Аб памежным характары беларускай культуры. (Казак Лаўрэнцій Аляксандравіч, 216 група) Твор Ігната Абдзіраловіча “Адвечным шляхам” быў напісаны яшчэ ў 20 -х гадах мінулага стагоддзя і прысвечаны найбольш актуальным праблемам таго часу. Увесь тэкст складаецца з 4 частак. 1. У першай частцы аўтар спрабуе вызначыць ролю і месца Беларусі, якое яна займала, знаходзячыся на мяжы паміж Захадам і Усходам, апісвае сітуацыю, у якой апынуўся беларускі народ і акрэслівае найбольш значныя праблемы. Аўтар вельмі правільна вызначае тое становішча, у якім знаходзілася наша Радзіма, наш народ, які на працягу многіх гадоў, а дакладней стагоддзяў знаходзіўся пад пастаянным уплывам звонку (Расія, Польшча і г.д). Беларусь увесь час была арэнай для ваенных дзеянняў, уваходзіла ў склад розных дзяржаў, якія аказвалі моцны ўплыў на нашу культуру, нацыянальны дух. У выніку, мы так і не сталі часткай Усходу і не прынялі культуру Захаду, а засталіся, свайго роду, мяжою паміж імі. Гэта сведчыць аб тым, што ў нашай культуры прысутнічаюць элементы абодвух народаў як краін Усходу, так і краін Захаду. Таму іншыя народы лічаць нашу культуру невыразнай, нявызначанай. Наогул гэта тычыцца не толькі культуры, але і рэлігіі, эканамічных, палітычных асноў грамадства. Да важкіх праблем можна аднесці пытанне рэлігіі. Аўтар кажа аб тым, што акрамя палітычнай і эканамічнай залежнасці, была яшчэ і іншая прычына, якая асляпіла светапогляд беларусаў - рознагалоссі дзвюх хрысціянскіх рэлігій: праваслаўя і каталіцтва. Што прыводзіць да падзелу беларусаў і не толькі па рэлігійнай частцы, але і да падзелу беларускай свядомасці і нацыянальнага адзінства. Такім чынам, падзел на дзве рэлігіі прыводзіць да падзелу на два культурныя і цывілізацыйныя тыпы ў рамках адной культуры. Адштурхваючыся ад гэтага, аўтар спрабуе вызначыць прычыны такой раздвоенасці менавіта ў самой гісторыі Беларусі. У сваім гістарычным развіцці Беларусь была вымушана пераймаць культурныя каштоўнасці і Захаду і Усходу. Напрыклад, у Усходу мы перанялі шчырасць, адпаведнасць ўвазе самай унутранай сутнасці, Захад жа нам прынёс - пачуццё меры, цярпімасць да іншых напрамкаў. Але акрамя нейкіх станоўчых рыс гэтых цывілізацый, да нас прыйшлі рысы, якія адмоўна адбіліся на развіцці. Але таксама аўтар выказваецца за тое, што нельга абмяжоўвацца толькі тым, што да нас прыйшло ад іншых цывілізацый, трэба развівацца, спрабаваць знайсці іншыя шляхі, бо чужыя шляхі развіцця не могуць у поўнай меры ўвабраць у сябе ўсё неабходнае для шырокай беларускай душы чалавека. Таму неабходна стварыць шлях, які будзе адпавядаць менавіта патрэбам і духу беларусаў, іх ладу і форме жыцця, але толькі, каб гэты новы шлях не аказаўся для нас згубным. абдзіраловіч адвечны беларусь творчасць 2. У другой частцы аўтар праводзіць аналіз гісторыі Еўропы, як гісторыю ўзнікнення, развіцця і заняпаду форм. Гаворка ідзе аб тым, што вытокі сваёй культуры еўрапейцы бяруць яшчэ ў Антычнасці (на прыкладзе рымскай і грэцкай культуры), пры гэтым была перанята толькі сама форма, а не яе змест - дух. Такім чынам нельга казаць аб поўным запазычанні культуры, бо форма і змест - гэта адзінае цэлае, а запазычанне толькі адной часткі і прывяло да наступстваў. Аўтар гаворыць аб тым, што рымская і грэчаская культуры прыйшлі да заняпаду, гэта адбылося з-за канфлікту паміж асобай і грамадствам. Таксама аўтар спрабуе знайсці прычыны: адкуль у ж формы пачынаюць валадарыць над жыццём чалавека. І прыходзіць да высновы, што гэта адбываецца з-за таго, што чалавек сам стварыў усе гэтыя формы жыцця, сам жа і надзеў на сябе гэтыя кайданы, затым чалавек пакахаў тое, што стварыў і захацеў, каб яны існавалі вечна. Таксама яшчэ адна прычына крыецца ў духоўнасці: чым слабейшая духоўнасць чалавека, тым большае ўздзеянне на яго аказвае форма. Затым чалавек абвыкае да такой выявы жыцця і ён становіцца неабходнай для жыцця, адпадае неабходнасць шукаць новае. Такую форму аўтар называе «духоўным мяшчанствам», якая дзейнічае з дапамогай двух сродкаў падпарадкавання: моды і дысцыпліны, яны то і дапамагаюць нам пераняць чужыя формы жыцця. У зняволенні дадзенай часткі аўтар прапануе выйсце з сітуацыі, якая склалася: адмова ад чужых формаў і свядомасць сваёй беларускай формы жыцця. Бо жыцця не стаіць на месцы, кожны дзень нешта адбываецца, нельга ўвесь час прытрымлівацца толькі аднаго кірунку, адной формы, бо яна састарваецца, не можа адпавядаць патрэбам сучаснага грамадства. Аўтар прапануе стварыць «лекую форму», такую форму, якая будзе адпавядаць патрэбам сучаснага грамадства, яна павінна зліцца з ладам жыцця людзей, стаць з ім адным цэлым. І тады атрымаецца, што разам з развіццём грамадства будзе развівацца і форма жыцця, г.зн. будзе адпавядаць часу і патрэбам чалавека, тым самым яна не будзе састарвацца і не трэба будзе шукаць новую. 3. У трэцяй частцы аўтар вызначае творчасць як аснову жыцця. Сама творчасць разглядаецца ў двух аспектах - містычным і сацыяльным. Містычная ідэя заключаецца ў тым, што асновай усяго існуючага з'яўляецца маціматэрыя, якой падуласны ўсе сілы: любячыя, варожыя, творчыя, яна сама з'яўляецца, чымсьці незразумелым, невыразным, валодае здольнасцю вяршыць, але не тварыць. Матэрыя ўяўляецца толькі магчымасцю жыцця. Ідэя аўтара заключаецца ў тым, што павінна наступіць гармонія паміж невыразнай матэрыяй, якая з'яўляецца сутнасцю ўсяго жывога і творчым духам, які дае форму ўсяму жывому. Разглядаючы сацыяльны аспект творчасці, аўтар гаворыць аб неабходнасці творчасці ў грамадскім жыцці. А калі пачынае разглядаць у сучаснай Беларусі грамадскае жыццё, то заўважае немагчымасць існавання творчасці. Гэта абумоўлена некалькімі прычынамі: для існавання сацыяльнай творчасці патрэбны іншыя (у параўнанні з індывідуальнай творчасцю), больш спрыяльныя ўмовы, а таксама той факт, што некаторымі сацыяльнымі формамі карыстаюцца толькі кіруючыя класы, якія пры гэтым тармозяць іх развіццё. Таму творчасць не можа развівацца безупынна, як адзіны цэласны працэс, гэта адбываецца часткова, з перапынкамі ў развіцці, ды і грунтуецца яна на творчасці асобных асоб. Негатыўна ацэньвае аўтар грамадзянскае жыццё Беларусі. Гаворыць аб існаванні мноства палітычных партый, якія падтрымліваюць пэўны сацыяльны клас. Кожная партыя спрабуе засяродзіць усю ўладу ў сваіх руках, мае сваю, добра распрацаваную праграму, якая, нібыта, павінна весціся ў інтарэсах усяго народа, а насамрэч дзейнічае выключна ў інтарэсах свайго класа. У пачатку 20 стагоддзя ў Беларусі існавала мноства палітычных партый і розных напрамкаў, але ні адна партыя і ніводны напрамак не адпавядала ідэалу сацыяльнай творчасці. Яны так і не змаглі вырашыць праблемы свабоднай творчай асобы і сацыяльнай творчасці, бо ідэалам кожнай тагачаснай партыі быў прымус і дыктатура. На аснове вышэйпададзенага, можна сказаць, што сацыяльная творчасць будзе існаваць толькі ва ўмовах палітычнай незалежнасці, дасягнуць якую ў сучасных умовах, на думку аўтара, немагчыма. 4. Ацэньваючы змест апошняга раздзела, можна зрабіць выснову аб тым, што погляды Абдзіролавіча носяць анархічны характар, паколькі ён негатыўна ацэньвае практычна ўсе існуючыя на той час палітычныя плыні. Хаця ўвогуле складана меркаваць і аднесці ідэі Абдзіролавіча да той ці іншай класіфікацыі, паколькі само адмаўленне ўстойлівых формаў прыводзіць да адмаўлення і зусім якіх-небудзь палітычных поглядаў. А калі ўспомніць прапанаваную аўтарам «такую форму», яна ж зусім супярэчыць існуючай ідэі дзяржаўнасці, паколькі дзяржава ўяўляе сабой стабільную, устойлівую сістэму, якая не можа пастаянна мяняць свае законы, традыцыі, асновы, свой статус. Аўтар станоўча ставіцца толькі да тых формаў, якія прадстаўляюць нязмушаныя формы сацыяльнага аб'яднання, ён бачыў іх у свабодных дружынах Запарожскай Сечы ў мінулым, а ў сучасным грамадстве - у кааператывах. Творчасць заўсёды спалучалася з працэсам разбурэння, так, напрыклад, заўсёды пры стварэнні новай формы грамадскага жыцця даводзіцца разбураць старыя, якія замінаюць, грамадскія формы. Творчасць павінна быць узаемазвязана і ўраўнаважана з разбурэннем (таксама датычыцца індывідуальнай і сацыяльнай творчасці). Такім чынам, аўтар бачыць вырашэнне праблемы беларускай ідэнтычнасці ў стварэнні спрадвечна беларускай формы жыцця. Што, хутчэй за ўсё, стварыць ніколі не ўдасца. Нашая краіна, як была мяжой паміж Захадам і Усходам, як развівалася на аснове гэтых двух сацыяльных формаў, так і будзе працягвацца. А з іншага боку, навошта шукаць ці імкнуцца да новага, калі не вядома да чаго гэта прывядзе, верагодна, што толькі да заняпаду ўсяго. Таму, лепш старое, але дакладнае, чым нязведанае новае.