнические
сооружения энергетического назначения, водохранилища, плотины, малые ГЭС, земельные и водные
ресурсы, заражение окружающей среды, рекультивация
Վ.Է. Ստեփանյան, Մ.Հ. Գալստյան, Վ.Գ. Դավթյան, Ա.Է. Մուրադյան
ԷՆԵՐԳԵՏԻԿ ԵՎ ԼԵՌՆԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐԱԿԱՆ ՀԻԴՐՈՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ
ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ ՇԱՀԱԳՈՐԾՈՒՄԸ, ՈՐՊԵՍ ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ՌԻՍԿԻ ՕՐԻՆԱԿ
Աշխատանքում դիտարկվում են լեռնահարստացուցիչ և էներգետիկ արտադրությունների
տեխնոգեն ազդեցություններից առաջացած խնդիրները:
Հանքարդյունաբերության աշխատանքների կազմակերպման և հիդրոտեխնիկական կառույցների
շինարարության ընթացքում Հայաստանի բնական միջավայրն արդյունաբերական թափոնների
պահեստավորման, գրունտային ջրերի հորիզոնների և մակերևույթային ջրերի հոսքերի ռեժիմների
խախտմամբ պայմանավորված ենթարկվում է զգալի տեխնոգեն ազդեցությունների:
Զգալի փոփոխությունների են ենթարկվում օդը, հողը, ջրային ռեսուրսները, կենդանական և
բուսական աշխարհը, ինչպես նաև հանքերի աշխատակիցներն ու շրջակա թաղամասերի բնակիչները:
Առանցքային բառեր. լեռնահարստացուցիչ ձեռնարկություններ, պոչամբարներ, էներգետիկ
նշանակության հիդրոտեխնիական կառույցներ, ջրամբարներ, պատվարներ, փոքր ՀԷԿ-եր, հողային և
ջրային ռեսուրսներ, շրջակա միջավայրի վարակում, ռեկուլտիվացում:
V.E. Stephanyan, M.H. Galstyan, V.G. Davtyan, A.E. Muradyan
OPERATION OF HYDROTECHNICAL ENGINEERING CONSTRUCTIONS OF MINING AND
A POWER INDUSTRY OF ARMENIA AS AN EXAMPLE
OF ECOLOGICAL RISK
At mining of deposits and building of hydrotechnical engineering constructions in Armenia the
environment is subjected to the considerable technogenic influence connected with underworking of territory,
warehousing of a significant amount of the mined rock wastes, infringement of hydro-geological mode of ground
waters and surface drain waters and so forth Thus, all aspects of environment and live organisms are exposed to
essential change: atmospheric air, mineral resources, ground and water resources, flora and fauna, personnel of the
enterprises and inhabitants of surrounding territory. The problems of technogenic influence of the miningprocessing and power industries, expressed in the earths alienation from an agricultural rotation, soil-ground
contamination by dust and gases emissions, pollution of surface and underground waters by industrial drains,
change of a hydrological mode of the rivers, bogging, erosion, mudflow occurrence and flooding of territories, etc.
are considered in this work.
Keywords: mining-processing enterprises, tailing dumps, hydraulic engineering constructions of power
appointment, water basin, dam, small HPS, ground and water resources, environment pollution, recultivation.
Степанян Вилен Эдуардович - докт. тех. наук, профессор (Спасательная служба МЧС РА)
Галстян Меружан Айкарамович - (Государственный аграрный университет Армении)
Давтян Вануш Геворгович - (Армянская технологическая академия)
Мурадян Артур Эдгарович - канд. тех. наук (Спасательная служба МЧС РА)
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2011. No 2 (3)
В.А. Багиян, А.З. Гаспарян, А.Р. Мовсесян
ВЫЯВЛЕНИЕ И ОЦЕНКА РАДИАЦИОННОЙ ОБСТАНОВКИ ПРИ ВОЗМОЖНЫX
АВАРИЯX (РАЗРУШЕНИЯX) АРМЯНСКОЙ АЭС
Выявление и оценка радиационной обстановки при разрушении (аварии) Армянской АЭС (ААЭС)
предназначена для решения задач по данным прогноза и радиационной разведки при крупномасштабных
разрушениях (авариях) реакторов с целью определения влияния их последствий на поведение населения и
действия сил МЧС Армении, выбора и обоснования оптимальных режимов деятельности и защиты.
С помощью методики осуществляется: выявление радиационной обстановки; определение методом
прогнозирования или по данным разведки масштабов и степени радиоактивного загрязнения; оценка
радиационной обстановки; определение влияния радиоактивного загрязнения местности на действия сил
Спасательной службы Армении МЧС РА и поведение населения, а также обоснование мероприятий
защиты.
Ключевые слова: авария Армянской АЭС, Спасательная служба Армении МЧС РА, оценка
радиационной обстановки, радиационные параметры.
Վ.Ա. Բագիյան, Ա.Զ. Գասպարյան, Ա.Ռ. Մովսեսյան
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՏՈՄԱՅԻՆ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆԻ (ՀԱԷԿ) ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՎԹԱՐԻ
(ԱՎԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ) ԴԵՊՔՈՒՄ ՃԱՌԱԳԱՅԹԱՅԻՆ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ
ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄՆ ՈՒ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ
Հայկական ատոմային էլեկտրակայանի (ՀԱԷԿ) հնարավոր վթարի դեպքում ճառագայթային
իրավիճակի բացահայտումն ու գնահատումը իրականացվում է ռեակտորի մեծամասշտաբ վթարների
(ավերածությունների) ժամանակ ըստ ճառագայթային հետախուզության և կանխագուշակման
տվյալների` բնակչության և ՀՀ ԱԻՆ ուժերի կենսագործունեության վթարի հետևանքների, ինչպես նաև
պաշտպանության և գործունեության օպտիմալ ռեժիմների որոշման և հիմնավորման նպատակով:
Մեթոդիկայի օգնությամբ կարող է իրականացվել ճառագայթային իրավիճակի բացահայտում և
գնահատում, կանխագուշակման մեթոդով տարածքների ռադիոակտիվ աղտոտման մասշտաբների և
աստիճանի որոշում:
Մեթոդիկան տալիս է հնարավորություն որոշել ռադիոակտիվ վարակման ազդեցությունը ՀՀ ԱԻՆ
ՀՓԾ ուժերի գործունեության և բնակչության կենսագործունեության վրա, ինչպես նաև հիմնավորել
պաշտպանական միջոցառումների անցկացումը:
Առանցքային բառեր. ՀԱԷԿ-ի վթար, ՀՀ ԱԻՆ Հայաստանի փրկարար ծառայություն, ճառագայթային
իրավիճակի գնահատում, ճառագայթային ցուցանիշներ:
V.A. Bagiyan, A.Z. Gasparyan, A.R. Movsesyan
DETECTION AND ESTIMATION OF RADIATION SITUATION IN CASE OF
PROBABLE ACCIDENTS (DESTRUCTIONS) OF ARMENIAN NUCLEAR POWER
PLANT
Detection and estimation of radiation situation in case of destructions (accidents) of Armenian Nuclear
Power Plant is intended to solve the problems of forecast data and radiation reconnaissance in case of large
destructions (accidents) of reactors with the aim of determination of the influence of their consequences on the
behavior of the population and actions of the forces of MES RA, and of the choice and reasoning of optimal modes
of activity and protection.
The following is realized with the help of methodology: detection of radiation situation; determination of
the scope and degree of radioactive pollution through the method of forecasting or according to the results of
reconnaissance; estimation of radiation situation; determination of the influence of radioactive pollution of the
local territory on the actions of Armenian Rescue Service of MES RA and on the behavior of population; as well as
grounding of the measures of protection.
Key words: accident of Armenian Nuclear Power Plant, Armenian Rescue Service of MES RA, estimation of
radiation situation, radiation.
Багиян Валерий Александрович - канд. биолог. наук (ССА МЧС РА)
Гаспарян Араик Завенович - (ССА МЧС РА)
Мовсесян Армен Рудольфович - ( ССА МЧС РА)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Կ.Հ. Մարտիրոսյան, Է.Լ. Երիցյան, Ռ.Ա. Քարամյան, Մ.Լ. Երիցյան
ՊՈԼԻՄԵՐ ՄԻՆԵՐԱԼԱՅԻՆ ՍՈՐԲԵՆՏՆԵՐ
Արդյունաբերական հոսքաջրերը ծանր մետաղների իոններից և նրանց համապատասխան
իզոտոպներից ազատելու համար, առաջարկվում է նոր տիպի, բարձր արդյունավետությամբ գործող,
էկոլոգիապես մաքուր պոլիմեր-միներալային սորբենտներ:
Ուսումնասիրվել է նաև պոլիմեր-միներալային սորբենտների օգնությամբ, դինամիկ պայմաններում
հոսքաջրերից Fe3+, Co2+, Ni2+ և Cu2+ մետաղական իոնների կորզման խորությունը:
Առանցքային բառեր. պոլիմեր, միներալ, բաղադրանյութ, սորբենտ, դոնդող, համապոլիմեր,
ադսորբցիա, իոնոգեն խմբեր:
К.А. Мартиросян, Э.Л. Ерицян, Р.А. Карамян, М.Л. Ерицян
ПОЛИМЕР-МИНЕРАЛЬНЫЕ СОРИЕНТЫ
Для освобождения промышленных сточных вод от ионов тяжелых металлов и соответствующих им
изотопов предлагается новый тип высокоэффективных, экологически чистых полимер-минеральных
сорбентов. При помощи полимер-минеральных сорбентов исследована глубина очистки ионов металлов
Fe3+, Co2+, Ni2+ և Cu2+ из сточных вод в динамических условиях.
Ключевые слова: полимер, минерал, составляющее вещество, сорбент, гель, сополимер, адсорбция,
ионогенные группы.
K.H. Martirosyan, E.L. Ericyan, R.A. Qaramyan, M.L. Ericyan
POLYMER MINERAL SORBENTS
To free industrial waters from heavy metal ions and their corresponding isotops a new type of high effective
working ecology clean polymer-mineral sorbenter is recommended.
With the help of polymer-mineral sorbenter, dynamic condition waters Fe3+, Co2+, Ni2+ and Cu2+ metal ions
defraud thickness is studied.
Keywords: polymer, mineral, corbent, composition, sorbent, jelly, sopolimer, adsorbtion, ionogen groups.
Մարտիրոսյան Կիմա Հարությունի – լաբորատորիայի վարիչ (ՀՊՄՀ).
Երիցյան Էմմա Լևոնի – լաբորանտ (ՀՊԲՀ).
Քարամյան Ռայա Ավանեսի - քիմ. գիտ. թեկնածու (ՀՊՄՀ).
Երիցյան Մեժլում Լևոնի - քիմ. գիտ. դոկտ., պրոֆեսոր (ՀՊՄՀ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Ս.Հ. Բակունց
ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԴԱՇՏԱՎԱՅՐԻ ՈՐՈՇ ՋՐԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԻ ՋՐԵՐԻ ՔԻՄԻԱԿԱՆ
ԿԱԶՄՆ ՈՒ ԴՐԱՆՑ ԱՂՏՈՏՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԾԱՆՐ ՄԵՏԱՂՆԵՐՈՎ
Հողերի աղակալումը ներկայիս գլոբալ-էկոլոգիական հիմնախնդիրներից է, որը մեծ վնասներ է
հասցնում աշխարհի այնպիսի հզոր պետությունների գյուղատնտեսությանը, ինչպիսիք են Ռուսաստանը,
Չինաստանը, ԱՄՆ-ը, Կանադան և այլն: Այս հարցում մեծ է ոռոգման ջրերի բացասական ազդեցությունը,
հատկապես` բարձր հանքայնացման աստիճանի պարագայում:
Հայաստանի Հանրապետության համար հիշյալ խնդիրը խիստ արդիական է և դրա ուսումնասիրությունն ունի մեծ կարևորություն: Այդ նպատակով ուսումնասիրվել են Արարատյան դաշտավայրի
հողերի
ոռոգման
համար
օգտագործվող
որոշ
ջրաղբյուրների
ջրերի
որակական
առանձնահատկությունները և դրանց աղտոտվածությունը ծանր մետաղներով: Քիմիական անալիզների
արդյունքները վկայում են այն մասին, որ Արաքս գետի ջրերը պիտանի են ոռոգման նպատակով
օգտագործման համար, ինչը չի կարելի ասել Սևջուր գետի ջրերի մասին: Արտեզյան խորքային հորերի
ջրերը ևս պիտանի են ոռոգման աշխատանքների իրականացման համար:
Առանցքային բառեր. ոռոգման ջուր, հանքայնացման աստիճան, էլեկտրահաղորդականություն,
նատրիումի պոտենցիալ ադսորբցման հարաբերություն, ծանր մետաղներ, սահմանային թույլատրելի
արժեքներ:
С.Г. Бакунц
ХИМИЧЕСКИЙ СОСТАВ ВОД НЕКОТОРЫХ ВОДОИСТОЧНИКОВ АРАРАТСКОЙ
ДОЛИНЫ И ИХ ЗАГРЯЗНЕННОСТЬ ТЯЖЕЛЫМИ МЕТАЛЛАМИ
Засоление почв является глобальной экологической проблемой и причиняет огромный ущерб таким
странам, как Россия, Китай, США, Канада и др. В этом плане велико негативное воздействие оросительных
вод с высокой степенью минерализации.
Для Республики Армения вышеуказанная проблема очень актуальна и ее изучение имеет важное
значение. С этой целью были изучены химический состав и качественные показатели вод некоторых
водоисточников Араратской долины, а также их загрязнение тяжелыми металлами. Результаты химических
анализов свидетельствуют о том, что воды реки Аракс пригодны для орошения, чего нельзя сказать о водах
реки Севджур. Глубинные воды артезианских колодцев также пригодны для осуществления оросительных
работ.
Ключевые слова: оросительная вода, степень минерализации, электропроводимость, относительно
потенциальная адсорбция натрия, тяжелые металлы, предельно допустимые нормы.
S.H. Bakunts
CHEMICAL COMPOSITION OF WATER OF SOME WATER SOURCES OF THE
ARARAT VALLEY AND THEIR HEAVY METAL POLLUTION
Soil salinization is a global-environmental problem and causes great damage to such countries as Russia,
China, USA, Canada, etc. In this regard, is very large the negative impact of irrigation water with high
mineralization.
For the Republic of Armenia above mentioned problem is very urgent and the solution has strategic
importance. To this end we studied water quality parameters of some water sources of the Ararat valley, has also
been studied levelս օf their heavy metal pollution.
Keywords: irrigation water, level of mineralization, electroconductivity, sodium potential adsorption ratio,
heavy metals, maximum permissible limits.
Բակունց Սաթենիկ Հրաչիկի- գյուղ. գիտ. թեկնածու (Հ. Պետրոսյանի անվան հողագիտության,
կենտրոն)
ագրոքիմիայի
և
մելիորացիայի
գիտական
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Վ.Բ. Սահակյան
ՀԱՄԱԼԻՐ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՂԱԿԱՆ ՄԻՋԱՄՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԵՐԸ ԱՐՏԱԿԱՐԳ
ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ԵՎ ԱՂԵՏՆԵՐԻ ԺԱՄԱՆԱԿ
Հոդվածում ներկայացված են արտակարգ իրավիճակների և աղետների ժամանակ տուժածների
մոտ ծագող հիմնական բժշկական և հոգեբանական խնդիրները, մանրամասն կերպով նկարագրված է
անհապաղ, բժշկական, հոգեբանական վերականգնողական` ռեաբիլիտացիոն աշխատանքների ուղղություններն ու նպատակները: Առանցքային շեշտադրում է տրվել նաև փրկարարների բժշկավերականգնողական աշխատանքների անհրաժեշտությանը, մասնագիտական արդյունավետ գործունեություն ծավալելու համար: Հոդվածում հատուկ ուշադրություն է դարձվում նաև գերատեսչական մարմինների
գործունեությանը և դերին` որակյալ վերականգնողական ծառայություններ մատուցելու հարցում:
Առանցքային բառեր. աղետ, վերականգնում, բժշկա-հոգեբանական ռեաբիլիտացիա, փրկարար,
ծառայություն, առողջություն, ԱՀԿ, ֆունկցիա, որակ:
В.Б. Саакян
РОЛЬ КОМПЛЕКСНЫX РЕАБИЛИТАЦИОННЫX ВМЕШАТЕЛЬСТВ ВО ВРЕМЯ
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫX СИТУАЦИЙ И СТИXИЙНЫX БЕДСТВИЙ
В статье представлены основные медицинские и психологические проблемы, которые возникают у
пострадавших в результате чрезвычайных ситуаций и стихийных бедствий. Подробно описаны направления
и цели срочной медицинской и психологической реабилитации, а также направления и цели реабилитации.
Ключевой акцент сделан на необходимости оказания медико-психологических услуг спасателям для
большей плодотворности их профессиональной деятельности. В статье особое внимание уделяется роли и
деятельности
государственных
органов
в
вопросе
предоставления
высококвалифицированных
реабилитационных услуг.
Ключевые слова: бедствие, реабилитация, медико-психологическая реабилитация, спасатель, услуги,
здоровье, ВОЗ, функция, качество.
V.B. Saakyan
THE ROLE OF COMPLEX REHABILITATION INTERVENTIONS DURING
EMERGENCIES AND DISASTERS
The article presents the main medical and psychological problems which are arising from emergencies and
disasters. It is detailly described urgent, medical, psychological rehabilitation, as well as the direction of
rehabilitation objectives. The key emphasis is given to the needs of rescuers and their medico-psychological
services for productive work. In the article the special attention is paid to the role and activities of governmental
authorities to provide qualified rehabilitation services.
Keywords: disaster, rehabilitation, medical and psychological rehabilitation, rescuers, service, health, WHO,
function, quality.
Սահակյան Վարդինե Բենիկի-դասախոս (ՀՊՄՀ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Մ.Ա. Ալավերդյան
ՊՏՈՒՏԱԿԱՎՈՐ ՓՈԽԱԿՐԻՉՆԵՐԻ ՀԱՇՎԱՐԿՄԱՆ ՈՐՈՇ ՏԵՍԱԿԱՆ
ՆԱԽԱԴՐՅԱԼՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
Պտուտակավոր մակերևույթի ազդեցության տակ փոխադրվող զանգվածի նյութական կետի շարժման կինեմատիկայի ուսումնասիրման նպատակով որոշվել է այդ կետում ուժի ազդեցության բնույթը,
քանի որ նյութական կետն արտաքին որոշ ուժերի ազդեցության տակ տեղաշարժվում է այդ ուժերի գործողության ուղղությամբ: Բերված բանաձևերի գործնական կիրառությունը հաստատում է դրա իրավացիությունը` հաշվարկային տվյալների անճշտությունը չի գերազանցում թույլատրելի նորման:
Առանցքային բառեր. պտուտակ, պատյան, պտուտակագիծ, նյութական կետ, քայլ:
М.А. Алавердян
О НЕКОТОРЫХ ТЕОРЕТИЧЕСКИХ ПРЕДПОСЫЛКАХ К РАСЧЕТУ ВИНТОВЫХ
ТРАНСПОРТЕРОВ
Для нахождения и изучения кинематики движения материальной точки массы под воздействием на
нее винтовой поверхности необходимо найти характер действия силы на эту точку, так как материальная
точка под воздействием каких-либо внешних сил перемещается в направлении дейстия этих сил.
Практическое применение приведенных формул подтверждает их справедливость: неточность расчетных
данных не превышает допустимую норму.
Ключевые слова: винт, кожух, винтовая линия, материальная точка, шаг.
M.A. Alaverdyan
ON SOME THEORETICAL PREROGATIVES FOR ESTIMATION
OF CONVEYER SCREW
To study the kinematics of the material point of the transported under the influence of screw surface, it is
necessary to find the character of the influence of the force in that point, since the material point, under the
influence of some external forces moves in the direction of the action of those forces. The practical application of
the brought in formulae proves its Tightness, with the inaccuracy of the data not exceeding the permissible rate.
Keywords: screw, mantle, screw line, material point, step.
Ալավերդյան Մանվել Ավետիքի - դասախոս (ՀՊԱՀ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
ՀՏԴ 378
III. ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հ.Հ. Պետրոսյան
ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՏԵՔՍՏՈՒՄ
Հոդվածում հեղինակը ներկայացնում է անվտանգության և դիմակայման արդի հիմնախնդիրներով
պայմանավորված անվտանգության մշակույթի դաստիարակության հիմնահարցերը մանկավարժագիտության ենթատեքստում:
Առանցքային բառեր. արտակարգ իրավիճակներ, աղետ, վտանգ, ռիսկ, անվտանգություն,
դիմակայում, մշակույթ, կրթություն, ուսուցում, դաստիարակություն, դաստիարակության բաղադրիչ,
մանկավարժական գործընթաց:
Г.А. Петросян
ПРОБЛЕМЫ ВОСПИТАНИЯ КУЛЬТУРЫ БЕЗОПАСНОСТИ В КОНТЕКСТЕ
ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ НАУКИ
В статье автор, в контексте педагогической науки, представляет вопросы воспитания культуры
безопасности, которые обусловлены современными проблемами безопасности и выживания.
Ключевые слова: чрезвычайные положение, бедствие, опасность, риск, безопасность, выживание,
культура, образование, обучение, воспитание, компонент воспитания, педагогический процесс
H.H. Petrosyan
PROBLEMS OF EDUCATION OF CULTURE OF SAFETY IN THE CONTEXT OF THE
PEDAGOGICAL SCIENCE
In the article the author represents questions of education of culture of safety and survival in context of
pedagogical science in communications of modern problems of safety and survival.
Keywords: extreme position, disaster, danger, risk, safety, survival, culture, education, training, education, a
component of education, pedagogical process.
Պետրոսյան Հայկ Հմայակի- մանկ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (նորագույն տեխնոլոգիաների
ներդրման և կրթության որակի գնահատման փորձագետ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Ռ.Հ. Ալավերդյան, Վ.Ի. Կամբուրյան, Տ.Ա. Թովմասյան
ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ՇԱՐՈՒՆԱԿԱԿԱՆ ՈՒՍՈՒՑՈՒՄԸ ՈՐՊԵՍ ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԻ
ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԿԱՐԵՎՈՐԱԳՈՒՅՆ ՄԻՋՈՑ
Աղետների ռիսկի նվազեցման կրթության շրջանակներում բնակչության շարունակական ուսուցումը սկսվում է ամենավաղ տարիքից և մարդուն ուղեկցում ողջ կյանքի ընթացքում: Հոդվածում քննարկվում
են այդ ուսուցման նպատակները, խնդիրները, ուսումնամեթոդական, կազմակերպական հարցերը:
Վերլուծվում է Հայաստանի Հանրապետությունում բնակչության շարունակական ուսուցման կազմակերպման ներկա համակարգը, վերհանվում առանձնահատկությունները, առաջարկվում այդ
ուսուցման բարելավման ուղիները:
Առանցքային բառեր. ԱՌՆ կրթություն, աստիճանակարգ, բնակչության ուսուցման կատեգորիաներ,
գիտելիքներ, կարողություններ, հմտություններ, մարդկային արժեքներ, անվտանգության պահանջմունք:
Р.А. Алавердян, В.И. Камбурян, Т.А. Товмасян
НЕПРЕРЫВНОЕ ОБУЧЕНИЕ НАСЕЛЕНИЯ КАК ВАЖНЕЙШЕЕ СРЕДСТВО
СНИЖЕНИЯ РИСКОВ БЕДСТВИЙ
Непрерывное обучение снижению рисков бедствий начинается с самого раннего возраста и
сопровождает человека в течение всей его жизни. В статье обсуждаются цели, задачи, учебно-методические
и организационные вопросы этого обучения.
Анализируется действующая система организации непрерывного обучения населения в Республике
Армения, выявляются ее особенности, предлагаются пути улучшения этого обучения.
Ключевые слова: образование СРБ, таксономия Блума, категории обучения населения, знания,
умелости, навыки, человеческие ценности, потребность безопастности.
R.H. Alaverdyan, V.I. Kamburyan, T.A. Tovmasyan
CONTINUOUS TEACHING OF POPULATION AS AN IMPORTANT TOOL FOR DISASTER
RISK REDUCTION
Continuous teaching of population about disaster risk reduction (DRR) as part of DRR in education starts in
earliest years of a person and continues throughout her/his life. The goals, objective and methodologicalorganizational issues related to DRR teaching are discusses in the article.
It presents the analysis of the present system of continuous teaching of population, depicts its features, and
includes recommendations for improving DRR teaching and learning.
Keywords: DRR education, Bloom’s Taxonomy, categories
of
teaching
general
population,
knowledge, abilities, skills, human values, need for security.
Ալավերդյան Ռուդիկ Հարությունի – տեխն. գիտ. թեկն. դոցենտ (ՃԿՊԱ).
Կամբուրյան Վարդան Իվանի – ՆԶՊ ուսուցիչ (Երևան, 137 դպրոց).
Թովմասյան Տիգրան Արշակի – ԱՌՆ ծրագրի ղեկավար (ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Հ.Պ. Ղարիբյան
ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԻ
ՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄԸ
Հոդվածում ներկայացված է արդի պայմաններում մասնագետների պատրաստմանը ներկայացվող
պահանջները, մասնագիտական ուսումնական հաստատություններում ուսուցման տեխնոլոգիաների
էական բնութագրերը և ուսանողների տեխնիկական մտածողության ձևավորման տեխնոլոգիայի
կառուցածքը: Ուսուցման տեխնոլոգիայում, հեղինակը կարևորում է ուսուցման գործընթացի դիդակտիկ և
հոգեբանական պայմանների ստեղծումը:
Առանցքային բառեր. մտածողություն, տեխնոլոգիա, մեթոդ, միջոց, եղանակ, չափանիշ, նախագծում,
մշտադիտարկում, արժևորում:
А.П. Карибян
ФОРМИРОВАНИЕ ТЕХНИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ СТУДЕНТОВ
ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЙ
В статье представлены требования подготовки специалистов в современных условиях, существенные
характеристики образовательных технологических процессов в профессиональных учебных заведениях и
структура технологии формирования технического мышления студентов. В обучающей технологии автор
считает важным создание в образовательном процессе дидактических и психологических условий.
Ключевые слова: мышление, технология, метод, средство, способ, критерий, проектирование, мониторинг, оценка.
H.P. Gharibyan
FORMATION OF TECHNICAL THINKING OF STUDENTS IN PROFESSIONAL
EDUCATIONAL INSTITUTIONS
In the article it is presented the requirement of preparation of experts in modern conditions, special
characteristics of educational technological processes in professional educational institutions and the structure of
technology of formation of technical thinking of students. In training technology the author considers important
creation didaktical and psychological conditions.
Keywords: thinking, technology, a method, means, a way, criteria, designing, monitoring, an estimation.
Ղարիբյան Հայկանդուխտ Պապինի-տեխ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՃԿՊԱ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Լ.Հ. Սարատիկյան
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ԱՌԱՋԱՑՈՂ ԽՈՍՔԻ ԽԱՆԳԱՐՄԱՆ
ԴՐՍԵՎՈՐՈՒՄՆԵՐԸ
Հոդվածում արծարծված են արտակարգ իրավիճակներում առաջացող խոսքի խանգարման հարցերը: Այդ իսկ պատճառով, հատկապես, անդրադարձել ենք արտակարգ իրավիճակներ ապրած կակազողների հագեբանական հիմնախնդիրներին:
Առանցքային բառեր. արտակարգ իրավիճակ, սթրեսածին իրավիճակ, աղետ, հոգեֆիզիոլոգիական
առանձնահատկություն, հոգեֆիզիկական զարգացման խանգարում, ճառագայթային հիվանդություն,
խոսքի խանգարում, կակազություն, նևրոտիկ վարք:
Л.А. Саратикян
ВЫЯВЛЕНИЕ ПРОЯВЛЕНИЙ РЕЧЕВЫХ НАРУШЕНИЙ В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ
СИТУАЦИЯХ
В статье рассматриваются вопросы речевых нарушений в чрезвычайных ситуациях. В связи с чем,
особое внимание уделено психологическим проблемам заикающихся, переживших чрезвычайную
ситуацию.
Ключевые слова: чрезвычайная ситуация, стрессовая ситуация, катастрофа, психофизиологические
особенности, нарушение психофизического развития, лучевая болезнь, нарушение речи, заикание,
невротическое поведение.
L.H. Saratikyan
DETECTIONS OF SPEECH DISORDER IN EMERGENCY
The article presented detections of spech disorders in emergancy. This research describes psychological
problems especially of stutterers survived in emergency.
Keywords: emergency, stress situation, accident, psychophysiological characteristics, the violation of
psychophysical development, radiation sickness, speech disorder, stuttering, neurotic behavior
Սարատիկյան Լիլիթ Հայկարամի- մանկ. գիտ. թեկնածու (ՀՊՄՀ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Լ.Գ. Նազարյան
ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ՏԵՂԵԿԱՑՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ
ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ՔԻՄԻԱԿԱՆ ԱՐՏԱԴՐԱԿԱՆ ՎԹԱՐՆԵՐԻՆ
Ընդունված է, որ քիմիական արդյունաբերական ձեռնարկությունները պոտենցիալ մեծ վտանգ են
պարունակում, քանի որ դրանցում կարող են տեղի ունենալ հրդեհներ, պայթյուններ, վտանգավոր
նյութերի արտանետումներ և արտահոսքեր: Դրա համար էլ, շատ կարևոր է, մարդկանց տեղեկացվածությունն ու պատրասվածությունն արտակարգ իրավիճակներին, քանի որ վտանգավոր օբյեկտի
անձնակազմի, հարևանությամբ ապրող բնակչության առողջության և շրջակա միջավայրի վրա վթարի
ներգործության աստիճանը կախված է ընդգրկման չափերից, ինչպես նաև որոշումների ընդունման և
կատարման արագությունից:
Առանցքային բառեր. բնակչություն, վթար, տեղեկացվածություն, վտանգ, հրդեհ, պայթյուն,
արտաներում, արտահոսք, անվտանգություն:
Л.Г. Назарян
ОСВЕДОМЛЕННОСТЬ И ПОДГОТОВЛЕННОСТЬ НАСЕЛЕНИЯ К XИМИЧЕСКИМ
ПРОМЫШЛЕННЫМ АВАРИЯМ
Известно, что предприятия химической промышленности представляют из себя большую опасность,
потому что в них могут произойти пожары, взрывы, выбросы и сбросы вредных веществ. Поэтому, очень
важна осведомленность и готовность населения к чрезвычайным ситуациям, потому что степень
воздействия аварии на здоровье населения, проживающего по соседству с опасным объектом, и на
окружающую среду зависит от масштаба аварии, а также от скорости принятия решений и их выполнения.
Ключевые слова: население, авария, осведомленность, опасность, пожар, взрыв, выброс, сброс,
безопасность.
L.G. Nazaryan
AWARENESS AND PREPARED POPULATION TO CHEMICAL
INDUSTRY ACCIDENT
It is known that the chemical industry is a great danger, because fires, explosions, emissions and discharges of
harmful substances can occur. Therefore, it is very important awareness and community preparedness for
emergencies, because the impact of the accident on the health of the population living in the vicinity of hazardous
facilities, and the environment depends on the scale of the accident, as well as the speed of decision making and its
implementation.
Keywords: population, accident awareness, danger, fire, explosion, emission, discharge, safety.
Նազարյան Լյուդվիգ Գուրգենի - դոցենտ, Էկոլոգիայի և անվտանգ կենսագործունեության
Լենինգրադի
միջազգային
անդամ, (ՃԿՊԱ)
ակադեմիայի
թղթակից
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2011. No 2 (3)
Ռ.Կ. Կարապետյան
ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԽԱՂԵՐԸ ԵՎ ՆՐԱՆՑ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ
Սույն հոդվածը հանդիսանում է «Կառավարման խաղերի» հետազոտություն: Այն վերլուծում է
ճգնաժամային իրավիճակներից դուրս գալու հնարավոր օպտիմալ տարբերակները:
Առանցքային բառեր. կառավարում, կառավարման խաղեր, իրավիճակ, մոդել, մեթոդ, ֆիրմա,
մոդուլ:
Р.К. Карапетян
УПРАВЛЕНЧЕСКИЕ ИГРЫ И ИX ПРИМЕНЕНИЕ
Статья является исследованием задач «Управленческих игр». Она анализирует возможные
оптимальные варианты выхода из кризисных ситуаций.
Ключевые слова: управление, управленческие игры, ситуация, модель, метод, фирма, модуль.
R.K. Karapetyan
MANAGEMENT GAMES AND THEIR USAGE
This article is the study of problems of "Management games". It analyzes the possible best options out of
crisis situations.
Keywords: management, management games, situation, model, method, firm, modul.
Կարապետյան Ռոմիկ Կարապետի-տնտ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՃԿՊԱ).
Բ Ո Վ Ա Ն Դ Ա Կ ՈՒ Թ Յ ՈՒ Ն
I. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Մաթևոսյան Հ.Շ.
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՈՒ ՎՏԱՆԳԱՎՈՐ ԵՐԵՎՈՒՅԹՆԵՐԻ ՎՐԱ …………………………...............
5
Բուլանիկյան Վ.Ս., Տերտերյան Ա.Ա.
ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՄԱՆ
ՀԻՄՆԱԽՆԴՐԻ ՄԻ ՔԱՆԻ ՀԱՐՑԵՐ……………………………………………………….............
12
Հակոբյան Մ.Ն., Հովհաննիսյան Ն.Յու.
ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԱՂԵՏՆԵՐԻ
ՌԻՍԿԵՐԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ…………………………………………………..............
18
Գյուրջյան Յու.Գ.
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ
ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԿԱՅՈՒՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱՐՁՐԱՑՄԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ
ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ…………………………………………………..........................................
27
Պետրոսյան Հ.Հ.
ԲՈՒՀՈՒՄ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈՐԱԿԻ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ
ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՐՑԵՐ ……………………………………………...............
33
II. ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
Նեգմատուլաև Ս.Հ., Ֆրոլովա Ն.Ի., Բաբաև Ա.Մ., Կոզլով Մ.Ա., Ռուզիև Դ.Ռ.,
Մալաևա Ն.Ս.
ՔԱՂԱՔԱԿԵՆՏՐՈՆԱՑՎԱԾ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՍԵՅՍՄԻԿ ՌԻՍԿԻ ԱՍՏԻՃԱՆԻ
ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ՆՊԱՏԱԿՈՎ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՀԶՈՐ ԵՐԿՐԱՇԱՐԺՆԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԻ
ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ Ք. ԴՈՒՇԱՆԲԵԻ ՕՐԻՆԱԿՈՎ………………...................................................
Ստեփանյան Վ.Է., Գալստյան Մ.Հ., Դավթյան Վ.Գ., Մուրադյան Ա.Է.
41
ԷՆԵՐԳԵՏԻԿ ԵՎ ԼԵՌՆԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐԱԿԱՆ ՀԻԴՐՈՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ
ՇԱՀԱԳՈՐԾՈՒՄԸ, ՈՐՊԵՍ ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ՌԻՍԿԻ ՕՐԻՆԱԿ …………....................
54
Բագիյան Վ.Ա., Գասպարյան Ա.Զ., Մովսեսյան Ա.Ռ.
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՏՈՄԱՅԻՆ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆԻ (ՀԱԷԿ) ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՎԹԱՐԻ
(ԱՎԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ) ԴԵՊՔՈՒՄ ՃԱՌԱԳԱՅԹԱՅԻՆ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ
ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄՆ ՈՒ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ………………………………………………….............
59
Մարտիրոսյան Կ.Հ., Երիցյան Է.Լ., Քարամյան Ռ.Ա., Երիցյան Մ.Լ.
ՊՈԼԻՄԵՐ ՄԻՆԵՐԱԼԱՅԻՆ ՍՈՐԲԵՆՏՆԵՐ…………………………………………….............
68
Բակունց Ս.Հ.
ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԴԱՇՏԱՎԱՅՐԻ ՈՐՈՇ ՋՐԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԻ ՋՐԵՐԻ ՔԻՄԻԱԿԱՆ
ԿԱԶՄՆ ՈՒ ԴՐԱՆՑ ԱՂՏՈՏՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԾԱՆՐ ՄԵՏԱՂՆԵՐՈՎ……………...............
73
Սահակյան Վ.Բ.
ՀԱՄԱԼԻՐ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՂԱԿԱՆ ՄԻՋԱՄՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԵՐԸ ԱՐՏԱԿԱՐԳ
ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ԵՎ ԱՂԵՏՆԵՐԻ ԺԱՄԱՆԱԿ……………………….......................................
78
Ալավերդյան Մ.Ա.
ՊՏՈՒՏԱԿԱՎՈՐ ՓՈԽԱԿՐԻՉՆԵՐԻ ՀԱՇՎԱՐԿՄԱՆ ՈՐՈՇ
ՏԵՍԱԿԱՆ ՆԱԽԱԴՐՅԱԼՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ .........................................................................
84
III. ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Պետրոսյան Հ.Հ.
ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՏԵՔՍՏՈՒՄ …..…….......................................................
91
Ալավերդյան Ռ.Հ., Կամբուրյան Վ.Ի., Թովմասյան Տ.Ա.
ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ՇԱՐՈՒՆԱԿԱԿԱՆ ՈՒՍՈՒՑՈՒՄԸ ՈՐՊԵՍ
ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԿԱՐԵՎՈՐԱԳՈՒՅՆ ՄԻՋՈՑ ………………….............
103
Ղարիբյան Հ.Պ.
ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԻ
ՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄԸ…………...............................................
113
Սարատիկյան Լ.Հ.
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ԱՌԱՋԱՑՈՂ
ԽՈՍՔԻ ԽԱՆԳԱՐՄԱՆ ԴՐՍԵՎՈՐՈՒՄՆԵՐԸ………………………………………….............
119
Նազարյան Լ.Գ.
ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ՏԵՂԵԿԱՑՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ
ՔԻՄԻԱԿԱՆ ԱՐՏԱԴՐԱԿԱՆ ՎԹԱՐՆԵՐԻՆ................................................................................
126
Կարապետյան Ռ.Կ.
ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԽԱՂԵՐԸ ԵՎ ՆՐԱՆՑ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ………………………………..............
133
СОДЕРЖАНИЕ
I. УПРАВЛЕНИЕ И ЭКОНОМИКА
Матевосян Г.Ш.
ВЛИЯНИЕ КРИЗИСНОГО УПРАВЛЕНИЯ НА
ОПАСНОСТИ И ОПАСНЫЕ ЯВЛЕНИЯ………………………………………………….............
5
Буланикян В.С., Тертерян А.А.
НЕСКОЛЬКО ВОПРОСОВ ФИНАНСИРОВАНИЯ
УПРАВЛЕНИЯ РИСКАМИ КАТАСТРОФ.………………………………………………..............
12
Акопян М.Н., Оганнисян Н.Ю.
ГОСУДАРСТВЕННАЯ СТРАТЕГИЯ В ОБЛАСТИ СНИЖЕНИЯ
ПРИРОДНЫХ И ТЕХНОГЕННЫХ РИСКОВ………………………………..................................
18
Гюрджян Ю.Г.
ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ПОВЫШЕНИЯ УСТОЙЧИВОСТИ
ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ ЭКОНОМИКИ РЕСПУБЛИКИ
В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ …………………………………………….............................
27
Петросян Г.А.
ВОПРОСЫ УПРАВЛЕНИЯ ПРОЦЕССОМ ОБЕСПЕЧЕНИЯ
КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ В ВУЗЕ…………………………..………………………................
33
II. ТЕХНОЛОГИИ
Негматуллаев С.Х., Фролова Н.И., Бабаев А.М., Козлов М.А., Рузиев Д.Р., Малаева Н.С.
ОЦЕНКА ПОСЛЕДСТВИЙ СИЛЬНЫХ ПОТЕНЦИАЛЬНЫХ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ
С ЦЕЛЬЮ УМЕНЬШЕНИЯ СТЕПЕНИ СЕЙСМИЧЕСКОГО РИСКА
УРБАНИЗИРОВАННЫХ ТЕРРИТОРИЙ НА ПРИМЕРЕ Г. ДУШАНБЕ.…………….............
41
Степанян В.Э., Галстян М.А., Давтян В.Г., Мурадян А.Э.
ЭКСПЛУАТАЦИЯ ГИДРОТЕXНИЧЕСКИX СООРУЖЕНИЙ ГОРНОДОБЫВАЮЩЕЙ И
ЭНЕРГЕТИЧЕСКОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ АРМЕНИИ КАК ПРИМЕР
ЭКОЛОГИЧЕСКОГО РИСКА……………………………................................................................
Багиян В.А., Гаспарян А.З., Мовсесян А.Р.
ВЫЯВЛЕНИЕ И ОЦЕНКА РАДИАЦИОННОЙ ОБСТАНОВКИ ПРИ ВОЗМОЖНЫX
АВАРИЯX (РАЗРУШЕНИЯX) АРМЯНСКОЙ АЭС………………….........................................
54
59
Мартиросян К.А., Ерицян Э.Л., Карамян Р.А., Ерицян М.Л.
ПОЛИМЕР-МИНЕРАЛЬНЫЕ СОРИЕНТЫ……………………………………………................
68
Бакунц С.Г.
ХИМИЧЕСКИЙ СОСТАВ ВОД НЕКОТОРЫХ ВОДОИСТОЧНИКОВ АРАРАТСКОЙ
ДОЛИНЫ И ИХ ЗАГРЯЗНЕННОСТЬ ТЯЖЕЛЫМИ МЕТАЛЛАМИ.........................................
73
Саакян В.Б.
РОЛЬ КОМПЛЕКСНЫX РЕАБИЛИТАЦИОННЫX ВМЕШАТЕЛЬСТВ ВО
78
ВРЕМЯ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫX СИТУАЦИЙ И СТИXИЙНЫX БЕДСТВИЙ…………..................
Алавердян М.А.
О НЕКОТОРЫХ ТЕОРЕТИЧЕСКИХ ПРЕДПОСЫЛКАХ
К РАСЧЕТУ ВИНТОВЫХ ТРАНСПОРТЕРОВ ………………………………………...................
84
III. НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ
Петросян Г.А.
ПРОБЛЕМЫ ВОСПИТАНИЯ КУЛЬТУРЫ БЕЗОПАСНОСТИ
В КОНТЕКСТЕ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ НАУКИ ………………………………………...................
91
Алавердян Р.А., Камбурян В.И., Товмасян Т.А.
НЕПРЕРЫВНОЕ ОБУЧЕНИЕ НАСЕЛЕНИЯ КАК ВАЖНЕЙШЕЕ
СРЕДСТВО СНИЖЕНИЯ РИСКОВ БЕДСТВИЙ………………………………………................
103
Карибян А.П.
ФОРМИРОВАНИЕ ТЕХНИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ СТУДЕНТОВ
ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЙ……………………………………..............
113
Саратикян Л.А.
ВЫЯВЛЕНИЕ ПРОЯВЛЕНИЙ РЕЧЕВЫХ НАРУШЕНИЙ
В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ……………………………………………………….............
119
Назарян Л.Г.
ОСВЕДОМЛЕННОСТЬ И ПОДГОТОВЛЕННОСТЬ НАСЕЛЕНИЯ
К XИМИЧЕСКИМ ПРОМЫШЛЕННЫМ АВАРИЯМ…………………………………………...
126
Карапетян Р.К.
УПРАВЛЕНЧЕСКИЕ ИГРЫ И ИX ПРИМЕНЕНИЕ……………………………………...............
133
CONTENTS
I. MANAGEMENT AND ECONOMICS
Matevosyan H.Sh.
CRISIS MANAGEMENT IMPACT ON THE LIGHT
AND DANGEROUS PHENOMENA………………………………………………………...............
Bulanikyan V.S., Terteryan A.A.
5
SEVERAL QUESTIONS OF DISASTER RISK
MANAGEMENT FINANCING PROBLEMS ………………………………………………. ..........
12
Hakobyan M.N., Hovhannisyan N.Y.
THE STATE STRATEGY IN THE FIELD OF DECREASE
IN NATURAL AND TECHNOGENIC RISKS……………………………………………….............
Gyurjyan Y.G.
THE QUESTION OF INCREASING THE STABILITY
18
OF THE ECONOMICS OF EMERGENCY……………………………...............................................
27
Petrosyan H.H.
QUESTIONS OF QUALITY ASSURANCE OF EDUCATION IN UNIVERSITY ……….................
33
II. TECHNOLOGIES
Negmatullaev S.H., Frolova N.I., Babayev A.M., Kozlov M.A.,
Ruziev D.R., Malaeva N.S.
ESTIMATION OF CONSEQUENCES OF STRONG POTENTIAL EARTHQUAKES
FOR THE PURPOSE OF REDUCTION OF DEGREE OF SEISMIC RISK OF THE
URBANIZED TERRITORIES BY THE EXAMPLE OF DUSHANBE……………………...............
Stephanyan V.E., Galstyan M.H., Davtyan V.G., Muradyan A.E.
OPERATION OF HYDROTECHNICAL ENGINEERING CONSTRUCTIONS
OF MINING AND A POWER INDUSTRY OF ARMENIA
AS AN EXAMPLE OF ECOLOGICAL RISK………………………………………………...............
Bagiyan V.A., Gasparyan A.Z., Movsesyan A.R.
DETECTION AND ESTIMATION OF RADIATION SITUATION IN
CASE OF PROBABLE ACCIDENTS (DESTRUCTIONS)
OF ARMENIAN NUCLEAR POWER PLANT……………………………………………...............
Martirosyan K.H., Ericyan E.L., Qaramyan R.A., Ericyan M.L.
POLYMER MINERAL SORBENTS………………………………………………………….............
41
54
59
68
Bakunts S.H.
CHEMICAL COMPOSITION OF WATER OF SOME WATER SOURCES
OF THE ARARAT VALLEY AND THEIR HEAVY METAL POLLUTION……………….............
73
Saakyan V.B.
THE ROLE OF COMPLEX REHABILITATION INTERVENTIONS
DURING EMERGENCIES AND DISASTERS………………………………………………..............
78
Alaverdyan M.A.
ON SOME THEORETICAL PREROGATIVES FOR
ESTIMATION OF CONVEYER SCREW………………………………………………….................
84
III. RESEARCH PROBLEMS
Petrosyan H.H.
PROBLEMS OF EDUCATION OF CULTURE OF SAFETY
IN THE CONTEXT OF THE PEDAGOGICAL SCIENCE…………………………………................
91
Alaverdyan R.H., Kamburyan V.I., Tovmasyan T.A.
CONTINUOUS TEACHING OF POPULATION AS AN IMPORTANT
TOOL FOR DISASTER RISK REDUCTION …………………….......................................................
Gharibyan H.P.
FORMATION OF TECHNICAL THINKING OF STUDENTS IN
PROFESSIONAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS……………………………………...................
Saratikyan L.H.
DETECTIONS OF SPEECH DISORDER IN EMERGENCY………………………………...............
Nazaryan L.G.
103
113
119
AWARENESS AND PREPARED POPULATION TO
CHEMICAL INDUSTRY ACCIDENT…………………………………………………………..........
126
Karapetyan R.K.
MANAGEMENT GAMES AND THEIR USAGE…………………………………………….............
133
ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ
Հոդվածները կարելի է ներկայացնել հայերենով, ռուսերենով և այլ օտար լեզվով: Տեքստի
տառատեսակը. հայերենը` յունիկոդ, ռուսերենը և այլ օտար լեզուն` Times New Roman կամ Arial,
տեքստի տառաչափը` 11, տողերի հեռավորությունը` 1.2, էջի ֆորմատը` А4 (210x297 մմ),
աշխատանքային դաշտը` 165 x252 մմ, լուսանցքները. ձախից` 25 մմ, վերևից 20 մմ, աջից 15 մմ,
ներքևից` 25 մմ:
Առաջին էջի վերին տողի մեջտեղում տրվում է հեղինակի (ների) Ա.Հ. Ազգանունը (ները)
(փոքրատառ, bold, 11 տառաչափով): Մեկ տող ներքև, տողի մեջտեղում տրվում է հոդվածի
վերնագիրը (գլխատառերով, bold, 12 տառաչափով), իսկ մեկ տող ներքև, հոդվածի տեքստի
լեզվով` համառոտագիրը (аннотация), (որի մեջ պետք է ձևակերպվի հոդվածի նպատակը,
արդյունքները
և
հիմնավորվի
կատարված աշխատանքների
անհրաժեշտությունը),
5-8
առանցքային բառերով (բոլորը` մինչև 10 տող ծավալով, շեղատառերով (Italic), 10 տառաչափով):
Համառոտագրից մեկ տող ներքև, 11 տառաչափով տրվում է հոդվածի հիմնական տեքստը:
Պարբերությունները սկսվում են նոր տողից` 10 մմ ներսից:
Նկարները և աղյուսակները տեղադրվում են տեքստում այդ մասին նշում կատարելուց
հետո, նույն կամ հաջորդ էջում և պետք է ունենան վերնագրային բացատրություններ և
համարակալում:
Անվանումը
և
բացատրությունները
տեղակայել
նկարների
տակը
և
աղյուսակների վրա (Italic, 9 տառաչափով):
Բանաձևերը և մաթեմատիկական արտահայտությունները տրվում են Microsoft Equation,
Italic, 10 տառաչափով: Բանաձևերը ներկայացվում են առանձին տողով և մեջտեղում, իսկ
հիմնականները նաև համարակալվում են նույն տողի աջ անկյունում` (փակագծերի մեջ):
Հոդվածում օգտագործվող գրական աղբյուրները պետք է ունենան օգտագործման
հերթականությանը համապատասխան համարակալում և տեքստում նշվեն` [1], [2],...տեսքով:
Հոդվածի վերջնամասից երկու տող ներքև, մեջտեղում նշվում է Գրականություն
արտահայտությունը (փոքրատառ, bold, 11 տառաչափով) և ըստ ընդունված ստանդարտի, 10
տառաչափով տրվում է գրականության ցանկը, որում հեղինակի (ների) Ազգանունը Ա.Հ. –ն կամ
առաջին բառը ձևավորվում է bold, 10 տառաչափով: Ցանկալի է գրականության ցանկում
ընդգրկել մինչև 10 հրատարակումներ:
Գրականությունից հետո, երկու տող ներքև հոդվածի տեքստի հետ չհամընկնող երկու այլ
լեզուներով նույն ձևով կրկնվում է հոդվածի գլխամասը` հեղինակի (ների) Ա.Հ. Ազգանունը
(ները), հոդվածի վերնագիրը և համառոտագիրը:
Մեկ տող ներքև տրվում են հոդվածի հեղինակի Ազգանունը, Անունը, Հայրանունը, գիտ.
աստիճանը, գիտ. կոչումը, կազմակերպության համառոտ անվանումը (փակագծերում) և
հեռախոսների համարները:
Հոդվածի ընդհանուր ծավալը մինչև 10 էջ (ցանկալի է վերջին էջն օգտագործել
ամբողջությամբ): Այն ներկայացնել գրախոսված:
Վերոնշյալ պահանջները բավարարելուց հետո ժողովածուի պատասխանատու
քարտուղարին է ներկայացվում գրախոսականը, հոդվածը A4 ֆորմատի վրա տպված մեկ
օրինակ և հոդվածի էլեկտրոնային տարբերակը:
Չի թույլատրվում ներկայացնել նախկինում հրատարակված կամ տպագրության համար
այլ հանդեսներ ուղարկած հոդվածներ:
Խորհրդի կողմից հրատարակման չերաշխավորելու դեպքում հոդվածը մնում է
խմբագրությունում:
Խմբագրական խորհուրդ
Հեռ. 61-19-24, E-mail. cmsa_ema@yahoo.com
Բաժինների պատասխանատուներ`
Կառավարում և տնտեսագիտություն` է.Հ. Օրդյան, ՅՈւ.Գ. Գյուրջյան
Տեխնոլոգիաներ` Ռ.Ա. Աթաբեկյան, Հ.Մ. Պետրոսյան
Գիտամեթոդական հիմնախնդիրներ` Հ.Հ. Պետրոսյան
Ответственные по секциям:
Управление и экономика - Э.А. Ордян, Ю.Г. Гюрджян
Теxнологии - Р.А. Атабекян, Г.М. Петросян
Научно-методические проблемы - Г.А. Петросян
Խմբագիր`
Գ.Խ. Թորգոմյան
Համակարգչային ձևավորումը` Ե.Շ. Բաղրամյան
Редактор-
Г.Х. Торгомян
Компютерное оформление-
Е.Ш. Баграмян
Ստորագրված է տպագրության 26. 10. 2011 թ.:
Չափսը` 60x84 1/8:
Ծավալը` 18.25:
Տպագրությունը` օֆսեթ:
Տպաքանակը` 150:
Տպագրվել է «ՎԱՐԴ ՀՐԱՏ» ՍՊԸ տպագրատանը
Լույս է տեսնում տարեկան երկու անգամ:
Ժողովածուն վաճառքի ենթակա չէ: