Imkaniyat sheklengen balalardı inkluziv tálim hám tárbiyalaw koncepciyası

Imkaniyat sheklengen balalardı inkluziv tálim hám tárbiyalaw koncepciyası
Kirisiw..
Inklyuziv tálim sistemasın rawajlandırıw
Inklyuziv tálimdi psixologiyalıq qollap-quwatlaw
Inklyuziv tálim procesi qatnasıwshılarınıń wazıypaları
Paydalanılǵan ádebiyatlar
Kirisiw
Jámiyet rawajlanıwınıń házirgi basqıshında júz berip atırǵan social 0'
zgarishlar balalardıń tálim hám tárbiyasına qarawlardıń ózgeriwine, bul bolsa
mámleketimiz dane ' lim sistemasında saldamlı 0' zgarishlarni júzege keltiredi.
Ulıwma hám arnawlı tálimdiń integratsion processlerinde tendensiyalar ámeldegi
bolıp, bunıń nátiyjesinde mayıplıǵı bolǵan balalardı tárbiyalaw mashqalası
túpkiliklilerden esaplanadı. Bólek tálimge mútajligi bolǵan balalarǵa erte kesellikti
anıqlaw qoyıw hám olarǵa járdem kórsetiw mámleket sisteması ilimiy úyreniw hám
ámeliyatqa engiziw ushın aktual bolıp barıp atır. Soǵan kóre, túrli jas gruppaları hám
taypalaridagi balalarǵa, olardıń jaqın átirapına, sonıń menen birge, tálim procesiniń
basqa qatnasıwshılariga psixologik, medicinalıq hám pedagogikalıq járdem hám
qollap-quwatlaw zárúr.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasinng 41 statyasında ”Hár kim bilim
alıw huqıqına iye. Biypul ulıwma tálim alıw mámleket tárepinen kepillik beriledi.
Mektep jumısları mámleket qadaǵalawıdadir” dep belgilep qoyılǵanlıǵı da
bilimlendiriw tarawına bolǵan úlken itibar bolıp tabıladı. Odan tısqarı Ózbekstan
Respublikası Tálim tuwrısındaǵı nızamǵa bólek статя kiritiliwi hám bul статя
inklyuziv tálimge arnalǵanlıǵı dıqqatqa ılayıq.
20-статя. Inklyuziv tálim bólek tálim mútajlikleri hám individual
múmkinshiliklerdiń túrli-tumanlıǵın esapqa Alǵan halda barlıq tálim alıwshılar
ushın tálim shólkemlerinde tálim alıwǵa bolǵan teń múmkinshiliklerdi támiyinlewge
qaratılǵan. Fizikalıq, intellektual, sensor (sezim) yamasa psixik kemshilikleri bolǵan
balalar (shaxslar ) ushın tálim shólkemlerinde inklyuziv tálim shólkemlestiriledi.
Bólek tálimge mútajligi bolǵan balalar inklyuziv tálimin jáne de jetilistiriw
ushın Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń”Bólek tálim mútajlikleri bolǵan
balalarǵa tálim-tárbiya beriw sistemasın jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında” 2020
-jıl 13-oktyabrdagi PQ-4860 -san sheshimi qabıllandı. Qararda inklyuziv dane
'limning
barlıq
subektleri
ushın
psixologiyalıqpedagogik
jáne
social
rawajlandırıwǵa jóneltirilgen texnologiyalardı islep shıǵıw hám rawajlanıwlashtirib
barıw hám de inklyuziv sharayatlarda tálim alıwshılar ushın psixologiyalıq pedagogikalıq qollap-quwatlaw jumısların shólkemlestiriw wazıypaları júkletilgen.
2021 2022 0'quv jılınan respublikamız kóleminde ulıwma bilim beriw
mákemelerinde tájiriybe sınaq jol menende inklyuziv tálim engizildi. Bunday
birinshi inklyuziv tálim klassları hám baslanǵısh tayansh korreksion klasslarına
oqıwshılar olar jeti jasqa tolıqtuǵın jılda qabıl etiledi. Bólek tálim mútajlikleri
bolǵan balalardıń tálim alıw huqıqın támiyinlew maqsetinde ulıwma bilim beriw
mektepleri ushın belgilengen jas normaınan eki jılǵa asqan balalardı qabıllawǵa
mxsat etiledi.
Inklyuziv ta'lim subektlerini psixologikpedagogik qollap-quwatlaw bólek
ta' lim
ehtiyojli
oqıwshıları
kamsitilmasdan
sapalı
tálim
alıw,
rawajlanıw buzılıwların ońlaw jáne social iykemlesiw, arnawlı pedagogikalıq
jantasıwlar hám usıllar tiykarında erte ońlaw járdemi kórsetiw ushın zárúr shártshárayatlar jaratıw názerde tutıladı.
Inklyuziv tálim klassları hám baslanǵısh tayansh korreksion klasslarǵa qabıl
etiletuǵın balalar :
-
eshitishda nuqsanı bolǵan balalar (esitiw qábiletiniń joǵatılıwı 60
Db ge shekem bolǵan rawajlanıwda qosımsha buzılıwlar bolmaǵan balalar );
-
ko'rishda nuqsanı bolǵan balalar (kóriw qábiletiniń aynıwı 0, 1 ge
shekem bolǵan rawajlanıwda qosımsha buzılıwlar bolmaǵan balalar );
-
somatik kesellikler (psixofizik hám sóylewdiń rawajlanıw dárejesi
jasına uyqas kelmaytuǵın balalar );
-
nutqida salmaqli kemshilikler bolǵan balalar (alaliya, dislaliya, afaziya,
rinolaliya, dizartriya, psixik-sóylewiy rawajlanıwındaǵı tómenlik, tutlıqpalanıw );
-
tayanch-háreket apparatında nuqsanı bolǵan balalar (balalar tserebral
láńi, skolioz, poliomielit, miopatiya, osteomiyelit, amputatsiya, boy artıwınıń
jetispewshiligi pákenelik);
intellektual rawajlanıwı saqlanǵan halda tayansh-háreket sistemasındaǵı
aynıwı bolǵan balalar ;
-
aqliy rawajlanıwı saqlanǵan yamasa psixik rawajlanıwda orqada qalǵan
balalar (0' zi háreket ete alatuǵın yamasa qo' shimcha úskeneler hám mayıplıq
aravachasida háreketlana alatuǵın balalar tserebral láńi);
-
intellektual rawajlanıwdıń potensial buzilmagan múmkinshilikleri
menen psixik rawajlanıwda orqada qalǵan balalar ;
hulq-atvor hám ruwxıylıqtıń qopal buzılıwlarisiz autistik spektri buzılǵan
balalar ;
-
intellektual rawajlanıwı saqlanıp qalınǵan, talma jaǵdayında bolǵan
balalar (eger bala áyyemgionvulsant dárisin qabıl etkende, talma I ayda I -retten
aspaǵan waqıtta ).
Bul shaxslar ushın eń uyqas baylanıs hám málim dárejedegi hám málim bir
baǵdardaǵı tálim alıw, sonıń menen birge, bul oqıwshılardıń social rawajlanıwı,
sonday-aq bólek tálim mútajlikli balalar ushın inklyuziv tálimdi shólkemlestiriw
arqalı eń qolay bo '1 gan sharayatlardı jaratıw kerek bolıp tabıladı.
Sonday etip, inklyuziv tálimdi qollap-quwatlaw sistemasın rawajlandırıw
hám jetilistiriw bul tálim modelinde shólkemlestirilgen, huqıqıy, stilistik
informaciya hám kadrlar máseleleriniń payda bolıwına alıp keledi.
Kadrlardı tayarlaw salasında :
umumta 'lim mákemelerinde inklyuziv dane 'lim sisteması mazmunın
jetkiziw hám sapa tárepinen jańalaw talap jetip atırǵanlıǵı ;
pedagogik kadrlardıń kásiplik tayınlıǵı hám de kásiplik ilmiy tájriybe
dárejesi inklyuziv tálim ushın jetkilikli emesligi nátiyjesinde bólek tálim mútajlikleri
bolǵan balalarǵa tálim beriwde qatar máseleler júzege keltirip shıǵarayotganligi;
pedagogika baǵdarı daǵı joqarı tálim mákemeleri oqıw programmalarına
inklyuziv tálim beriw metodikasına tiyisli pánler kiritilmegenligi;
-
pedagogika hám metodika pánlerine tiyisli sabaqlıqlarda inklyuziv
dane 'lim programmaları kiritilmegenligi, sonıń menen birge bolajaq pedagoglardıń
bólek tálim mútajlikleri bolǵan balalar tartılǵan tálim mákemelerinde ámeliyat
o'tamayotganligi olardıń kásiplik tayarlıq sapasına unamsız ta 'sir kórsetip atırǵanlıǵı
;
-
umumta'lim mákemeleriniń baslıq hám pedagog kadrları inklyuziv
tálim haqqında jetkilikli maǵlıwmatlarǵa iye emesligi nátiyjesinde inklyuziv tálimdi
engiziwdiń nátiyjesizligiga alıp kiyatırǵanlıǵı ;
bilimlerdi jetilistiriw hám qayta tayarlaw tálim mákemelerinde bólek tálim
mútajlikleri bolǵan balalar tálimi boyınsha bilimlerdi jetilistiriw kursları tashkil
etilmegen,
olar
iskerligine
inklyuziv
tálim
boyınsha
zamanagóy
informaciyakommunikatsiya texnologiyaları engizilmegenligi;
Oqıw procesin shólkemlestiriw salasında :
ulıwma bilim beriw mákemelerinde bólek dane 'lim mútajlikleri bolǵan
balalarǵa inklyuziv dane 'lim beriw metodikası islep shıǵılmaǵanlıǵı ;
bólek tálim mútajlikleri bolǵan balalarǵa inklyuziv ta' lim beriwdiń sapası
hám natiyjeliligin anıqlaw kriteryaları islep shıǵılmaǵanlıǵı ;
bólek tálim mútajlikleri bolǵan balalar tálim alatuǵın tálim mákemeleri zárúr
arnawlı oqıw ádebiyatları hám metodikalıq -qóllanbalar menen jetkilikli dárejede
támiyinlenbegenligi sol waqıtqa shekem inklyuziv tálimdi rawajlanıwına unamsız
tásir kórsetip kiyatırǵan edi.
Inklyuziv dane 'lim sistemasın rawajlandırıw
Inklyuziv tálim sistemasın rawajlandırıwdıń maqseti bolsa - tálim alıw ushın
teń múmkinshilikti támiyinlew hám barlıq balalardıń individual qásiyetlerinen,
aldınǵı tálim jetiskenliklerinen, tili, mádeniyatı, ata-analardıń social hám
ekonomikalıq jaǵdayınan qať iy názer tálimde tabısqa jetiwi ushın zárúr shártshárayatlardı jaratıw bolıp tabıladı.
Inklyuziv dane 'lim sistemasın rawajlandırıwdıń ústin turatuǵın yamasa
'nalishlari tómendegiler bolıp tabıladı:
inklyuziv dane 'lim sisteması ushın pedagog kadrlardı tayarlaw, qayta
tayarlaw hám mamanlıǵın asırıw (maqsetli bilimlerdi jetilistiriw kursları ):
pedagogika baǵdarı daǵı joqarı tálim mákemelerinde inklyuziv tálim
programmaların engiziw, inklyuziv tálim metodikasına tiyisli oqıw materialların
jetilistiriw;
inklyuziv tálim beriwdiń zamanagóy teoriyalerin o' zlashtirish, inklyuziv
tálim sistemasında iskerlik alıp baratırǵan pedagoglardı tayarlaw, qayta tayarlaw
hám mamanlıǵın asırıw orayların shólkemlestiriw hám de tálim beriwde shaxsqa
jóneltirilgen jantasıwlar tiykarların iyelewge sharayat jaratıw (olg'or shet el
tájiriybelerdi úyreniw);
oqıtıwshı, oqıwshı, ata-ana, jámiyetlik shólkemleri qánigeleri, keń
jámiyetshilik ushın inklyuziv tálim boyınsha oqıw -stilistik kompleksler hám
kópshilikke arnalǵan baspalar jaratıw (metodikalıq qóllanba hám usınıslar );
inklyuziv tálim sisteması
engizilgen umumta 'lim mákemelerinde
oqıtıwshılardıń sapa quramın, atap aytqanda magistrlıq dárejesine iye bolǵan
pedagoglar sanın basqıshpa-basqısh asırıw ;
inklyuziv tálimdi engiziwde áwele shet aymaqlarda jaylasqan, oqıwshılar
sanı kem bolǵan ulıwma bilim beriw mekteplerindegi bólek tálim mútajlikleri
bolǵan balalardı oqıtıwǵa itibar qaratıw ;
inklyuziv tálim sapasın ǵárezsiz bahalaw sistemasın qáliplestiriw hám bólek
tálim mútajlikleri bolǵan balalar ushın qosımsha pedagogikalıq tálim xızmetlerin
jolǵa qoyıw ;
- xalıq tálimi salasında baslıq kadrlar tayarlaw boyınsha standartlastırılgan
programma islep shıǵıw, olarǵa inklyuziv tálimin ámelge asırıw mexanizmlerin
názerde tutatuǵın oqıw kursların kirgiziw;
aralıqtan kurslardı jolǵa qoyǵan halda, inklyuziv tálim sisteması engizilgen
ulıwma bilim beriw mákemelerinde iskerlik alıp baratuǵın pedagoglardıń
mamanlıǵın asırıw hám qayta tayarlaw sisteması natiyjeliligin kúsheytiw hám
qamrovini keńeytiw;
pedagogika baǵdarı daǵı joqarı ta 'lim mákemeleriniń”Arnawlı pedagogika”
tálim baǵdarı boyınsha qabıl parametrlerin asırıw ;
inklyuziv tálim sisteması engizilgen ulıwma bilim beriw mákemelerinde jas
oqıtıwshılardı, olardıń xızmet poziciyayi artıwın esapqa Alǵan halda, kásiplik
qollap-quwatlaw hám sheriklikte islew mexanizmin jetilistiriw;
balalarǵa inklyuziv tálim-tárbiya beriwde innovciyalıq texnologiyalardı
qóllaw maydanınan pedagog xızmetkerler ushın metodikalıq usınıslar islep shıǵıw
hám ámeliyatqa engiziw;
Inklyuziv tálimde oqıtıw usılların jetilistiriw, usı processga individuallastırıw
principlerıni basqıshpa-basqısh qollanıw etiw:
bólek tálim mútajlikleri bolǵan hár bir balanıń inklyuziv tálim alıwına bolǵan
huqıqın támiyinlewge qaratılǵan ilajlar belgilew hám ámelge asırıw ;
bólek tálim mútajlikleri bolǵan balalardı muqatıw, olarǵa salıstırǵanda
shápáátsiz yamasa insan salawatın kamsituvchi mámilede bolıwdıń aldın alıwǵa
qaratılǵan mexanizmlerdi islep shıǵıw hám ámeliyatqa engiziw;
bólek ta' lim mútajlikleri bolǵan balalardı erte anıqlaw hám qollap-quwatlaw
sistemasın jetilistiriw;
Inklyuziv tálim processinde oqıwshılardı ruwxıy -etikalıq tárbiyalaw, balanıń
jismonan saw hám quwatlı qáliplesiwine erisiw:
inklyuziv
tálim mákemelerinde
oqıwshılar
ushın
saw awqatlanıw
principlerıni ǵalabalastırıw ;
balalar ushın sport to' garaklarini shólkemlestiriw;
puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri tárepinen ata-analar ortasında
inklyuziv
ta'lim tizimi
to' g'risida
túsindiriw jumısların aparıw ;
-
rivojlangan mámleketlerdiń aldıńǵı tájiriybesin úyrengen halda
inklyuziv tálim sisteması engizilgen tálim mákemelerinde oqıwshılar ortasında
zorlıqshılıq (bulling) dıń aldın alıwǵa qaratılǵan programmalardı engiziw;
Bólek tálim mútajlikleri bolǵan balalarǵa kórsetiletuǵın tálim xızmetlerin
sapasın jaqsılaw maqsetinde:
-
alohida tálim mútajlikleri bolǵan balalar ta 'lim alatuǵın ta 'lim
mákemeleri ımaratlarına qoyılatuǵın talaplardı islep shıǵıw hám tastıyıqlaw zárúr ;
bólek tálim mútajlikleri bolǵan balalar oqıtılatuǵın tálim mákemelerin zárúr
ádebiyatlar, metodikalıq qóllanbalar, túrli kásiplerge oqıtıwǵa mólsherlengen úskene
hám úskeneler menen támiyinlewge qaratılǵan ilajlardı ámelge asırıw ;
Inklyuziv dane 'limga tartılǵan bólek tálim mútajlikleri bolǵan balalardıń ta
'lim-tárbiyası ushın qosımsha sharayatlar jaratılıwma qaratılǵan kompleks
ilajtadbirlarni óz ishine Alǵan ǵayrattı ámeliyatqa qollanıw etiw:
ፄBárkámal áwlad” balalar mektepleri to' garaklarida inklyuziv tálim
qatnasıwshılarınıń qamrovini asırıw ;
bólek tálim mútajlikleri bolǵan balalardı mádeniyat hám kórkem óner
mákemelerine keń qosıw ;
-
bolalarni dene tárbiyası hám sportqa jalb
etiw;
bólek ta' lim mútajlikleri bolǵan balalar ortasında kompyuter texnologiyaları
hám internetten nátiyjeli paydalanıwdı jolǵa qoyıw ;
bólek tálim mútajlikleri bolǵan balalar ruwxıylıqın kóteriw, olar ortasında
kıtapxanlıqtı keń targ'ib qılıw ;
-
alohida tálim mútajlikleri bolǵan oqıwshı -qızlardıń kásiplik
kónlikpelerin rawajlandırıw ;
bólek tálim mútajlikleri bolǵan balalardıń mádeniyat, kórkem óner, sport hám
basqa jónelislerde erisken jetiskenlikleri tuwrısında úgit-násiyatlaw ilajların ótkeriw.
O ' quvchining sawlıgın saqlaw hám bekkemlew, saw hám den sawlıǵın
menen baylanıslı máseleleri bolǵan oqıwshı shaxsınıń hár tárepleme bárkámal
rawajlanıwı múmkinshiliklerin asırıwǵa itibardan shette qalmawı kerekligini hesh
qashan yodimizdan shıǵarmasligimiz zárúr.
Házirgi waqıtta inklyuziv tálim subektlerin psixologiyalıq -pedagogikalıq
qollapquvvatlash mazmunı úyreniwdiń tiykarǵı baǵdarlarınan birine aylanıp barıp
atır. Bul process bólek tálim mútajlikli balanıń social ortalıqqa nátiyjeli
integraciyalashuvini támiyinlewge, onıń ózin ózi belgilewine, ózin ózi ańǵarıwına,
ózin ózi tastıyıqlawına úles qosıwǵa qaratılǵan barlıq tálim subektleriniń iskerligi
menen óz-ara baylanıslı. Psixologiyalıq hám pedagogikalıq járdem tabıslı social
iykemlesiw hám hár qanday tálim shólkemi studentleriniń jeke turmısı hám kásiplik
ózin o' zi belgilewi menen baylanıslı túrli jaǵdaylarda maqul túsetuǵın sheshimlerdi
tańlawdıń zárúrli shárti bolıp tabıladı.
Inklyuziv tálimdiń barlıq qatnasıwshıların psixologiyalıq -pedagogikalıq
qollapquvvatlashni nátiyjeli shólkemlestiriw ideyası tómendegi principlerge
tiykarlanadı :
inklyuziv tálimdi ulıwma bilim beriw mákemeleriniń ámeliy iskerliginde
joybarlaw hám ámelge asırıw ushın tiykar retinde qollap-quwatlawdıń xilmaxilligini
esapqa alıw ; óz-ara baylanıslı bolǵan basqıshlardı anıqlaw tiykarında qollapquwatlaw procesin jaratıw : strategiyalar, taktikalar hám texnikaler; joqarıda
belgilengen tálim mákemeleri ushın anıq texnologiyalar, uyqas usıl, jol hám
qurallardı islep shıǵıw ; tálim mákemeleriniń integratsion iskerligin rawajlandırıw
sharayatında o ' quvchilarning ijtimoiy
moslashuvini
qo'llab-quwatlaw
jarayonini rawajlanıwlashtirilib barıladı.
Sonday
qilib, ta 'lim procesi
qo'llab-quwatlaw obiekti bolıp, balanıń
sırtqı dúnya, átirap daǵı adamlar (úlkenler
va
tengdoshlar), o 'zaro
munasábetler sisteması hám olardı rawajlandırıw, ońlaw, tikla sh
hám de
qo'llab-quwatlaw predmeti esaplanadı.
Joqarıdaǵılar bizge inklyuziv dane 'lim sharayatında tálim procesi
qatnasıwshıların qollap-quwatlawdıń bir qatar jetekshi principlerıni anıqlaw
imkaniyatın beredi:
bólek mútajlikli balanı rawajlandırıwdıń hár qanday mashqalasın
hal
qilishda
kompleks, pánleraro jantasıw ;
ta'lim hám tárbiya
jumıslarida dastur va
jantasıwlardı o' zgartirish; ápiwayı balalardıń da, bólek mútajlikli balalardıń
da qızıǵıwshılıqları hám qábiletlerin esapqa Alǵan halda individual hám jámáátlik
iskerliginiń hár qıylı mrlarini shólkemlestiriw; uyqaslasqan rejimde isleytuǵın
oqıtıwshılardıń
professionallıǵı
hám
ilmiy
tájriybesi;
oqıw
procesin
shólkemlestiriwde oqıtıwshılar, ata-analar, oqıwshılardıń bir-birin tolıqlawısh
iskerligi;
-
alohida mútajlikli balalaming huqıq hám máplerin qorǵaw ; tálim
processinde bólek mútajlikli balanıń rawajlanıwın turaqlı qollapquvvatlash kepilligi;
-
hududiy
ayrıqshalıqlardı,
aymaqtaǵı
social
-mádeniy
hám
ekonomikalıq jaǵdaynı esapqa Alǵan halda.
Ulıwma alǵanda, bólek mútajlikli balalardı tálimge tartıwdı qollapquvvatlash
procesiniń tabısı bir qatar shártlerge baylanıslı boladı, yaǵnıy :
balalar rawajlanıwındaǵı iyiwlerdi erte social -psixologiyalıq hám
pedagogikalıq ońlaw ; ulıwma túrdegi mektepge shekem hám mektep tálim
mákemelerinde zárúr programmalıq támiynat, stilistik hám kadrlar menen dane
'minlanganligi;
-
tabaqalashtirilgan ta' limjarayonini jaratıw, oqıtıw hám ta' lim
programmalarınıń joqarı ózgeriwshenligi, maslasıwshılıǵı ;
-
bolalar jámáátinde, sonıń menen birge, o' qituvchilar hám balalar,
oqıtıwshılar hám otaonalar ortasında qolay shaxslararo munasábetlerdi qáliplestiriw
hám qollapquvvatlash.
Bul shárt-shárayatlar kompleksi bólek mútajlikli balalardıń inklyuziv tálimin
qollap-quwatlaw, olardı reabilitatsiya qılıw hám jeke potencialın integraciyalawdıń
nátiyjeli sistemasın jaratılıwma járdem beredi.
Mayıplıǵı bolǵan balalardıń inklyuziv tálimin psixologiyalıq -pedagogikalıq
qollap-quwatlawdıń tiykarǵı ulıwma maqsetleri tómendegiler:
-
bolaning rawajlanıwındaǵı múmkin bolǵan mashqalalardıń aldın alıw ;
- balaǵa rawajlanıw, tárbiya jáne sociallashuvning aktual máselelerin sheshiwde
járdem beriw;
-
individual tálim baǵdarların islep shıǵıw ; - tálim programmaların
psixologiyalıq qollap-quwatlaw ;
-
adekvat 0' zini ózi qádirlewdi qáliplestiriw;
-
jismoniy
hám
psixik
salamatlıqtı
qorǵaw
hám
bekkemlew;
o'quvchilar, ota-analardıńlar, o 'qituvchilarning psixologiyalıq -pedagogikalıq
kompetensiyasini (psixologiyalıq mádeniyatın ) rawajlandırıw ;
-
jamiyatda
bólek
mútajlikli
balalarǵa
salıstırǵanda
tolerantlıq
munasábetin qáliplestiriw.
Sonı atap ótiw kerek, tálim sistemasına qaray, psixologiyalıqpedagogik
járdemdiń mazmunı ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye.
Mektepgacha
ta ' lim basqıshında
rivojlanish
buzılıwların erte kesellikti anıqlawlaw hám ońlaw, sawlıgında máseleler
bolǵan
balalardıń
integraciya
sharayatında
mektepte
oqıwǵa
tayınlıǵın
psixologiyalıq qollap-quwatlaw zárúr.
Baslanǵısh klass tálimi basqıshında mektepte oqıwǵa tayarlıqtı anıqlaw,
mektepke psixologiyalıq kelisiwdi támiyinlew, oqıwshınıń oqıw iskerligine
qızıǵıwshılıǵın xoshametlew, kognitiv hám oqıw motivatsiyasın rawajlandırıw,
qálewdi qáliplestiriwge járdem beriw zárúrli bolıp tabıladı. Odan tısqarı úyreniw,
dóretiwshilik qábiletlerdi rawajlandırıw da júdá zárúrli bolıp tabıladı.
Baslań 'ich klass dárejesinde alohida mútajlikli oqıwshın qollap-quwatlaw,
jańa oqıw
sharoitlariga
moslashish, shaxsiy máseleler jáne sociallashuv
máselelerin sheshiwde járdem beriw, turmıslıq kónlikpelerdi qáliplestiriw,
nevroznmg oldini
olish, konstruktiv munasábetlerdi ornatıwǵa járdem
beriwden ibarat. Ata-analar hám qatarlaslar menen, deviant minez-qulqlardıń aldın
alıw.
Joqarı klassta kásiplik 0' zini ózi belgilew, ekzistensial mashqalalardi
sheshiwde járdem beriw (0' zini ózi biliw, turmıstıń mánisin izlew, jeke 0' ziga
tánlikke erisiw), waqıt kózqarasın rawajlandırıw, rawajlanıw psixo-social
kompetensiya hám deviant xattiharakatlarning aldın alıw.
Inklyuziv tálimdi shólkemlestiriw processinde integraciya kózqarasınan
tálim-tárbiya hám rawajlanıw máselelerin sheshiwde bólek tálim mútajlikli balaǵa
zárúr psixologiyalıq -pedagogikalıq járdem kórsetiwshi klass basshısı, arnawlı 0'
qituvchi, psixolog, tyutor jetekshi rol oynaydı. Olar iskerliginiń tiykarǵı maqseti
bólek dane ' lim mútajlikli balanıń noto 'g'ri iykemlesiwin aldın alıw, tálimjarayoni
qatnasıwshıları menen mashqalalı óz-ara munasábetlerde sın kózqarastan
jaǵdaylardıń payda bolıwı.
Sonday etip, túrli dárejedegi qollap-quwatlawdı óz ishine alǵan rawajlanıwda
kemshilikleri bolǵan balalardı rawajlandırıw hám tárbiyalawdıń ótiw basqıshlarına
bólek itibar qaratıw kerek.
Inklyuziv dane 'limni psixologiyalıq qollap-quwatlaw
Inklyuziv tálim - bul ulıwma bilim beriw (ǵalabalıq) mekteplerde saw
oqıwshılar menen bólek tálimge mútajligi bolǵan balalardı birge uyqaslasqan tárzde
oqıtıw procesi bolıp tabıladı. Inklyuziv tálim balalarǵa salıstırǵanda hár qanday
muqatıwdı
esaptan
tısqarı
etiwshi,
barlıqǵa
teń
munasábette
bolıwdı
támiyinleytuǵın, hám de bólek tálimge mútajlikli balalar ushın bólek shártshárayatlar jaratıwshı ta 'lim bolıp tabıladı. Tájiriybe sonı kórsetedi (2021-2022
0'quv jılında tájiriybe-sınaq jol menende islengen ulıwma bilim beriw
mekteplerindegi) inklyuziv klaslardaǵı, birpara saw balalar ata-anaları óz
perzentlerin bólek tálim mútajlikli oqıwshı menen birge dane 'lim alıwın istamay
basqa klass yamasa mektepke alıp kettiler. Siz túsiniwińiz kerek, balalar
áwmetsizlikke uchramaydi, bálki balalar arasında dos sıpatında ortalıqtı
yaratadi, kamsitmaslik, tolerantlıq hám bir-birine járdem beriw xissini
oyatadı. Inklyuziv jantasıwlar bul balalardı úyreniw hám tabısqa erisiwde
qollapquvvatlaydi, olarǵa jaqsı turmıs ushın múmkinshilikler beredi.
Inklyuziv tálimdi psixologiyalıq qollap-quwatlawdıń maqseti hár túrlı
baslanǵısh múmkinshiliklerine iye bolǵan barlıq taypa daǵı balalardıń sapalı tálimge
bolǵan mútajliklerin qandırıw bolıp tabıladı.
Tiykarǵı maqsetler:
inklyuziv
tálim
procesin
nátiyjeli
psixologiyalıq
-pedagogikalıq
qollapquvvatlash sistemasın shólkemlestiriw;
bólek tálimge mútajligi bolǵan balalardı maslastırıw, ońlaw jáne
sociallastırıw procesiniń natiyjeliligin támiyinlew;
- jetkinshek sanasında tolerantlik munasábetlerin tárbiyalaw.
Inklyuziv tálim ortalıǵına qosıwdıń dáslepki basqıshında oqıtıwshılar menen
treninglar ótkeriw kerek, ol jaǵdayda barlıq qatnasıwshılar óz qáweterleri, úmitleri
hám nadurıs túsiniklerin erkin ańlatıwları múmkin. Trening dawamında
oqıtıwshılarǵa hár qıylı ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan balalar haqqında túsinikli
maǵlıwmatlar, sezimiy tarawdıń tipik qásiyetleri hám bunday balalardıń
xattiharakatlari xarakteristikası haqqında túsindiriw. Psixologiyalıq kózqarastan,
mektep oqıtıwshıları
alohida
ta'lim mútajlikleri bolǵan balalar menen
xotirjam hám etarli dárejede ushırasıwǵa háreket etiwleri, basqa
bolalar
oldidaularning
qásiyetlerin ajıratıp kórsetiwge háreket etiwleri júdá zárúrli, bul etarli
dárejede
taqat
hám
náziklikti
talap
etedi.
ljtimoiypsixologik
járdemde
psixologiyalıqpedagogik testler alınadı.
Ǵalabalıq mektepte bólek tálimge mútajligi bolǵan balalardı oqıtıwdıń
tiykarǵı wazıypalarınan biri bul social kelisiw - hár qıylı kommunikativ oyınlar
menen sabaqtan tısqarı sabaq dawamında balalardı tálimge tartıw bolıp tabıladı. Bul
mashqalanı sheshiw ushın ońlaw hám rawajlantıratuǵın klaslarda tómendegi
maqsetler qóyıladı :
l. 0' zingiz hám basqa balalar ortasındaǵı parq hám uqsaslıqlardı anıqlaw.
2. Bólek tálimge mútajligi bo '1 gan balalarǵa uqsamaytuǵın balalar menen
ushırasıwda qıyınshılıqlardı anıqlaw.
3.”Tolerantlik” túsinigi menen tanısıw.
4. Jámiyetimiz qatnasıwshıları arasında bólek tálimge mútajligi bolǵan
balalarǵa nisabatan tolerantlıq hám mawasasızlıq ko 'rinishlarini talqılaw.
Tálim shólkeminiń psixologiyalıq xızmeti aldında taǵı bir zárúrli wazıypa
bólek tálimge mútajligi bo '1 gan perzenti ámeldegi shańaraqlar hám olarǵa
salıstırǵanda tolerantlıq munosabatini
qáliplestiriwge qaratılǵan ápiwayı balalar hám ulıwma bilim beriw mektep
oqıwshılarınıń ata-anaları menen islew. Búgingi 0' quvchilar bir neshe jıldan keyin
jámiyetimizdi quraydı, sol sebepli olar jaslıgınan mayıplıǵı bolǵan balalardı túsinip,
olar menen birge jasawdı úyreniwleri zárúrli.
Oqıwshılarlar so 'rovi nátiyjelerine kóre:
l. Fizikalıq kemshilikleri, mayıplıǵı bar adamlarǵa qanday munasábetdasiz?
Juwap : jaqsı -85%, juwap beriw qıyın - 15 0 0;
2. Klassta bólek tálimge mútajligi bolǵan balalardıń bar ekenligi sizdi
tınıshsız etpeydimi?
Juwap : joq - 65%, geyde - 25%, awa - 10%);
Inklyuzivlik
salasındaǵı
social
-psixologiyalıq
jumıs
iskerliginiń
perspektivalı baǵdarları retinde tómendegilerdi ajıratıp kórsetiwimiz múmkin:
inklyuziv tálimdiń jańa programmaların islep shıǵıwda aktiv qatnas etiw;
-
ota-analardıńlar klubın shólkemlestiriw;
-
ta'lim procesiniń barlıq qatnasıwshıların tartıw.
Inklyuziv dane '1 im procesi qatnasıwshılarınıń wazıypaları hám olardı
psixologiyalıq -pedagogikalıq qollap quwatlaw
1. Mektep - Bólek ta' limga mútajligi bolǵan balalardı inklyuziv tálimge óz
ishine aladı hám bólek tálim alıw mútajligi bolǵan balalar hám olardıń Otaonalariga
korreksion pedagogikalıq járdem alıwında hám kásibi jóneltiriwde hár tárepleme
járdem kórsetedi.
Bólek tálimge mútajligi bolǵan balanı ózine uqsaǵan mayıplıǵı bolǵan balalar
emes saw balalar menen birgelikte dane ' lim alıwına jay jaratadı.
Inklyuziv dane ' lim haqqında túsinikke iye bolǵan Otaonalarni keleside
inklyuziv
tálimde
oqıytuǵın
perzenti
bolǵan
shańaraqlarǵa
saparların
shólkemlestiriw;
-
ota-analardıńlar ushın awqam yamasa óz-ózine járdem toparın
shólkemlestiriwge járdem beriw (telegram gruppaları );
-
ta'lim processinde klasstaǵı geypara zattı ońlawǵa yamasa dúziwge
járdem beriw ushın ákelerdi usınıw ; mektep komissiyaları yamasa jıynalıslarında
ata-analardıń wákilligin támiyinlew;
-
ota-analardıńlarǵa
balalar
ushın
ardaqlı
shınıǵıwlardı
shólkemlestiriwde járdem beriw;
-
ota-analardıńlardıń óz huqıqların qorǵawların támiyinlew, nızamshılıq
hám xızmetler kórsetiwge tásir kórsetetuǵın jámiyetlik shólkemleriniń jumıslarına
tartıw.
2. Mektep direktorı : Direktor qollap-quwatlaw toparınıń aǵzası. Ol
programma jobaların tayarlaw, ámelge asırıw hám bahalawdı támiyinleydi. Direktor
oqıwshılardıń
mútajliklerin
inabatqa Alǵan
halda,
járdemshi
hodimlarni
támiyinleydi, talapǵa muwapıq tiyisli materiallar hám oqıw shınıǵıwların ótkeredi.
Direktor kóbinese jámáátlik qararlardıń orınlanıwın támiyinleytuǵın shaxs bolıp
tabıladı.
•
o'quvchini mektepke qabıllaw ;
•
jamoavły
qarorlarni
nızamlılastırıw ;
•
o'quvchini mektep iskerligine qosıw ;
•
ota-analardıńlardıń kútip alıw ;
ilg'or tajribalarni qo'llab-
quwatlaw.
Sonıń menen birge direktordıń wazıypasına maslastırılǵan adaptiv
programmanı bahalaw wazıypasın atqaradı. Mektep direktorı oqıwshınıń individual
maslastırılǵan adaptiv programmasın muwapıqlastırıw hám islep shıǵıw ushın
tiykarǵı juwapkershilikti oqıtıwshına, ádetde arnawlı tálim oqıtıwshına júkleydi.
Xızmetkerler ata-analar hám kerek bolǵanda oqıwshılar hám basqa qánigeler
járdeminde programma jobaların islep shıǵadılar.
3. Baslanǵısh klass oqıtıwshı : Dúnya jámiyetshiligi tárepinen qabıl etilgen
bala huqıqlarına tiyisli xalıq aralıq hám Ózbekstanda qabıl etilgen nızamlar,
qararlardı biliwi hám olarǵa ámelge asırıwı zárúr.
-
ta 'lim-tárbiya procesin mámleket dane ' lim standartlarına muwapıq
oqıw joba hám programma tiykarında arnawlı korreksion ońlaw usıllarınan
paydalanılǵan halda júrgizedi;
-
alohida mútajlikleri bolǵan balalardıń psixologiyalıq qásiyetlerin biliwi
hám tálim procesin soǵan uyqas túrde alıp bara alıwı.
bólek mútajlikleri bolǵan balalardıń múmkinshiligine uyqas túrde individual
jantasıwdı ámelge asırıw (sabaq dawamında hám sabaqtan tısqarı );
tálim processinde sheriklikte iskerlik aparıwdıń nátiyjelililikke erisiw hám ol
jaǵdayda ata-ananıń ornın kórsetip beriw;
-
ta'limda
zamanagóy,
innovciyalıq
texnologiyalardan
nátiyjeli
paydalanıw
(kompyuter, monıtor, tarqatpa materiallar hám taǵı basqa ); inklyuziv dane
'lim boyınsha rawajlanǵan mámleketlikler tájiriybesin turaqlı túrde úyrenip barıw,
hám olardıń jumıs iskerliginde qóllaw ;
-
innovatsion bilim, ilmiy tájriybe hám de ko 'nikmalar menen qurallanıp
júriwi (hár qanday jaǵdayda da qızıǵıwshılardıń sorawlarına juwap beraoladigan
bolıwı ); - bólek mútajlikleri bolǵan balalardı klass, mektep jámáátine iykemlesiwi
ushın zárúr bolǵan ilajlardı ámelge asırıp barıwı ; klass jámááti arasında do' stona
munasábet ortalıǵın ornatıw hám qadaǵalaw etip birish.
turaqlı túrde o 'z ústinde islew hám tájiriybe alısıp barıw ; o ' quvchilarning
jetiskenliklerin bahalaw hám jetkiziw strategiyasın islep shıǵıwı kerek.
Inklyuziv baslanǵısh klass oqıtıwshı mudamı bólek tálim mútajlikli
oqıwshılar hám olardıń ata-anaları menen baylanısde bolıwadı. Bul baylanısıw ushın
birpara usınıslar :
-
ota-analardıńlar menen baylanıs ornatıw processinde sap kórkem
ádebiyatqa baylanıslı tilde (shın júrekten) ashıq hám úzliksiz túrde ushırasıw ;
-
ota-analardıńlardı
tálim
processinde
qanday
etip
qatnasıwları
múmkinligin túsindiriw yaǵnıy mektepke hár qanday waqtı kelip tálim procesi
gúzetip barıwı, perzentin sabaq processindegi qatnasıwın baqlawı múmkin;
-
ota-analardıńlarǵa balanıń milliy tálim programmasında qanday hám
qaysı dárejede qatnasıwın úyretiw (tiykarlanıp jalǵız shınıǵıwlarda );
-
ota-analardıńlarǵa tárbiya programmaları hám qollapquvvatlash
gruppalarına kiriw ruxsatın beriw (klass hám mektep jıynalısında qatnasıwın
támiyinlew hám olardı tartıw );
-
ota-analardıńlar menen baylanıs bólew yaǵnıy : telefon yamasa jazba
baylanıs bólew, olardı qollap-quwatlaw toparı jıynalısları tuwrısında xabarlı qılıw ;
qo'llab-quwatlaw toparı yig' ilishlarida talqılaw etiletuǵın hám qatnasatuǵın
temalar boyınsha ata-analarǵa máslahátlar beriw; jıynalıs aldından ata-analarǵa
tanısıw ushın uyge maqset hám wazıypalardıń shamalıq joybarın jiberiw;
-
maktab wákili ata-analardı kútip alıwı, olardı konferensiya zaliga
aparıwı hám tema maydanınan tanıstırıwı kerek;
-
ota-analardıńlardıń jámáát jıynalısında qolay bolıwın támiyinlew
(zerikarli hám ata-analar tushunmaydigan bolmawi kerek);
4. Arnawlı oqıtıwshı : Arnawlı oqıtıwshı pútkil tálim processinde korreksion
rawajlantıratuǵın iskerlik júrgizedi. Klass oqıtıwshı tárepinen ótilgen temanı
bekkemleydi hám jańa tema maydanınan bólek mútajlikli oqıwshına individual
tárzde túsintirip beredi.
•
o'quvchilarning kúshli táreplerin hám mútajlikli tarawların anıqlaw
ushın diagnostik bahalawdı támiyinleydi;
•
o'qituvchiga bahalaw processinde materiallar hám dereklerden
paydalanıw boyınsha máslahátlar beredi;
•
milliy programma tiykarındaǵı ta 'limni nátiyjeli ózlestirilishida zárúrli
o 'rindagi arnawlı jantasıwlardı ámelge asıradı ;
•
o'quvchilarning bilimin qadaǵalawın tuwrı ámelge asırılıwı hám
bahalanishi ushın usınıslar islep shıǵadı ;
•
o'quvchilar menen individual tálim programmaların, kemshiliklerdi
ońlaw
(korreksiya) hám olar menen baylanıslı bala rawajlanıwınıń ayriqshalıqların
saplastırıw jumısların ámelge asıradı ;
•
maktabda saw social ortalıqtı qáliplestiriwde qatnasadı ;
•
ota-analardıńlar hám keń jámiyetshilikke máslahát beredi.
Tyutor
(járdemshi pedagog
xızmetker) - Inklyuziv tálim klassları engizilgen mekteplerge tyutorlar
(járdemshi pedagog xızmetker) retinde tiyisli ilmiy tájriybege iye joqarı tálim
mákemeleriniń pedagogika baǵdarı daǵı joqarı kurs studentleri pedagogikalıq
ámeliyat dáwirinde qálegenlik tiykarında tartinadi. Studentlerdi inklyuziv tálim
klassları engizilgen mekteplerge qosıw Ózbekstan Respublikası Xalıq ta 'limi
ministrligi hám de Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi tárepinen
belgilenedi.
Tyutor:
tálim processinde júz bolatuǵın máseleler hám qıyınshılıqlardı jeńiwge ko
'maklashadi;
oqıwshılardıń oqıw programmaların mámleket tálim standartları talaplarına
muwapıq dárejede ózlestiriwine kómeklesedi, balanıń oqıw júklemesi hám
múmkinshiliklerin analiz etedi, tiyisli o 'zgartirishlar kirgiziw boyınsha usınıslar
beredi;
ata-analar menen óz-ara sheriklikte tálim alıwshılardıń bilimlendiriwge tiyisli
qızıǵıwshılıqların anıqlaw, qáliplestiriw hám rawajlandırıw maydanınan sheriklikti
ornatadı.
Tyutorlar daslep ózi biriktirilgen sinfni gúzetedi. Hár bir bala haqqında barlıq
maǵlıwmatlardı tolıq úyrenedi. Sabaq dawamında oqıtıwshına járdemlesedi, lekin
óziniń iskerligin ılajı bolǵanınsha oqıwshılarǵa sezdirmasligi kerek boladı. Klass
oqıtıwshı joq bolǵan jaǵdaylarda, tyutor oqıtıwshı almastırıwshı retinde de iskerlik
aparıwı múmkin. Sonda tyutorga klasstaǵı oqıwshılar ushın juwapkerlik júkletiledi.
Oqıwshı haqqında tiykarǵı maǵlıwmatlar da jıynama qaplar tyutorda da bolıwı talap
etiledi.
Mektep psixologı - Mektep psixologı inklyuziv klasstaǵı hár bir
0' quvchining psixologiyalıq -pedagogikalıq xarakteristikası menen tanısadı ;
-
ularning Ilihiy, fizikalıq jaǵdayınan kelip shıqqan halda bul balalar
menen jalǵız hám kishi gruppada psixologiyalıq kelisiw treninglarini júrgizedi;
inklyuziv klass oqıwshıları menen jalpı psixologiyalıq oyınlar hám
shınıǵıwlar júrgizedi;
klasstaǵı ata-analar menen klass jámáátinde dos sıpatında munasábet
ortalıǵın qáliplestiriwde ata-ananıń óz perzenti menen alıp barılıwı zárúr bolǵan
jumıslar maydanınan máslahátlar odib baradı ;
oqıwshılardı turaqlı túrde psixolog -pedagogikalıq tárepten úyreniw hám
olardı tárbiyalaw boyınsha ata-analarǵa máslahátlar beriw.
Mektepdagi jismoniy tárbiya
o'qituvchisi 0' quvchilarning
salamatlandırıw, saw turmıs tárizin targ'ib qılıw maqsetinde tómendegi
wazıypalardı atqaradı :
-
o'quvchilarning fizikalıq hám psixik qásiyetlerinen kelip shıǵıp olar
menen jalǵız hám gruppalı tárzde shınıǵıwlar aparıw ;
-
0'
quvchilar
menen
birgelikte
sport
ilajları
hám
jarıslardı
shólkemlestiriw;
-
ota-analardıńlarǵa oqıwshılardı dene tárbiyası hám salamatlandırıw
salasında máslahátlar beriw;
medicina xızmetkerleri menen birgelikte hár bir oqıwshınıń fizikalıq
júklemesin tártipke salıw.
Medicina jumısshısı - Mektep degi inklyuziv klasstaǵı bólek mútajlikleri
bolǵan oqıwshılardı bólek esapqa Alǵan halda medicina jumısshısı oqıwshılarǵa
arnawlı medicinalıq járdem kórsetiledi.
Medicina jumısshısı :
-
o'quvchilarning psixik nerv jaǵdayın tekseredi, zárúrat bolǵanda emlew
emlewlerin usınıs etedi;
korreksion-pedagogikalıq tálim processinde balalar sog'ligini qadaǵalaw
etedi hám de intellektual hám fizikalıq júklemediń normaın belgileydi;
oqıwshılardıń somatik hám psixik salamatlıǵın saqlaw maydanınan ataanalarǵa máslahát beredi hám basqa qánigeler menen xamkorlikda olardı
salamatlandırıw jumısların júrgizedi.
Shańaraq menen islewdiń tiykarǵı maqseti - Barlıq shańaraq aǵzalarınıń
Gismoniy, social, ruwxıy, etikalıq, intellektuallıq ) jeke rawajlanıwı ushın
qolay shárt-shárayatlar jaratıw, hár tárepleme social hám psixologiyalıq járdem
kórsetiw, sonıń menen birge balanı hám shańaraqtı qorǵaw, túrli faktorlardı balanıń
jeke rawajlanıwına unamsız tásirinen qorǵaw.
Shańaraqtı tálim procesine tartıwdıń abzallıqları :
•
ta' lim procesine qamtıp alınǵan kunga shekem oqıwshı ómiriniń
tariyxın jetkezip bere aladı ;
•
o'quvchi haqqındaǵı zárúrli medicinalıq maǵlıwmatlardı usınıwı
múmkin;
•
vaqt o 'tishi menen programmalastırıwdıń úzliksizligin ta 'minlashga
járdem beriwi múmkin;
•
bolaning uyge hám jámiyetke bolǵan qızıǵıwshılıq hám umtılıwları,
turmıslıq kónlikpelerge tiyisli zárúrli maǵlıwmatlarǵa iye boladı ;
•
maqsad hám nátiyjeli strategiyalardı islep shıǵıwda járdem beriwi
múmkin;
•
uy sharayatında balanıń jeke sheberligin shınıǵıw etdiriw, olardı
bekkemlew, ulıwmalastırıw hám saqlaw ushın múmkinshiliklerdi usınıwı múmkin.
Ata-analar hesh qashan perzentiniń ózlestiriwi túsip ketiwinen cho'chimasligi
kerek. Ádetiy formada arnawlı mektep-internatlarda tálim alıp atırǵan balalardıń
kórsetkishlerinen inklyuziv tálim sharayatta oqıtıp atırǵan balalardıń nátiyjeleri
joqarılaw shıqqanlıǵı tastıyıqlandi.
Juwmaq
Eger bólek tálimge mútajligi bolǵan oqıwshı kishi mektep jasında
psixologiyalıq -pedagogikalıq qo 'llab-quwatlansa:
•
maktabdan úlkenler turmısına ótiw (socialliq ómirge kirisiw) ańsat
boladı ;
•
ishga jaylasıw múmkinshiliklerinde (mayıplıq dárejesine qaray tuwrı
kásiphunarga jóneltiriwde qıyınshılıqlar baqlanbaydı ;
•
o'quvching jeke qızıǵıwshılıqları esitiledi hám inabatqa alınadı ;
•
maktabni tamamlaǵannan keyingi turmısında turar jay variantlarında
máseleler baqlanbaydı ;
•
alohida mútajlikli boilalarni háreketleniwindegi kúnlik mútajliklerin
qandırıw ushın transport qurallarında háreketleniw rejimin qáliplesedi;
•
tibbiy járdemnen qanday paydalanıw múmkinligi haqqındaǵı túsinikler
payda boladı ;
•
keyingi tálim (joqarı tálim, kolledj) haqqında maǵlıwmatlarǵa iye
boladı ;
•
jamoaviy
dem
alıw
hám
bos
waqıtın
nátiyjeli
múmkinshiliklerinen paydalanadı ;
•
oilaviy hám dos sıpatında munasábetlerdi jolǵa qoyıwdı biladi;
•
mustaqil turmıs ushın kónlikpeleri qáliplesedi.
ótkeriw
Paydalanılǵan ádebiyatlar
I. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń " Ózbekstan Respublikası Xalıq
tálimi sistemasın 2030 -jılǵa shekem rawajlandırıw konsepsiyasın tastıyıqlaw
tuwrısında” 2019 -jıl 29 -apreldegi PF-5712-san Pármanı.
2. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń " Bólek tálim mútajlikleri bolǵan
balalarǵa tálim-tárbiya beriw sistemasın jáne de jetilistiriw ilajtadbirlari tuwrısında”
2020 -jıl 13-oktyabrdagi PQ-4860 -san sheshimi.
3. Inklyuziv ulıwma bilim beriw mektepleri kamsituvchi munasábetlerine
qarsı gúresiw hám jámáátlerde qollap -quwatlaytuǵın ortalıqtı jaratıw, inklyuziv
jámiyet qurıw hám barlıqǵa tálim beriwdiń eń nátiyjeli quralı retinde Salamanka
bayanatı. (Ispaniya ), 1994-jıl 7-10 -iyun.
4. " Dakarskie ramki deystviy"- Senegal, 2000-jıl 26 -28-aprel.
5. " Inklyuziv tálimdiń aktual máseleleri: mashqala hám olardıń sheshimlari”
temasındaǵı xalıq aralıq ilimiy-ámeliy konferensiya materialları kompleksi. "
LessonPress” baspası, Tashkent-2021.