К Р И З

ISSN 1829-2984
К
КР
РИ
ИЗЗИ
ИС
СН
НО
ОЕ
ЕУ
УП
ПР
РА
АВ
ВЛ
ЛЕ
ЕН
НИ
ИЕ
Е
И
ИТ
ТЕ
ЕХ
ХН
НО
ОЛ
ЛО
ОГ
ГИ
ИИ
И
C
CR
RIISSIISS M
MA
AN
NA
AG
GE
EM
ME
EN
NT
T
A
AN
ND
DT
TE
EC
CH
HN
NO
OL
LO
OG
GIIE
ESS
ISSN 1829-2984
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
Հ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ
ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ՃԳՆԱԺԱ
ՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ
ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ
ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
И НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИХ
К
Е
В
C
КР
РИ
ИЗЗИ
ИС
СН
НО
ОСБОРНИК
ЕУ
УП
ПР
РА
АНАУЧНЫХ
ВЛ
ЛЕ
ЕН
НИ
ИЕ
Е
CR
RIISSIISS M
MA
AN
NA
AG
GE
EM
ME
EN
NT
T
И
СТАТЕЙA
ИТ
ТЕ
ЕХ
ХН
НО
ОЛ
ЛО
ОГ
ГИ
ИИ
И
AN
ND
DT
TE
EC
CH
HN
NO
OL
LO
OG
GIIE
ESS
К
КР
РИ
ИЗЗИ
ИС
СН
НО
ОЕ
ЕУ
УП
ПР
РА
АВ
ВЛ
ЛЕ
ЕН
НИ
ИЕ
Е
И
ИТ
ТЕ
ЕХ
ХН
НО
ОЛ
ЛО
ОГ
ГИ
ИИ
И
C
CR
RIISSIISS M
MA
AN
NA
AG
GE
EM
ME
EN
NT
T
A
AN
ND
DT
TE
EC
CH
HN
NO
OL
LO
OG
GIIE
ESS
No 2(7)AND TECHNOLOGY
CRISIS MANAGEMENT
SCIENTIFIC AND SCIENTIFIC – METHODICAL COLLEC TED ARTICLES
Հ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ
ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ
ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
СБОРНИК НАУЧНЫХ И НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИХ
СТАТЕЙ
CRISIS MANAGEMENT AND TECHNOLOGY
SCIENTIFIC AND SCIENTIFIC - METHODICAL
COLLECTED ARTICLES
No 2 (7)
ԵՐԵՎԱՆ
ЕРЕВАН
YEREVAN
2013ՏԴ 351/354 (479.25) : 502 : 378
ԳՄԴ 67.99 (ՁՀ) 1 + 20.1 + 74.58
435
Երաշխավորված է տպագրության ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարության
Ճգնաժամային կառավարման պետական ակադեմիայի
գիտական խորհրդի կողմից
Ճգնաժամային կառավարում և տեխնոլոգիաներ: Գիտ. և գիտամեթոդ.
հոդվածների ժողովածու.- Եր.: ՀՀ ԱԻՆ «Ճգնաժամային կառավարման
պետական ակադեմիա» ՊՈԱԿ, 2013.-138 էջ:
ՀՏԴ 351/354 (479.25) : 502 : 378
ԳՄԴ 67.99 (ՁՀ) 1 + 20.1 + 74.58
ISSN 1829-2984– 2 – 496 – 1 © ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ, 2013
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ
Գլխավոր խմբագիր` ՄԱԹԵՎՈՍՅԱՆ Հ. Շ.
Գլխ. խմբագրի տեղակալ` ՂԱՐԻԲՅԱՆ Հ. Պ.
Պատ. քարտուղար` ԿՐԲԵԿՅԱՆ Վ. Գ.
ԱԹԱԲԵԿՅԱՆ Ռ. Ա.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ԵՐԻՑՅԱՆ Մ. Լ.
Քիմիական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ԿԱՐԱԽԱՆՅԱՆ Ա. Ս.
Երկրաբանական գիտությունների դոկտոր
ՄԿՐՏՉՅԱՆ Մ. Ա.
Մանկավարժական գիտությունների դոկտոր
ՆԱԶԱՐԵԹՅԱՆ Ս. Ն.
Երկրաբանահանքաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Հ. Հ.
Մանկավարժական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՍԱՀՐԱԴՅԱՆ Ա. Ի.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ Վ. Է.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ՕՐԴՅԱՆ է. Հ.
Տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր
ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆ Ռ. Հ.
Տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԲԱԳԻՅԱՆ Վ. Ա.
Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու
ԳՅՈՒՐՋՅԱՆ Յու. Գ.
Տնտեսագիտության թեկնածու
ԷԼԲԱԿՅԱՆ Գ. Զ.
Աշխարհագրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ Ի. Ա.
Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՀԱԿՈԲՅԱՆ Մ. Ն.
Տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ
ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Հ. Մ.
Երկրաբանական գիտությունների թեկնածու
© ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ, 2013
ГОСУДАРСТВЕННАЯ АКАДЕМИЯ КРИЗИСНОГО УПРАВЛЕНИЯ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ
Главный редактор МАТЕВОСЯН Г. Ш.
Заместитель гл. редактора КАРИБЯН А. П.
Отв. секретарь КРБЕКЯН В. Г.
АТАБЕКЯН Р. А.
Доктор технических наук
ЕРИЦЯН М. Л.
Доктор химических наук, профессор
КАРАХАНЯН А. С.
Доктор геологческих наук
МКРТЧЯН М. А.
Доктор педагогических наук
НАЗАРЕТЯН С. Н.
Доктор геологоминералогических наук, профессор
ПЕТРОСЯН Г. А.
Доктор педагогических наук, профессор
САГРАДЯН А. И.
Доктор технических наук, профессор
СТЕПАНЯН В. Э.
Доктор технических наук
ОРДЯН Э. А.
Доктор экономических наук, профессор
АЛАВЕРДЯН Р. A.
Кандидат технических наук, доцент
БАГИЯН В. А.
Кандидат биологических наук
ГЮРДЖЯН Ю. Г.
Кандидат экономических наук
ЭЛБАКЯН Г. З.
Кандидат географических наук, доцент
КАРАПЕТЯН И. А.
Кандидат физико-математических наук, доцент
АКОПЯН М. Н.
Кандидат экономических наук, доцент
ПЕТРОСЯН Г. М.
Кандидат геологических наук
© КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ, 2013
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
I.ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՏԴ 351.862
Հ.Շ. Մաթևոսյան
ՔՊ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԵՎ ՔՊ ՈՒԺԵՐԻ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ՃԱՐՏԱՐԱԳԻՏԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՐՑԵՐ
Հոդվածում ներկայացված են քաղաքացիական պաշտպանության ճարտարագիտական ապահովման մի շարք հարցեր: Փորձ է արված բացահայտել ճարտարագիտական ապահովման գործընթացների
բազմազանությունը` կապված քաղաքացիական պաշտպանության նախապատրաստական և հիմնական
միջոցառումների տեսակների, քաղաքացիական պաշտպանության ուժերի գործողությունների և խոցման
օջախների առանձնահատկությունների հետ:
Առանցքային բառեր. ճարտարագիտական ապահովում, ՔՊ ուժեր, ՔՊ միջոցառումներ, հետախուզություն, հավաքման կետեր, կառավարման կետ:
Г.Ш. Матевосян
ВОПРОСЫ УПРАВЛЕНИЯ ИНЖЕНЕРНОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ ДЕЙСТВИЙ
СИЛ ГО И МЕРОПРИЯТИЯ ГО
В статье представлен ряд вопросов инженерного обеспечения гражданской обороны. Сделана попытка
выявить разнородность процессов инженерного обеспечения, связанных с видами подготовительных и
основных мероприятий ГО, с особенностями действий сил ГО и очагов поражения.
Ключевые слова: инженерное обеспечение, силы ГО, мероприятия ГО, разведка, сборные пункты,
пункт управления.
H.Sh. Matevosyan
ENGINEERING SOFTWARE MANAGEMENT ISSUES PROVIDING CP EVENTS AND
ACTIVITIES OF SECURITY FORCES
The article presents a number of issues of civil protection engineering: An attempt was made to identify the
variety of processes related to software engineering and civil defense preparations of any kind, civil defense
operations centers and engagement features.
Key words: provides engineering, civil defense forces, civil defense measures spying, collecting items,
management point.
Մաթևոսյան Համլետ Շմավոնի- (ՃԿՊԱ ռեկտոր).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 37.01
Հ.Հ. Պետրոսյան
ՆՈՐԱՐԱՐԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ
Հոդվածում ներկայացված է կրթության ոլորտում նորարարական գործունեության հիմնական ուղղությունները: Նորարարական կրթությունը դիտարկված է որպես ժամանակակից հասարակության մեջ
դրա գործառնություններով պայմանավորված մեխանիզմ: Հիմնավորված է, որ նորարարական կրթությունը միտված է դաստիարակության համակարգի միջոցով նորարարական գործունեության իմաստի
գիտակցմանը նպաստելուն:
Առանցքային բառեր. նորարարություն, նորարարական գործունեություն, նորամուծություն, նորարարական համալիր, նորարարական գործունեության ուսուցում, նորարարական ուսուցման և դաստիարակության համակարգ:
Г.А. Петросян
ИННОВАЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ В ОБРАЗОВАНИИ
В статье представлены основные направления инновационной деятельности в сфере образования.
Инновационное образование рассматривается как механизм обусловленный ее функциями в современном
обществе. Обоснован тезис, что инновационное образование направлено на познание смысла
инновационной деятельности через систему воспитания.
Ключевые слова: инновация, инновационная деятельность, новшество, инновационный комплекс,
обучение инновационной деятельности, инновационная воспитательная система.
H.H. Petrosyan
INNOVATION IN EDUCATION
In article it is presented the main lines of innovation in education. Innovative education considered to be a
mechanism due to its functions in modern society. Substantiated that innovative education aims to sense
knowledge innovation system through education.
Keywords: innovation, innovation activity,, innovation center, training innovation, innovative educational
system.
Պետրոսյան Հայկ Հմայակի-
մանկ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր (Վ. Բրյուսովի
անվան ԵՊԼՀ).
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2013. No 2 (7)
УДК 338(472.25):52-59:351.78
К.М. Сарафян
СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ РИСКАМИ СТИХИЙНЫХ БЕДСТВИЙ
В АРМЕНИИ
Воздействие циркулирующей информации на
поведение системы называется управлением
А.А. Ляпунов
Управление рисками или риск-менеджмент – это процесс принятия и исполнения управленческих
решений, которые уменьшают отрицательное влияние на жизнедеятельность, вызванное случайными
событиями. Представляются множество опасностей характерных для территории Армении, для управления
рисками которых предлагается национальная программа, которая должна базироваться на результатах
научных изысканий, реализованных ведущими специалистами разных организаций, занимающихся
проблемами безопасности.
Ключевые слова: управление рисками, случайные события, противооползневые мероприятия,
стихийные бедствия.
Կ.Մ. Սարաֆյան
ՏԱՐԵՐԱՅԻՆ ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ
ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ
Ռիսկերի կառավարումը կամ ռիսկի մենեջմենթը կառավարչական որոշումների ընդունման և
կատարման գործառույթ է, որը նվազեցնում է կենսագործունեության վրա անբարենպաստ ազդեցությունները, որոնք հարուցված են պատահական իրադարձություններով։
Ներկայացվում է Հայաստանի տարածքի համար բնորոշ մի շարք վտանգներ, որոնց ռիսկերի
կառավարման համար առաջարկվում է ազգային ծրագիր, որը հիմնված պետք է լինի գիտական
ուսումնասիրությունների արդյունքների վրա, որոնք իրականացվել են տարբեր կազմակերպությունների
անվտանգության ապահովման հարցերով զբաղվող առաջատար մասնագետների կողմից։
Առանցքային բառեր. ռիսկերի կառավարում, պատահական իրադարձություններ, հակասողանքային միջոցառումներ, տարերային աղետներ:
K.M. Sarafyan
RISK MANAGEMENT PROBLEMS OF MODERN NATURAL DISASTERS
Risk management or managing of the risks is a managerial decision-making function, which is for reducing
negative effects of vital activities caused by occasional events.
Armenia's territory is presented for a number of inherent risks, including risk management, the author
proposes a national program that should be based on the results of scientific studies of leading specialists that have
been conducted by different organizations dealing with issues of security .
Keywords: risk management, occasional event, landslide activity, natural disasters.
Сарафян Карапет Месропович- ГАKУ.
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 396:52-59
Յու.Գ. Գյուրջյան
ՀԵՏԱՂԵՏԱՅԻՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ
ՈՐՈՇ ԽՆԴԻՐՆԵՐԻ ԼՈՒԾՄԱՆՆ ՈՒՂՂՎԱԾ ԴԻՏԱՐԿՈՒՄՆԵՐ
Հոդվածի համար առանցքային խնդիր է հանդիսացել արտակարգ իրավիճակներից հետո կանանց և
տղամարդկանց միջև հարաբերությունների կարգավորումը և հնարավոր խնդիրների արդարացի լուծումը: Հետաղետային փուլում կանայք` որպես խոցելի խումբ, կարող են ենթարկվել բռնությունների, ճնշումների, անարդարացի վարձատրության կատարած աշխատանքների դիմաց և այլն: Հետաղետային փուլում
կանանց կարիքները և պահանջմունքները խիստ տարբերվում են տղամարդկանց պահանջմունքներից:
Նշված համատեքստում գենդերային խնդիրների լուծումը, մասնավորապես՝ ենթաօրենսդրական ակտերի, ստանդարտների ու չափաքանակների արդիականացումը, անհրաժեշտ է պահել ուշադրության կենտրոնում:
Առանցքային բառեր. հետաղետային փուլ, ստանդարտների, գենդեր, չափաքանակներ, պահանջմունքներ, կենսաապահովում, հումանիտար օգնություն:
Ю.Г. Гюрджян
РАССМОТРЕНИЕ НЕКОТОРЫХ ТРЕБУЮЩИХ РЕШЕНИЯ ГЕНДЕРНЫХ ВОПРОСОВ,
ВОЗНИКАЮЩИХ В ПОСТБЕДСТВЕННЫЙ ПЕРИОД
Ключевой задачей настоящей статьи является справедливое регулирование, возникающих в период
после бедствий, возможных проблем взаимоотношений между женщинами и мужчинами. В период после
бедствия, женщины как уязвимая группа могут подвергаться насилию, давлению, несправедливой оплате
труда и т.д. Потребности женщин в этот период строго отличаются от потребностей мужчин. В этом аспекте
решение гендерных вопросов и, в частности, актуализацию подзаконодательных актов, стандартов и
показателей необходимо держать в центре внимания.
Ключевые слова: постбедственный период, стандарты, гендер, показатели, потребности,
жизнеобеспечение, гуманитарная помощь.
Y.G. Gyurjyan
SEVERAL CONSIDERATIONS RELATED TO THE SOLUTION OF SOME GENDER
PROBLEMS OF THE POST-DISASTER PERIOD
The core issue of the article is the regulation of relationships between male and female and a fair solution of
possible problems in post-disaster period. In post-disaster period female as a vulnerable group may be exposed to
violence, pressure, unfair payment for the work done, etc. In the post-disaster period the female needs and wants
differ greatly from those of the male.
In the above mentioned context the solution of gender problems, especially the modernization of laws and
regulations, standards and portions, must be in the center of attention.
Keywords: post-disaster period, standards, gender, portions, wants, life protection, humanitarian aid.
Գյուրջյան Յուրի Գրիգորի – տնտեսական գիտությունների թեկնածու (ՃԿՊԱ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 330
II. ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
Մ.Ն. Հակոբյան
ԻՆՍՏԻՏՈՒՑԻՈՆԱԼ ԾՈՒՂԱԿՆԵՐԸ, ԱՌԱՋԱՑՄԱՆ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐՆ ՈՒ
ՀԱՂԹԱՀԱՐՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐԸ
Համակարգային բարեփոխումներն ուղեկցվում են ինտիտուցիոնալ փոփոխություններով, որոնք
հաճախ կարող են առաջացնել սահմանափակություններ և անարդյունավետություն: Այդպիսի իրավիճակը կոչվում է ինստիտուցիոնալ ծուղակ, որը հնարավոր է հաղթահարել տարբեր ուղիներով: Այս
հոդվածում քննարկվում է ինստիտուցիոնալ ծուղակների էությունը, առաջացման պատճառները և
հաղթահարման հիմնախնդիրը:
Առանցքային բառեր. համակարգ, տեխնոլոգիա, ծուղակ, տնտեսում, ինստիտուտ. անորոշություն,
պատահականություն, նորարարություն, հատույց, արդյունավետություն:
М.Н. Акопян
ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫЕ ЛОВУШКИ, ПРИЧИНЫ ИХ ВОЗНИКНОВЕНИЯ И ПУТИ
ПРЕОДОЛЕНИЯ
Системные реформы сопровождаются институциональными изменениями, которые часто могут
вызвать ограничения и неэффективность. Подобная ситуация называется институциональной ловушкой,
которую можно преодолеть различными путями. В данной статье рассматривается характер, причины и
пути преодоления институциональных ловушек .
Ключевые слова: система, технология, ловушка, экономия,
непредвиденность, инновация, компенсация и эффективность.
институт,
неопределенность,
M.N. Hakobyan
INSTITUTIONAL TRAPS, CAUSES OF ITS ORIGIN AND THE ISSUES OF OVERCOMING
The systemic reforms are accompanied with institutional changes, which can often bring forth some
restrictions and ineffectiveness. Such situation is called institutional trap, which is possible to overcome by different
ways. In this article the essence of institutional traps, its origin and the issues of its overcoming are examined.
Key words: system, technology, trap, economy, institution, uncertainty, contingency, innovation,
compensation, effectiveness.
Հակոբյան Մուշեղ Նորիկի - տնտ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՃԿՊԱ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 614.841.345.6:351.78
Ս.Լ. Հայրապետյան
ՀՐԴԵՀԻ ՎԱՅՐԻ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅՈՒՆԸ
Հրդեհների հետաքննության ժամանակ հենց հրդեհի վայրի զննությամբ է սկսվում ապացույցների
շղթայի պարզաբանումը, որն անհրաժեշտ է հրդեհի առաջացման պատճառը գտնելու, դրա առաջացման
մեջ մեղավորներին հայտնաբերելու համար: Հրդեհի վայրի զննությունն ունի իր առանձնահատկությունները, որոնք կատարողներից պահանջում են հատուկ որակավորում, խիստ օբյեկտիվություն և մանրակրկիտություն աշխատանքում:
Առանցքային բառեր. հրդեհ, հրդեհի առաջացման պատճառ, հրդեհի օջախ, փորձագետ, զննություն,
զննման փուլ, այրման գոտի, իրեղեն ապացույց:
С.Л. Айрапетян
ОБСЛЕДОВАНИЕ МЕСТА ПОЖАРА
Во время расследования пожаров именно с обследования места пожара начинается выяснение цепи
доказательств, которая необходима для определения причины пожара и выявления лиц, виновных в его
возникновении. Обследование места пожара имеет свои особенности, которые требуют от исполнителей
специальной квалификации, строгой объективности и скурупулёзности в работе.
Ключевые слова: пожар, причина пожара, очаг пожара, эксперт, обследование, фаза обследования, зона
горения, вещественное доказательство.
S.L. Hayrapetyan
SURVEY OF PLACE FIRE
During the fire investigation and exactly the examining of the place of the fire begins the chain of evidence
needed to find the cause of the fire occurrence and also the human factor caused the fire. The investigation of the
fire inspection has its peculiarities, which expect from the performers special qualification, strict objectivity and
detail work.
Keywords: fire, fire cause, fire hearth, expert inspection, examination stage combustion zone evidence.
Հայրապետյան Սերգեյ Լևոնի –դասախոս (ՃԿՊԱ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 351.797:502
Ս.Ջ. Թամոյան, Ա.Ս. Ծատուրյան, Հ.Ս. Թամոյան
ՍԵՎԱՆԱ ԼՃԻ ԾԱՎԱԼԱՉԱՓԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԷԿՈԼՈԳԻԱԿԱՆ
ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ ՋՐԱՀԱՎԱՔ ԱՎԱԶԱՆԻ ՀԱՐԱԿԻՑ ԱԳՐՈԷԿՈՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐՈՒՄ
Հոդվածում բերված են Սևանի ավազանի ագրոէկոհամակարգերում` լճի ծավալաչափական
փոփոխությունների էկոլոգիական հետևանքների վերաբերյալ կատարած ուսումնասիրությունների
արդյունքները: Հայտնի փաստերի, դիտումների և տեսական վերլուծությունների հիման վրա
եզրակացվում է, որ էկոլոգիական վիճակի բարելավման նպատակով Սևանա լճի մակարդակի
բարձրացման հետ միասին անհրաժեշտ է լրացուցիչ ավելացնել առափնյա ջրային մակերեսները:
Առանցքային բառեր. գետնաջրերի մակարդակ, ջրի գերածախս, մշակաբույսերի բերքատվության
անկում, ջրային մակերեսներ, լճակներ:
С.Дж. Тамоян, А.С. Цатурян, А.С. Тамоян
ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ ПОСЛЕДСТВИЯ ОБЪЕМНЫХ ИЗМЕНЕНИЙ ОЗЕРА СЕВАН НА
АГРОЭКОСИСТЕМЫ ВОДОСБОРНОГО БАССЕЙНА
В статье изложены результаты изучения экологических последствий объемных изменений озера на
агроэкосистемы бассейна Севан. На основании известных фактов, наблюдений и теоретического анализа
данного явления делается вывод, что для улучшения экологической обстановки, одновременно с
повышением уровня озера Севан, необходимо увеличить дополнительные водные поверхности на
прибрежных территориях.
Ключевые слова. уровень грунтовых вод, переупотребление вод, снижение урожая с/х культур,
водные поверхности озера.
S.J. Tamoyan, A.S. Tsaturyan, H.S. Tamoyan
ECOLOGICAL EFFECTS OF VOLUMETRIC CHANGES OF LAKE SEVAN TO NEARBY
WATER BASIN AGRO ECOSYSTEMS
In this article are laid down the results of the studies that have been carried out about ecological effects of
volumetric changes in the agro – ecosystems of Lake Sevan basin. On the basis of the known facts, observations,
and theoretical analysis, it is concluded that in order to improve the ecological state, along with the rise of the level
of the lake, additionally is necessary to increase the coastal water surfaces.
Key words: rivers flow level, overuse of water, crop yield decline, water surfaces, ponds.
Թամոյան Սամվել Ջանիբեկի-գյուղ. գիտ. թեկն., դոցենտ (ՀԱԱՀ).
Ծատուրյան Արտյոմ Սերգեյի-դասախոս (ԵՃՇՊՀ).
Թամոյան Հարություն Սամվելի -(ՀԱԱՀ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 614.842.47
Յա.Շ. Ղազարյան
ՀՐԴԵՀԱՄԱՐՄԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԸ ԵՎ ԵՂԱՆԱԿՆԵՐԸ
Հոդվածում ներկայացված է հրդեհամարման միջոցներն ու եղանակները, նրանց առանձնահատկությունները, օգտագործման ոլորտները, նրանց ընտրման ձևերը, դասակարգումը:
Առանցքային բառեր. Հրդեհամարման միջոցներ և եղանակներ, այրման օջախ, այրման ընթացք,
հրդեհամարման միջոցների բաղադրություն (կազմ), մեկուսացում, սառեցում, այրման ընթացքի վրա
ազդում, այրման արգելակում:
Я.Ш. Казарян
СРЕДСТВА И СПОСОБЫ ПОЖАРОТУШЕНИЯ
В статье представлены средства и способы пожаротушения, их особенности, области применения,
способы их выбора, классификация.
Ключевые слова: средства и способы пожаротушения, очаг горения, процесс горения, состав средств
пожаротушения, локализация, охлаждение, воздействие на процесс горения, преграждение горения.
Ya.Sh. Ghazaryan
MATERIALS AND METHODS OF FIRE FIGHTING
The articl presents the means and methods of fire fighting, their characteristics, scopes, methods of
selection, classification.
Keywords: ways and means of fire fighting, fire burning, the burning process, structure fire, localization,
cooling, suppressing the combustion process, obstruction of combustion.
Ղազարյան Յաշա Շուրայի – դասախոս (Եվրոպական կրթական տարածաշրջանային
ակադեմիա):
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 351.78 :323(479.25)
III. ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Ռ.Հ. Ալավերդյան
ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇ ՀԱՐՑԵՐ ԵՎ ԴՐԱ
ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ
Աղետների ծագման հաճախականությունը և դրանց կորուստները մշտական աճում են: Հիմնական
պատճառը մարդկային կենսագործունեությունն է: Աշխարհը փոխող մարդու ակտիվությունն աճում է:
Անհրաժեշտ է համակարգային լուրջ վերաիմաստավորում: Անհրաժեշտ են իդեալների և արժեքների նոր
համակարգ,
անվտանգության
պահանջմունքի
գիտակցման
նոր
մակարդակ,
անվտանգ
կենսագործունեության մշակույթի ձևավորում:
Առանցքային բառեր. աղետների ռիսկի նվազեցում, կենսագործունեություն, աղետներ, ռիսկի
հասարակություն, կենսագործունեության անվտանգության մշակույթ:
Р.А. Алавердян
НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ОБРАЗОВАНИЯ СНИЖЕНИЯ РИСКА БЕДСТВИЙ И ЕГО
ОРГАНИЗАЦИЯ В РЕСПУБЛИКЕ АРМЕНИЯ
Частота возникновения бедствий и их потери постоянно растут. Основной причиной является
жизнедеятельность человека. Активность человека, изменяющего мир, увеличивается. Необходимо
серьезное системное переосмысление. Требуются новая система идеалов и ценностей, новый уровень
осознания потребности в безопасности, формирование культуры безопасной жизнедеятельности.
Ключевые слова: снижение риска бедствий, жизнедеятельность, бедствия, общество риска, культура
безопасной жизнедеятельности.
R.H. Alaverdyan
SOME QUESTIONS OF DISASTER RISK REDUCTION EDUCATION AND
ORGANIZATION IN REPUBLIC OF ARMENIA
The frequency and damage from disaster generation are constantly raising. The main reason of that is
human activities. The world changing activity of man is rising. There is a necessity of serious systemic revision.
There is a requirement of new system of ideals and values, new level of safety needs awareness, formulate culture
of safe vital activities.
Keywords: disaster risk reduction, life activities, disasters, risk society, culture of safe life activities.
Ալավերդյան Ռուդիկ Հարությունի-տեխ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՃԿՊԱ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 371:372.8
Վ.Ա. Բրուտյան
ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՐՊԵՍ
ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ԵՐԵՎՈՒՅԹ
Անվտանգության մշակույթի դաստիարակության սահմանումն առավել բովանդակալից է, երբ այն
դիտարկվում է որպես մանկավարժական գործընթացի փուլ: Իսկ անվտանգության մշակույթի դաստիարակության իմաստավորումը որպես մանկավարժական սկզբունք համարվում է ընդհանրացման բարձրագույն մակարդակ: Մանկավարժության մեջ բացահայտված դաստիարակող ուսուցման հատկանիշների հիման վրա սույն հոդվածում փորձ է արված ձևակերպելու ուսումնական գործընթացում անվտանգության մշակույթի դաստիարակության հիմնական բնութագրիչները, ինչպես նաև հիմնավորելու այն
գաղափարը, որ ուսումնական գործընթացում անվտանգության մշակույթի դաստիարակությունն իրականանում է սովորողների կողմից կանխարգելման վերաբերյալ գիտելիքներ, հմտություններ, կարողություններ ձեռք բերելու և վտանգը հաղթահարելու, անվտանգության խնդիրները ստեղծագործաբար լուծելու
փորձի յուրացման, ինչպես նաև անվտանգ կենսագործունեության փորձի յուրացման միջև եղած օրգանական կապի դեպքում:
Առանցքային բառեր. անվտանգության մշակույթ, անվտանգության մշակույթի դաստիարակություն,
անվտանգ կենսագործունեություն, վտանգավոր վարքագիծ, վտանգավոր իրավիճակ, ռիսկի գործոն, ներքին և արտաքին ազդեցություն:
В.А. Брутян
ВОСПИТАНИЕ КУЛЬТУРЫ БЕЗОПАСНОСТИ КАК ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ ЯВЛЕНИЕ
Воспитание культуры безопасности бывает более полным, если оно рассматривается как один из
этапов педагогической деятельности.
Смысл воспитания культуры безопасности являет собой наивысший уровень обобщенности всей
педагогической деятельности. Эта статья основывается на известных педагогических принципа,х и в ней
описаны попытки обучения основным принципам культуры безопасности как попытки претворения в
жизнь идеи осуществления педагогического процесса для предотвращения страха обучающихся
относительно приобретения знаний и навыков для преодоления трудностей, связанных с усвоением опыта
творческого разрешения вопросов безопасности, а также безопасной жизнедеятельности.
Ключевые слова: культура безопасности, воспитание культуры безопасности, безопасная
жизнедеятельность, опасное поведение, опасное состояние, опасная деятельность, внешнее и внутреннее
воздействие.
V.А. Brutyan
UPBRINGING CULTURAL OF SECURITY AS A PEDAGOGICAL PHENOMENON
The definition of upbringing cultural of security is more content, when it is as a stage of pedagogical
function. And the meaning of upbringing cultural of security is viewed as a pedagogical principle is considered a
generalized higher level. In the given article it is tried to formulate the main education characteristics cultural of
security in the teaching process on the basis of exposed educational teaching character in Pedagogy, as well to
substantiate that notion, upbringing cultural of security is implemented to the learners for acquiring knowledge,
skills, abilities about preventing and overcoming the threat, for creative settling the problems of security, as well in
the case of organic connection of acquiring skills of vital activity of security in the teaching process.
Key words: culture of security, upbringing cultural of security, secure vitality, dangerous behavior,
dangerous situation, factor of risk, internal and external influence.
Բրուտյան Վաչիկ Արամայիսի – մանկ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՃԿՊԱ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 372.8
Հ.Հ. Պետրոսյան
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՐՊԵՍ
ՈՒՍՈՒՑՄԱՆ ԱՐԳԱՍԱԲԵՐ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱ
Հոդվածը նվիրված է իրավիճակների հետազոտման տեխնոլոգիայի ընթացակարգի պարզաբանմանը և պարապմունքների արդյունքերի գնահատման հեղինակի կողմից առաջարկվող չափանիշների
համակարգին:
Առանցքային բառեր. իրավիճակի հետազոտում, մեթոդ, տեխնոլոգիա, իրավիճակի վերլուծության
սխեմա, իրավիճակների կազմման փուլեր, գնահատման չափանիշ:
Г.Г. Петросян
АНАЛИЗ УЧЕБНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ СИТУАЦИИ КАК ЭФФЕКТИВНАЯ
ТЕХНОЛОГИЯ ОБУЧЕНИЯ
Статья посвящена разъяснению процедуры технологии исследования ситуации и системы критериев
оценки результатов учебных занятий, предложенной автором.
Ключевые слова: изучение ситуации, метод, технология, схема анализа ситуации, этапы составления
ситуации, критерий оценки.
H.H. Petrosyan
ANALYSIS OF EDUCATION RESEARCH SITUATION AS PRODUCTIVE
TEACHING TECHNOLOGY
Article is devoted to clarify the procedure of technology research situation and system evaluation criteria of
the training sessions offered by the author.
Keywords: study of the situation, method, technology, scheme situation analysis phase of the situation, the
criterion of evaluation.
Պետրոսյան Հրայր Հայկի- մանկավարժական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ (Գորիսի
պետական համալսարան).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 378:159.9
Ե.Ա. Սարգսյան
ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅԱՆ ԿՐԹԱԿԱՆ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ
ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
Հոդվածում ներկայացված են կրթական միջավայրի հոգեբանական անվտանգության կարևորության և արդիականության հարցերը, ինչպես նաև դրա ձևավորման հոգեբանական բաղկացուցիչները,
որոնց չափաբաժինների օպտիմալացմամբ է պայմանավորված այնպիսի միջավայրի ստեղծումը, որը
կլինի բնակելի, սպասարկելի և կապահովի անձի առողջության պահպանումn ու ներդաշնակ
զարգացումը:
Առանցքային բառեր. միջավայր, վիկտիմիզացիա, անվտանգություն, խելամտացում, ադապտացիա:
Е.А. Саргсян
ЗАДАЧИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПСИXОЛОГИЧЕСКОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СРЕДЫ ВУЗА
В настоящее время проблема безопасности приобрела решающее значение. Происходящие в обществе
изменения, такие как: новые социально-экономические отношения, социальные процессы, связанные с
модернизацией образования, общей виктимизацией и криминализацией населения, привели к изменениям
в жизни человека и играют двойственную роль.
Мотивация, значимость результата и применение технологий позволит научить детей и взрослых
навыкам саморегуляции эмоционального и психо-физиологического состояния, что приведет к повышению
уровня психологической безопасности образовательной среды вуза.
Ключевые слова: среда, безопасность, виктимизация, мотивация, адаптация.
Ye.A. Sargsyan
THE PROBIEMS OF ENSURING THE PSYCHOLOGICAL SAFETY OF EDUCATIONAL
SPHERE OF THE UNIVERSITY
Nowadays the problem of safety has assumed the decisive importance. The changes taking place in society,
such as new social-economic relations, social processes connected with the modernization of education, as well as
the general victimization and criminalization of population, have resulted in changes in human life style and are
playing dual role.
Motivation, the significance of the result and the application of technologies will allow to teach children and
adults the skills of self-control of emotional and psycho-physiological state, which will result in the growth of
psychological safety level of educational sphetof the university.
Keywords: environment, safety, victimization, motivation, adaptation.
Սարգսյան Եղիշե Ալեքսանի – հոգեբ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՀԱԱՀ).
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 2 (7)
ՀՏԴ 371:372.8
Թ.Ա. Դիլբարյան
ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԵՐԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԴՐԱ ԲԱՂԱԴՐԻՉՆԵՐԸ
Իրենց թշվառության համար մարդիկ հակված են
մեղադրելու աստվածներին և ամենքին, բայց ոչ իրենք իրենց
Պլատոն
Աղետների ռիսկերի նազեցման (ԱՌՆ) բնագավառում կարևոր տեղ է զբաղեցնում ԱՌՆ
կրթությունը, որը սկսվում է ամենավաղ տարիքից և ուղեկցում է մարդուն ամբողջ կյանքի ընթացքում:
Հոդվածում ներկայացված են ԱՌՆ կրթության բաղադրիչները. այն է`ուսուցումը և ուսումնառությունը,
ուսումնական հաստատության (դպրոցի) անվտանգության հարցերի կառավարումը, կառուցվածքային և
ոչ կառուցվածքային վտանգների գնահատումը:
Առանցքային բառեր. ԱՌՆ կրթություն, գիտելիքներ, հմտություններ, մարդկային արժեքներ,
անվտանգություն, մշակույթ, վտանգ, ուսուցում, ուսումնառություն:
Т.А. Дилбарян
ОБРАЗОВАНИЕ ПО СНИЖЕНИЮ РИСКОВ БЕДСТВИЙ
И ЕГО СОСТАВЛЯЮЩИЕ
В области снижения рисков бедствий /СРБ/ важное место занимает образование в области снижения
рисков бедствий, которое начинается с самого раннего возраста и сопровождает человека в течение всей его
жизни.
Образование в области снижения рисков бедствий состоит из следующих составляющих: обучение и
учеба в области СРБ, управление вопросами безопасности учебного заведения /школы/, структурная и
неструктурная безопасность школы.
Ключевые слова: образование СРБ, знания, навыки, человеческие ценности, культура безопасности,
опасность, обучение, учеба.
T.A. Dilbaryan
DISASTER RISK REDUCTION EDUCATION AND ITS COMPONENTS
In the field of disaster risk reduction (DRR) the training of disaster risk reduction is very important and it
starts from a very early age and accompanies a person throughout his/ her life. Education in the field of disaster
risk reduction consists of the following components: training and studying on DRR, the management of security of
the institution /school /, structural and non-structural safety.
Keywords: DRR education, knowledge, skills, human values, culture of safety, danger, training, studying,
learning.
Դիլբարյան Թերեզա Արշակի – դասախոս (ՃԿՊԱ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2012. No 2 (5)
ՀՏԴ 004:37.01
Կ.Ս. Ալեքսանյան
ԻՆՖՈՐՄԱՏԻԿԱՆ ԿՐԹԱԿԱՆ ՆՈՐ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ
Ներկայացված է ներկայիս կրթական համակարգում առկա խնդիրները և նրանց հաղթահարման
ուղղությամբ տարվող աշխատանքները։ Ուսուցման համագործակցային եղանակի ներդրման հետ
կապված հարցեր, որոնց լուծման համար առաջարկվում է օգտագործել ինֆորմատիկա գիտության
հնարավորությունները։
Առանցքային բառեր. կրթություն, համագործակցային եղանակ, սովորող, վերնագրում, ինֆորմացիա, տեղեկույթային հենք, հասկանալ, ցանկանալ, կարողանալ։
К.С. Алексанян
ИНФОРМАТИКА И НОВАЯ СИСТЕМА ОБРАЗОВАНИЯ
В статье представлено нынешнее состояние системы образования и ее проблемы, а так же пути
преодоления. Вопросы связанные с внедрением коллективного способа обучения, которые предлагается
разрешить с помощью средств информатики.
Ключевые слова։ образование, коллективный способ, обучающийся, оглавление, информация,
информационная база, понимать, желать, уметь.
K.S. Aleksanyan
NEW EDUCATIONAL INFORMATION SYSTEM
The current education system is to overcome the existing problems and their works. Cooperative mode of
implementation issues associated with the proposed resolution for the use of informatics capabilities.
Keywords. education, collaborative approach, studying, title information, data platform, understand, wish,
be able to.
Ալեքսանյան Կառլեն Սաշիբեկի-տեխ. գիտ. թեկնածու (ՃԿՊԱ):
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2013. No 2 (7)
УДК
614.841.345.6:621.3
С.Л. Айрапетян
ПОЖАРНАЯ ОПАСНОСТЬ ЭЛЕКТРОУСТАНОВОК
Развитие экономики требует широкого внедрения достижений электротехнической науки. Мы
являемся свидетелями все более широкого применения электричества буквально во всех областях
деятельности человека: в промышленности и сельском хозяйстве, в космонавтике и медицине, в быту и
сфере услуг. В настоящее время практически нет другого вида энергии, способного конкурировать с
электрической энергией по доступности, удобству ее использования, преобразования в другие виды
энергии и передачи на огромные расстояния без значительных потерь. Вместе с тем следует помнить, что
использование электрической энергии связано с пожарной опасностью и опасностью взрывов при
эксплуатации электроустановок.
Ключевые слова: электроустановка, электропроводка, пожарная опасность, электрические сети,
токопроводы, кабельные линии, воздушные линии, загорание.
Ս.Լ. Հայրապետյան
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆՔՆԵՐԻ ՀՐԴԵՀԱՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸ
Տնտեսության զարգացումը պահանջում է էլեկտրատեխնիկական գիտության ձեռքբերումների
լայն կիրառում: Մենք ականատեսն ենք էլեկտրականության առավել լայն կիրառմանը մարդկային գործունեության գրեթե բոլոր բնագավառներում՝ արտադրությունում, գյուղատնտեսությունում, տիեզերագնացության և բժշկության մեջ, կենցաղում և սպասարկման ոլորտներում: Ներկայումս գործնականորեն
գոյություն չունի էներգիայի այլ տեսակ, որն ընդունակ է մրցակցել էլեկտրական էներգիայի հետ իր
մատչելիությամբ, օգտագործելու հարմարավետությամբ, այլ էներգիայի վերափոխվելու և առանց զգալի
կորուստների մեծ տարածության վրա տեղափոխվելու ունակությամբ:
Միաժամանակ պետք է հիշել, որ էլեկտրական էներգիայի օգտագործումը կապված է էլեկտրակայանքների շահագործման դեպքում հրդեհի և պայթյունի վտանգի հետ:
Առանցքային բառեր. էլեկտրակայանք, էլեկտրահաղորդագիծ, հրդեհավտանգություն, էլեկտրական ցանցեր, հոսանքագիծ, մալուխային գծեր, օդային գծեր, բռնկում:
S.L. Hayrapetyan
POWERHOUSE FIRE SAFETY
Economic development requires the wide use of electro-scientific achievements we witnessed in the wider
application of electricity to almost all areas of human activity, industry, agriculture, medicine and space, lifestyle
and service sectors. Now a days there is no alternative type of energy which is able to compete with electricity
with the availability of energy, use of convenience, but without a significant loss of energy and being transformed
large space on a with ability to move.
At the same time it should be remembered that the use of electrical energy is connected with the danger of
fire and explosion in case of aquinment explotation.
Key words: powerhouse elektrical wires, fire safety, electrical networks, cable lines, air lines, flash.
Айрапетян Сергей Левонович- (ГАКУ).
Բ Ո Վ Ա Ն Դ Ա Կ ՈՒ Թ Յ ՈՒ Ն
I. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Մաթևոսյան Հ.Շ.
ՔՊ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԵՎ ՔՊ ՈՒԺԵՐԻ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ՃԱՐՏԱՐԱԳԻՏԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՐՑԵՐ……………………
5
Պետրոսյան Հ.Հ.
ՆՈՐԱՐԱՐԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ
ՈԼՈՐՏՈՒՄ ………………………………………………………………………..………………………
14
Սարաֆյան Կ.Մ.
ՏԱՐԵՐԱՅԻՆ ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ
ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ………………..……………………..
22
Գյուրջյան Յու.Գ.
ՀԵՏԱՂԵՏԱՅԻՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱՀԱՏՎԱԾՈՒՄ ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ
ՈՐՈՇ ԽՆԴԻՐՆԵՐԻ ԼՈՒԾՄԱՆՆ ՈՒՂՂՎԱԾ ԴԻՏԱՐԿՈՒՄՆԵՐ.……........................
28
II. ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
Հակոբյան Մ.Ն.
ԻՆՍՏԻՏՈՒՑԻՈՆԱԼ ԾՈՒՂԱԿՆԵՐԸ, ԱՌԱՋԱՑՄԱՆ
ՊԱՏՃԱՌՆԵՐՆ ՈՒ ՀԱՂԹԱՀԱՐՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐԸ ……………………………………
37
Հայրապետյան Ս.Լ.
ՀՐԴԵՀԻ ՎԱՅՐԻ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅՈՒՆԸ..…………..…........................................................
51
Թամոյան Ս.Ջ., Ծատուրյան Ա.Ս., Թամոյան Հ.Ս.
ՍԵՎԱՆԱ ԼՃԻ ԾԱՎԱԼԱՉԱՓԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԷԿՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ ՋՐԱՀԱՎԱՔ ԱՎԱԶԱՆԻ ՀԱՐԱԿԻՑ
ԱԳՐՈԷԿՈՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐՈՒՄ……………………………..…………………………………
63
Ղազարյան Յա.Շ.
ՀՐԴԵՀԱՄԱՐՄԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԸ ԵՎ ԵՂԱՆԱԿՆԵՐԸ……………………………………
67
III. ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Ալավերդյան Ռ.Հ.
ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇ
ՀԱՐՑԵՐ ԵՎ ԴՐԱ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ
ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ....…………………………………………………………….
72
Բրուտյան Վ.Ա.
ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ
ՈՐՊԵՍ ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ԵՐԵՎՈՒՅԹ………………………………………………
80
Պետրոսյան Հ.Հ.
ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԸ
ՈՐՊԵՍ ՈՒՍՈՒՑՄԱՆ ԱՐԳԱՍԱԲԵՐ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱ....................................................
89
Սարգսյան Ե.Ա.
ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅԱՆ ԿՐԹԱԿԱՆ
ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ
ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ………………………………………………………………..
95
Դիլբարյան Թ.Ա.
ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԵՐԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆԸ
ԵՎ ԴՐԱ ԲԱՂԱԴՐԻՉՆԵՐԸ...........................................……………..…………………......
102
Ալեքսանյան Կ.Ս.
ԻՆՖՈՐՄԱՏԻԿԱՆ ԿՐԹԱԿԱՆ ՆՈՐ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ………………………………..
111
Հայրապետյան Ս.Լ.
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆՔՆԵՐԻ ՀՐԴԵՀԱՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸ...........................................……
117
СОДЕРЖАНИЕ
I. УПРАВЛЕНИЕ И ЭКОНОМИКА
Матевосян Г.Ш.
ВОПРОСЫ УПРАВЛЕНИЯ ИНЖЕНЕРНОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ
ДЕЙСТВИЙ СИЛ ГО И МЕРОПРИЯТИЯ ГО…………………………………………..
5
Петросян Г.А.
ИННОВАЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ В ОБРАЗОВАНИИ………………………….
14
Сарафян К.М.
СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ
РИСКАМИ СТИХИЙНЫХ БЕДСТВИЙ В АРМЕНИИ…………………………….
22
Гюрджян Ю.Г.
РАССМОТРЕНИЕ НЕКОТОРЫХ ТРЕБУЮЩИХ РЕШЕНИЯ ГЕНДЕРНЫХ
ВОПРОСОВ, ВОЗНИКАЮЩИХ В ПОСТБЕДСТВЕННЫЙ ПЕРИОД……………….
28
II. ТЕХНОЛОГИИ
Акопян М.Н.
ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫЕ ЛОВУШКИ, ПРИЧИНЫ
ИХ ВОЗНИКНОВЕНИЯ И ПУТИ ПРЕОДОЛЕНИЯ…....………………………………
37
Айрапетян С.Л.
ОБСЛЕДОВАНИЕ МЕСТА ПОЖАРА……………….....……………..............
51
Тамоян С.Дж., Цатурян А.С., Тамоян А.С.
ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ ПОСЛЕДСТВИЯ ОБЪЕМНЫХ ИЗМЕНЕНИЙ
ОЗЕРА СЕВАН НА АГРОЭКОСИСТЕМЫ ВОДОСБОРНОГО БАССЕЙНА................
63
Казарян Я.Ш.
СРЕДСТВА И СПОСОБЫ
ПОЖАРОТУШЕНИЯ……................................................................
67
III. НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ
Алавердян Р.А.
НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ОБРАЗОВАНИЯ СНИЖЕНИЯ РИСКА
БЕДСТВИЙ И ЕГО ОРГАНИЗАЦИЯ В РЕСПУБЛИКЕ АРМЕНИЯ…………………
72
Брутян В.А.
ВОСПИТАНИЕ КУЛЬТУРЫ БЕЗОПАСНОСТИ КАК
ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ ЯВЛЕНИЕ….....................................................................................
80
Петросян Г.Г.
АНАЛИЗ УЧЕБНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ СИТУАЦИИ КАК
ЭФФЕКТИВНАЯ ТЕХНОЛОГИЯ ОБУЧЕНИЯ…………………………………………..
89
Саргсян Е.А.
ЗАДАЧИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПСИXОЛОГИЧЕСКОЙ
БЕЗОПАСНОСТИ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СРЕДЫ ВУЗА...............................................
95
Дилбарян Т.А.
ОБРАЗОВАНИЕ ПО СНИЖЕНИЮ РИСКОВ
БЕДСТВИЙ И ЕГО СОСТАВЛЯЮЩИЕ……………………….........................................
102
Алексанян К.С.
ИНФОРМАТИКА И НОВАЯ СИСТЕМА ОБРАЗОВАНИЯ.............................................
111
Айрапетян С.Л.
ПОЖАРНАЯ ОПАСНОСТЬ ЭЛЕКТРОУСТАНОВОК........................................
117
CONTENTS
I. MANAGEMENT AND ECONOMICS
Matevosyan H.Sh.
ENGINEERING SOFTWARE MANAGEMENT ISSUES
PROVIDING CP EVENTS AND ACTIVITIES OF SECURITY FORCES………………….
5
Petrosyan H.H.
INNOVATION IN EDUCATION………………………………….......................................
14
Sarafyan K.M.
RISK MANAGEMENT PROBLEMS OF MODERN NATURAL DISASTERS…………….
22
Gyurjyan Y.G.
SEVERAL CONSIDERATIONS RELATED TO THE SOLUTION
OF SOME GENDER PROBLEMS OF THE POST-DISASTER PERIOD.............................
28
II. TECHNOLOGIES
Hakobyan M.N.
INSTITUTIONAL TRAPS, CAUSES OF ITS ORIGIN AND THE
ISSUES OF OVERCOMING……………………..............................................................…
37
Hayrapetyan S.L.
SURVEY OF PLACE FIRE…………………...............................………………….………...
51
Tamoyan S.J., Tsaturyan A.S., Tamoyan H.S.
ECOLOGICAL EFFECTS OF VOLUMETRIC CHANGES OF
LAKE SEVAN TO NEARBY WATER BASIN AGRO ECOSYSTEMS………………….....
63
Ghazaryan Ya.Sh.
MATERIALS AND METHODS OF FIRE FIGHTING..........................................................
67
III. RESEARCH PROBLEMS
Alaverdyan R.H.
SOME QUESTIONS OF DISASTER RISK REDUCTION EDUCATION
AND ORGANIZATION IN REPUBLIC OF ARMENIA…….....………………………….
72
Brutyan V.A.
UPBRINGING CULTURAL OF SECURITY AS A
PEDAGOGICAL PHENOMENON………………………………………................……….
80
Petrosyan H.H.
ANALYSIS OF EDUCATION RESEARCH SITUATION AS
PRODUCTIVE TEACHING TECHNOLOGY…....................................................................
89
Sargsyan Ye.A.
THE PROBIEMS OF ENSURING THE PSYCHOLOGICAL
SAFETY OF EDUCATIONAL SPHERE OF THE UNIVERSITY.........................................
95
Dilbaryan T.A.
DISASTER RISK REDUCTION EDUCATION AND ITS COMPONENTS...................…..
102
Aleksanyan K.S.
NEW EDUCATIONAL INFORMATION SYSTEM...............................................................
111
Hayrapetyan S.L.
POWERHOUSE FIRE SAFETY………………………..........................................................
.
: 378
ԳՄԴ 67.99 (ՁՀ) 1
117
ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ
Հոդվածները կարելի է ներկայացնել հայերենով, ռուսերենով և այլ օտար լեզվով: Տեքստի
տառատեսակը. հայերենը` յունիկոդ, ռուսերենը և այլ օտար լեզուն` Times New Roman կամ Arial,
տեքստի տառաչափը` 11, տողերի հեռավորությունը` 1.2, էջի ֆորմատը` А4 (210x297 մմ),
աշխատանքային դաշտը` 165 x252 մմ, լուսանցքները. ձախից` 25 մմ, վերևից 20 մմ, աջից 15 մմ,
ներքևից` 25 մմ:
Առաջին էջի վերին տողի մեջտեղում տրվում է հեղինակի (ների) Ա.Հ. Ազգանունը (ները)
(փոքրատառ, bold, 11 տառաչափով): Մեկ տող ներքև, տողի մեջտեղում տրվում է հոդվածի
վերնագիրը (գլխատառերով, bold, 12 տառաչափով), իսկ մեկ տող ներքև, հոդվածի տեքստի
լեզվով` համառոտագիրը (аннотация), (որի մեջ պետք է ձևակերպվի հոդվածի նպատակը,
արդյունքները և հիմնավորվի կատարված աշխատանքների անհրաժեշտությունը), 5-8
առանցքային բառերով (բոլորը` մինչև 10 տող ծավալով, շեղատառերով (Italic), 10 տառաչափով):
Համառոտագրից մեկ տող ներքև, 11 տառաչափով տրվում է հոդվածի հիմնական տեքստը:
Պարբերությունները սկսվում են նոր տողից` 10 մմ ներսից:
Նկարները և աղյուսակները տեղադրվում են տեքստում այդ մասին նշում կատարելուց
հետո, նույն կամ հաջորդ էջում և պետք է ունենան վերնագրային բացատրություններ և
համարակալում: Անվանումը և բացատրությունները տեղակայել նկարների տակը և
աղյուսակների վրա (Italic, 9 տառաչափով):
Բանաձևերը և մաթեմատիկական արտահայտությունները տրվում են Microsoft Equation,
Italic, 10 տառաչափով: Բանաձևերը ներկայացվում են առանձին տողով և մեջտեղում, իսկ
հիմնականները նաև համարակալվում են նույն տողի աջ անկյունում` (փակագծերի մեջ):
Հոդվածում օգտագործվող գրական աղբյուրները պետք է ունենան օգտագործման
հերթականությանը համապատասխան համարակալում և տեքստում նշվեն` [1], [2],...տեսքով:
Հոդվածի վերջնամասից երկու տող ներքև, մեջտեղում նշվում է Գրականություն
արտահայտությունը (փոքրատառ, bold, 11 տառաչափով) և ըստ ընդունված ստանդարտի, 10
տառաչափով տրվում է գրականության ցանկը, որում հեղինակի (ների) Ազգանունը Ա.Հ. –ն կամ
առաջին բառը ձևավորվում է bold, 10 տառաչափով: Ցանկալի է գրականության ցանկում
ընդգրկել մինչև 10 հրատարակումներ:
Գրականությունից հետո, երկու տող ներքև հոդվածի տեքստի հետ չհամընկնող երկու այլ
լեզուներով նույն ձևով կրկնվում է հոդվածի գլխամասը` հեղինակի (ների) Ա.Հ. Ազգանունը
(ները), հոդվածի վերնագիրը և համառոտագիրը:
Մեկ տող ներքև տրվում են հոդվածի հեղինակի Ազգանունը, Անունը, Հայրանունը, գիտ.
աստիճանը, գիտ. կոչումը, կազմակերպության համառոտ անվանումը (փակագծերում) և
հեռախոսների համարները:
Հոդվածի ընդհանուր ծավալը մինչև 10 էջ (ցանկալի է վերջին էջն օգտագործել
ամբողջությամբ): Այն ներկայացնել գրախոսված:
Վերոնշյալ պահանջները բավարարելուց հետո ժողովածուի պատասխանատու
քարտուղարին է ներկայացվում գրախոսականը, հոդվածը A4 ֆորմատի վրա տպված մեկ
օրինակ և հոդվածի էլեկտրոնային տարբերակը:
Չի թույլատրվում ներկայացնել նախկինում հրատարակված կամ տպագրության համար
այլ հանդեսներ ուղարկած հոդվածներ:
Խորհրդի կողմից հրատարակման չերաշխավորելու դեպքում հոդվածը մնում է
խմբագրությունում:
Խմբագրական խորհուրդ
Հեռ. 61-19-24,
E-mail. cmsa_ema@yahoo.com
Բաժինների պատասխանատուներ`
Կառավարում և տնտեսագիտություն` է.Հ. Օրդյան, Յու.Գ. Գյուրջյան
Տեխնոլոգիաներ` Ռ.Ա. Աթաբեկյան, Հ.Մ. Պետրոսյան
Գիտամեթոդական հիմնախնդիրներ` Հ.Հ. Պետրոսյան
Ответственные по секциям:
Управление и экономика - Э.А. Ордян, Ю.Г. Гюрджян
Теxнологии - Р.А. Атабекян, Г.М. Петросян
Научно-методические проблемы - Г.А. Петросян
Խմբագիր`
Գ.Խ. Թորգոմյան
Համակարգչային ձևավորումը` Ե.Շ. Բաղրամյան
Редактор-
Г.Х. Торгомян
Компютерное оформление-
Е.Ш. Баграмян
«Ճգնաժամային կառավարում և տեխնոլոգիաներ» գիտական և գիտամեթոդական հոդվածների ժողովածուն
համապատասխանում է պարբերական գիտական հրատարակություններին և գիտական աշխատանքների
ժողովածուներին ներկայացվող ՀՀ ԲՈՀ-ի պահանջներին
Ստորագրված է տպագրության 24.12. 2013 թ.:
Չափսը` 60x84
1/8:
Ծավալը` 17.25:
Տպագրությունը` օֆսեթ:
Տպաքանակը` 150:
Տպագրվել է «ՎԱՐԴ ՀՐԱՏ» ՍՊԸ տպագրատանը
Լույս է տեսնում տարեկան երկու անգամ:
Ժողովածուն վաճառքի ենթակա չէ: