4-MA’RUZA. ZAMONAVIY MATN MUHARRIRLARI REJA: 1. Matn muharrirlari haqida umumiy tushuncha. 2. MS Word 2010 dasturining Файл, Главная, Вставка menyulari haqida ma’lumot 3. MS Word 2010 dasturining Разметка страницы, Ссылки, Рассылки menyulari haqida ma’lumot 4. MS Word 2010 dasturining Рецензирование, Вид, Надстройки menyulari haqida ma’lumot 5. MS Word 2010 dasturida jadvallar bilan ishlash. 6. MS Word 2010 dasturida formulalar va grafik ob’yektlar bilan ishlash. 7. MS Word matn muharririda klaviatura yordamida ishlash. Microsoft Word Windows muhitida ishlash uchun mo‘ljallangan Microsoft Office tarkibiga kiruvchi dasturlardan biri bo‘lib, uni matn muharriri deb atashadi. U har xil xatlar, hujjatlar va hisobotlar tayyorlashda qulay vositadir. Shuningdek, uning yordamida blanklar va anketalar, maqolalar hamda risolalar tayyorlash mumkin. MS Wordda hujjatlarni yaratishda, uning tarkibiga kiritilgan, ko‘plab shablonlar tizimi va formatlash uslublaridan foydalaniladi. MS Word oddiy holatda ishlash bilan birga, ikkinchi tomondan chegaralanmaganlik imkoniyatlariga ega. U boy shriftlarni, shu jumladan, milliy shriftlarni osongina ishlatish imkoniyatini beradi. Hozircha ingliz va rus hamda xorijiy tillarida yozilgan jumlalarni orfografik va semantik xatolarini avtomatik ravishda tuzata olishi, matnlarni istalgan ko’rinishda va o’lchamda chiqarishi, matnlar bilan ishlashni tez amalga oshirishi, texnikaviy matnlardagi formulalar bilan ishlashning osonligi va yana juda ko’p boshqa jihatlari bilan boshqa matn tahrirlovchilaridan farq qiladi. Uning yana muhim bir xususiyati, agarda turli jadvallar, diagrammalar va grafiklar matnda ishlatilishi talab qilinsa, boshqa amaliy dasturlardan foydalanish (OLE texnologiyasi) imkoniyatini beradi. Xullas, Wordning imkoniyatlari kengayib borib, hozirda u ajoyib chop qiluvchi tizim tarzida shakllandi, desak yanglishmaymiz. Matn muharrirlarining, aynan Microsoft Wordning bir qancha versiyalari mavjud. Masalan, MS Word 2003, MS Word 2007, MS Word 2010, MS Word 2013 va hokazo. Ushbu versiyalari ichidan Microsoft Word 2010 matn muharriri bilan batafsil tanishib chiqamiz. Microsoft Word 2010 dasturi quyidagi menyulardan tashkil topadi: Файл, Главная, Вставка, Разметка страницы, Ссылки, Рассылки, Рецензирование, Вид, Надстройки. Файл menyusi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Сохранить - faylni saqlash Сохранить как- faylni yangi nom bilan saqlash Открыть – kerakli faylni ochish Закрыть – joriy faylni yopish Сведения – faylning xususiyatlarini aniqlash, faylga parol qo‘yish va boshqalar Последние – oxirgi saqlangan fayllar ro‘yxati Создать – MS Word 2010 da yangi shablonlar yoki Wordning yangi oynasini hosil qilish Печать – Bosmaga chiqarish va sahifa parametrlarini o‘rnatish Сохранить и отправить – faylni turli xil tipda saqlash va elektron pochta orqali jo‘natish yoki web sayt ko‘rinishida saqlash Справка – MS Word 2010 dasturi haqida ma’lumot olish 1 Параметры - MS Word 2010 dasturi parametrlari haqida ma’lumotga ega bo‘lish Выход - MS Word 2010 dasturidan chiqib ketish Главная menyusi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Вставить – xotiradagi ma’lumotni qo‘yish Вырезать – belgilangan bo‘lakni qirqib olish Копировать – belgilangan bo‘lakni xotirada nusxasini olish Формат по образцу- hujjatning belgilangan qismini bir xil ko‘rinishga keltirish Шрифт- shrift turi Увеличить размер-shrift hajmini kattalashtirish Уменьшить размер- shrift hajmini kichraytirish Регистр- shiriftlarni bir turdan ikkinchi turga o‘tkazish(kattalashtirish yoki kichraytirish) Очистить формат- belgilangan bo‘lakni formatini o‘zgartirish Полужирный- shriftni qalin ko‘rinishga o‘tkazish Курсив - shriftni qiyshiq ko‘rinishga o‘tkazish Подчеркнутый- shriftni osti chizilgan ko‘rinishga o‘tkazish Зачеркнутый - shriftni ustidan chizish Подстрочный знак – ma’lumotni qatorni pastki qismiga yozish Надстрочный знак - ma’lumotni qatorni yuqori qismiga yozish Параметры анимации – belgilangan matnni visual effect, ten va boshqa ko‘rinishlarda tasvirlash Цвет выделения текста-belgilangan matnni turli xil ranglarda buyash Цвет текста- matn rangini o‘zgarirish Маркеры- belgilangan matnni turli xil markerlarda ifodalash Нумерация- belgilangan satrlarni avtomatik raqamlash Многоуровневый список- ko‘p tartibli ro‘yxat hosil qilish Уменьшить отступ- absatzni chap tomonga siljitish Увеличить отступ- absatzni o‘ng tomonga siljitish Сортировка – belgilangan matn yoki sonli ma’lumotlarni saralash Отобразить все знаки- barcha xizmatchi belgilarni ko‘rsatish Выровнять по левому краю- matnni chap tomonga bo‘yicha to‘g‘irlash Выровнять по центру- matnni markaz bo‘yicha to‘g‘irlash 2 Выровнять по правому краю- matnni o‘ng tomonga bo‘yicha to‘g‘irlash Выровнять по ширине- matnni o‘ng va chap tomonga bo‘yicha bir xilda, tekis to‘g‘irlash Интервал- intervallar(oraliq) o‘rnatish Заливка- Belgilangan bo‘lak yoki absatzni rangini o‘zgartirish Границы – chiziq chegaralarini o‘rnatish Стили- Yozuv ko‘rinishlari Изменить стили – Yozuv ko‘rinishlarini o‘gartirish Найти - qidirish Заменить - almashtirish Выделить - belgilash Вставка menyusi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Титульная страница - hujjatning birinchi sahifasini maxsus ko‘rinishda bezash Пустая страница –bo‘sh sahifa hosil qilish Разрыв страницы – sahifani bo‘lish Таблица – MS Word dasturida jadvallar bilan ishlash Рисунок –Fayldan rasm qo‘yish Картина- klip, rasm, film, tovush va rasmlar orqali ma’lumotlarni joylashtirish Фигуры – turli xildagi figuralar oraqali, masalan, to‘g‘ri chiziq, to‘rtburchak, asosiy figuralar, blok-sxema, figurali-strelka va boshqa tayyor figuralar orqali chizmalarni tasvirlash SmartArt - turli xildagi jadval va diagramma shablonlaridan foydalanib turli murakkab ko‘rinshdagi loyihalarni chizma va jadvallarini hosil qilish Диаграмма –turli xil ko‘rinishdagi diagrammalar hosil qilish Снимок - ekrandagi belgilangan bo‘lakni rasmga olish Гиперссылка – boshqa fayl yoki veb resurslarga o‘zaro bog‘lanish Колонтитул – hujjatning har bir sahifasiga kolontitul qo‘yish, odatda, hujjatning yuqori qismi yoki pastki qismiga qo‘yiladi. kolontitul Номер страница –hujjatga sahifa raqami qo‘yish. Hujjatni sahifalashda hujjatga raqam odatda, yuqoridan chapdan, yuqoridan o‘rtadan, yuqoridan o‘ngdan hamda pastdan chapdan, pastdan o‘rtadan va pastdan o‘ngdan qo‘yiladi. Надпись – sitatalar yoki qiziqarli ma’lumotlar qo‘yish uchun qo‘llaniladi. 3 Экпресс блоки –takroriy qo‘llanilgan ma’lumotlarni qo‘shish, polyalarni qo‘shish, hujjatlarni xususiyatlarini aniqlashtiradi. WordArt –turli xildagi animatsion yozuvlarni hosil qilish uchun xizmat qiladi. Буквица – bosh harflarni kattalashtirish Объект – turli xildagi obyektlar bilan ishlash Формула – aniq fanlarda uchraydigan formulalarni yozish uchun ushbu qismga murojaat qilinadi. Символ – klaviaturada mavjud bo‘lmagan simvollar bilan ishlash Разметка страницы menyusi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Темы – mavzularni tanlash Света - rangini tanlash Шрифты - shrift turini tanlash Эффекты – effektlar hosil qilish Поля – sahifa o‘lchamlarini aniqlashtirish Ориентация- kitobli yoki albomli holatiga o‘tkazish Размер- qog‘oz formatini aniqlashtirish Колонки – kolonkalarga ajratish Разрывы- qismlarga bo‘lish Подложка - ma’lumotlarni ostiga biri bir so‘z kiritish Цвет страницы – sahifani rangini o‘zgartirish Границы страницы –sahifaga rang-barang chegaralar o‘rnatish Отступ –chapdan yoki o‘ngdan joy qoldirish Интервал –ikki satr orasidagi o‘lcham Положение- rasm yoki tasvirning ko‘rinishlari Обтекание текстом – rasmni tekstga nisbatan joylashuvi Выровнять – tekislash Группировать - belgilanganlarni guruhlash Повернуть - ma’lum burchakka burish 4 Ссылки menyusi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Оглавление - mundarija hosil qilish Добавить текст - mundarija uchun matnni belgilab olish(daraja bo‘yicha) Обновить таблицу – mundarijani yangilash Вставить сноску – snoska qo‘yish Следующая сноску – keyingi snoskani qo‘yish Вставить ссылку – biror adabiyotni yo‘naltirish Управление источниками – adabiyotlar ro‘yxatini ko‘rish Список литературы- adabiyotlar ro‘yxatini qo‘shish Вставить название – rasm yoki boshqa ob’yektlarni nomlash Список иллюстраций – hujjatdagi rasm, jadval va obyektlarni joylashtirish Перекрестная ссылка- Ko‘rsatkichni sarlavha yoki boshqa ob`yekt bilan bog' Пометить элемент –Belgilangan matnni predmet ko‘rsatkichi bo‘yicha bog‘lash Предметный указатель- hujjatga predmet ko‘rsatkichini qo‘yish Пометить ссылку- belgilangan matnni jadval elementlari kabi bog‘lash Таблица ссылок- hujjatga jadval bog‘lanishlarini tasvirlash Рассылки menyusi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Конверты – konvertlarni yaratish va bosmaga chiqarish Наклейки – nakleykalar hosil qilish va bosmaga chiqarish Начать слияние – elektron pochta orqali bir qancha foydalanuvchilarga bir nechta nusxada jo‘natish Выбрать получателей - xat yozmoqchi bo‘lganlarimizni ro‘yxatdan tanlash Выделить поля слияния –hujjatda maydonning bo‘linishi Блок адреса – xatga manzilni qo‘shish Строка приветствия – hujjatda satrida salomlashish yoki boshqa so‘z birikmalarini qo‘shish Вставить поле слияния - hujjatda oluvchining ma’lumotlarini qo‘shish Просмотреть результаты – ma’lumotni qabul qiluvchilar ro‘yxatidan taxminiy ko‘rish Найти получателя –oluvchining ro‘yxatidan qidirish va ko‘rish Найти и объединить – har xat nusxasi uchun alohida hujjat yaratish 5 Рецензирование menyusi quyidagularni o‘z ichiga oladi: Правописание – hujjatdagi matnning orgografik va grammatik xatoliklarini tekshirish Справочники – ma’lumotlar olish Тезаурус – belgilangan so‘zning sinonimini topish Статистика – sahifa, so‘z, belgi, absatz, qatorning statistic o`lchovlarini(sonini) aniqlash Переводов – ma’lumotlarni boshqa tilga tarjima qilish Язык – til parametrlarini tanlash Создать примечание – belgilangan bo‘lakni eslatmalarini qo‘shish Рукописное замечание – qo‘lyozma holidagi eslatmalarni qo‘shish Исправления - Tuzatishlar kiritish Принять – hozirgi va keying o‘zgarishlarni qabul qilish Отклонить - bajarilgan o‘zgarishlarni bekor qilish Сравнить – hujjatning bir qancha versiyalarini taqqoslash Ограничить редактирование – Tahrirlashni chegaralash Начать рукописный ввод – Qo`lyozma holda kiritishdan foydaanish Вид menyusi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Разметка страницы – hujjatning sahifali ko‘rinishi Режим чтения – hujjatning kitob holidagi ko‘rinishi Веб документ – veb sahifa shaklidagi hujjatning ko‘rinishi Структура – struktura shaklidagi hujjatning ko‘rinishi Черновик – qoralama shakldagi hujjatning ko‘rinishi Линейка – chizg`ichlarni o‘rnatish Сетка – ekranda setkalarni hosil qilish Область навигации – navigatsiyani hosil qilish Масштаб – ekran masshtabini o‘rnatish Одна страница – ekranda bitta sahifani o‘rnatish Две страницы - ekranda ikkitta sahifani o‘rnatish 6 По ширине страницы –sahifani kengligi bo‘yicha o‘rnatish Новое окно – yangi oyna hosil qilish Упорядочить все - barcha ochilgan oynalarni ekranda joylashuvi Разделить – ushbu oynanani ikkita oynaga ajratish Перейти в другое окно –boshqa oynaga o‘tish Макрос – turli xildagi makroslar yozish va qo‘llash Надстройки menyusi MS Word 2010 dasturida o‘rnatilgan makroslar va boshqa dasturlar bilan ishlash uchun mo‘ljallangan. Microsoft Word 2010 dasturida jadvallar bilan ishlash. MS Word 2010 dasturida jadval hosil qilish uchun Вставка menyusiga o‘tib Таблица bo‘limiga murojaat qilamiz. Natijada quyidagi rasm hosil bo‘ladi(1-rasm). 1-rasm. Jadval yaratish 2-rasm. Standart jadval hosil qilish 1-rasmdan Вставить таблицу tugmasini bosganimizda 2-rasm hosil bo‘lad. Unda standart jadval hosil qilish jarayoni tasvirlangan bo‘lib, asosan satrlar soni va ustunlar soni kiritiladi ham OK tugmasi bosiladi. Natijada kiritilgan so‘rov asosida o‘zimiz hohlaganday jadval hosil qilamiz. Jadval ustunlarini yoki satrlarini ko‘paytirishimiz yoki o‘chirib tashlashimiz mumkin. Shuningdek, jadval yacheykalarini birlashtirish(bir nechta yacheykani) yoki bir nechta yacheykaga ajratish mumkin. Jadval hosil qilib ishlash jarayonida MS Word 2010 dasturi menyusida jadvallar bilan ishlash uchun Конструктор va Макет menyulari paydo bo‘ladi(3rasm). 3-rasm. Конструктор va Макет menyulari umumiy ko‘rinishi. 7 Jadval hosil qilishda Нарисовать таблицу tugmasini bosish orqali jadval chizish mumkin. Shu bilan birga hosil bo‘lgan jadvalni o‘zgartirish yoki o‘chirish imkoniyatlari mavjud. Jadvallarni hosil qilishda MS Excel dasturi oynasidan foydalanib ham hosil qilish mumkin. Albatta, bu jadval hisob-kitob va boshqalar uchun ancha qulaylik tug‘diradi. Jadval hosil qilishning yana bir usuli Экспресс-таблицы yordamida jadval hosil qilish hisoblanib, bu usulda jadvallar dizayn jihatida anchagina mukammal ishlanadi. MS Word 2010 dasturida rasmlar chizish yoki o‘rnatish. MS Word 2010 dasturida rasm va tasvirlar ustida amallar bajarish mumkin. Buning uchun Вставка menyusining Рисунок, Картинка, Фигуры, SmartArt, Диаграмма tugmalariga murojaat qilishimiz kerak(4-rasm). 4-rasm. Rasm va tasvirlar bilan ishlash tugmalari Рисунок tugmasi yordamida kompyuterda mavjud tayyor rasmli yoki tasvirli fayllarni MS Word dasturiga qo‘yishimiz mumkin. Картинка tugmasi yordamida MS Office dasturida mavjud kolleksiya va tasvirlarni MS Word dasturiga joylashtirishimiz mumkin. Фигуры tugmasi yordamida turli xildagi geometrik figuralarni tasvirlash imkoniyatiga ega bo‘lamiz. Bu yerda to‘g‘ri chiziqlar, asosiy figuralar, yo‘nalishli figuralar, blok-sxemalar, yulduzcha va lentalar hamda boshqa chizmalarni chizish imkoniyatiga ega bo‘lamiz(5-rasm). SmartArt tugmasini bosganimizda turli xildagi diagrammalar kolleksiyasi paydo bo‘ladi(6-rasm). Ushbu diagrammalardan foydalanuvchi maqbulini tanlab yuqori sifatga ega diagrammalar hosil qilishi mumkin. Диаграмма tugmasi yordamida MS Excel dasturidan berilgan ma’lumotlar asosida diagrammalar hosil qilish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Bu esa MS Office dasturlarining bir-biri bilan bog‘liqligini ta’minlaydi. 8 5-rasm. Figuralar yordamida rasm chizish. 6-rasm. Jadvallar diagrammasi MS Word 2010 dasturida matematik formulalar bilan ishlash. MS Word 2010 interfeysida turli –tuman klaviaturada mavjud bo‘lmagan simvollar va matematik formulalarni kiritishga to‘g‘ri keladi. Buning uchun Вставка menyusining Символ yoki Формула tugmalariga murojaat qilamiz. Символ tugmasi bosilgach simvollar oynasi hosil bo‘ladi(7-rasm). Kerakli simvollarni tanlab “Вставить” tugmasini bosamiz yoki klaviatura bilan bog‘lab qo‘yish imkoniyatiga ega bo‘lamiz. 7-rasm. Simvol oynasining umumiy ko‘rinishi Formulalar kiritish uchun Formulalar oynasi chiqarib olinadi(8-rasm). U yerdan tegishli bandlarini tanlab kerakli formulalarni kiritish imkoniyati paydo bo‘ladi. 8-rasm. Matematik formulalar bilan ishlovchi Equation oynasi. MS Word matn muharririda klaviatura yordamida ishlash. Kompyuterda ishlash jarayonida turli xil vaziyatlar bo‘lishi mumkin. Shulardan eng ko‘p uchraydigan bu sichqonchaning nosozligi. Foydalanuvchilarning katta qismi esa ushbu qurilma orqali asosiy amallarni bajarishadi va shu sabali shunaqa vaziyatlarda ish to‘xtab yoki sekinlab qoladi. Shunaqa vaziyatni yechish uchun biz tezkor tugmalarga murojaat qilamiz. Tezkor tugmalar yordamida biz biror bir amallarni klaviatura yordamida tezkor bajara olamiz. Shuning uchun ushbu tugmalarni bilish foydalanuvchilarga talab deb qo‘yiladi. Quyida asosiy tezkor tugmalar ko‘rsatilgan: 1. Ctrl + N - Yangi hujjatni yaratish 2. Ctrl + O yoki Ctrl + F12 yoki Alt+Ctrl+F2 - Mavjud bo‘lgan (ilgari yaratilgan) hujjatni ko‘rish yoki o‘zgartirish uchun ochish 3. Ctrl + W - Ekranda ochiq bo‘lgan hujjatni berkitish 4. Ctrl + S yoki Shift+F12 yoki Alt+Shift+F2 - Ekranda ochiq bo‘lgan hujjatni saqlash 5. Ctrl + P yoki Ctrl+Shift+F12 - Ekranda ochiq bo‘lgan hujjatni bosmaga chiqarish 6. Ctrl + Z yoki Alt + Backspace - Oxirgi bajarilgan amalni bekor qilish (orqaga qaytish) 7. Ctrl + Y yoki F4 yoki Alt + Enter - Bekor qilingan harakatni qaytarish (oldinga qaytarish) 8. Ctrl + X yoki Shift +Delete-Tanlab olingan matn qismi nusxasini xotiraga ko‘chirib (qirqib) olish. 9. Ctrl + C yoki Ctrl + Insert yoki Ctrl + Num0 - Tanlab olingan matn qismi nusxasini 9 xotiraga olish 10. Ctrl + V yoki Shift + Insert yoki Shift+Num0 - Xotirada joylashgan matn qismini chiqarib kursor turgan joyiga qo‘uyish 11. Ctrl + A yoki Ctrl + Num5 - Butun matnni tanlash 12. Ctrl + F - Butun matnda biror bir so‘z yoki jumlani izlash 13. Ctrl + H - Butun matnda biror bir so‘z yoki jumlani topib uning o‘rniga boshqa so‘z yoki jumla bilan almashtirish 14. Delete - Tanlab olingan matn qismi yoki kursordan o‘ng tomonda joylashgan belgilarni uchirish 15. F7 - Butun matnning imlo xatolarini tekshirish 16. Shift + F7 - Tanlangan so‘zning sinonimlarini topish 17. F12 - Ekranda ochiq bo‘lgan faylni qayta nomlash 18. Alt + Ctrl + I - Bosmaga tayyorlangan hujjatni sahifaga joylashishini oldindan ko‘rish. 19. Ctrl + E - Matnni (kursor turgan abzatsni) markaz bo‘yicha tekislash 20. Ctrl + L - Matnnni (kursor turgan abzatsni) chap chegara bo‘yicha tekislash 21. Ctrl + R - Matnnni (kursor turgan abzatsni) ung chegara bo‘yicha tekislash 22. Ctrl + J - Matnni (kursor turgan abzatsni) ikkala chegara bo‘yicha tekislash 23. Shift + F3 - Harflar ko‘rinishini o‘zgartirish(registr) 24. Ctrl + B yoki Ctrl + Shift + B - Qalin harflar holatiga o‘tish yoki undan chiqib ketish 25. Ctrl + I yoki Ctrl + Shift + I- Kursiv (yotiq) harflar holatiga o‘tish yoki undan chiqib ketish 26. Ctrl + Shift + D - Ikkita chiziqli harflar holatiga o‘tish yoki undan chiqib ketish 27. Ctrl + U - Chiziqli harflar holatiga o‘tish yoki undan chiqib ketish 28. Ctrl + Shift + F - Harflar shaklini (shriftini) o‘zgartirish 29. Ctrl + Shift + P - Harflar kattaligini o‘zgartirish 30. Ctrl + D - "Формат шрифта" ga tegishli menyu bo‘limini ochish 31. Ctrl + Shift + S - Matn stilini o‘zgartirish 32. Ctrl + = - Pastki harflar holatiga o‘tish yoki undan chiqib ketish 33. Ctrl + + - Ustki harflar holatiga o‘tish yoki undan chiqib ketish 34. Ctrl + F6 yoki Alt + F6 - Boshqa aktiv hujjat oynasiga o‘tish 35. Ctrl + Shift + F6 – Barcha aktiv hujjat oynalarini ko‘rish 36. Shift + стрелка - Guruhga olish (belgilarga tegishli) 37. Ctrl + Shift + стрелка - Guruhga olish (so‘zlarga tegishli) 38. Shift + Home ёки End - Satr boshigacha yoki oxirigacha guruhga olish 39. Ctrl + Shift + Home ёки End – Hujjat boshigacha yoki oxirigacha guruhga olish Takrorlash uchun savollar 1. Matn muharrirlari deganda nimani tushunasiz? 2. MS Word 2010 dasturi qanday menyulardan tashkil topgan? 3. MS Word 2010 dasturining Файл menyisi haqida ma’lumot bering. 4. MS Word 2010 dasturining Главная menyisi haqida ma’lumot bering. 5. MS Word 2010 dasturining Вставка menyisi haqida ma’lumot bering. 6. MS Word 2010 dasturining Разметка страницы menyisi haqida ma’lumot bering. 7. MS Word 2010 dasturining Вид menyisi haqida ma’lumot bering. 8. MS Word 2010 dasturida jadval hosil qilish jarayonini tushuntirib bering. 9. MS Word 2010 dasturida rasm va tasvirlar bilan ishlash haqida tushuncha bering. 10. MS Word 2010 dasturida simollarni tasvirlash qanday amalga oshiriladi? 11. MS Word 2010 dasturida matematik formulalarni yozish qanday amalga oshiriladi? 12. MS Wordda klaviatura orqali ma’lumotlarni tezkor tugmalar yordamida qanday kiritiladi? 10