К Р И З

ISSN 1829-2984
К
КР
РИ
ИЗЗИ
ИС
СН
НО
ОЕ
ЕУ
УП
ПР
РА
АВ
ВЛ
ЛЕ
ЕН
НИ
ИЕ
Е
И
ИТ
ТЕ
ЕХ
ХН
НО
ОЛ
ЛО
ОГ
ГИ
ИИ
И
C
CR
RIISSIISS M
MA
AN
NA
AG
GE
EM
ME
EN
NT
T
A
AN
ND
DT
TE
EC
CH
HN
NO
OL
LO
OG
GIIE
ESS
ISSN 1829-2984
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ
ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ՃԳՆԱԺԱ
ՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ
ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ
ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
СБОРНИК НАУЧНЫХ И НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИХ
К
C
КР
РИ
ИЗЗИ
ИС
СН
НО
ОЕ
ЕУ
УП
ПР
РА
АВ
ВЛ
ЛЕ
ЕН
НИ
ИЕ
Е
CR
RIISSIISS M
MA
AN
NA
AG
GE
EM
ME
EN
NT
T
СТАТЕЙ
И
A
ИТ
ТЕ
ЕХ
ХН
НО
ОЛ
ЛО
ОГ
ГИ
ИИ
И
AN
ND
DT
TE
EC
CH
HN
NO
OL
LO
OG
GIIE
ESS
К
КР
РИ
ИЗЗИ
ИС
СН
НО
ОЕ
ЕУ
УП
ПР
РА
АВ
ВЛ
ЛЕ
ЕН
НИ
ИЕ
Е
И
ИТ
ТЕ
ЕХ
ХН
НО
ОЛ
ЛО
ОГ
ГИ
ИИ
И
No 1(6)
C
CR
RIISSIISS M
MA
AN
NA
AG
GE
EM
ME
EN
NT
T
A
AN
ND
DT
TE
EC
CH
HN
NO
OL
LO
OG
GIIE
ESS
CRISIS MANAGEMENT AND TECHNOLOGY
SCIENTIFIC AND SCIENTIFIC - METHODICAL
COLLECTED ARTICLES
No 1 (6)
ԵՐԵՎԱՆ
ЕРЕВАН
YEREVAN
2013ՏԴ 351/354 (479.25) : 502 : 378
ԳՄԴ 67.99 (ՁՀ) 1 + 20.1 + 74.58
435
Երաշխավորված է տպագրության ՀՀ Արտակարգ իրավիճակների նախարարության
Ճգնաժամային կառավարման պետական ակադեմիայի
գիտական խորհրդի կողմից
Ճգնաժամային կառավարում և տեխնոլոգիաներ: Գիտ. և գիտամեթոդ.
հոդվածների ժողովածու.- Եր.: ՀՀ ԱԻՆ «Ճգնաժամային կառավարման
պետական ակադեմիա» ՊՈԱԿ, 2013.-144 էջ:
ՀՏԴ 351/354 (479.25) : 502 : 378
ԳՄԴ 67.99 (ՁՀ) 1 + 20.1 + 74.58
ISSN 1829-2984– 2 – 496 – 1 © ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ, 2013
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ
Գլխավոր խմբագիր` ՄԱԹԵՎՈՍՅԱՆ Հ. Շ.
Գլխ. խմբագրի տեղակալ` ՂԱՐԻԲՅԱՆ Հ. Պ.
Պատ. քարտուղար` ԿՐԲԵԿՅԱՆ Վ. Գ.
ԱԹԱԲԵԿՅԱՆ Ռ. Ա.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ԵՐԻՑՅԱՆ Մ. Լ.
Քիմիական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ԿԱՐԱԽԱՆՅԱՆ Ա. Ս.
Երկրաբանական գիտությունների դոկտոր
ՆԱԶԱՐԵԹՅԱՆ Ս. Ն.
Երկրաբանահանքաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Հ. Հ.
Մանկավարժական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՍԱՀՐԱԴՅԱՆ Ա. Ի.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ Վ. Է.
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
ՕՐԴՅԱՆ է. Հ.
Տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր
ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆ Ռ. Հ.
Տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԲԱԳԻՅԱՆ Վ. Ա.
Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու
ԳՅՈՒՐՋՅԱՆ Յու. Գ.
Տնտեսագիտության թեկնածու
ԷԼԲԱԿՅԱՆ Գ. Զ.
Աշխարհագրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ Ի. Ա.
Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՀԱԿՈԲՅԱՆ Մ. Ն.
Տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ
ՄԿՐՏՉՅԱՆ Մ. Ա.
Ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Հ. Մ.
Երկրաբանական գիտությունների թեկնածու
© ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ, 2013
ГОСУДАРСТВЕННАЯ АКАДЕМИЯ КРИЗИСНОГО УПРАВЛЕНИЯ
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ
Главный редактор МАТЕВОСЯН Г. Ш.
Заместитель гл. редактора КАРИБЯН А. П.
Отв. секретарь КРБЕКЯН В. Г.
АТАБЕКЯН Р. А.
Доктор технических наук
ЕРИЦЯН М. Л.
Доктор химических наук, профессор
КАРАХАНЯН А. С.
Доктор геологческих наук
НАЗАРЕТЯН С. Н.
Доктор геологоминералогических наук, профессор
ПЕТРОСЯН Г. А.
Доктор педагогических наук, профессор
САГРАДЯН А. И.
Доктор технических наук
СТЕПАНЯН В. Э.
Доктор технических наук
ОРДЯН Э. А.
Доктор экономических наук, профессор
АЛАВЕРДЯН Р. A.
Кандидат технических наук, доцент
БАГИЯН В. А.
Кандидат биологических наук
ГЮРДЖЯН Ю. Г.
Кандидат экономических наук
ЭЛБАКЯН Г. З.
Кандидат географических наук, доцент
КАРАПЕТЯН И. А.
Кандидат физико-математических наук, доцент
АКОПЯН М. Н.
Кандидат экономических наук, доцент
МКРТЧЯН М. А.
Кандидат физико-математических наук, доцент
ПЕТРОСЯН Г. М.
Кандидат геологических наук
© КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ, 2013
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 37.01:330
I. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Հ.Հ. Պետրոսյան
ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԱՐԴԻ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐԸ
Հոդվածում ներկայացված է կրթության համակարգերի և համակարգերի զարգացման գործընթացների կառավարման մոտեցումները, որոնք բնորոշ են Հայաստանի Հանրապետության համար: Կառավարման արդի մոտեցումների իմացությունը կարող է օգտակար լինել համակարգերի գործունեության
նպատակների հստակեցման, կառավարչական աշխատանքների պլանավորման, կառավարման գործառույթների իրականացման համար:
Առանցքային բառեր. համակարգ, ենթահամակարգ, կառավարում, մոտեցում, գործունեություն,
նպատակ, մեթոդ, միջոց, ներգործություն:
Г.А. Петросян
СОВРЕМЕННЫЕ ПОДХОДЫ УПРАВЛЕНИЯ СИСТЕМАМИ ОБРАЗОВАНИЯ
В статье представлены современные подходы управления системами образования и процессами
развитие систем, которые характерны для Республики Армения.
Знание современных подходов управления, может быть полезно для уточнения целей деятельности
систем, при планировании управленческих работ, осуществления функций управления.
Ключевые слова: система, подсистема, управление, подход, деятельность, цель, метод, средство,
воздействие.
H.H. Petrosyan
MODERN APPROACH CONTROL SYSTEMS OF EDUCATION
In article it is presented the modern management approaches of the education systems and the
development of processes specific to the Republic of Armenia.
Knowledge of modern management systems approaches may be useful in determining the purpose of the
activity in the planning of administrative operations, performance management functions.
Keywords: system, subsystem, management, approach, activities, purpose, method, resource impact.
08.05.2013.
Պետրոսյան Հայկ Հմայակի- մանկ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր (Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 340:36:330
Յու.Գ. Գյուրջյան
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ԿԵՆՍԱԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՈԼՈՐՏԻ
ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԴԱՇՏԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՈՐՈՇ ՀԱՐՑԵՐ
Հոդվածում դիտարկվում են արտակարգ իրավիճակների ոլորտի արդիական հարցեր, Հայաստանի
Հանրապետության իրավական դաշտի զարգացմանն ուղղված որոշ տեսակետներ: Մասնավորապես՝
արտակարգ իրավիճակներում տուժած բնակչությանը վնասների փոխհատուցման վճարումների հնարավորության ապահովման համար ֆինանսական ֆոնդի, աղետի գոտում աշխատանքներին ընդգրկված
բնակչությանը, վիրաբույժներին, փրկարարներին և բանվորներին բաշխման համար նյութական ռեզերվների ստեղծման մասին և այլ ենթաօրենսդրական ակտերի ընդունման հարցերը:
Առանցքային բառեր. ենթաօրենսդրական ակտեր, բնակչության կենսաապահովում, գործունեության կայունություն, ռեզերվներ, պահուստներ, ֆինանսական ֆոնդեր, չափաքանակներ:
Ю.Г. Гюрджян
НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ РАЗВИТИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬНОГО ПОЛЯ В ОБЛАСТИ
ЖИЗНЕОБЕСПЕЧЕНИЯ НАСЕЛЕНИЯ В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ
В статье рассматриваются актуальные для настоящего времени вопросы необходимого развития
некоторых аспектов законодательного поля Армении в области жизнеобеспечения населения в
чрезвычайных ситуациях. В частности, правовых актов направленных на создание финансового фонда для
возможности обеспечения необходимых выплат пострадавшему в чрезвычайных ситуациях населению,
создание материальных резервов для распределения спасательным формированиям, хирургам и населению,
привлекаемых к работам в зоне бедствия, вопросы принятия других подзаконодательных актов.
Ключевые слова: подзаконодательные акты, жизнеобеспечение населения, устойчивость
функционирования, резервы, запасы, финансовые фонды.
Y.G. Gyurjyan
SOME QUESTIONS OF A LEGISLATIVE FIELD IN THE FIELD OF SURVIVAL OF THE
POPULATION IN DEVELOPMENT EMERGENSY SITUATIONS
In the article actual questions necessary for the development of aspects of a legislative field of Armenia in
the field of survival of the population in emergency situations are considered. In particular, legal acts directed on
creation of financial fund for possibility of maintenance of necessary payments to the victim population in extreme
situations, material reserves for distribution for rescue formations, surgeons and the population, involved in works
in a disaster zone.
Keywords: sub-legislative acts, survival of the population, stability of operation, the reserves,
inventories, financial assets.
11.02.2013.
Գյուրջյան Յուրի Գրիգորի – տնտեսական գիտությունների թեկնածու (ՃԿՊԱ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 330:658
Վ.Ս. Բուլանիկյան
ՇՈՒԿԱՅՈՒՄ ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԱՍԻՄԵՏՐԻԿՈՒԹՅԱՆ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ
ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
Ժամանակակից շուկայական համակարգը բնութագրվում է որպես ասիմետրիկ տեղեկատվության
շուկաներ. իրավիճակ, երբ շուկայի որոշ մասնակիցներ կատարվող գործարքների վերաբերյալ ավելի
շատ տեղեկատվության են տիրապետում, քան մյուսները: Տեղեկատվությունը բոլոր ռեսուրսների նման
սահմանափակ է, ուստի ինչքան էլ փորձ արվի նվազեցնել շուկայում առկա անորոշության մակարդակը,
այնուամենայնիվ, այդ սահմանափակ բնույթը հնարավորություն չի տալիս ամբողջությամբ վերացնել
ռիսկը կամ ամբողջությամբ կանխատեսել ու ապահովագրել այն:
Առանցքային բառեր. տեղեկատվություն, ասիմետրիկություն, անորոշություն, ռիսկ, տրանսակցիա,
տրանսակցիոն ծախս, ռիսկի նվազեցում, ապահովագրում:
В.С. Буланикян
ОСНОВНЫЕ ЗАДАЧИ ПО СНИЖЕНИЮ АССИМЕТРИЧНОСТИ ИНФОРМАЦИИ НА
РЫНКЕ
Современная рыночная система характеризуется как рынки ассиметричной информации. Ситуация,
когда некоторые участники рынка обладают большей информацией относительно происходящих сделок,
чем другие. Информация, как и все ресурсы, ограничена, следовательно не смотря на все попытки
снижения уровня рыночной неопределенности, ограниченность информации не дает возможности
полностью уничтожить риск или же полностью предсказать его и застраховаться.
Ключевые слова: информация, ассиметрия, неопределенность, риск, трансакция, трансакционные
издержки, снижение риска, страхование.
V.S. Bulanikyan
THE PROBLEMS FOR REDUCTION INFORMATION ASYMMETRICS ON THE MARKET
Modern market system is characterized as asymmetric information markets-the situation when the
participants of some markets possess more information about transactions than others.
Information as all resources is limited. So, no matter how trying to reduce the level of market uncertainty,
this limited nature doesn’t give the possibility to take risk or predict and insure it:
Key words: information, asymmetria, uncertainty, risk, transaction, transactional expenses, reducing risk,
insurance.
04.04.2013.
Բուլանիկյան Վահե Սարգսի –տնտ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՀՊՏՀ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 330:1/14
Ա.Ա. Տերտերյան
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԵՎ ՍԻՆԵՐԳԵՏԻԿԱՅԻ ԸՆԴՀԱՆՐՈւԹՅՈւՆՆԵՐԻ
ՎԵՐԼՈւԾՈւԹՅՈւՆ
Ճգնաժամային կառավարում և սիներգետիկա գիտությունների ընդհանրությունների ուսումնասիրությունները երկու գիտություններին էլ հնարավորություն է ընձեռում գտնել զարգացման նոր ճանապարհներ: Սիներգետիկ մեթոդաբանությունը կիրառելի է ճգնաժամային կառավարման բոլոր փուլերում:
Ճգնաժամային կառավարման համակարգի զարգացման սիներգետիկ մոտեցումը ենթադրում է այլընտրանքային և ոչ գծային մտածելակերպ:
Առանցքային բառեր. ճգնաժամ, սիներգետիկա, վտանգ, խոցելիություն, կազմակերպում, ինքնակազմակերպում, համակարգ:
А.А. Тертерян
АНАЛИЗ ОБЩНОСТИ КРИЗИСНОГО УПРАВЛЕНИЯ И СИНЕРГЕТИКИ
Изучение общности наук кризисного управления и синергетики предоставляет возможность этим
двум наукам находить новые пути развития. Синергетическая методика применима на всех этапах
кризисного управления. Синергетический подход в развитии системы кризисного управления предполагает
альтернативное, а не линейное мышление.
Ключевые слова:
кризис, синергетика, опасность, уязвимость, организация, самоорганизация,
система.
A.A.Terteryan
THE ANALYSIS OF SIMILARITY OF CRISIS MANAGEMENT AND SYNERGETICS
Studying similarity sciences crisis management and synergetics gives possibility to find new ways for two
sciences. Synergetic methodology is applicable in all phases of crisis management. Synergetic approach of
developing system of crisis management assumes alternative and non-linear thinking.
Keywords: crisis, synergetic, risk, vulnerability, management, self-organization, system.
05.04.2013.
Տերտերյան Անի Արամի – ՀՀ ԱԻՆ կարևորագույն օբյեկտների պահպանության բաժին
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 658:330:336
Գ.Թ. Մանուկյան
ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ՎԻՃԱԿԻ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄԸ ԵՎ
ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ
Կազմակերպության ճգնաժամի զարգացման գործոնների վաղաժամկետ բացահայտումը և ճգնաժամային վիճակի մասշտաբների նախնական գնահատումը հակաճգնաժամային վերահսկման համակարգի կարևոր բաղկացուցիչն է, որի նպատակն է կանխատեսել սպասվող սնանկացումը: Հոդվածում
ներկայացված է կազմակերպության սնանկության ախտորոշման անհրաժեշտությունը, ուսումնասիրվել
են դրա հիմնական համակարգերի առանձնահատկությունները և փուլերը: Կատարված ուսումնասիրությունների հիման վրա առաջարկվել են ֆինանսական ճգնաժամային վիճակի մասշտաբների նախնական
գնահատման հիմնական ցուցանիշներ:
Առանցքային բառեր. ֆինանսական ճգնաժամ, սնանկացում, ախտորոշում, ֆինանսական ցուցանիշներ, ճգնաժամային դաշտ:
Г.T. Манукян
ВЫЯВЛЕНИЕ КРИЗИСНОЙ СИТУАЦИИ ОРГАНИЗАЦИИ И ЕЁ ОЦЕНКА
Раннее обнаружение первыx признакoв кризиса организации и первоначальная оценка масштабов
кризисной ситуации является важной составляющей в системе анти-кризисного контроля ситуации, задача
которой предвосхитить ожидаемое банкротство.
В статье представлена необходимость диагностики банкротства организации, изучены основные
особенности ее систем и этапов. На основе осуществленных исследований предложены основные
показатели предварительной оценки масштабов финансовой кризиса.
Ключевые слова: финансовый кризис, банкротство, диагностика, финансовые показатели, кризисное
поле.
G.T. Manukyan
DISCLOSURE CRISIS SITUATION AND ASSESSMENT OF COMPANY
Early disclosure crisis development signs of company and initial assessment scale of crisis situation are an
important component in the anti-crisis control system, the aim of which is to predict the expected bankruptcy.
In this article it is presented the need for diagnosis of company bankruptcy, are studied the main features of
systems and processes On the basis of data studies are proposed preliminary assessment scale indicators of financial
crisis.
Keywords: financial crisis, bankruptcy, diagnosis, financial indicators, crisis field.
11.02.2013.
Մանուկյան Գրիգոր Թաթուլի-տ.գ.թ. դոցենտ (ՀՊՏՀ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
II. ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
ՀՏԴ 631.6:502
Ս.Ջ. Թամոյան
ՀՈՂՈՒՄ ԾԱՆՐ ՄԵՏԱՂՆԵՐԸ ԿԼԱՆՈՂ ՄԵԼԻՈՐԱՆՏԻ ՉԱՓԱԲԱԺՆԻ,
ՀԱՏԻԿԱՉԱՓԻ ԵՎ ՀՈՂԻ ԱՂՏՈՏՎԱԾՈՒԹՅԱՆ ՄԱԿԱՐԴԱԿԻ ՕՊՏԻՄԱԼԱՑՄԱՆ
ՀԱՇՎԱՐԿ
Հոդվածն ունի տեսական վերլուծական բնույթ, ծանր մետաղներով աղտոտված հողերի վերակուլտիվացման տեխնոլոգիայի բարելավման ուղղվածությամբ: Գոյություն ունեցող տեխնոլոգիաներում
դեռևս ճշգրտված չեն աղտոտիչները կլանող մելիորանտների օգտագործման տնտեսաէկոլոգիապես
արդյունավետ չափաբաժինները:
Կատարված տեսական հաշվարկներով հաստատվել է քանակական առնչություն` մելիորանտի
զանգվածի, հատիկաչափի և հողի աղտոտվածության մակարդակի միջև: Ստացված արդյունքները կարող
են հիմք ծառայել` հողում ծանր մետաղները կլանող-վնասազերծող մելիորանտների լավագույն չափաբաժնի ընտրության համար:
Առանցքային բառեր. ծանր մետաղներ, մելիորանտ, կլանող մակերես, չափաբաժին, ատոմի
շառավիղ:
С.Дж. Тамоян
ПОДСЧЕТ СОСТАВА И КОЛИЧЕСТВА МЕЛИОРАНТОВ, ПОГЛОЩАЮЩИХ ТЯЖЕЛЫЕ
МЕТАЛЛЫ В ПОЧВЕ И ОПТИМАЛИЗАЦИЯ УРОВНЯ ЕЕ ЗАГРЯЗНЕНИЯ
Статья
имеет
теоретическо-аналитический
характер
и
сязана
с
улучшением
технологии
рекультивации земель, загрязненных тяжелыми металлами. В существующих технологиях пока еще не
уточнены дозы экономически и экологически эффективных мелиорантов, поглощающих загрязнители.
Согласно теоретическим подсчетам установлена количественная взаимосвязь между массой и
количеством мелиоранта и уровнем загрязненности почвы. Полученные результаты могут служить основой
для наилучшего выбора дозы мелиорантов, поглащающих-обеззараживающих тяжелые металлы.
Ключевые слова: тяжелые металлы, мелиорант, поглощающая поверхность, доза, радиус атома.
S.J. Tamoyan
COUNTING OPTIMIZATION OF THE COMPOSITION AND AMOUNT MELIORANT,
ABSORB HEAVY METALS IN SOIL, AND THE DEGREE OF POLLUTION
The article has a theoretical and analytical character and is connected with improved technology
remediation of land contaminated with heavy metals. In the current technology is not yet refined compositions
economically and environmentally efficient ameliorants absorbing pollutants.
According to theoretical calculations is established a quantitative relationship between the mass and the
number of improvement of amelioration and the level of contamination of the soil. The results can serve as a basis
for selection of the best ameliorants-decontamination absorbs of heavy metals.
Key words: heavy metals, meliorant, absorbing surface, the amount, the radius of the atom.
30.04.2013.
Թամոյան Սամվել Ջանիբեկի-գյուղ. գիտ. թեկն., դոցենտ (ՀԱԱՀ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 630:574/577
Ս.Լ. Հայրապետյան
ԱՆՏԱՌԱՅԻՆ ՀՐԴԵՀՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Անտառները հանդիսանում են որպես ջրային հոսքերի կարգավորման ու մաքրման գլխավոր մեխանիզմ, հողաշերտի պահպանման, բերրիության բարձրացման և էռոզիայի կանխարգելման արդյունավետ բնական միջոց, գենետիկական բազմազանության առավել ընդգրկուն ռեզերվուար, մթնոլորտը
թթվածնով հարստացնելու և օդային ավազանը աղտոտումներից մաքրելու ամենահզոր միջոց, կլիմայի
ձևավորման գլոբալ գործոն: Այդ իսկ պատճառով, հրդեհներից անտառների պահպանության խնդիրը
ձեռք է բերում միջազգային նշանակություն:
Առանցքային բառեր. անտառ, անտառային հրդեհ, տորֆային հրդեհ, հրդեհաշիջում, հրդեհային
պրոֆիլակտիկա, հակահրդեհային քարոզչություն, հակահրդեհային պատնեշներ:
С.Л. Айрапетян
ОСОБЕННОСТИ ПРЕДОТВРАЩЕНИЯ ЛЕСНЫХ ПОЖАРОВ
По объему и разнообразию своих экологических функций леса выделяются среди всех природных
комплексов, как главный механизм регулирования и очистки водных стоков, как эффективное природное
средство предотвращения эрозии, сохранения и повышения плодородия почв, как наиболее емкий
резервуар генетического разнообразия, как самое мощное средство обогащения атмосферы кислородом и
очистки воздушного бассейна от загрязнений, как глобальный фактор формирования климата. Вот почему
проблема охраны лесов от пожаров выходит за рамки одной страны и приобретает международное значение.
Ключевые слова: лес, лесной пожар, торфяной пожар, пожаротушение, пожарная профилактика,
противопожарная пропаганда, противопожарные преграды.
S.L. Hayrapetyan
FOREST FIRES PREVENTION FEATURES
The forests are the main water flow regulation and purification mechanizm, of soil conservation, fertility
improvement and efficiency erosion prevention of natural resource and most comprehensive reservoir of genetic
diversity, enriching the atmosphere with oxygen is the most powerful tool to clean air basin from pollution, in
shaping the global climate factor. Therefore, the problem of forest fires has acquired international significance.
Key words: forest, forest fire, peat fire, firefighting, fire properiance, antifire activity, antifire barriers.
29.05.2013.
Հայրապետյան Սերգեյ Լևոնի – դասախոս (ՃԿՊԱ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 37.001:502
Վ.Ա. Բրուտյան
ՄԱՐԴԿՈՒԹՅԱՆ ԳԼՈԲԱԼ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
Հոդվածում դիտարկվում են տիեզերական և մոլորակային այն հիմնախնդիրներն ու վտանգները,
որոնք գլոբալ մակարդակ ունեն, և որոնց լուծումը կենսական նշանակություն ունի Երկիր մոլորակի վրա
կյանքը պահպանելու համար: Հոդվածում մասնավորապես անդրադարձ է կատարվում մարդկության
առջև ծառացած այնպիսի գլոբալ հիմնախնդրի, ինչպիսին Երկրի գերբնակեցումն է, որը մոլորակի կենսական պաշարների սպառվելու հետ մարդկությանը սպառնում է համամոլորակային սովով: Նույնքան
վտանգավոր են Երկրին սպառնացող բնապահպանական աղետները, որոնք նույնպես վաղուց սպառնում
են մարդկությանը, և որոնց դեմ ոչ արդյունավետ պայքարի հետևանքով Երկիր մոլորակը նույնիսկ գալիք
տասնամյակներում կարող է դառնալ բնակության համար ոչ պիտանի: Մարդու կենսապահովման
համար նվազ վտանգավոր չէ էներգետիկ պաշարների հախուռն վատնումը, ինչն արդեն ոչ հեռավոր
ապագայում մարդկությանը կարող է կանգնեցնել ոչնչացման վիհի եզրին: Մարդածին վտանգներից
նույնքան կործանարար են նաև միջուկային պատերազմները, որոնց սպառնալիքը մարդկության գլխին
կախված է յուրաքանչյուր օր ու յուրաքանչյուր ժամ: Այսպիսով՝ ակնհայտ է, որ Երկրի վրա մարդու
ապահով կենսագործունեությանը սպառնացող վտանգների թվում, բացի տիեզերածին վտանգներից, քիչ
չեն մարդածին վտանգները, որոնց դեմ պայքարը օրավուր դառնում է ավելի հրատապ և անհետաձգելի:
Առանցքային բառեր. գլոբալ վտանգ, կլիմա, կենսոլորտ, երկրագնդի գերբնակեցում, բնապահպանական աղետ, բնակչության աճ, էներգետիկ վտանգ, միջուկային պատերազմ, էներգատեղեկատվական
ներգործման միջոցներ, տեղեկատվական զենք:
В.А. Брутян
ГЛОБАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ЧЕЛОВЕЧЕСТВА
В статье рассматриваются те вселенские и планетарные проблемы и опасности, которые имеют
глобальный уровень, и решение которых имеет насущное значение для сохранения жизни на земле. Статья,
в частности, обращается к таким глобальным проблемам, вставшим перед человечеством, как
перенаселенность Земли, которая наряду с израсходованием жизненных ресурсов планеты, грозит
планетарным голодом. Также опасны экологические бедствия, которые уже давно угрожают человечеству, в
результате непродуктивной борьбы с которыми планета Земля, в ближайшие десятилетия, может стать
непригодной для жизни. Для жизнеобеспечения человека не менее опасен необоснованный расход
энергетических запасов, который уже не в столь отдаленном будущем может поставить человечество на
грань уничтожения. Не менее катастрофична для человечества ежедневная и ежечасная опасность ядерной
войны. Таким образом, очевидно, что к числу опасностей, угрожающих безопасному существованию
человека на Земле, помимо межпланетных угроз, относятся, порожденные человеком, опасности, борьба с
которыми изо дня в день становится все более насущной и безотлагательной.
Ключевые слова: глобальная опасность, климат, биосфера, рост населения, энергетическая
опасность, ядерная война, средства энерго-информационного воздействия, информационное оружие.
V.A. Brutyan
GLOBAL PROBLEMS OF HUMANITY
The article examines those universal and planetary problems and dangers that are global, and the solution of
which was vital for the protection of life on earth. The article, in particular, refers to such global problems facing
humanity as overpopulation of the Earth, the aimless usage of vital resources of the planet, threatens planetary
hunger. Environmental disasters are also dangerous as they have long threatened humanity as a result of
unproductive struggle the planet Earth in the next decade could become uninhabitable. For the vital life activity
support is no less dangerous unreasonable consumption of energy resources, which is not in far future, may face
mankind on the brink of destruction. No less disastrous for humanity is daily and hourly danger of nuclear war.
Thus, it is obvious that among the threats to the safe existence of people on earth, apart from interplanetary threats
are dangers generated by men. Daily struggle against which becomes more compelling and urgent.
Keywords: global threat, climate, biosphere, population growth, energy risk of nuclear war, the means of
energy-information exposure, information weapons.
10.05.2013.
Բրուտյան Վաչիկ Արամայիսի-մանկ. գիտ. թեկն., դոցենտ («Մխիթար Գոշ» հայ-ռուսական
միջազգային համալսարան)
КРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ И ТЕХНОЛОГИИ. 2013. No 1 (6)
УДК 32.001:502:323(479.25)
К.М.Сарафян
РОЛЬ АРМЕНИИ В РАЗВИТИИ ГЛОБАЛЬНОГО ЭКОЛОГИЧЕСКОГО КРИЗИСА
Справедливость утверждения зависит от выбора системы отсчета [1]. В работе анализируется
состояние глобального экологического кризиса и роль Армении как источника локального экологического
кризиса, и его влияние на глобальные изменения. Приводятся примеры воздействия человека на
природную среду. Приведены основные компоненты глобального экологического кризиса. Рассмотрены
пути выхода из экологического кризиса. Дано определение оценки экологического риска. Приведены
экологические особенности территории Армении и сформулирована важность экологизации мышления
через экологизацию образования. Рассмотрены рекомендации по инженерной защите территорий.
Ключевые слова: экологический кризис, оценка экологического риска, экологизация образования
Կ.Մ. Սարաֆյան
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԴԵՐԸ ԳԼՈԲԱԼ ԷԿՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ՃԳՆԱԺԱՄԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԳՈՐԾՈՒՄ
Աշխատանքի մեջ վերլուծվում է գլոբալ էկոլոգիական ճգնաժամի վիճակը, Հայաստանի դերը որպես
լոկալ էկոլոգիական ճգնաժամի աղբյուր և նրա ազդեցությունը գլոբալ փոփոխությունների վրա: Բերվում
են մարդու ազդեցության օրինակներ շրջակա միջավայրի վրա: Ներկայացված են գլոբալ էկոլոգիական
ճգնաժամի հիմնական բաղադրիչները: Դիտարկված են էկոլոգիական ճգնաժամից դուրս գալու ուղիները:
Տրված է էկոլոգիական ռիսկի գնահատման սահմանումը:
Ներկայացված է Հայաստանի տարածքի էկոլոգիական առանձնահատկությունները և ձևակերպված
է էկոլոգացված ուսուցման միջոցով էկոլոգիական մտածելակերպի զարգացման կարևորությունը:
Քննարկված են ճարտարագիտական պաշտպանության առաջարկություններ:
Առանցքային բառեր. էկոլոգիական ճգնաժամ, էկոլոգիական ռիսկի գնահատում, կրթության
էկոլոգացում:
K.M. Sarafyan
THE ROLE OF ARMENIA IN DEVELOPING THE GLOBAL ECOLOGICAL CRISIS
This paper analyzes the state of the global environmental crisis and the role of Armenia as a source of local
environmental crisis and its impact on global changes. Here are examples of the human impact on environment.
There are also the major components of the global environmental crisis as well as the ways for overcoming the
ecological crisis. In this paper is also presented the definition of the environmental risk assessment. Here are
representedenvironmental features of Armenia and is stated the importance of ecological thinking through the
greening of education. The paper involves also recommendations for engineering protection of territories.
Keywords: ecological crisis, environmental risk assessment, the greening of education.
12.02.2013.
Сарафян Карапет Месропович- доцент (ГАKУ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 631.6:574/577
Ս.Հ. Բակունց
ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԴԱՇՏԱՎԱՅՐԻ ԹԵՐԻ ՄԵԼԻՈՐԱՑՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ ՄԵԼԻՈՐԱՏԻՎԷԿՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆԸ
Հողը համարվում է մարդկության սնուցողը: Հայաստանի Հանրապետության համար Արարատյան
դաշտավայրի հողերն ունեն ռազմավարական նշանակություն: Դրանք ապահովում են մեր հանրապետության գյուղատնտեսական արտադրանքի հիմնական մասը:
Ուսումնասիրվել են Արարատյան դաշտավայրի նախկինում թերի մելիորացված հողերը:
Քիմիական անալիզների տվյալները փաստում են այն մասին, որ լվացման աշխատանքների
իրականացումն ու հավաքիչ-ցամաքուրդային կայանների վերանորոգումը կտա իր դրական արդյունքը`
հիշյալ հողերի գյուղատնտեսական յուրացման հարցում:
Լաբորատոր փորձով պարզվել է, որ լվացման ճիշտ ռեժիմի կիրառման (լվացման ջրի հաշվարկային նորման` 43 հազ. մ3/հա) պայմաններում արձանագրվում է ջրալույծ նատրիումի քանակի նվազում
մինչև 5,6մգ.էկվ/100գ, իսկ կլանված նատրիումի պարունակությունը 3,2մգ.էկվ/100գ է, ինչը կազմում է
կլանված կատիոնների 5,6%-ը:
Առանցքային բառեր. քիմիական մելիորացում, հողի լվացում, ջրալույծ և կլանված կատիոններ,
աղերի գումար:
С.Г. Бакунц
МЕЛИОРАТИВНО-ЭКОЛОГИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА НЕДОМЕЛИОРИРОВАННЫХ ЗЕМЕЛЬ
АРАРАТСКОЙ ДОЛИНЫ
Почва является кормилицей человечества. Для Армении почвы Араратской долины имеют
стратегическое значение. Они обеспечивают основную часть сельскохозяйственной продукции республики.
Были изучены недомелиорированные ранее земельные участки Араратской области.
Данные химических анализов свидетельствуют о том,что осуществление промывных работ и
восстановление коллекторно-дренажных систем даст свой положительный результат в плане сельскохозяйственного oсвоения вышеупомянутых земель.
Лабораторным путем установлено, что при применении правильного поливо-промывного режима
орошения (норма промывной воды составляет 43 тыс. м3/га) отмечается уменьшение количества
воднорастворимого натрия до 5,6 мг. .экв/100г., а содержание поглощенного натрия составляет 3,2 мг.
.
экв/100г. или 5,6% от суммы поглощенных катионов.
Ключевые слова: химическая мелиорация, промывка почвы, воднорастворимые и поглощенные
катионы, сумма солей.
S.H. Bakunts
AMEIORATIVE-ENVIRONMENTAL ASSESSMENT OF NOT COMPLETELY AMELIORATED
LANDS OF ARARAT VALLEY
The soil is a wet nurse of humanity. The soils of Ararat Valley have strategic importance for Armenia. They
provide most of the agriculture products.
Soils of not completely ameliorated plots of Ararat valley have been studied.
Chemical analysis confirmed that implementation of lavage (washing) works and repair of drainage system
will give positive result in term of reclamation of the above-mentioned land.
Laboratory experiments showed that the application of proper regime of lavage (calculation of wash water
composes 43 thousand m3/ha) registered reduction of water-soluble sodium and 5.6 mg .eq/100g, and the content
of absorbed sodium composes 3.2 mg.eq/100g or 5.6% of the absorbed cations.
Keywords: chemical amelioration, lavage of soil, soluble and absorbed cations, amount of salt.
17.04.2013.
Բակունց Սաթենիկ Հրաչիկի- գյուղ. գիտ. թեկնածու (Հ. Պետրոսյանի անվան հողագիտության, ագրոքիմիայի և մելիորացիայի գիտական կենտրոն)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 336:31:330:502
Ա.Ս. Մատինյան
ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐԻ ԵՎ ԸՆԹԱՑԻԿ ԾԱԽՍԵՐԻ ՎԻՃԱԿԱԳՐԱԿԱՆ
ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԸ
Բնապահպանության ներդրումներն ու ընթացիկ ծախսերը կարևոր նշանակություն ունեն շրջակա
բնական միջավայրի պահպանման համար: Բնապահպանական ֆոնդերի հիմնավերանորոգման ծախսերի մեջ մտնում են կեղտաջրերի մաքրման, ջրային պաշարների պահպանման և արդյունավետ օգտագործման, մթնոլորտային օդը աղտոտող վնասակար նյութերը որսող և վնասազերծող, թափոնների
վերամշակման, վնասազերծման և ոչնչացման հիմնավերանորոգման ծախսերը: Վերոնշյալ բնագավառներում առանց ներդրումների ու ծախսերի վերլուծության հնարավոր չէ հասնել այդ ոլորտների
փոխազդեցությունների և փոխկապվածությունների բացահայտմանը:
Առանցքային բառեր. ներդրումներ, ծախսեր, հիմնական արտադրական բնապահպանական ֆոնդեր
(ՀԱԲՖ), մթնոլորտային օդ, ջրային ռեսուրսներ, թափոններ, ընթացիկ ծախսեր, փոխկախվածություն,
կոռելյացիայի գործակից, մոդել, սատելիտային հաշիվների համակարգ:
А.С. Матинян
СТАТИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ПРИРОДООХРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ И ТЕКУЩИХ
ЗАТРАТ
Природоохранные инвестиции и текущие затраты имеют важное значение для охраны окружающей
природной среды. В капитально-восстановительные затраты природоохранных фондов входят: очищение
сточных вод, охрана и рациональное использование водных ресурсов, улов и обезвреживание вредных
веществ в атмосфере, переработка, обезвреживание и уничтожение отходов. В вышеуказанных областях без
анализа инвестиций и затрат невозможно уяснение их взаимодействий и взаимосвязей.
Ключевые слова: инвестиции, затраты, основные производственные природоохранные фонды (ОППФ),
атмосферный воздух, водные ресурсы, отходы, текущие затраты, взаимозависимость, коэффициент
корреляции, модель, система сателлитных счетов.
A.S. Matinyan
STATISTICAL ANALYSIS OF ECOLOGICAL INVESTMENTS AND CURRENT EXPENSES
Ecological investments and current expenses are important to the protection of environment. Basic
restoration costs of ecological funds include those concerning to drainage cleaning, protection and efficient usage
of water reserves, clearance of the materials polluting the atmospheric air, recycling, clearance and eradication of
waste materials. Without the analysis of investments and costs in the above mentioned fields, it is impossible to
reveal any interconnections and achieve any improvements.
Keywords: investments, costs, basic industrial ecological funds, atmospheric air, water resources, waste
materials, current expenses, interconnection, correlation index, model, system of satellite accounts.
11.04.13
Աննա Սանասարի Մատինյան - դասախոս (ՏՊՏՀ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 355/359(479.25):372.8
III. ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հ.Շ. Մաթևոսյան
«ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ» ԻՐԱՎԻՃԱԿԱՅԻՆ ԽԱՂԻ
ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒՄ
Անհրաժեշտ է խաղաղ օրերին նախատեսել ամեն բան,
Ինչ կարող է օգտակար լինել պատերազմի ժամանակ:
Պ. Սիրոս
Հոդվածում ներկայացված է քաղաքացիական պաշտպանության իրավիճակային խաղ, որտեղ
որոշումների ընդունումը պահանջում է իրեն առանձնահատուկ մոտեցումների կիրառում: Իրավիճակային խաղը ենթադրում է խոսքային, զննական և տարաբնույթ մեթոդների համադրության կիրառում:
Քաղաքացիական պաշտպանության իրավիճակային խաղի կազմակերպումն ու անցկացումը նախատեսում է ուսումնական խմբի բաժանում ենթախմբերի:
Խաղի անցկացման նպատակն է ուսումնառողների մոտ ռազմական դրության պայմաններում
արագ արձագանքմանն ուղղված օպերատիվ որոշումների կայացման հմտությունների ամրապնդումը և
օպերատիվ մտածողության ձևավորումն ու զարգացումը:
Առանցքային բառեր. քաղաքացիական պաշտպանություն, իրավիճակային խաղ, որոշումների
ընդունում, պայմանական հակառակորդ, վտանգավոր օբյեկտ, ռազմական դրություն:
Г.Ш. Матевосян
ОРГАНИЗАЦИЯ СИТУАЦИОННОЙ ИГРЫ ПО ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЕ
В статье представлена ситуационная игра по гражданской обороне, в которой принятие решений
требует применения особых подходов. Ситуационная игра предполагает применение словесных,
исследовательских и других методов. Организация и проведение ситуационной игры по гражданской
обороне предусматривает разделение обучаемой группы на подгруппы.
Целью проведения игры является укрепление у учащихся навыков принятия оперативных решений,
направленных на быстрое реагирование в условиях военного времени, на формирование и развитие
оперативного мышления.
Ключевые слова: гражданская оборона, ситуационная игра, принятие решений, условный противник,
опасный объект, военное положение.
H.Sh. Matevosyan
ORGANIZING A SITUATIONAL GAME "CIVIL DEFENSE"
The article presents a situational civil defense game where accepting decisions require special approaches.
The situational game is oral, visual, and a use of combination of different methods. Civil defense game organization
and holding plans deviding the group into subgroups.
The aim of the game is fast response to operating conditions in martial law, strengthening decision-making
skills and operative thinking design and development of students.
Keywords: civil defens, situational game, decision making, conventional adversary, dangerous object, martial
law.
05.06.2013.
Մաթևոսյան Համլետ Շմավոնի - պրոֆեսոր (ՃԿՊԱ ռեկտոր)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 372.8
Վ.Ա. Բրուտյան
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՆ ՍՈՎՈՐՈՂՆԵՐԻ ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏՄԱՆ
ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ
Հոդվածում ներկայացվում է սովորողների արտակարգ իրավիճակներին նախապատրաստման
արդյունավետ մեթոդները:
Առանցքային բառեր. կենսագործունեության անվտանգության հիմունքներ, բինար դաս, զննականություն, ուսուցման համակարգչայնացում, ուսումնանյութական բազա, իրավիճակային խնդիրներ:
В.А. Брутян
ЭФФЕКТИВНЫЕ МЕТОДЫ ПОДГОТОВКИ ОБУЧАЮЩИХСЯ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМ
СИТУАЦИЯМ
В статье предствалены эффективные методы подготовки обучающихся чрезвычайным ситуациям.
Ключевые слова: основы безопасности жизнедеятельности, бинарный урок, наблюдательность,
компьютеризация обучения, учебно-материальная база, ситуационные задачи.
V.A. Brutyan
EMERGENCY STUDENTS EFFECTIVE PREPARATION METHODS
The article presents preparing effective methods for learners in emergency situations.
Keywords: vital security basis, binary class, observation, computer training, educational basis, situational
tasks.
10.05.2013.
Բրուտյան Վաչիկ Արամայիսի-մանկ. գիտ. թեկն., դոցենտ («Մխիթար Գոշ» հայ-ռուսական
միջազգային համալսարան)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 379.8:55
Կ.Մ. Սարաֆյան
ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԳԱՎԱՌՈՒՄ ԲՆԱԿԱՆ ԱՂԵՏՆԵՐԻ ՌԻՍԿԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ
ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԳԵՐԱԿԱ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Քաղաքակրթությունը մի մեքենա է,
որն արտադրում է այնպիսի կարիքներ,
որոնց կարիքը չկա։
Մարկ Տվեն
Զբոսաշրջության բնագավառում բնածին աղետների բացասական ազդեցությունը կարող է որոշիչ
դեր խաղալ Հայաստանի զբոսաշրջային իմիջի ձևավորման համար համաշխարհային շուկայում։ Ռիսկերի նվազեցման ժամանակակից գերակա ուղությունների որոշման համար կարևոր նշանակություն ունի
զբոսաշրջային գերակա ուղությունների ընտրությունը։
Վերջին ժամանակներս կարևոր տեղ է գրավում էկոզբոսաշրջությունը։ Այս ուղությունն իր
բազմազանությամբ գերազանցում է ավանդական այլ զբոսաշրջային ուղղություններին։ Այս հոդվածում
առաջարկվում է վտանգի գոտիների ռիսկի մեծության գնահատման նոր սանդղակը: Հատուկ ուշադրության է արժանացել էկոլոգիական զբոսաշրջության անվտանգությունը: Զբոսաշրջիկների անվտանգության գլխավոր երաշխիքը ուղեկցորդների պատրաստվածության բարձրացումն է առարկայական ուսումնական ծրագրերի միջոցով:
Առանցքային բառեր. բնական աղետներ, ռիսկի նվազեցում, տեղեկատվական և հեռահաղորդակցման տեխնոլոգիաներ, զբոսաշրջիկների անվտանգություն:
К.M. Сарафян
СОВРЕМЕННЫЕ ДОМИНИРУЮЩИЕ НАПРАВЛЕНИЯ ПО УМЕНЬШЕНИЮ
РИСКА ПРИРОДНЫХ БЕДСТВИЙ В СФЕРЕ ТУРИЗМА
Отрицательное влияние природных бедствий в сфере туризма, может сыграть определяющую роль в
деле формирования туристского имиджа Армении на мировом рынке. Для определения современных
доминирующих направлений по уменьшению риска, важное значение имеет выбор доминирующих
направлений туризма.
В последнее время главенствующую роль играет экотуризм. Это направление по своему разнообразию
отличается от других традиционных туристских направлений. В этой статье предлагается новая шкала
оценки уровня риска опасных зон. Особое внимание отведено безопасности экологического туризма.
Главная гарантия безопасности туристов – повышение подготовки гидов с помощью предметных учебных
программ.
Ключевые слова: природные бедствия, уменьшение риска, информационные и комуникационные
технологии, безопасность туристов.
K.M. Sarafyan
MODERN DOMINANT DIRECTIONS TO REDUCE THE RISK OF NATURAL DISASTERS IN
THE TOURISM
In Negative impacts of natural disasters tourism, can play a decisive role in shaping the image of tourism in
Armenia in the international market. To determine the current dominant components to reduce risk, the
importance is the choice of the dominant trends of tourism. Recently, the leading role has played ecotourism.
This direction is in its diversity, it is different from other traditional tourist destinations. In this paper we propose
a new table level risk assessment of hazards. Particular attention is given to security of ecological tourism.
The guarantee of the safety of tourists raising qualification of quides by means of teaching programs.
Keywords: natural disasters, risk reduction, information and communication technologies, the safety of
tourists.
26.04.2013.
Սարաֆյան Կարապետ Մեսրոպի-դոցենտ (ՃԿՊԱ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 37.01:378
Հ.Պ. Ղարիբյան
ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԻ ԻՆՔՆՈՒՐՈՒՅՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ԱԿՏԻՎԱՑՄԱՆ ՈՐՈՇ
ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ՏԵՍԱՆԿՅՈՒՆՆԵՐ
Հոդվածում ներկայացվում է ուսանողների ինքնուրույն աշխատանքի ակտիվացման որոշ մանկավարժական տեսանկյուններ: Ինքնուրույն աշխատանքների արդյունավետության ապահովումը դիտարկվում է մասնագետի չափորոշչային բնութագրերի ապահովման համատեքստում:
Առանցքային բառեր. ինքնուրույն աշխատանք, մասնագիտական բնութագիր, հետաքրքրություն,
կարողություն, հմտություն, մասնագիտական գործունեություն:
А.П. Карибян
НЕКОТОРЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ПОДХОДЫ К АКТИВИЗАЦИИ САМОСТОЯТЕЛЬНЫХ
РАБОТ СТУДЕНТОВ
В статье представлены некоторые педагогические подходы к активизации самостоятельной работы
студентов. Обеспечение продуктивности самостоятельных работ рассматривается в контесксте обеспечения
стандартных характеристик специалиста.
Ключевые слова: самостоятельная работа, профессиональная характеристика, заинтересованность,
способность, умение, профессиональная деятельность.
H.P. Gharibyan
SOME TEACHERS VIEW TO ACTIVATE INDEPENDENTLY WORKS OF
STUDENTS
The article presents some pedagogical aspects to activate students independently works. To ensure the
efficiency of independently work professional standard features are amined in the context.
Keywords, self-employed professional profile, interest, ability, skill, professional activities.
24.05.2013.
Ղարիբյան Հայկանդուխտ Պապինի- տեխ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ (ՃԿՊԱ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 614
Ս.Լ. Հայրապետյան
ՄԱՐԴԿԱՆՑ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄԸ ՀՐԴԵՀԻ ԺԱՄԱՆԱԿ
Բոլոր ժամանակներում մարդու համար մեծագույն չարիքներից մեկը եղել և մնում է հրդեհը: Այսօր
առանց կրակի չի կարելի պատկերացնել մարդկանց կյանքն ու կենցաղը: Չկա գործունեության մի բնագավառ, որտեղ կրակի օգտագործման անհրաժեշտությունը չլինի, իսկ նման պայմաններում, կամա թե
ակամա, մեծանում է հրդեհի առաջացման հավանականությունը: Հրդեհի ժամանակ մարդկանց անվտանգության ապահովումը կարևորագույն խնդիր է, որի լուծումը պահանջում է հրդեհային անվտանգության
կանոնների պահանջների հստակ կատարում, ինչպես նաև ուսուցման ընթացքում լուրջ ուշադրություն:
Առանցքային բառեր. հրդեհ, տարհանում, վտանգավոր գործոն, կանխարգելում, անվտանգություն,
հրդեհաշիջում, հակահրդեհային պաշտպանություն:
С.Л. Айрапетян
ОБЕСПЕЧЕНИЕ БЕЗОПАСНОСТИ ЛЮДЕЙ ПРИ ПОЖАРЕ
Во все времена пожар был и остаётся величайшим злом для человека. Сегодня нельзя представить
жизнь и быт людей без огня. Нет ни одной области деятельности, где не было бы необходимости
использования огня. А в таких условиях, вольно или невольно, повышается вероятность возникновения
пожара. Обеспечение безопасности людей при пожаре – важнейшая задача, решение которой требует
чёткого выполнения требований правил пожарной безопасности, а также серъёзного внимания во время
обучения.
Ключевые слова: пожар, эвакуация, опасный фактор, предотвращение, безопасность, пожаротушение,
противопожарная защита.
S.L. Hayrapetyan
HUMAN FIRE SECURITY
One of the greatest evils of all time, even today on man has been fire. One can not imagine life without fire.
There's not an area, where there is no need for the use of fire, and on such conditions, probability of occurrence of
fire is great. Fire and security of people is impotrtant task. Solution of the problem requires exact performance of
firefighting activities and also careful attention on firefighting training.
Keywords: fire, evacuation, dangerous factors, prevention, safety, firefighting, fire protection.
30.05.2013.
Հայրապետյան Սերգեյ Լևոնի – դասախոս (ՃԿՊԱ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 378:372.8
Հ.Հ. Պետրոսյան
ՈՒՍՈՒՑՄԱՆ ԱԿՏԻՎԱՑՄԱՆ ՆԵՐԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԻ
ՃԱՆԱՉՈՂԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՎՐԱ
Հոդվածում ներկայացվում է բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում ուսումնական
գործընթացի ակտիվացման ներգործությունն ուսանողների ճանաչողական գործունեության զարգացման
վրա: Քննարկվում է դպրոցում ուսումնական աշխատանքի նկատմամբ ձևավորված կարծրատիպերի
վերակառուցման խնդիրը, ուսուցման արդյունավետության բարձրացման հարցեր:
Առանցքային բառեր. գիտելիք, յուրացում, իմաստավորում, ամրապնդում, ակտիվացում, կարծրատիպ, ճանաչողական գործունեություն, ուսումնական աշխատանք:
Г.Г. Петросян
ВЛИЯНИЕ АКТИВАЦИИ ОБУЧЕНИЯ НА РАЗВИТИЕ ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СТУДЕНТОВ
В статье представлено влияние активации учебного процесса на развитие познавательной
деятельности студентов в высших учебных заведениях. Обсуждается вопрос перестройки у студентов
сложившихся в школе стереотипов учебной работы, вопросы повышения эффективности обучения.
Ключевые слова: знание, усвоение, осмыслене, закрепление, активация, стереотип, познавательная
деятельность, учебная работа.
H.H. Petrosyan
EFFECTIONS OF EDUCATION IN THE DEVELOPMENT OF STUDENTS COGNITIVE
ACTIVITY
The article presents the influence of activation on educational process in the development of cognitive
activity of students in higher educational institutions. The question of restructuring the students in the school
established stereotypes of academic work, the enhanced effectiveness of the training.
Keywords: knowledge, learning, reflection, consolidation, activity, stereotype, cognitive activity, academic
work.
07.05.2013.
Պետրոսյան Հրայր Հայկի- մանկ. գիտ. թեկնածու, «Սյունիք» ինստիտուտ
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 615:159.9
Ա.Հ. Մատինյան
ԵՐԱԺՇՏԱԹԵՐԱՊԻԱՅԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
Հոդվածում ներկայացված են վերլուծություններ` աշխարհում լայն կիրառություն ստացած, մարդու
սոմատիկ և հոգեկան գործընթացների վրա երաժշտաթերապիայի բուժական ազդեցության վերաբերյալ:
Այն կիրառվում է անկախ տարիքից, առողջությունից ու երաժշտական ունակություններից: Երաժշտաթերապիան նպաստում է մտավոր կամ ֆիզիկական, նյարդահոգեբանական խնդիրներ ունեցող, ինչպես
նաև բռնությունների ենթարկված ու ճգնաժամային իրավիճակներում հայտնված մարդկանց վերականգնողական գործընթացին, օգնում է տարեցներին սուր կամ խրոնիկ հիվանդությունները հաղթահարելու
հարցում:
Առանցքային բառեր. երաժշտաթերապիա, ներդաշնակություն, հնչերանգ, նեյրոէնդոկրին համակարգ, ստեղծագործական հանգիստ, շնչառական վարժություններ, աուտոթրենինգ, հիպնոս, պարաբուժություն, երգաբուժություն:
А.А. Матинян
АНАЛИЗ ВЛИЯНИЯ МУЗОТЕРАПИИ
В статье представлен анализ лечебного воздействия музотерапии на соматические и психические
процессы человека, широко применяемой во всем мире. Она применяется независимо от возраста, здоровья
и музыкальных способностей. Музотерапия способствует процессу восстановления людей, имеющих
умственные или физические, нервно-психологические проблемы, а также подвергшихся насилию и
оказавшихся в кризисных ситуациях, помогает пожилым людям в преодолении острых хронических
заболеваний.
Ключевые слова: музотерапия, гармония, тембр, нейро-эндокринная система, творческий отдых,
дыхательные упражнения, аутотренинг, гипноз, танцевальное, песенное лечение.
A.H. Matinyan
ANALYSIS OF THE IMPACT OF MUSIC THERAPY
In this article there are analyses about medical impacts of music on mental and somatic processes of man. It
can be used in spite of age, health conditions and musical competences. Music therapy promotes rehabilitation
process of mental, physical and neuropsychological problems; it also can help people in emergency situations, old
people, victims of violence.
Keywords: music therapy, harmony, timbre, neuroendocrine system, creative relaxation, breathing exercises,
auto-training, hypnosis, dance therapy, song therapy.
21.02.2013.
Մատինյան Անահիտ Համազասպի- (ՃԿՊԱ)
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 54:53:615
Յա.Շ. Ղազարյան
ԱՅՐՄԱՆ ՊՐՈՑԵՍԻ ԱՌԱՋԱՑՄԱՆ ԵՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԸ
Հոդվածում ներկայացված է հրդեհի և այրման առաջացման պայմանները, գործընթացը և նրա
տեսակները, հրդեհային անվտանգության գնահատականը հիմնական նյութերի համար, նյութերի
այրվողականության խմբերը, նյութերի վտանգավորության ջերմային ցուցանիշները:
Հոդվածը պարունակում է անհրաժեշտ նյութեր այրման պրոցեսի ամփոփ դասավանդման համար:
Առանցքային բառեր. հրդեհային անվտանգություն, հրդեհ, այրում, այրման առաջացման գործոններ,
այրման տեսակներ, այրվողականության խումբ, նյութերի վտանգավորության ջերմային ցուցանիշներ:
Я.Ш. Казарян
УСЛОВИЯ ВОЗНИКНОВЕНИЯ И РАЗВИТИЯ ПРОЦЕССОВ ГОРЕНИЯ
В статье преставлены условия возникновения пожара и горения, процесс и его виды, оценка
пожарной безопасности для основных материалов, группа горючести материалов, температурные
показатели опасности материалов. Статья содержит необходимые материалы для сжатого преподавания
процесса горения веществ.
Ключевые слова: пожарная безопасность, пожар, горение, факторы возникновения горения, виды
горения, группа горючести, температурные показатели опасности материалов.
Ya.Sh. Ghazaryan
FOUNDATIONS OF FIRE SAFETY
The article is presented in terms of the emergence of fire and combustion process and the types of basic
materials for fire safety rating, burning material groups, dangerous substances of heat indexes.
The article includes neccessary topics for condensed teaching fire processes.
Keywords. fire safety, fire, burning, burning occurrence factors, combustion types, group of substances
dangerous heat indexes.
31.01.2013.
Ղազարյան Յաշա Շուրայի–Եվրոպական կրթական տարածաշրջանային ակադեմիա
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ. 2013. No 1 (6)
ՀՏԴ 53:372.8
Վ.Վ. Նալբանդյան
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ՈԼՈՐՏԻՆ ՎԵՐԱԲԵՐՈՂ
ՖԻԶԻԿԱՅԻ ԽՆԴԻՐՆԵՐ
Սույն աշխատանքում մշակված են ֆիզիկայի խնդիրներ, որոնք նկարագրում են արտակարգ
իրավիճակներ կամ արտակարգ իրավիճակներից պաշտպանությանն ուղղված գործողություններ:
Առաջին անգամ «Ֆիզիկա» առարկայից կազմված խնդիրները կիրառվում են որպես արտակարգ
իրավիճակներից բնակչության պաշտպանության հիմնահարցերի ուսուցման միջոց: Նման խնդիրները
հիմք են ստեղծում ձևավորելու և զարգացնելու անվտանգության մշակույթը ուսումնառողների մոտ:
Առանցքային բառեր. փրկարար, հրշեջ, հրդեհ, գազ, սողանք, ճառագայթում:
В.В. Налбандян
ЗАДАЧИ ПО ФИЗИКЕ ИЗ ОБЛАСТИ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ
В настоящей работе обработаны задачи по физике, которые описывают чрезвычайные ситуации или
действия, направленные на защиту от них. Задачи, составленные по физике, впервые применяются в
качестве средства обучения защиты населения в условиях чрезвычайных ситуаций. Подобные задачи
создают основу для формирования развития культуры безопасности у обучающихся.
Ключевые слова: спасатель, пожарник, пожар, газ, оползень, излучение.
V.V. Nalbandyan
TASKS IN PHYSICS CONCERNING EMERGENCY SITUATIONS
In this work there are processed tasks in Physics wich describe emergency situations or rescuers’ actions in
emergency situations. It is the first time, when the problems issued from the Physics are implemented as a teaching
tool for the core problems of population protection in emergency situations. The similar problems lay the
foundation for the security culture creation and development for students.
Keywords: rescuer, fireman, fire, gas, landslide, radiation.
01.03.2013.
Նալբանդյան Վաչե Վրեժի- ֆիզ.-մաթ. գիտ. թեկն. (ՃԿՊԱ)
Բ Ո Վ Ա Ն Դ Ա Կ ՈՒ Թ Յ ՈՒ Ն
I. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Պետրոսյան Հ.Հ.
ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԱՐԴԻ
ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐԸ …………………………………………………………..…………………………
5
Գյուրջյան Յու.Գ.
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐՈՒՄ ԿԵՆՍԱԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՈԼՈՐՏԻ
ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԴԱՇՏԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՈՐՈՇ ՀԱՐՑԵՐ .……………………......................
10
Բուլանիկյան Վ.Ս.
ՇՈՒԿԱՅՈՒՄ ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԱՍԻՄԵՏՐԻԿՈՒԹՅԱՆ
ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ …………….………………………………………..
15
Տերտերյան Ա.Ա.
ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԵՎ ՍԻՆԵՐԳԵՏԻԿԱՅԻ
ԸՆԴՀԱՆՐՈւԹՅՈւՆՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈւԾՈւԹՅՈւՆ ……………………….…………………
21
Մանուկյան Գ.Թ.
ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ՎԻՃԱԿԻ
ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄԸ ԵՎ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ……………………………………………………..
28
II. ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐ
Թամոյան Ս.Ջ.
ՀՈՂՈՒՄ ԾԱՆՐ ՄԵՏԱՂՆԵՐԸ ԿԼԱՆՈՂ ՄԵԼԻՈՐԱՆՏԻ
ՉԱՓԱԲԱԺՆԻ, ՀԱՏԻԿԱՉԱՓԻ ԵՎ ՀՈՂԻ ԱՂՏՈՏՎԱԾՈՒԹՅԱՆ
ՄԱԿԱՐԴԱԿԻ ՕՊՏԻՄԱԼԱՑՄԱՆ ՀԱՇՎԱՐԿ.……………………………………………
34
Հայրապետյան Ս.Լ.
ԱՆՏԱՌԱՅԻՆ ՀՐԴԵՀՆԵՐԻ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼՄԱՆ
ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ…………………..…........................................................
38
Բրուտյան Վ.Ա.
ՄԱՐԴԿՈՒԹՅԱՆ ԳԼՈԲԱԼ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ............................................................
50
Սարաֆյան Կ.Մ.
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԴԵՐԸ ԳԼՈԲԱԼ ԷԿՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ՃԳՆԱԺԱՄԻ
ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԳՈՐԾՈՒՄ.....................................................................................................
59
Բակունց Ս.Հ.
ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԴԱՇՏԱՎԱՅՐԻ ԹԵՐԻ ՄԵԼԻՈՐԱՑՎԱԾ ՀՈՂԵՐԻ
ՄԵԼԻՈՐԱՏԻՎ-ԷԿՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆԸ.........................................................
66
Մատինյան Ա.Ս.
ԲՆԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐԻ ԵՎ ԸՆԹԱՑԻԿ ԾԱԽՍԵՐԻ
ՎԻՃԱԿԱԳՐԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԸ........................................................................
72
III. ԳԻՏԱՄԵԹՈԴԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Մաթևոսյան Հ.Շ.
«ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ» ԻՐԱՎԻՃԱԿԱՅԻՆ
ԽԱՂԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒՄ ....…………………………………………………………….
83
Բրուտյան Վ.Ա.
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻՆ ՍՈՎՈՐՈՂՆԵՐԻ
ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏՄԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ .………………………………
88
Սարաֆյան Կ.Մ.
ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԳԱՎԱՌՈՒՄ ԲՆԱԿԱՆ ԱՂԵՏՆԵՐԻ
ՌԻՍԿԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԳԵՐԱԿԱ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ.............
93
Ղարիբյան Հ.Պ.
ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԻ ԻՆՔՆՈՒՐՈՒՅՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ԱԿՏԻՎԱՑՄԱՆ ՈՐՈՇ
ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ ՏԵՍԱՆԿՅՈՒՆՆԵՐ..........................................................................
98
Հայրապետյան Ս.Լ.
ՄԱՐԴԿԱՆՑ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄԸ
ՀՐԴԵՀԻ ԺԱՄԱՆԱԿ............................................................……………..…………………..
103
Պետրոսյան Հ.Հ.
ՈՒՍՈՒՑՄԱՆ ԱԿՏԻՎԱՑՄԱՆ ՆԵՐԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԻ
ՃԱՆԱՉՈՂԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՎՐԱ....................... .......
Մատինյան Ա.Հ.
ԵՐԱԺՇՏԱԹԵՐԱՊԻԱՅԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ.................................
112
119
Ղազարյան Յա.Շ.
ԱՅՐՄԱՆ ՊՐՈՑԵՍԻ ԱՌԱՋԱՑՄԱՆ ԵՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԸ....................
126
Նալբանդյան Վ.Վ.
ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ՈԼՈՐՏԻՆ ՎԵՐԱԲԵՐՈՂ
ՖԻԶԻԿԱՅԻ ԽՆԴԻՐՆԵՐ ........................................................……………………….............
132
СОДЕРЖАНИЕ
I. УПРАВЛЕНИЕ И ЭКОНОМИКА
Петросян Г.А.
СОВРЕМЕННЫЕ ПОДХОДЫ УПРАВЛЕНИЯ СИСТЕМАМИ
ОБРАЗОВАНИЯ………………………………………………............................................
5
Гюрджян Ю.Г.
НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ РАЗВИТИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬНОГО ПОЛЯ
В ОБЛАСТИ ЖИЗНЕОБЕСПЕЧЕНИЯ НАСЕЛЕНИЯ В
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ ...........................……………………………………...
10
Буланикян В.С.
ОСНОВНЫЕ ЗАДАЧИ ПО СНИЖЕНИЮ АССИМЕТРИЧНОСТИ ИНФОРМАЦИИ
НА РЫНКЕ …………………………………………………………….
15
Тертерян А.А.
АНАЛИЗ ОБЩНОСТИ КРИЗИСНОГО УПРАВЛЕНИЯ
И СИНЕРГЕТИКИ....................................................………………………………………
21
Манукян Г.T.
ВЫЯВЛЕНИЕ КРИЗИСНОЙ СИТУАЦИИ ОРГАНИЗАЦИИ
И ЕЁ ОЦЕНКА........................................................................................................................
28
II. ТЕХНОЛОГИИ
Тамоян С.Дж.
ПОДСЧЕТ СОСТАВА И КОЛИЧЕСТВА МЕЛИОРАНТОВ,
ПОГЛОЩАЮЩИХ ТЯЖЕЛЫЕ МЕТАЛЛЫ В ПОЧВЕ
И ОПТИМАЛИЗАЦИЯ УРОВНЯ ЕЕ ЗАГРЯЗНЕНИЯ ....………………………………
Айрапетян С.Л.
ОСОБЕННОСТИ ПРЕДОТВРАЩЕНИЯ ЛЕСНЫХ ПОЖАРОВ...……………..............
Брутян В.А.
ГЛОБАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ЧЕЛОВЕЧЕСТВА......………….........................................
34
38
50
Сарафян К.М.
РОЛЬ АРМЕНИИ В РАЗВИТИИ ГЛОБАЛЬНОГО
ЭКОЛОГИЧЕСКОГО КРИЗИСА........................................................................................
59
Бакунц С.Г.
МЕЛИОРАТИВНО-ЭКОЛОГИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА
НЕДОМЕЛИОРИРОВАННЫХ ЗЕМЕЛЬ АРАРАТСКОЙ ДОЛИНЫ............................
66
Матинян А.С.
СТАТИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ПРИРОДООХРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ
И ТЕКУЩИХ ЗАТРА...........................................................................................................
72
III. НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ
Матевосян Г.Ш.
ОРГАНИЗАЦИЯ СИТУАЦИОННОЙ ИГРЫ ПО
ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЕ…………………………………………………………......
83
Брутян В.А.
ЭФФЕКТИВНЫЕ МЕТОДЫ ПОДГОТОВКИ ОБУЧАЮЩИХСЯ
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМ СИТУАЦИЯМ......................................................................................
88
Сарафян К.M.
СОВРЕМЕННЫЕ ДОМИНИРУЮЩИЕ НАПРАВЛЕНИЯ ПО
УМЕНЬШЕНИЮ РИСКА ПРИРОДНЫХ БЕДСТВИЙ В СФЕРЕ ТУРИЗМА..............
93
Карибян А.П.
НЕКОТОРЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ПОДХОДЫ К АКТИВИЗАЦИИ
САМОСТОЯТЕЛЬНЫХ РАБОТ СТУДЕНТОВ..................................................................
98
Айрапетян С.Л.
ОБЕСПЕЧЕНИЕ БЕЗОПАСНОСТИ ЛЮДЕЙ ПРИ ПОЖАРЕ........................................
103
Петросян Г.Г.
ВЛИЯНИЕ АКТИВАЦИИ ОБУЧЕНИЯ НА РАЗВИТИЕ ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СТУДЕНТОВ..........................................................................................
112
Матинян А.А.
АНАЛИЗ ВЛИЯНИЯ МУЗОТЕРАПИИ.............................................................................
119
Казарян Я.Ш.
УСЛОВИЯ ВОЗНИКНОВЕНИЯ И РАЗВИТИЯ
ПРОЦЕССОВ ГОРЕНИЯ ......................................................................................................
126
Налбандян В.В.
ЗАДАЧИ ПО ФИЗИКЕ ИЗ ОБЛАСТИ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ.....................
132
CONTENTS
I. MANAGEMENT AND ECONOMICS
Petrosyan H.H.
MODERN APPROACH CONTROL SYSTEMS OF EDUCATION.......................................
5
Gyurjyan Y.G.
SOME QUESTIONS OF A LEGISLATIVE FIELD
IN THE FIELD OF SURVIVAL OF THE POPULATION
IN DEVELOPMENT EMERGENSY SITUATIONS...............................................................
10
Bulanikyan V.S.
THE PROBLEMS FOR REDUCTION INFORMATION
ASYMMETRICS ON THE MARKET......................................................................................
15
Terteryan A.A.
THE ANALYSIS OF SIMILARITY OF CRISIS MANAGEMENT
AND SYNERGETICS.....................................……..................................................................
21
Manukyan G.T.
DISCLOSURE CRISIS SITUATION AND ASSESSMENT OF COMPANY..........................
28
II. TECHNOLOGIES
Tamoyan S.J.
COUNTING OPTIMIZATION OF THE COMPOSITION
AND AMOUNT MELIORANT, ABSORB HEAVY METALS
IN SOIL, AND THE DEGREE OF POLLUTION...............................................................…
Hayrapetyan S.L.
FOREST FIRES PREVENTION FEATURES..............................………………….………...
Brutyan V.A.
GLOBAL PROBLEMS OF HUMANITY………………………………………………….....
34
38
50
Sarafyan K.M.
THE ROLE OF ARMENIA IN DEVELOPING
THE GLOBAL ECOLOGICAL CRISIS...................................................................................
59
Bakunts S.H.
AMEIORATIVE-ENVIRONMENTAL ASSESSMENT OF NOT COMPLETELY
AMELIORATED LANDS OF ARARAT VALLEY.................................................................
66
Matinyan A.S.
STATISTICAL ANALYSIS OF ECOLOGICAL INVESTMENTS
AND CURRENT EXPENSES ..................................................................................................
72
III. RESEARCH PROBLEMS
Matevosyan H.Sh.
ORGANIZING A SITUATIONAL GAME "CIVIL DEFENSE" ...………………………….
Brutyan V.A.
EMERGENCY STUDENTS EFFECTIVE PREPARATION METHODS.................……….
83
88
Sarafyan K.M.
MODERN DOMINANT DIRECTIONS TO REDUCE THE RISK
OF NATURAL DISASTERS IN THE TOURISM...................................................................
93
Gharibyan H.P.
SOME TEACHERS VIEW TO ACTIVATE INDEPENDENTLY
WORKS OF STUDENTS ......................................................................................................
Hayrapetyan S.L.
HUMAN FIRE SECURITY .......………………………………………….......................…..
98
103
Petrosyan H.H.
EFFECTIONS OF EDUCATION IN THE DEVELOPMENT OF STUDENTS COGNITIVE
ACTIVITY.........................................................................................................
112
Matinyan A.H.
ANALYSIS OF THE IMPACT OF MUSIC THERAPY..........................................................
119
Ghazaryan Ya.Sh.
FOUNDATIONS OF FIRE SAFETY..................................…………………….…................
126
Nalbandyan V.V.
TASKS IN PHYSICS CONCERNING
EMERGENCY SITUATIONS........................…......................................................................
.
132
ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ
Հոդվածները կարելի է ներկայացնել հայերենով, ռուսերենով և այլ օտար լեզվով: Տեքստի
տառատեսակը. հայերենը` յունիկոդ, ռուսերենը և այլ օտար լեզուն` Times New Roman կամ Arial,
տեքստի տառաչափը` 11, տողերի հեռավորությունը` 1.2, էջի ֆորմատը` А4 (210x297 մմ),
աշխատանքային դաշտը` 165 x252 մմ, լուսանցքները. ձախից` 25 մմ, վերևից 20 մմ, աջից 15 մմ,
ներքևից` 25 մմ:
Առաջին էջի վերին տողի մեջտեղում տրվում է հեղինակի (ների) Ա.Հ. Ազգանունը (ները)
(փոքրատառ, bold, 11 տառաչափով): Մեկ տող ներքև, տողի մեջտեղում տրվում է հոդվածի
վերնագիրը (գլխատառերով, bold, 12 տառաչափով), իսկ մեկ տող ներքև, հոդվածի տեքստի
լեզվով` համառոտագիրը (аннотация), (որի մեջ պետք է ձևակերպվի հոդվածի նպատակը,
արդյունքները և հիմնավորվի կատարված աշխատանքների անհրաժեշտությունը), 5-8
առանցքային բառերով (բոլորը` մինչև 10 տող ծավալով, շեղատառերով (Italic), 10 տառաչափով):
Համառոտագրից մեկ տող ներքև, 11 տառաչափով տրվում է հոդվածի հիմնական տեքստը:
Պարբերությունները սկսվում են նոր տողից` 10 մմ ներսից:
Նկարները և աղյուսակները տեղադրվում են տեքստում այդ մասին նշում կատարելուց
հետո, նույն կամ հաջորդ էջում և պետք է ունենան վերնագրային բացատրություններ և
համարակալում: Անվանումը և բացատրությունները տեղակայել նկարների տակը և
աղյուսակների վրա (Italic, 9 տառաչափով):
Բանաձևերը և մաթեմատիկական արտահայտությունները տրվում են Microsoft Equation,
Italic, 10 տառաչափով: Բանաձևերը ներկայացվում են առանձին տողով և մեջտեղում, իսկ
հիմնականները նաև համարակալվում են նույն տողի աջ անկյունում` (փակագծերի մեջ):
Հոդվածում օգտագործվող գրական աղբյուրները պետք է ունենան օգտագործման
հերթականությանը համապատասխան համարակալում և տեքստում նշվեն` [1], [2],...տեսքով:
Հոդվածի վերջնամասից երկու տող ներքև, մեջտեղում նշվում է Գրականություն
արտահայտությունը (փոքրատառ, bold, 11 տառաչափով) և ըստ ընդունված ստանդարտի, 10
տառաչափով տրվում է գրականության ցանկը, որում հեղինակի (ների) Ազգանունը Ա.Հ. –ն կամ
առաջին բառը ձևավորվում է bold, 10 տառաչափով: Ցանկալի է գրականության ցանկում
ընդգրկել մինչև 10 հրատարակումներ:
Գրականությունից հետո, երկու տող ներքև հոդվածի տեքստի հետ չհամընկնող երկու այլ
լեզուներով նույն ձևով կրկնվում է հոդվածի գլխամասը` հեղինակի (ների) Ա.Հ. Ազգանունը
(ները), հոդվածի վերնագիրը և համառոտագիրը:
Մեկ տող ներքև տրվում են հոդվածի հեղինակի Ազգանունը, Անունը, Հայրանունը, գիտ.
աստիճանը, գիտ. կոչումը, կազմակերպության համառոտ անվանումը (փակագծերում) և
հեռախոսների համարները:
Հոդվածի ընդհանուր ծավալը մինչև 10 էջ (ցանկալի է վերջին էջն օգտագործել
ամբողջությամբ): Այն ներկայացնել գրախոսված:
Վերոնշյալ պահանջները բավարարելուց հետո ժողովածուի պատասխանատու
քարտուղարին է ներկայացվում գրախոսականը, հոդվածը A4 ֆորմատի վրա տպված մեկ
օրինակ և հոդվածի էլեկտրոնային տարբերակը:
Չի թույլատրվում ներկայացնել նախկինում հրատարակված կամ տպագրության համար
այլ հանդեսներ ուղարկած հոդվածներ:
Խորհրդի կողմից հրատարակման չերաշխավորելու դեպքում հոդվածը մնում է
խմբագրությունում:
Խմբագրական խորհուրդ
Հեռ. 61-19-24,
E-mail. cmsa_ema@yahoo.com
Բաժինների պատասխանատուներ`
Կառավարում և տնտեսագիտություն` է.Հ. Օրդյան, Յու.Գ. Գյուրջյան
Տեխնոլոգիաներ` Ռ.Ա. Աթաբեկյան, Հ.Մ. Պետրոսյան
Գիտամեթոդական հիմնախնդիրներ` Հ.Հ. Պետրոսյան
Ответственные по секциям:
Управление и экономика - Э.А. Ордян, Ю.Г. Гюрджян
Теxнологии - Р.А. Атабекян, Г.М. Петросян
Научно-методические проблемы - Г.А. Петросян
Խմբագիր`
Գ.Խ. Թորգոմյան
Համակարգչային ձևավորումը` Ե.Շ. Բաղրամյան
Редактор-
Г.Х. Торгомян
Компютерное оформление-
Е.Ш. Баграмян
«Ճգնաժամային կառավարում և տեխնոլոգիաներ» գիտական և գիտամեթոդական հոդվածների ժողովածուն
համապատասխանում է պարբերական գիտական հրատարակություններին և գիտական աշխատանքների
ժողովածուներին ներկայացվող ՀՀ ԲՈՀ-ի պահանջներին
Ստորագրված է տպագրության 10.06. 2013 թ.:
Չափսը` 60x84
1/8:
Ծավալը` 18 տպ. մամուլ:
Տպագրությունը` օֆսեթ:
Տպաքանակը` 150:
Տպագրվել է «ՎԱՐԴ ՀՐԱՏ» ՍՊԸ տպագրատանը
Լույս է տեսնում տարեկան երկու անգամ:
Ժողովածուն վաճառքի ենթակա չէ: