ВАЗОРАТИ МАОРИФ ВА ИЛМИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
ДОНИШГОЊИ ДАВЛАТИИ ТИББИИ ХАТЛОН
Кафедраи анатомияи нормалӣ, анатомияи топографӣ ва амалияи
ҷарроҳӣ,забони лотинӣ
Зарипов И.А., Холв А.Д., Отахонов Ф.Х.
КУРСИ ЛЕКСИЯЊО
ОИД БА АНАТОМИЯИ ТОПОГРАФЇ ВА АМАЛИЯИ
ЉАРРОЊЇ
(Барои донишҷӯёни факултетҳои тиббӣ ва педиатрӣ)
(мухтасар)
Данғара - 2020
1
«ТАСДИЌ МЕКУНАМ»
Муовини ректор оид ба таълим
н.и.с., дотсент _______Ш.Р.Ахмедов
«_____»_____________ 2020с
Муќарризон:
Мудири кафедраи физиологияи нормалӣ ва патологӣ:
н.и.т., дотсент, Саидов И.З.
Мудири кафедраи фанҳои ҷарроҳӣ: н.и.т., дотсент, Пиров Б.С.
Мураттибон:
Мудири кафедра: муаллими калон, Зарипов И.А.
Ассистенти кафедра: Холов А.Д.
Ассистенти кафедра: Отахонов Ф.Х.
Бо қарори Шӯрои илмӣ-методии ДДТХ ба нашр тавсия дода шуд
Протоколи № “____” аз ________ 2020с.
2
Данғара - 2020
Нақшаи тақвимӣ- мавзӯии
лексияҳо аз фанни амалияи ҷарроҳӣ ва анатомияи топографӣ барои
донишҷӯёни курси 3-юми факултети тиббӣ ва педиатрӣ.
1) Маълумоти умумӣ . Вазифа ва аҳамияти фанни амалияи ҷарроҳӣ ва
анатомияи топографӣ. Асбобҳои умумии ҷарроҳӣ ва истифодабарии
онҳо.
2) Анатомияи топографии қисми мағзии сар. Хусусиятҳои синну солии
қисми маӯзи косаи сар.
3) Анатомияи топографӣ қисми руйии косаи сар. Хусусиятҳои қисми
руйии косаи сар.
4) Ҷарроҳиҳо дар сар.
5) Анатомияи топографии девораҳо ва узвҳои гардан. Хусусиятҳои
синну солӣ.
6) Ҷарроҳиҳои девор ва узвҳои гардан дар кудакон.
7) Анатомия топографии девор ва узвҳои қафаси сина. Хусусиятҳои
синну солӣ.
8) Ҷарроҳиҳо дар девор, узвҳои ковокии қафаси сина ва миёнадевор.
9) Анатомияи топографии девораҳои пешу паҳлуи шикам. Хусусиятхои
синну солӣ.
10) Анатомияи топографии узвҳои фазои паси сифоқ. Хусусиятхои
синну солӣ.
11) Ҷарроҳиҳо дар девори шикам ва узвҳои пасисифоқпарда.
12) чуррабурӣ. Намудҳои чуррабурӣ.
3
ЛЕКСИЯИ №1
Мавзўъ: Маълумоти умуми. Вазифа ва аҳамияти фанни амалияи ҷарроҳӣ ва
анатомияи топографӣ. Асбобҳои умумии ҷарроҳӣ ва истифодабарии онҳо.
Дар ёддоштњои худ љарроњи машњури Шўравї С.С.Юджи бо дили пурдард
ќайд кардааст, ки њамаваќт дар њама кишварњо шоирон ва нависандагон дар
њаќќи табибон бадгўи мекарданд. Сабаби ин он аст, ки баъзе одамон фавти
инсонро на танњо амали табиї, балки њамчунин натиљаи беќувватї, беинсофї ва
бемувафаќатиятии табибон мењисобиданд. Аз ин љо фањмост, ки табибро дар
бисёр њолатњо њамчун иштирокчиву сабаби марги инсон мешуморанд, танњо
барои он, ки ў дар ваќташ пеши роњи фалокатро гирифта натавонист.
Мусиќичии бад, рассоми бад ё ин ки нависандаи бад будан мумкин аст, лекин
табиби бад не.
Дар давраи тараќќиёти пурављи техникаи тиб, нисбат ба дигар соњањои илм,
њоло њам њангоми ташхис ва табобати беморон усулњои ќафомонда ва дастї
истифода бурда мешавад. Аз ин сабаб, дар дили њар як донишљў як нобоварї
нисбати илми тиб ё прогресси илмї-техникии соњаи тиб пайдо мешавад. Баъзе
нобоварон, њатто гумон мекунанд, ки мошинањои њисоббарор аз заковати инсонї
њам болотаранд. Њељ як мошини электронию-њисоббарории њозиразамон майнаи
инсонро иваз карда наметавонад, чунки ин мошина худ мањсули дасти худи
инсонанд. Роњ ба такмили тиб ба воситаи анатомия ва физиология, ки бо техникаи
њозиразамон таљњизонида шудаанд кушода мешавад. Бе анатомия ва физиология
ягон тараќќиёти техникиро босамар барои муайян намудани њолати физиологї ва
паталогии организм истифода бурдан мумкин нест.
Дар ваќтњои охир барои бењтар ташхис кардани касалињои мураккаб дастгоњњои
кибернетикиро истифода мебаранд, ки онњо дар асоси љамъ намудани маълумоти
гуногун дар хусуси њолати бемор бо тезї хулосаи объективї мебароранд. Лекин
бояд фаромўш накард, ки барои ин мошинањои баландидрок барномаи даќиќ ва
мукаммал тайёр кардан даркор аст.
Ин хел барномаро фаќат духтури
баландихтисос тартиб дода метавонад. Сохтани рамз (код), алгоритмњо барои
ќабули маълумотњо, дониши амиќи аломатњои касалї, донистани вазифа ва сохти
организмро талаб мекунад. Машина метавонад фактњои зиёди љамъшударо
тањлил намуда, маълумотњои иловагии заруриро нишон дињад. Агар эњсосот ва
хасташавии духтур ба пайдоиши ќарорњои субъективї ва нодуруст мусоидат кунад,
мошинаи электронию њисоббарор масъаларо объективона нишон медињад. Ин
бартарии мошин аст. Дастгоњњои кибернетикї аллакай дар донишкадаи љарроњии
ба номи А.В. Вышневский, дар донишкадањое, ки Б.В. Петровский ва Н.М. Амосов
роњбарї мекунанд, кор мекунанд, лекин роњњои объективї ва тараќќии ташхиси
касалї дар арафаи љустуљўянд. Ѓайр аз ин, барои назорати њолати беморони
вазнин ва сари ваќт ба тартиб даровардани функсияи халалёфтаи организм, дар
4
бемористон компютерњое, ки аз њолатњои хатарноки беморон хабар медињад,
васеъ истифода мешаванд.
Ба њар њол, дар њолати мављуд будани мошинњои ташхискунанда, кординатњои
анатомї ва патофизиологии асосї боќї монда, маълумотро барои мошинњо
духтурони баландихтисос тайёр мекунанд. Дар ин маълумотњо љои асосиро
маълумотњои даќиќ, дар бораи сохт ва функсияи организм, ки шумо дар дарси
анатомия, физиология ва биохимия муайян кардед, ишѓол мекунад.
Фанни амалиёти љарроњї ва анатомияи топографї барои тайёр намудани
духтури хуб чи наќш дорад?
Дар тайёр намудани табиб, фанни амалиёти љарроњї ва анатомиияи топографї
љои муњимро ишѓол намуда, барои гузаштан аз тайёрии назариявї ба амалї
тањкурсї мегузорад.
Амалиёти љарроњї ва анатомияи топографї дар бораи љойгиршавї, робитаи
дутарафаи байни узвњо, ки духтур њангоми ташхиси касалї ё дида баромадани
амали анатомияи љарроњї истифода мебарад, маълумот медињад. Аз ин љо
маълум мегардад, ки бе дониши анатомияи топографї њалли дурусти амалиёти
љарроњї, фањмиши инкишофи механизми баъзе протсесњои паталогї ва амалї
гардидани усулњои васеъ пањншуда дар клиникаи амалї, ба монанди ташхиси
топикї, номумкин аст.
Асосгузори анатомияи топографї љарроњи бузурги рус Н.И.Пирогов инро
њамчун фанни амалї барои асоснок кардани амалиёти љарроњї омўхтааст. Ў ин
фанро анатомияи љарроњї номидааст, чунки маќсади он омўхтани љойгиршавии
узвњо ва бофтањо дар љароњат њангоми гузаронидани амалиётњои гуногуни
љарроњї мебошад. Бо ин маќсад усулњои асоси омўхтани анатомияи топографї,
ба монанди ќабат-ќабат ташрењ ва пайдо намудани тарњи узвњо дар ќисми
беруни бадан муайян гардида. Ба духтур нишонањои љойгиршавии касалї ва
барои бо таври самарабахш дастрас намудани узвњо роњ мекушояд. Аз ин
љињат анатомияи топографиро баъзе олимон њамчун анатомияи лоињавї ё
нишонавї меноманд.
Н.И.Пирогов таљрибаи анатомии њаљман такрорнашавандаро барои омўхтани
топографияи бофтањо ва узвњо дар тамоми ќисмњои бадани инсон бо тарзи
араќкунии љасади яхкардашуда, ки номи анатомияи яхиро дорад. Њамчун методи
класикии махсус интихоб кардааст. Бартарии ин метод дар он аст, ки узвњо ва
бофтањои яхкунонидашудаи љасад, тарзи љойгиршавии худро њамчун дар њаёт
нигоњ медоранд. Минбаъд ин таљрибаи Н.И.Пирогов асоси љустуљўи
дастраскунии ратсионалї њангоми љарроњии узвњо, омўхтани наќша ва лоињаи
узвњо дар сатњи баланди инсон гардид.
Илми љарроњии тараќќиёбанда талаб менамояд, ки шартњои анатомияро ёфта
барои иљроиши буришњо имконияти протсесси маљрўњшавии кам осебёбии узвњо
ва бофтањоро дар амал татбиќ намоянд.
Таљрибањои Н.И.Пирогов ба ин талаботњои љарроњї пурра љавоб дода
метавонанд. На танњо илми љарроњї аз корњои Пирогов истифода бурдааст,
5
балки донистани анатомияи топографї барои терапевт, педиатр ва невропотологњо
њам зарур аст.
Агар 30 сол пеш њангоми ташхиси беморон ангуштзанї, ламс, гўшкунї ва рентген
истифода бурда мешуд, њоло барои ташхис усулњои зеринро истифода мебаранд,
ќовокии дилро бо зонд тадќиќ кардан, аортография, сўзан задании меъдачањои
пањлўгии маѓзи сар, перитонеоскопия, спленопортография, коронарография ва
ѓайра.
Чї тавре, ки мушоњида кардед, истифодабарии усулњои мураккаби ташхиси
инструменталї талаботро нисбат ба дониши топикї на танњо кам, балки зиёдтар
мегардонад. Бояд дар хотир дошт, ки ташхиси топикї њамчун воситаи содда
њамеша барои табиб воситаи муњим боќї мемонад.
Аз пайдоиши аввалин кафедраи анатомияи топографї дар Руссия 130 сол гузашта
бошад њам талабот нисбат ба дониши анатомї зарурияти якуминдараља барои
шахсоне, ки њаёти худро ба ин кор бахшидаанд, мегардад. Устоди Н.И.Пирогов О.Е.Мухин таъкид мекард, ки табибе, ки анатомияро намедонад, барои бемор на ин
ки даркор нест балки зараровар мегардад. Баъд аз сад сол љарроњи машњури
маскавї А.П.Губарев ин њаќиќатро чунин баён кардааст:
«Бе дониши анатомияи топографї на љарроњ њасту на терапевт, фаќат
фолбинї ва мавњумот боќї мемонад, мумкин ин анархизм аст,
бенизомист? Не».
А.В.Вишневский, Н.И.Бурденко, П.А.Гертсен, П.А.Куприянов зиёда аз ними
њаёту фаъолияти худро ба омўзиши анатомияи топографї бахшида, сањми
бебањои худро нисбат ба љарроњии клиникї боќи гузоштаанд.
Њангоми сохтани субстрат анатомияи топографї роли асосї мебозад. Масалан,
барои чи касалии фасодноки ангушти 1 ба 5 мегузарад? Асоси анатомияи ин
њодиса дар он аст, ки дар ќитъаи буѓуми сойду сарпанља ѓилофњои зулолии
пайњои ангушти 1ва 5 бо њам мечаспанд, дар натиља микроб аз як ангушт ба
дигараш гузашта метавонад.
Њамин тавр, аз љињати анатомї моддањои калоне, ки аз паси сифокпарда ва кос
ба фазои таги пардагии шуш мегузаранд, маънидод карда мешаванд. Фасод дар ин
маврид аз фазои насљии паси сифокпарда бо фосила аз пойгањои диафрагма
гузашта, бисёр ваќтњо касалии эмпиемаи ковокии плевраро ба хотир меорад.
Лекин, чї ќадар сабабњои номаълум, аммо аз љињати анатомї фањмонидашаванда
баъд аз баста шудани рагњои калони хунгард, барќароршавии гардиши хун
вомехўранд. Н.И.Пирогов якумин шуда ќонуни барќароршавии гардиши хурди
хунро муайян намудааст. Монеъияти ин ќонун чунин аст, баъд аз бастани манбаи
асосии раги бо хун таъминкунанда байни мояњои он боло ва поён аз љои
басташуда анастамозњо (пайвандњо) ба амал меоянд. Дар мавќеи дисталї(поёнтар
аз љои басташуда) хун бо дигар рагњо аз дигар сарчашма таъмин карда мешавад.
Лесгафт љасадеро баъд аз 30 сол баста шудани шараёни берунаи тињигоњ
муоина кард (Н.И.Пирогов љарроњї намуда буд) ва нишон дод, ки диаметри
нињоят калон доранд. Ин бори дигар нишон дод, ки њангоми ќаткунии пойњо
онњо аз њисоби шохањо бо хун таъмин мешаванд. Дониши анатомияи топографї
6
њангоми сўзанхалии рагњои лимфагии фазои паси сифокпарда ва миёндевор бо
маќсади гузаронидани лимфография низ лозим аст.
Дар ваќти омўзиши анатомияи топографї шумо бояд њолатњои муњиме, ки дар
сохти бадани инсон мављуд аст ва барои маънидодкунии ташхиси касалї, усули
ратсионали лозимии табобатро пайдо кунед. Дар замони њозира љарроњињои
нозук иљро карда мешаванд, ки хеле лозиманд. Масалан, ба љои бурида
партофтани тамоми узв, бурриши ќитъаи захмдоршударо мегузаронанд.
Анатомияи топографии дохили узвї дар асоси сохти сарњадии сегментњо, ки
ягонагии морфологї, бо хун таъминшавї, асабгирї, љойгирии бронх, рагњои
талхаљориш ва ѓайраро доранд, сохта мешавад. Дар ин асос љарроњии бурриши
сегменталии шуш ва љигар гузаронида мешавад. Афсўс, ки њоло фаќат бурриши
сегменталии шуш ва љигар гузаронида мешаваду халос, сарњадњои сегменти
љигарро муайян намудан душвор буда ва тамоман бурриши сегменталии гурда
гузаронида намешавад.
Анатомияи топографї ва амалиёти љарроњї ба табиб имконият медињад, ки
њангоми дар натиљаи љароњат ё касалї вайрон шудани њолати анатомї ва
функсионалии организм ба он фаъолона дахл намояду ислоњ кунад.
Њангоми омўзиши амалиёти љарроњї донишљўён бояд аз дониши конкретии
анатомию физиологї истифода бурда, чи тавр ба организм таъсир расонидан ва
барќарор намудани функсияи организмро фикр кунанд. Ташхиси њозиразамон
низ доштани дониши анатомияи топографиро талаб менамояд.
Масалан, усулњои дохил намудани моддањои контрастї ба аорта (абњар)
њангоми ангиография, яъне озмоиши рентгении аорта.
Аз ин љињат љарроњї ба азнавсозии функсияњои системањои алоњида ё ин ки
тамоми организм оварда мерасонад. Мисол, њангоми сохтани сурхрўдаи сунъї,
бурида партофтани ѓадудњои секретсияи даруни, ки дар натиља ба фаъолияти
организм таѓйироти калон ворид месозад. Дахолаткунии љарроњї аз методњои
консерватї бо он фарќ мекунад, ки вай ба љароњатњое, ки барои њаёти инсон
хатарноканд, пайваста мебошад (љарроњї, бурриш, сўзанхалї). Барои њамин њам
амалиёти љарроњї аз дараљаи тайёрии духтур вобаста аст. Аз ин љињат
љавобгарии ахлоќї ва юридикии љарроњ њангоми гузаронидани љарроњї бо
маќсади табобат меафзояд. Чї ќадар муносибатњоро љарроњї ва бемор њангоми
наљот додани инсон аз сар гузаронидаанд. Аз ин љињат илми љарроњиро бо
дигар соњњањои тиб муќоиса кардан номумкин аст. Дар таърих бисёр њодисањои
худкушии љарроњон баъди љарроњии бебарор, ки ба нобудшавии бемор оварда
расонидаанд, мушоњида мешавад. Ана барои њамин њам дар адабиёт нисбат ба
шахсияти љарроњ мегўянд, ки љарроњ бояд сифатњои махсус дошта бошад, ба
монанди – љасорат, чолокї ва њаракатњои пластикї. Дар замони мо аз љарроњ
дониши зиёд, мењнатдўстї ва тобоварии љисмонї талаб карда мешавад.
Анатомияи топографї маълумотњои анатомияи тасвириро истифода бурда, дар
ќитъањо ќабатњои љойгиршавии системањои асосї ва бофтањоро дида баромада,
тарзи љойгиршавии онњоро нисбат ба якдигар муайян менамоянд, ки њангоми
бурриш ва дастраси ратсионалии ин ё он узв истифода мебаранд.
7
Њангоми омўзиши амалиёти љарроњї шумо дар љасади одам ва њайвонот
тадќиќоти инструменталї ва усулњои амалиёти љароњиро мегузаронед, ки аз
љињати ахлоќ донишљўй дар беморон омухта наметавонад.
Љароњи машњур Н.Н Бурденко њангоми гузаронидани љароњї се чизро њамчун
дастур пешнињод карда буд: дастраскунии анатомї, имконияти техникї ва рухсати
физиологї.
Њар як амалиёти љарроњї аз чунин лањзањо иборат аст:
а) ќабат ба ќабат буридани бофтањо,
б) дахолати љарроњї дар узви зарардида ё бофта,
в) пайвасткунии бофтањо баъд аз љарроњї, ки ба барќароршавии бутунии анатомї
ва функсионалї наздик аст.
Лањзаи дигаре, ки муњим аст, ин дар наќшаи љарроњї барќароркунї ё аз нав
сохтани ин ё он узв баъди љарроњї мебошад.
Бисёр мавридњо дар наќшаи љарроњї саволе ба миён меояд, ки чї тавр намуди
анатомии узв ва функсияи физиологии онро барќарор намуд. Њар ќадаре, ки
мувафиќияти љарроњї зиёд бошад, њамон ќадар љарроњињои маъюбкунанда кам
мешавад. Барои њамин њам дар замони мо љарроњии физиологї маънии зиёд
дорад. Ин мафњум њар чанд, ки номувофиќ бошад њам, маънои амалиёти љароњат
асоснокунии физиалогї дорад.
Њар љароњии калонро њарорати каме баланд њамроњї мекунад, ки оќибати он
садама (шок) мебошад.
Бо маќсади пешгирии садама, љарроњиро дар зери наркоз мегузаронанд. Пеши
роњи хунравиро гирифта асоси физиологиро нигоњ медоранд. Нигоњдории
функсияи физиологї њангоми љарроњї дар дил моњияти калон дорад. Барои он
љарроњиро дар ковокии дил њангоми дўхтани нуќсони девораи дил гузаронанд,
дастгоњи сунъии гардиши хунро ё худ усули гипотермияи сунъиро истифода
мебаранд, ки дар асоси паст шудани протсесси мубодилаи моддањо сохта шудааст.
Њангоми ба љарроњї тайёр кардани кўдак яке аз масъалањои муњим интихоби
бењискунї ва бењаракаткунист. Чунон ки барои гузаронидани љарроњї дар
кўдакони иродаи мустањкам намерасад, инро ба њисоб гирифта, љарроњиро дар
зери наркоз ва миорелаксантњо мегузаронанд. Дастраскунии љарроњї њам
њисобкунињои муайянро талаб менамояд.
Масалан, дастраскунии љигар, мувофиќан буришњои калонро талаб менамояд
нисбат ба калонсолон, чунки ин узвњо нисбат ба калонсолон њаљман калонанд.
Дар охир њаминро такрор карданием, ки барои дар тибби клиникї техникаи
њозиразамонро истифода бурда тавонистан аз табиб боз њам омўзиши чуќури
анатомия ва физиологияи инсонро талаб менамояд. Аз ин љињат дар дарсњои
амалї, таљрибањои таљрибањои маќсаднокро гузаронед, то ин ки дар оянда
дониши худро аз анатомия барои ташхис ва дахолаткунии љарроњї истифода бурда
тавонед.
8
ЛЕКСИЯИ № 2.
Мавзўъ: Анатомияи топографии қисми маѓзи сар. Хусусиятҳои
синну солии қисми мағзии косаи сар.
Косахонаи сар маѓзи сарро аз таъсирњои беруна нигоњ медорад. Вай структураи
анатомиест, ки дар натиљаи пайвастшавии устухонњои зерин њосил мешаванд:
пешона, фарќи сар (љуфт), чакка (љуфт), пушти сар. Ин устухонњо борик, сахт ва
сабук буда, мустањкам пайваст шудаанд.
Сохти ќабатњои косахонаи сар чунин аст:
1.
Пўст апоневроз зич пайваст аст. Он бо мўй пўшонида шуда, аз ѓадудњои
араќ бой аст.
2.
Насљиди зери пўст, ки аз он рагу асабњо мегузаранд. Рагу асабњо якљоя бо
рагњои лимфофаи газ аз болои апоневроз мегузаранд.
3.
Ќабати мушаки апоневроз - аз мушакњо, пайњо (galea aponeurotica) иборат
аст. Пайњо бо устухон зич пайваст буда, бо устухонпарда ковок пайваст мебошад.
Дар зери мушак ва ќабати апоновретикї ќабати насљи ковок љойгир шудааст.
4.
Устухонпарда – бо устухонњои косахонаи сар
ба воситаи насљи
устухонпардагї пайваст шудааст.
5.
Устухонњои косахонаи сар аз ду лавњаља – берунї ва дарунї иборат
мебошанд. Байни онњо моддаи исфанљї аст, ки онро диплое меноманд. Лавњачаи
дохилиро боз шишагин (lam. vitrae) меноманд (чунки њангоми садамањо аксаран
осеб мебинанд).
a)
Пардаи сахти маѓзи сар (dura mater) аз ду баргак иборат аст, ки байни онњо
насљи ковок љойгир шудааст. Вай дар асоси косахонаи сар бо устухонњо зич
мустањкам аст, махсусан дар лавњачаи устухони ѓалбершакл ва гирди зини туркї.
Дар ин ќисм љавфњои асоси маѓзи сарї, љавфї сагаталии болою поён, љавфи пушти
сарї, љавфи мустаќим, љавфи popi (s.cavernosus), љавфи байнигорї, љавфи
сиркулярї, љавфи кундалангї, љавфи сигмашакл ва ѓайрањо (љамъ сездањ то)
љойгир шудаанд.
b)
Пардаи тори тортанакмонанд (arachnoidea) – аз пардаи сахти маѓзи сар бо
ковокии субдуралї људо шудааст. Зери он фазои субарахноидалї љойгир шудааст,
ки он аз меъдачањои маѓзи сар, систернањо иборат аст. дар меъдачањо ликвор –
моеъи маѓзи сару њароммаѓз давр мезанад.
c)
Пардаи мулоими маѓзи сар (pia mater)- аз љўяњо, чинњо дохил шуда, маѓзи
сарро пардавор пўшонидааст.
Љўяву чинњои асосии маѓзи сар.
9
1.
2.
3.
Љўяи марказї (sulcus centralis).
Љўяи пањлўи (s. lateralis)
Љўяи фарќу пушти сар (s.parietooccipitalis)/
Чини пешу ќафои марказї (gyms pre postcentralis).
Конфигуратсияи дохилии косахонаи сар чунин хусусият дорад:
1.Шохањои пардаи сахти маѓзи сарро ба ду нимкура (fale cerebri), инчунин
маѓзчаро аз нимкура бо лавњачаи васеъи пардаи сахти маѓзи сар (tentoriym
cerebri) људо мекунанд. Роли асосиро дар мураттабии њолати маѓзи сар моеъї
маѓзи сару њароммаѓз мебозад, ки маѓзро ба ќабати борик аз њамма тараф
пўшонидааст. Ликвор дар ваќтњои ба сар таъсир расонидан роли амартизаторро
мебозад. Дар бисёр њолатњо њангоми љароњати дохилшавандаи косахонаи сар
ликвор бо таъсироташба роли гидродинамикї табдил меёбад ва боиси
вайроншавии бофтањои маѓзи сар мешавад.
Косахонаи сари кўдакон то 1,5 – 2 солагї аз устухонњои борики ба воситаи
дарзњои фиброзї - таѓояки байни устухонї пайвастшуда иборат аст. Аз ин рў дар ин
синну сол њангоми зарба шикастани устухонњои косахонаи сар кам дида мешавад:
Устухонњои косахонаи сар кам ќат шуда, лекин ин синну сол лавњачаи шишагин,
ки тез-тез осеб мебинад, њоло пайдо нашудааст. Вай танњо дар 3- солагї пайдо
мешавад ва сохти худи устухон њам устухони фиброзї аст. Дар калонсолон
бошад асосашро лавњачаи шишагин
(I.vitree) ташкил медињад. Њангоми
љароњатњои пўшида дар калонсолон зарар дидани рагњои хун аз њисоби
канорњои тези лавњачаи шишагин ба амал меояд. Аммо ин хавф дар кўдакон
вуљуд надорад. Дар ќатори ин хавфи устухоншавии барваќтиро ќайд кардан
лозим аст, ки њангоми он дарзњои байниустухонї пеш аз мўњлат сар, фишорї
меёбанд. Ин краниостеноз боиси боздоршавии инкишофи маѓзи сар, фишори
баланди он шуда, њатто ба марг оварда мерасонад. Ин њолатро дар мавриди аз 1,
1000 навзодон, асосан бачагон дидан мумкин аст. Роњи ягонаи табобати
краниостеноз љарроњї мебошад: васеъкунии гунбази косахонаи сар бо ёрии
краниоматомаи дутарафаи ќуроќї (почасвї, лоскутний) (А.А.Арендт).
Бояд донед, ки то 3- солагї хунравии варидї аз косахонаи cару маѓзи сар људо аст.
Танњо баъди 3-солагї синуси љавфи сагиталии боло (sinus sagit sup) пайдо
мешавад. Љавфњои венозї хунро аз венањои маѓзи сар љамъ мекунанд, лекин
онњо боз ба воситаи венањои диплотикї ба венањо рўйпўшкунандаи косахонаи
сар алоќа доранд.
Ба он нигоњ накарда, ки дар кўдакон ќабати фазои субарахноидалї (зери тўри
тортанакї) суст инкишоф ёфтааст, маѓзи сари онњо аз моеъ бой мебошад. Аз ин рў,
љоришавии моеъи маѓзи сару њароммаѓз дар кўдакон бо реактивнокии баланд
мегузарад.
Тарафи моеъи маѓзи сару њароммаѓз дар њаљми 15-20мл. (њангоми љарроњї ё
сўзанзанињои (пунксияњои) субарахноидалї дар кўдакон боиси гипертонияи маѓзи
сар ва марг мешавад.
10
Дар калонсолон ин ба 40-50мл. мерасад. Чи тавре, ки маълум шуд, талафи ликвор
аз талафи хун дида хавфноктар аст. Хунталафї њатто дар 500-600 мл њам марговар
нест.
Аз моддањои маѓзи сар венањо хурд мебароянд, љамъ шуда ба пардаи мулоими
маѓзи сар (pia mater) мегузаранд ва аз њарду тараф њосил мекунанд. Хун аз онњо
ба љавфњои пардаи сахти косахонаи сар дохил шуда баъди якљояшавии синусњо
(confluens sinusum) хуни венагї ба воситаи љавфњои кундалангу сигмавї ба
рагњои ќутрашон хурд, венањои юѓшакли дохилї мегузаранд.
Дар танзими фишори дохилї косахонаи сар наќши асосиро алоќаи венањои
диплоэтикї, анастомозњои венањои рўй бо венањои рўйпўшкунандаи косахонаи
сар мебозанд. Њангоми баланд шудани фишори дохилии косахонаи сар ба
венањои юѓшакли беруна (v.jugularis externa) хун бисёр партофта мешавад.
Дар таъмин кардани вазифаи маѓзи сар роли (наќши) моеъи маѓзи сару њароммаѓз
(ликвор) калон аст, ки дар якљоягии хуну лимфа як ќисми мубодилаи муњитии
онро ташкил медињад.
Системаи ликвор аз меъдачањои маѓзи сар, тарќишњои субарарахноидалии
байнашон пур аз моеъи маѓзи сару њароммаѓз буда ва аз систернањо иборат аст.
Байни ин њосилањо мубодилаи доимї ва сатњи ягонаи фишор нигоњ дошта
мешавад. Ќисми асосии ликвор дар (plexus choroidea) (бофти раги)-и меъдачањои
пањлўии маѓзи сар њосил мешавад.
Ѓайр аз ин, ликвор дар бофтањои ќаъри меъдачаи 3 ва 4 буда њосил мешавад.
Донистани гардиши лимфа барои фањмидани баъзе беморињои вайроншавии
ликвор ањамияти калон дорад.
Моеъи маѓзи сару њароммаѓз ба меъдачаи 3 ба воситаи сўрохии байни
меъдачавї(monroeva) дохил мешавад. Аз он ба воситаи aqueductus cereri (Ќубури
Силвер) ба меъдачаи 4 меравад, ки ба воситаи сўрохии мобайн (сурохии Маљанди)
ба систернаи калони пушти сар ва бо ду сўрохии пањлўи (сўрохии Люшка) ба
фазои субарахноидалї алоќа дорад.
Њангоми варами маѓзи сар дар гардиши ликвор наќши асосиро њосилањои пардаи
мулоими маѓзи сар – донањои пахионавї мебозад, ки дар девораи раг месабзад.
Онњо махсусан дар девораи сагиталии боло инкишоф ёфтаанд. Њангоми
боздоштани равиши ликвор фишори дохилии косахонаи сар баланд мешавад ва
моеъ бо хун наќши ликворї аз меъдачањо сарфшударо мебозад. Мањкам шудани
роњи гардиши ликвор бо тромбу омосњо, боиси боздории гузаштани моеъи маѓзи
сару њароммаѓз ба системаи умумї мешавад. Дар натиљаи ин меъдачањои пањлўї
васеъ шуда њаљми маѓзи сар калон мешавад. Дар кўдакони навзод ин њангоми
устухон нашудани дарзњои косахонаи сар дида мешавад, ки оќибати он бо об пур
шудани сар (гидросефалия) мебошад.
sinistra et dextra – хати белакї (шонавї) – бо кунљи поёни он гузаронида мешавад.
Ќабатњои девораи ќафаси синаи кўдакон эластикнок буда суст инкишоф ёфтааст.
Љўяњои ќабурѓањо мулоим буда, лекин устухонпарда ѓафс аст. Аз ин рў, шикасти
устухонњои ќафаси сина дар кўдакон кам дида мешавад. Ѓайр аз ин фазоњои
байни ќабурѓавї васеъ буда дастаи рагї – асабї бо устухонњо мањкам шудани роњи
11
ликвор метавонад дар ќисмњои гуногун ба амал ояд, ќисми сурохии Монроева,
сурохии Силёвиев ва сурохии Мањанди ва ѓайра.
Генле тавсия додааст, ки моеи ликвории зиёдатиро ба воситаи анастомози
uretroduodenastomts бартараф кунем. Ин љароњї нишон медињад њангоми нигоњ
доштани меъдачањои пањлўии маѓзи сар фоидаи кам дорад. Аммо дар навбати худ
ин роњи хафнок аст, чунки барои он пардаи сахти пайи њаромаѓзро дар ноњияи
мўњраи 1-2 камар ва як гурдаро људо карда њавзаки онро бурида ќаноатбахш
доранд, њангоми табобати гидроќефалия.
Маѓзи сар бо 3 пардаи асосї пушонидашудааст, ки ба мавзўи мо сахт алоќаманд
аст;
1.
Пардаи сахт;
2.
Пардаи тори тортанакї;
3.
Пардаи мулоими маѓзи сар.
Пардаи сахти маѓзи сар бо сатњи дохилии худ бевосита бо устухон такя мекунад.
Дар канорањои маѓзи сар назди (љўяи кундаланги) устухони пушти сар пардаи
сахт људо шуда љавфи кундаланг њосил мекунад. Аз пањлўи он љавфр мегузарад.
Дар ќисми миёнаи косахонаи сар љавфи ѓорї (sinus cavenosus) њосил мекунад, ки
дар ду тарафи зини туркї љойгир шудааст. Љавфњои чапу рост ба воситаи љавфи
гирд пайваст шуда (s. cavernosus) хунро аз љавфњои хурди шўъбаи пеши ковокии
косахонаи сар ва венањои чашм (v. ophtalmica) љамъ мекунад.
Пардаи тори тортанакмонанд (arachnoidea) – ба љўякњои маѓзи сар дохил
намешавад. Байни ин ду парда танњо бофтаи нахдор аст. Пардаи сеюми маѓзи сар
пардаи мулоим (pia mater) ном дорад. Он тўри васеи капилярњои раги хун дорад ва
чинњои маѓзи сарро пушонидааст. Байни пардаи мулоим ва арахноидеа фазаи зери
арахноидалї вуљуд дорад, ки аз моеъ (ликвор) пур шудааст.
Аз нуќтаи назари ташхисї гематома њангоми зарарбинињои пўшидаи косахонаи
сар дар нуќтањои гуногуни косахона љамъ мешавад. Мисол, байни пардаи сахти
маѓзи сар ва устухон, гематомаи эпидуралї, дар байни пардаи сахту тори
тортанакшакл субдуралї ва њангоми зарар дидани рагњои пардаи мулоим маѓзи
сар гематомаи (хуномоси) субарахноидалї дида мешавад.
Таснифи хуномосї аз рўи аломатњои топографї ва симптомњои неврологии
фишор дидани сар ќабулшуда:
1.
Хуносоми эстрадуралї- дар натиљаи он бутунии рагњои хунгарди венагї,
баъзан (amemingea media) вайрон шуда байни устухонњои косахонаи сар ва
пардаи сахти маѓзи сар хун љамъ мешавад.
2.
Хуносоми субдуралї – њангоми пањн шудани хун ба тарќиши пардаи
арохноидалї дохил мешавад ва њангоми сўзанзании люмбалї дар моеъи маѓзи сару
њароммаѓз аломатњои хун дида мешавад. Ин назар ба дигар гематомањо
вазнинтар аст.
Яке аз масъалањои асосии анатомияи топографї, ин анатомияи наќшавии
(проексионии) шўъбањои маѓзи сар мебошад, ки донистани он барои ташхис ва
дастрасињои љарроњї ањамияти калон дорад.
Дастурњои асосиусули стереотаксис њангоми омўзиши миќдори зиёди маводњо
(препаратњо)-и маѓзи сар ва проексияи шўъбањои гуногуни он дар сатњи сар
12
омўхта шудаанд. Аз ин рў гуфтан мумкин, ки принсипњои энсефалометрияи
Д.Н.Зернов дар асоси усули стереотаксикї пешнињод шудааст. Дар соли 1947
Шпигел (Chpigel) ва Рихтер (Richert) асбоби хеле хуби стереотаксиро пешнињод
кардаанд. Бо ёрии ин асбоб њолати њар як нуќтаи зериќишрї ва структураи танагии
њатто амиќ љойгиршуда муайян карда мешавад. Барои аниќ муайян кардани
наќшаи структурањои дохилии косахонаи сар. Таи солњои охир тадќиќотњои
анатомї гузаронида шудааст, ки муносибатњои фазои нишонањои берунии
косахонаи сар бо чину љўяњои дохилии косахона пешнињод карда шудааст. Дар
асоси ин харитањои краниосеребралии топографї пешнињод шудааст. Интихоби
љой барои сўрохкунињои трепанатсионї њангоми љарроњї бояд бехавф ва даќиќ
бошад. Ин бехавфиро ба воситаи асбоби стереотаксия амалї мекунанд. Дар
ташхиси омосњои маѓзи сар рентнеография роли асосї мебозад. Рентнеография бо
дохил кардани моддаи контрастї ба артерияи умумї (ангиографияи каротидї) амалї
мешавад.
Архитектоникаи системаи шарёнии маѓзи сар њангоми љароњат, омос, аневризм
вайрон мешавад.
Ташхиси топографии љойгиршавии гематомї ё омосро дар асоси вайроншавии
вазифаи системаи маркази асаб (СМА) пешнињод мекунанд.
Мисол, њангоми зарар дидани њиссаи пешонаи шўъбаи паси он боиси
вайроншавии њаракату эњсос нашуда боиси пастшавии ќобилияти маърифатии
(интеллект) љабрдида мешавад. Осеббинии шўъбаи ќафои пешона
боиси
вайроншавии њаракат. Љарроњати њиссаи поёнии пешони боиси афазияи њаракат
(маркази Брок) мешавад. Осеббинии њиссаи чакка боиси сустшавии њассосият,
афазияи сенсорї ва вайроншавиии шунавої мешавад. Осеббинии њиссаи пушти сар
боиси ољизии «ќишрї», ки мувозинати бемор таѓйир намеёбад, лекин образњоро
намефањмад, мешавад.
ЛЕКСИЯИ № 3
Мавзўъ:
АНАТОМИЯИ ТОПОГРАФИИ ҚИСМИ РӮЙИИ КОСАИ САР. ХУСУИЯТҲОИ
СИННУ СОЛИИ ҚИСМИ РӮЙИ КОСАИ САР.
АНАТОМИЯИ ТОПОГРАФИИ РЎЙ
Ноњияи чашм.
Ноњияи чашм ба косахонаи рўй тааллуќ дошта, аз чашм (oculus) бо ѓўзаи чашм
(bubus oculi) ва дастгоњи ёридињандаи атрофи чашм иборат аст. Ќитъаи чашм
(regio orbitalis) бо канори чашм (margo obitalis) мањдуд шудааст, ки ба канори
болои чашм ва поёни чашм таќсим мешавад.
Канори болои чашм (margo supraorbitalis) ноњияи чашмро аз пешона људо
намуда, аз сўрохии болои чашм (ё рахна) (foramen (s. incisura) ва комаи (рахнаи)
устухони пешони (ё сурохи) (incisura (s.foramen) frontale) иборат аст. Тавассути ин
сўрохињо ба ќитъаи пешонии бандчањои рагу асаби
болоичашмї ва
болоиѓарѓарвї (aa.vv.et nn. Supraorbitalis et supratrochleares) мегузаранд.
Канори поёни чашм (margo infraorbitalis) ноњияи чашмро аз китъањои
поёничашмї ва рухсора људо менамояд.
13
Дар ноњияи чашм тарќиши пилк (rima palpebrarum) љойгир аст, ки бо пилки болої
ва поёнї мањдуд шудааст (palperae superior et inferior) (рас5-46)
Асоси пилкњоро тогоякњои болої ва поёнї ташкил медињанд (tarsus superior et
inferior), ки ба девораи чашм(septum orbitale) рас-5-47, 5-48) ва дар наздикии
канори чашм (margo orbitalis) ба устухонпардаи чашм (periorbita) мечаспанд.
Девораи чашм даромадро (aditus orbitae) ба косаи чашм мањкам намуда, онро ба
ќитъаи пилк ва худи чашм људо менамояд. Дар кунљњои медиалї ва латералии
чашм (angulus oculi medialis et lateralis) часпиши латералї ва медиалии пилкњо
(commissurae palpebrarum medialis et lateralis) љойгиранд, ки бо воситаи
бандакњои (пай) медиалї ва латералии пилкњо ба канори чашм мустањкам
шудаанд
(lig.palpebrale mediale et laterale)
Ба мушакњои пилк ќисми пилкии мушаки мудаввар (pars palpebralis
m.orbicularis oculi) ва мушаки бардорандаи пилки боло тааллуќ доранд.
Ќисми пилки мушаки мудаввари чашм (pars palpebralis m.orbicularis oculi) пеш аз
девораи чашм љойгир буда, бо канорњои чашм мустањкам шудааст. Њангоми
кашишхўрии мушак чашмак задан ба вуљуд меояд. Мушак бо асаби рўй (n.
facialis) асабронї мешавад. Фалаљи ќисми пилки мушаки мудаввари чашм дар
натиљаи осеби асаби рўй метавонад ба харгушчашми (чашм пушида
натавонистан) (лагофталм) ва нињоят осеби дар натиљаи хушкидани он.
Мушаки бардорандаи пилки боло (m. levator palpebrae superioris) аз њалкаи пойи
ибтидо ёфта, ба таѓояки пилки боло мустањкам мешавад. Мушак бо асаби
њаракатовари чашм (n. oculomotorius) бо асаб таъмин мешавад. Фалаљи мушаки
бардорандаи пилки боло дар натиљаи осеби асаби њаракатовари чашм метавонад
поён фаромадани пилки болоро ба вуљуд орад. (pseudoptosis)
Канори пеши пилкњо (limbi palpebralis anteriores) ду-се ќатори миљгон (ciliae) ва
маљрои бароварандаи г ѓадудњои таѓояки (gll. Tarsales) пилкњоро дар бар
мегиранд. Сатњи дохилии пилкњо по пардаи пайвандии чашм, ки ба ѓузаи чашм
гузашта, дар ба вуљуд гумбази болои ва поёнии милки (fornex conjunctivae
superior et inferior) чашм иштирок менамоянд.
Мултањима бо воситаи шохчањои асабњои чашм ва љоѓи боло, (n. ophtalmicus et
n.maxillaris), ки аз асаби сегона (n. trigeminus) ибтидо мегиранд, асаброни
мешавад.
Њангоми расидан ба мултањима рефлекси чашмзадан пушидашавии
беихтиёронаи њарду чашм ба вуљуд меояд. Пилки боло нисбати пилки поён аз
љињати андоза калонтар ва нисбатан серњаракаттар аст. Пўсти пилкњо тунук ва
ёзанда буда, ќабати зерипўсти аз бофтаи пайваскунандаи нарм иборат буда, ба
осон љинч шудани пўст мусоидат мекунад. Њангоми захм ё илтихоб кабати
зерипўусти моеъи варамї ё хунѓун шуда боиси душвории кушодани чашм
мешавад.
14
Fадуди ашк (gl. Lacrimalis) (рас-5-49)
Fадуди ашк дар ќисми беруни болоии косаи чашм љойгир аст. Бо воситаи пайи
мушаки бардорандаи пилки боло ѓадуди ашк ба ќисми чашми (pars orbitalis) ва
пилки (pars palpebralis) таќсим мешавад. Маљроњои бароварандаи ѓадуди ашк
(ductuli excretorii gl. Lacrimalis)
дар гумбази болоии мултањима (fornex
conjuncivae superior) кушода мешаванд.
Дар кунљи медиалии чашм кули ашк (lacus lacrimalis) љойгир аст, ки дар инљо
пистонакњои пилки боло ва поёни меафтанд, ки њар кадоме аз нуќтаи ашк
иборатанд (punctum lacrimalis) – оѓози каналњои ашки (canaliculi lacrimales).
Каналњои ашки ба халтаи ашк (saccus lacrimalis), ки дар девораи медиалии косаи
чашм љойгир аст, меафтанд, ки ба воситаи маљрои биниву ашки ( ductus
nasolacrimalis) ба равиши поёни бини (meatus nasi inferior) пайваст мешавад.
Косахонаи чашм.
1)Косахонаи чашм шакли пирамидї дошта, аз чор девораи устухонї: болої, поёнї,
латералї ва медиалї иборат аст.
Девори болоро (paries superior) сатњи чашми устухони пешони ва боли хурди
устухони фонашакл ташкил медихад. Дар ќисми пешилатералии девори болои
косахонаи чашм чуќуричаи ѓадуди ашк
(fossa gl. Lacrimalis) љойгир аст.
Девори поёнро (paries inferior) сатњи чашми љоѓи боло (facies orbitalis maxillae)
ташкил медињад. Дар девори поён љўяки зери чашм ва канал (sulcus et canalis
infraorbitalis) љойгир аст, ки бо воситаи он бандчаи рагиву асабии њамном
мегузаранд.
Девори латералиро (paries lateralis) устухони рухсора ва боли калони устухони
фонашакл ташкил медињанд. Дар девори латерали с ўрохии рухсораву-чашм
(foramen zygomaticoorbitalis) љойгир аст, ки бо воситаи он асаби рухсора
(n.zygomaticu) мегузарад.
Девори медиалиро (paries medialis) лавњои чашмии устухони ѓалбершакл (lat.
Orbitalis ossis etmoidalis) ва устухони ашк (os lacrimale) ташкил медињанд. Дар
девори медиали сўрохии пеш ва аќибии ѓалбершакл љойгир аст (foramen
ethmoidale anterius et posterius), ки бо воситаи он рагњо ва асаби њамном
мегузарад ва инчунин сўрохии чашмии канали биниву ашки (canalis
nasolacrimalis) љойгир аст, ки бо воситаи он маљрои њамном мегузарад.
дар сарњади девори боло ва латералии косахонаи чашм тарќиши болои чашм
(fissura orbitalis superior) љойгир аст, ки ба воситаи он аз чуќуричаи мобайнии
косахонаи сар рагњо ва асабњои зерин мегузаранд.
Асаби њаракатоварандаи ѓузаи чашм (n.oculomotorius) ба воситаи тарќиши болои
чашм ба косахонаи чашм ворид шуда, бо њалќаи умумии пойи мегузарад ва дар
наздикии он мушакњои поёни, медиалї ва мушаки болои рости бардорандаи
пилки боло дохил мешавад. Асаб ба мушаки каљи поён ва нахњои пешигирењии
парасимпатики (ganglio ciliare) шохча меронад.
15
Асаби ѓарѓара (n. trochlearis) ба косахонаи чашм ворид шуда, мушаки каљи
болоро бо асаб таъмин мекунад.
Асаби дурќаш (n. abducens) бо тарќиши болои чашм ба косахонаи чашм ворид
шуда, ба воситаи њалќаи умумии пай гузашта ба мушаки рости латерали наздик
мешавад ва онро бо асаб таъмин менамояд.
Шохањои асаби босира (n.ophthalmicus)
Асаби пешона (n.frontalis) ба самти пеши мушаки бардорандаи пилки боло
њаракат намуда, дар навбати худ ба шохањо таќсим мешавад.
- асаби фавќи ѓарѓарави (n.supratrochlearis) пусти пилки болоро бо асаб таъмин
менамояд.
-асаби фавќи косаи чашм (n.supraorbitalis) аз сўрохии болои чашм (ё кофтаги)
(foramen(s.incisura) supraorbitalis) баромада, ба самти ќитъаи пешони равон шуда,
пўсти пешониро бо асаб таъмин мекунад.
Асаби ашки (n.lacrimalis) бо канори болои мушаки рости беруна ба самти ѓадуди
ашк равона шуда, њиссиёти дард , њарорат ва ломисавии онро таъмин мекунад.
Асаби бинию мижгон (n.nasociliaris) ба косахонаи чашм ба воситаи њалљќаи
умумии пай ворид шуда , дар аввал дар тарафи латералии асаби босира љой
гирифта, баъд аз болои асаб гузашта, дар тарафи медиалии он мехобад ва баъд ба
девори медиали косахонаи чашм гузашта, бо шохањои зерин људо мешавад
-асабњои ѓалбершакли пеш ва аќиб (nn. Ethmoidales anterior et posterior) аз асаби
бинию мижгон људо шуда, ба воситаи сўрохињои ѓалбершакли пеш ва аќиб ба
ковокии бини ворид мешавад.
-асаби зерѓарѓара (n.infratrochlearis) пўсти пилки поёнро бо асаб таъмин менамояд.
-шохаи пайвандї бо гирењи мижгон (r. Communicans cum ganglio ciliari) нахњои
њиссиёти асабиро ба гирењи мижгон (ganglion ciliare) меоварад.
Вариди болои чашм (v. ophtalmica superior) дарича надошта, бо вариди поёни
чашм (v. ophthalmica inferior) анастамоз њосил намуда, ба синуси (чайфи) ѓори
љори мешавад.
дар сарњади деворњои поён ва латерали тарќиши поёни чашм (fissura orbitalis
inferior) љойгир аст, ки ба воситаи он косахонаи чашм бо чуќуричањои болшаклу
ком ва зери чакка алоќа дорад. Тариќи тарќиши поёнии чашми шарён ва асаби
зери косаи чашм (a. et. n. infraorbitalis), асаби рухсора (n.zygomaticus) ва варидњои
зери косаи чашм (vv. infraorbitalis) мегузарад. Вариди зери косаи чашм ба бофтаи
болшакли вариди меафтад.
дар ќуллаи пирамидаи косаи чашм канали босира (canalis opticus) љойгири буда,
косаи чашм ва чуќурчаи мобайнии косахонаи сарро бо њам алоќаманд менамояд.
Тариќи ин канал асаби босира (n.opticus) ва шарёни чашми (a.ophthalmica)
мегузарад.
ѓузаи чашм (bulbus oculi) ќисми пеши кавокии косаи чашмро ишѓол менамояд. Ба
ѓузаи чашм аз ќафо мањбали ѓузаи чашм мечаспад. Мањбали ѓузаи чашм аз
мањбали берунии асаби (vag. externa n. optici) оѓоз ёфта, ба канори чашми (margo
orbitalis) пайваст мешавад.
16
6)Байни мањбали ѓузаи чашм (vag/ bulbi) ва устухонпардаи косаи чашм,
(periorbitae) танаи равѓании косаи чашм ( corpus adiposum orbitae), ки мушакњо,
рагњо ва асабњои дар инљо љой доштаро гирд мекунанд, љойгир аст.
7)Мавќъеи марказиро дар ќисми аќиби косаи чашм асаби босира (n.opticus) ишѓол
менамояд, ки дар наздикии ќутби аќиби ѓузаи чашм баромада, ба сўи канали
босира (canalis opticus) равон мешавад.
Пеш аз ворид шудан ба канал асаби босира бо њалќаи умумии пайи (anulus
tendineus communis) ињота шудааст, ки аз он мушакњои зерини чашм ибтидо
мегиранд. (Рас-5-51)
Мушакњои рости болои, поёнї ва медиали (mm.recti superior, inferior,medialis) ба
пеш њаракат намуда, мањбали ѓузаи чашмро сўрох менамояд ва њар кадоме дар
тарафњои ба худ таалуќдоштаи пардаи чашм бо асаб таъмин мешаванд.
Мушаки бардорандаи пилки боло (m.levator palpebrae superioris) аз њалкаи
умумии пайи бо зери девори болои косаи чашм ба сўи таѓояки болоии пилк (tarsus
superior) ва девораи чашм (septum orbitae) мегузарад. Мушак бо асаби
њаракаткунандаи чашм (n. oculamatorius) бо асаб таъмин мешавад.
Мушаки рости латералии чашм (m. rectus lateralis) њам ба пеш рафта, мањбали
ѓузаи чашмро сўрох намуда ва аз тарафи латерали ба сафедпардаи чашм пайваст
мешавад, мушак аз тарафи асаби дуркаш (n. obducens) бо асаб таъмин мешавад.
Мушаки ќаљи боло (m.obliquus superior) аз њалќаи умумии пайи бо сарњади болої
- медиалии косаи чашм ба пеш овезон шуда, баъдан ба сифати пай аз ѓарѓара
(trochlea) гузашта, ба кунљи тез хамида ба сафедпардаи чашм аз зери мушаки
рости боло мечаспад. Мушак бо асаби ѓарѓара (n. trochlearis) бо асаб таъмин
мешавад.
Мушаки каљи поён (m. obliquus inferior) аз девори поёни косаи чашм дар
наздикии сўрохии канали биниву ашки (canalis nasolacrimalis) ибтидо гирифта, ба
сатњи поёни-латералии сафедпардаи чашм мечаспад.
Мушаки каљи поён
ягона мушаки чашм аст, ки аз њалќаи пайи ибтидо
намегирад. Мушак бо асаби њаракаткунандаи чашм (n. oculomatorius) бо асаб
таъмин мешавад:
Тариќи њалќаи умимии пайи ба ѓайр аз асаби босира, инчунин шарёни чашм ва
асабњои њаракатоварандаи чашм, дурќаш ва бинию мижгон мегузарад.
Аз шарёни чашм шарёни пеш ва аќиби ѓалбершакл (aa. Ethmoidales anterior et
posterior) шохачаи сершуморе ба ѓузаи чашм, ба ѓадуди ашк, мушакњо, пилкњо ва
инчунин шарёни болои косаи чашм
( a.supraorbitalis) ва шарёни болои ѓарѓара (a. supratrochleatis), ки бофтаи нарми
ќитъаи пешониро бо хун таъмин мекунад ва шарёни пуштии бини (a.dorsalis nasi)
дар наздикии канали босира (canalis opticus) љойгир буда, ба сатњи берунии асаби
босира (a. асаби њаракатовари чашм (radix oculomatorius), шохачаи асабии
баъдигирењии бофти вариди хобии дохили аз решачаи симпатики ( radix
sympaticus) ва нахњои њиссиётиро аз решачаи биниву миљгон (radix nasocilliaris)
ќабул менамояд.
Аз гирењи миљгон асабњои кутоњи мижгон (nn. Ciliares breves) ибтидо гирифта,
ки дар таркибаш асаби парасимпатики барои бо асаб таъмин намудани мушаки
17
мижгон (m. ciliaris), њалќамушаки мардумак (m. sphincter papillae) ва нахњои
баъди гирењи асабии симпатики бо асаб таъмин менамояд
(m. dilatatoros
papillae).
Ѓўзаи чашм (bulbus oculi) (рас 5-52)
Ѓўзаи чашм дар ќисми пеши косаи чашм љойгир буда, аз косаи чашм ба воситаи
мањбали ѓузаи чашм (vag. Bulbi), ки онро пайњои мушакњои рост ва каљи чашм,
рагњо ва асабњо сўрох мекунанд, људо шудааст.
Fузаи чашм аз се парда, яъне беруни, мобайни ва даруни иборат аст.
Пардаи берунии фиброзии ѓузаи чашм (tunica fibrosa bulbi) аз ду ќисм: аз ќисми
аќиби калонтар, ки сафедпарда (sclera) ном дорад ва ќисми пеши хурдтар
шаффоф, ки ќарния (carnea) меноманд, иборат аст.
Пардаи миёнаи рагдор,ва пардаи ѓузаи чашм (tunica vasculosa bulbi) аз се ќисм :
инабия, љисми мижгон ва рагпардаи аст иборат аст.
Инабия (iris) дар миёничашм сурохии гирдак дорад, ки мардумак ё гавњарак
(pupilla) ном дорад. Дар таркиби инабия њуљайрањои пигменти вуљуд доранд, ки
ранги чашм аз онњо вобастагї дорад. Дар инабия ду мушак љойгиранд.
Дар самти радиали мушаки васеъкунандаи мардумак (m . dilatator pupillae)
мегузарад, ки бо нахњои парасимпатики гирењи мижгон (ganglion ciliare) бо асаб
таъмин мешавад.
Ба самти давраги мушаки тазъи ќдињандаи мардумак (m.sphincter papillae)
мегузарад,ки бо нахњои симпатикии бофти хобии даруни(plexus caroticus internus)
иннерватсия мекунад.
Љисми мижгон (carpus ciliare) дар аќиби инабия гирдогирди булурак (lens)
љойгир аст. Булурак-љисми дутарафа барљаста ва шаффофу эластики мебошад.
Љисми мижгон ба воситаи тасмачаи мижаву(zonula ciliaris) булурак пайваст
шудааст. Љисми мижгон мушаки мижгон(m.ciliaris)дорад,ки бо нахњои
парасимпатики
гирењи
мижгон
инервасия
мешавад.Љисми
мижгон
аккамодатсияро таъмин менамояд.Кашишхурии нахњои даврагии мушаки мижгон
ба булурак бештар шакли курравиро дода, ќобилияти шуъошикании зиёд
менамояд,ки боиси дидани ашёњои наздикбуда мегардад.
Рагпардаи асаби(choroidea) аз аќиб ќисми зиёди пардаи фиброзии ѓузаи чашмро
мепушад.Дар рагпардаи асаби рагњои зиёде вуљуд доранд,ки њангоми
офталмоскопия ранги гулоби аз онњо вобаста аст.
3.пардаи дарунии ѓузаи чашм шабакия (турпарда)(retina) ном дорад. Дар шабакия
дар охири аќиби тири оптики чашм доѓи турпарда(macula),ки дар чуќуричуќуричаи маркази (fovea centalis) љойгир аст,вуљуд дорад. Доѓ дар ќитъаи
чуќуричаи маркази-бењтарини ангезиши босира мебошад. Дар 4мм дарутар аз
доѓи шабакия диски асаби босира(discus n.optici) љойгир аст,ки дар ин љо
идороки босири вуљуд надарод.
Дар пеши булураки чашм камерањои пешу аќиби ѓузаи чашм вуљуд
доранд.Камераи пеши ѓузаи чашм (camera anterior bulbi) дар байни сатњи аќиби
ќарния ва инабия бо мардумак љойгир аст.
18
Камераи акиби ѓузаи чашм (camera posterior bulbi) дар байни инабия ва булурак
љойгир аст. Дар њардуи камерањои чашм моеъи-обакии зулоли чашм(humor
aquoscus) мављуд аст. Обаки зулоли чашм аз љисми мижгон (corpus ciliare) дар
камераи аќиби гузаи чашм људо шуда, ба воситаи мардумак ба камераи пеши
ѓузаи чашм афтода, ба суи фазои кунљи инабияву ќарния (spatial anguli
iridocornealis) равон шуда, ба синуси (љайби) вариди сафедпарда (sinus venosus
sclera) љори мешавад. Њангоми вайроншавї пас аз љори шудани обаки зулоли
чашм баландшавии фишори дохили чашм ба миён меояд, ки боиси камхунии
шабакия (турпарда) шуда метавонад ва ба нобиної оварда мерасонад.
Дар аќиби булурак њамаи массаи асосии ѓузаи чашм бо љисми шишамонанд ё
зуљољия, (corpus vitreum), ки љисми ѓализи луоби ѓафс аст, пур шудааст.
Ноњияи бинї: (regio nasalis)
Аз боло бо фавќбини –майдончаи, ки дар байни ќисмњои медиалии камонњои
болои абрувон (arcus superciliaris) љойгир аст.
Аз поён бо хати уфуќие, ки аз асоси девораи бини гузаронида мешавад. Аз
пахлўњо бо чинњои рўю бинї ва лабу бинї мањдуд шудааст.
Ба минтаќаи бинї, бинии беруна (nasus externus), фазои бинї (cavitas nasi) ва
љавфњои наздибиниги (sinus paranasales)
Бинии беруни
Бинии беруни (nasus externus) девори пеши ковокии биниро ташкил медињад.
Бинии беруни намуди пирамидаи сетарафи холиро(полой) дошта, ба косахонаи
сар бо канори сўрохии мурудшакл (apertura piriformis) пайваст шудааст.
Бинии беруни таввасути девораи бинї дар ќисми пешу љумбандаи он ба ду ковоки
људо мешавад, ки онњо ба воситаи сўрохии бинї (nares) ва бо муњити беруна
алоќа доранд. Асоси устухони бинии беруниро љуфти устухони бинї (os nasale)
ва шохањои пешонавии љоѓи боло (processus frontalis maxillae), ки дар тарафи
беруни устухони бинї љоигир аст, ташкил медињад. (рас.5-53).
( Аз: Синелников Р.Д. Атлас анатомия человека М-1972 том 1)
Дар ќисми поён барои ташаккули бинии беруни таѓоякњои пањлўи ва инчунин
таѓоякњои хурду калони бол (cartilagenes alares minors et majores) иштирок
мекунанд.
Пўсти руи бинї (dorsum nasi) чумбанда буда, ба осони чин карда мешавад. Дар
пўсти рўи бини шумораи зиёди ѓадудњои равѓан мављуданд. Дар зери пўст
бофтаи васлкунанда, инчунин мушаки наонкадар ташаккулёфтаи бинї (m. nasalis)
љойгир аст.
Бохунтаъминшавии бинии берунї тавассути шарёни кунљї (a. angularis), ки аз
шарёни рухсоравї (a. faciales) меравад ва шарёни рўи бинї(a. dorsalis nasi), ки
шохчаи охирини шарёни чашм (a. ophtalmica) мебошад, ба анљом мерасад.
Љараёни бозгашти варидї тавассути вариди рухсора (v. facialis) ва вариди биниву
пешонї (v.nasofrontalis) ба вариди болои чашм (v. ophtalmica superior) иљро
мешавад.
19
Љараёни бозгашти лимфа тавассути гирењњои лимфатики зери љоѓи поён (nodi
lymphatici submandibulares) ва инчунин гирењњои лимфатики наздигўшї (nodi
lymphatici parotidei) љори мешавад
Иннерватсия. болњо ва нўги биниро асаби ѓалбершакли пеш (n. ethmoidalis
anterior) ва рўи биниро бошад, шохчањои асаби зери чашм (n. infraorbitalis) бо
асаб таъмин менамояд.
Ковокии бинї
Ковокии бинї (cavitas nasi) (рас.5-54) аз 6 девори зерин иборат аст: девори пеш,
аќиб, боло, поён, берун ва дарун.
Девори пеши ковокии биниро бинии беруна (nasus externa) ва инчунин сўрохињои
бинї (nares) ташкил медињанд; ковокии бинї тавассути сўрохии бинї бо муњити
беруна алоќа дорад.
Девори аќиби ковокии бинї тавассути ду сўрохї- бо ќифчањо (choanae) алоќаи
озодона дорад.
Девори болоиро лавњаи ѓалбершакл (lamina cribrosa ossis ethmoidales) ва танаи
устухони фонашакл (corpus ossis spheoidalis) ташкил медињанд. Лавњаи
ѓалбершакл ковокии биниро аз чуќуричаи пеши косахонаи сар људо намуда,
сўрохие дорад, ки тавассути он риштањои шоммавї (fila olfactoria) мегузаранд.
Дар девори боло сўрохии љавфи фонашакл
(apertura sinus sphenoidalis) љойгир аст.
Девори поёнии ковокии биниро комњои сахту нарм (palatum durum et palatum
molle) ташкил медињанд.Аз пеш дар хати мобайн коми сахт канали нешдандонї
љойгир буда, тавассути он ба ковокии дањон аз аќиби дандонњои пеш асаби
биниву ком (n.nasopalatinus) мегузарад. Дар ќисми аќиби коми сахт сўрохињои
калону хурди комї (foramen palatum majus et foramen palatina minora) љойгиранд,
ки бо воситаи онњо рагњо ва асабњои њамном мегузаранд.
Девори берунаи ковокии биниро се садафаи бинї ва се наќби биние, ки дар байни
садафњо љойгиранд, ташкил медињанд. Њангоме, ки садафањои болої ва миёна
(conchae nasalis superior eet media) ќисми устухони ѓалбершаклмебошанд, садафаи
поёни бинї (conchae nasalis inferior)- устухони мустаќилонаи људої мебошад. Дар
девори берунї сўрохињои зерин љой доранд: сўрохии болшаклу ком (foramen
sphenopalatinum), тавассути он ба ковокии шарёни болшаклу ком (a.
sphenopalatinum), асаби биниву ком (n.nasopalatinum), шохчањои аќиби бинї
(rr.nasalis posteriores) мегузарад ва сўрохињои ѓалбершакли пешу аќиб (foramen
ethmoidales anteriores et posteriores) , ки тавассути онњо ба ковокии бинї рагу
асабњои њамном мегузаранд.
Наќби болои бинї (meatus nasi superior) дар байни садафањои боло ва миёнаи бинї
љойгир аст; дар инљо њуљрачањои ѓалбершакли аќиб (cellulae ethmoidales
posteriores) кушода мешаванд.
Наќби миёнаи бинї (meatus nasi media)дар байни садафањои миёна ва поении бинї
љойгир аст; ба инљо сўрохии љавфи љабин
(apertura sinus frontalis), рахнаи љоѓи боло (hiatus maxillaris),
20
инчунин њуљрачањои ѓалбершакли пешу мобайн (cellulae ethmoidalis anteriores et
mediae) кушода мешаванд.
Наќби поёни бинї (meatus nasi inferior) дар байни садафаи поёнии бинї ва коми
сахт љойгир аст; ба инљо канали биниву ашк (canalis nasolacrimalis), ки тавассути
он аз кўли ашк (lacus lacrimalis) изофаи ашк љорї мешавад, кушода мешавад.
Девори дохилии ковокии биниро девораи бинї (septum nasi) ташкил медињад.
Девораи бинї аз ќисми устухонї ва таѓоякї иборат буда, бо устухони поза, лавњаи
перпендикулярии устухони ѓалбершакл (lamina perpendicularis ossis ethmeodalis),
таѓояки чоркунља (cartilago guagrangularis) ташкил ёфтааст. Дар бисёр њолатњо
дар ин ё он марњила каљшавии девораи бинї (deviatio septi nasi) мушоњида
мешавад. Дар мавриди зарурияти ворид кардани найчањои борик ба ковокии бинї
набояд каљшавии девораи биниро фаромўш кард, ки барои инкишоф наёфтани
яѓирњо бояд найчаро ба воситаи ковокї васеътар ворид намуд.
Деворњои ковокии бинї (рас.5-55) тавассути шохчањои берунаи хоб (a.carotis
externa) ва шарёни чашм (a.ophtalmica) бо хун таъмин мешавад.
Шарёни ѓалбершакли пешу аќиб (aa. ethmoidales anterior et posterior) дар косаи
чашм аз шарёни чашм (a.ophtalmica) људо шуда, аз косаи чашм ба ковокии бинї
тавассути сўрохии њамном (foramen ethmoidales anteriores et posteriores) ворид
мешавад.Ќисми пеши девори
латералии ковокии биниро бо хун таъмин
менамояд.
Шарёни дорзалии бинї (a.dorsalis nasi)- шохчаи шарёни чашм (a.ophtalmica) буда,
бинии берунаро бо хун таъмин менамояд.
Шарёни рухсоравї (a.facialis) аз шарёни берунии хоб (a.carotis externa) људо
мешавад. Аз шарёни рухсоравї шохчањое, ки бинии берунаро бо хун таъмин
мекунанд, мераванд.
Шарёни фонашаклу ком (a. sphenopalatina) аз шохчаи сеюми шарёни љоѓи боло
(a.maxillaris) људо шуда, ба ковокии бинї аз чуќурчаи болу ком (fossa
pterigopalatina) ба воситаи сўрохии фонашаклу ком ворид шуда, дар ќисми аќиби
он таќсим мешавад.
Шарёни поёнкашандаи ком (a. palatina descendes) низ аз шохчаи сеюми љоѓи боло
људо шуда, коми нарм ва сахтро бо хун таъмин менамояд.
Љараёни бозгашти варидї аз деворњои ковокии бинї (рас.5-56) тавассути
варидњои њамрадифи шарёнњои њамном ба самти се тараф:
1) ба сўи бофти варидии болшакл (plexus venosus pterigoideus)
ба вариди болои чашм (v.ophtalmica superior ) ва баъдан ба синуси (љайби) ѓорї
(sinus cavernosus)
ба вариди рухсоравї (a.facialis)
Дар пардаи зери луобии ковокии бинї бофти варидї мављуд аст, ки барои
гармшавии њаво њангоми нафаскашї мусоидат мекунад. Дар ќисми пеши девораи
21
бинї бофти варидї хуб инкишоф ёфтааст, ки бештар сарчашмаи хунравї буда,
инљоро минтаќаи хуншор меноманд. Руќуди варидї ва варами пардаи луобии
ковокии бинї ба махкамшавии наќби бинї мусоидат карда метавонад. Ќабули
моддањои рагтангкунанда дар ин њолат барои барќароршавии нафаскашї
тавассути бинї мусоидат менамоянд.
Асабњои шоммави (nn.olfaktorii;)- асабњои махсуси њискунанда мебошанд.
Асабњо дар луобпардаи майдони шомма (area olfactoria), ки дар њудуди сеяки
акиби садафаи болои бини љойгиранд оѓоз гирифта, ба воситаи лавњаи
ѓалбершакл ба чуќурчаи пеши косахонаи сар мегузарад.
Асабњои ѓалбершакли пешу аќиб (nn. Ethmoidales anterior et posterior) аз асаби
босира (n.oftalmicus) људо шуда, ба воситаи сўрохињои пеш ва аќиби ѓалбершакл
ба ковокии бинї ворид мешаванд ва дар ќисми пеши ковокии биниї, ки ин љо
ноњияи нафаскашї љойгир аст, ба шохањо таќсим мешаванд.
Шохањои аќиби бини (rr. Nasalis posteriores) аз гирењи болшаклу ком (ganglion
pterigopalatinum) људо шуда, тавассути сўрохии фонашакл мегузарад ва дар ќисми
аќиби ковокии бинї ба шохањо таќсим мешавад.
Асаби биниву ком (n.nasopalatinus)- ин шохаи гирењи болшаклу ком мебошад.
Асаби биниву ком ба ковокии бинї ба воситаи сўрохии фонашаклу ком ворид
шуда, ба девораи бинї мехобад ва ба ќисми пеши ковоки расида, тавассути канали
нешдандони (canalis incisivus) вориди ковокии дањон мешавад. Асаби биниву ком
девораи бинї ва пардаи луобии дањонро дар ноњияи дандонњои пеш бо асаб
таъмин менамояд.
Љавфњои наздибиниги
Девори болои љавфи љоѓи болоро сатњи чашмии љоѓи боло(facies orbitalis
maxillae) ташкил медихад. Дар ин девор љуяки канали поёнии косаи чашм (sulcus
et canalis infraorbitalis) мављуданд, ки дар онњо рагу асабњои њамном мегузаранд.
Девори поёнии љавфи љоѓи болоро шохаи дандонњонаи љоѓи боло (processus
alveolaris maxillae) ташкил медињад.
Девори беруниро ба тарафи берун барљастагии шохаи рухсоравии љоѓи боло
(processus zigomaticus maxillae) ташкил медињад.
Девори даруниро сатњи бинигии љоѓи боло (facies nasalis maxillae), садафаи
поёни бинї ва инчунин наќбњои миёна ва поёнии бинї ташкил медињанд.
Љавфи љоѓи боло бо наќби миёнаи бинї тавассути рахнаи љоѓи боло (hiatus
maxillaris), ки андозаи гуногун дошта метавонад, алоќамандї дорад.
Рахнаи љоѓи боло дар ќисми болои девораи даруни љавф љойгир аст. Поёнтар
аз рахна љайби дандонхонаи (recessus alveolaris) мављуд аст,ки дар ин љо
њангоми њайморит фасод љамъ мешавад. Уфунате, ки тавассути рахнаи љоѓи
боло вориди љавфи љоѓи боло мешавад, шароитњои мусоидро барои ташакули
худ пайдо менамояд, зеро шоридани мувофиќ барои фасод аз ин љавф аз њисоби
баланд љойгир будани он вуљуд надорад.
22
Ин њолат метавонад ба љараёни дурударози протсеси илтињоби дар љавфи љоѓи
боло оварда расонида ва дахолати љарроњиро талаб намояд.
Решањои дандонњои љоѓи боло метавонанд шохаи дандонхонаро сўрох карда
гузашта бо устухонпарда ва пардаи луобии љавфи љоѓи боло дар алоќа бошанд.
Барои њамин њам уфунати одонтогени метавонад њайморити такрорро ба вуљуд
оварад. Ё баръакс њайморит метавонад дуюмбора ба решаи дандонњои љоѓи боло
зарар расонад.
Љавфи љоѓи боло шаклњои гуногун буда метавонад: тангшуда (ба самти
кундаланги) ва васеъ. Инро њангоми гузаронидани љарроњи оиди њайморит бояд
дар хотир дошт. Бењтарин дастраскунии љарроњии љавфи хаймор-кушодани он
бавоситаи девораи пеши чуќуричаи дандони ашк (fossa canina) мебошад.
Љавфи
љоѓи боло аз
тарафи
шарёни
поёни
косаи
чашм
(a.infraorbitalis), ки аз шарёни љоѓи боло (a.maxillaris) меравад, бо хун таъмин
мешавад. Асаби поёни косаи чашм (a.infraorbitalis), ки аз асаби љоѓи боло
(n.maxillaris) људо мешавад, љавфи љоѓи болоро бо асаб таъмин мекунад.
Асаб ва шарёни поёни косаи чашм ба љўяки зери косаи чашм ва канали поёни
косаи чашм гузашта, ба асабњо ва шарёнњои пеш ва миёнаи алвеолї
(дандонхонаї) (aa. et nn. alveolares superioriores, anteriores et medii), ки тариќи
девори латералии љавф ба дандонхонањо наздик мешавад.
4. Љавфи фонашакл (sinus sphenoidales) дар чуќуричаи пайкари устухони
фонашакл (зини туркї) љой мегирад. Љавфи фонашакл љуфт буда, њарду ковокї
аз њамдигар тавассути девора људо шудаанд. Љавфи фонашакл мањдуд шудааст:
аз боло бо зини туркї, аз поён- бо устухони поза (vomer), ки ба устухони
фонашакл наздик аст, аз берун- девори пањлўии танаи устухони фонашакл, ки
дар ин љо болњои калону хурди он (ala major et ala minor) љойгиранд, аз аќиб- бо
устухони паси сар.
Аз пеш њар як љавфи фонашакл тавассути сўрохии љавфи фонашакл (apertura
sphenoidalis) ба девори болои ковокии бинї кушода мешавад. Љавфи фонашакл бо
девораи љавфи фонашакл (septum sinuum sphenoidalium), ки бештар асимметрї
љойгир аст, таќсим шудааст.
Љавф бо луобпарда густурда шуда, дар таркибаш њаво дорад. Њангоми аз
ковокии бинї ворид шудан уфунат метавонад, илтињоби он- сфеноидитро
(sphenoiditis) ба вуљуд оварад.
Њангоми сфеноидит ва њалшавии фасод дар деворањои он ба осеби
њосилањое, ки дар чуќуричаи мобайнии косахонаи сар дар наздикии љавфи
фонашакл љойгиранд: љавфи ѓорї, асаби босира, шарёни дарунии хоб, асаби
љоѓи боло оварда мерасонад.
(16) Барои дастрас намудани њипофиз њангоми амалиёти љарроњї аз ковокии
бинї ва љавфи фонашакл истифода мебаранд.
3. Љавфи љабин (sinus frontalis) – дар ѓавсии устухони пешонї дар ноњияи
камони болои абрувон љойгир аст. Андоза ва шакли љавфи љабин, ки бо
луобпарда пушида шуда, њаво дорад, гуногун буда метавонад.
Љавфи љабин чор девор дорад:
23
Девори пеш(рўйї)- ѓавстар буда, онро камони болои абрувон (arcus superciliaris)
ташкил медињад.
Девори аќиб(маѓзї)- тунук буда, онро сатњи дохилии ќисми косаи чашм ташкил
медињад. Девори поёнро сатњи косаи чашмї ва ќисми бинигии устухони пешонї
ташкил медињад. Дар ќисми бинигии устухони пешонї сўрохии љавфи љабин
(apertura sinus frontalis) љойгир аст,ки ба наќби миёнаи бинї кушода мешавад.
Девори медиалиро девораи љавфи чабин ташкил медињад.
Се намуди морфологии љавфи љабинро фарќ мекунанд:(рас.5-59)
Љавфи дурушт (скелерозшуда)- чун фазои њаво вуљуд надошта, тамоми љавф бо
моддаи ѓор-ѓори устухон пур шудааст.
Њангоми гузаронидани љарроњї оиди илтињоби љавфи љабин бояд дар хотир
дошт,ки барои ба чуќуричаи пеши косахонаи сар нафаромадан кушодани онро дар
ќисми медиалии камонњои болои абрўвон иљро намудан лозим, чунки дар
мавриди андозаи хурди љавфњо дар ќисми берунаи камони болои абрўвон, он
вуљуд надорад.
Љавфи љабин бо наќби миёнаи бинї алоќа дорад,ки аз инљо уфунати болораванда
ворид шуда, илтињоби љавфи љабинро ба вуљуд меоварад. Љавфњои рост ва
чапи љабинї тавассути девораи устухоние, ки чун ќоида асимметрї љойгир аст,
људо шудаанд.
4.Љавфњои устухони туршаклро (sinus ethmoidalis) лабиринти туршакл
ташкил медињад. Девори берунии лабиринт шакли лавњаи тунуку суфтаи косаи
чашмро (lamina orbitalis) дорад. Лабиринт аз љавфњое, ки ба воситаи деворањои
тунуки устухони људо шудаанд, иборат аст. Њамаи љавфњо ба се гўрўњ таќсим
мешаванд: пеш, миёна ва аќиб (sinus ethmoidales anteriores, mediae et posteriores).
Љавфњои пеш ва миёна ба наќби миёнаи бинї кушода шуда, љавфи аќиб ба сатњи
пеши танаи устухони фонашакл нигаронида шуда, бо наќби болои бини алоќа
дорад.Њамаи љавфњои туршакл бо пардаи луобї пўшида шуда, њавобаранд ва
шомили љараёни илтињоби мебошанд. Инчунин имконияти пањншавии уфунат
ба воситаи лавњаи туршакл ба чуќуричаи пеши косахонаи сар ба назар мерасад.
Ноњияи дањон
Ба ноњияи дањон (region oralis) лабњо бо тарќиши (роѓи) дањон ва ковокии
дањон дохил мешаванд. Ноњияи дањон аз боло бо хати уфуќие, ки аз асоси
девораи бинї гузаронида мешавад, аз поён- бо чини зериманању лаби, аз берунбо чини биниву лабие, ки бо хати амудї ба поён тавассути кунљњои дањон
меравад, мањдуд шудааст.
Роѓи (сўрохии) дањон ва лабњо
Роѓи дањон (rima oris) бо лаби боло ва поён (labium superior et labium inferior), ки
дар ноњияи кунљњои лаб (anguli oris) кафшери лабњоро (commissura labiorum) ба
вуљуд меоранд, мањдуд шудааст. Дар роѓи дањон сарњади пўст ва пардаи луобї
љойгир аст, ки намуди њошияи сурхро дорад. Сарњади пўсту луобї бо пўсти
нисбатан шаффофу шаклтаѓирнамудаи дорои рагтаъминкунии хуб мебошад,
24
пўшонида шудааст, рагњои дерма тавассути эпидермиси шаффоф намоён шуда,
ба њошия ранги сурх мебахшанд. Дар мавриди гузариш ба сатњи дохилии лабњо
пўст бо пардаи луобие, ки бо эпителия серќабати њамвори шохнашаванда пўшида
шудааст,мегузарад.
Лабњои дањон (labia oris) сохти ќабатии зеринро дорад:
Пўсти (cutis) тунук , ѓадудњои араќї, чарбї ва муйњоро дорад. Пўшиши мўин дар
мардњо ба назар мерасад
Ниёми сатњи (fascia superficialis) аз бофтаи васлкунандаи лифї (волокнистая)
иборат буда, пўстро бо мушак мепайвандад.
Ќабати мушакиро мушаки мудаввари дањон (m.orbicularis oris) ва мушакњое, ки
аз ноњияњои њамсоя даромада бо он печ мешаванд, ташкил медињанд. (Рас. 5-60)
Мушаки калон ва хурди рухсора (mm. Zygomaticus major et minor), мушаки лаби
болоро бардоранда (m.levator labii superioris), мушаки лаби боло ва боли биниро
бардоранда (m.levator labii superioris alaque nasi), мушаки кунљи дањонро
бардоранда (m.levator anguli oris) дар лаби боло љойгиранд.
Мушаки кунљи дањонро поёнкашанда (m.depressor angulis oris), мушаки лаби
поёнро поёнкашанда (m.depressor labii inferioris) дар лаби поён љойгиранд.
Пояи зери луобпарда (зеримухотї) аз бофтаи васлкунандаи серковок иборат буда,
ѓадудчањои луобии лабро (glandulae labriales) дорад. Дар пояи зери луобпарда
шарёни боло ва поёни лаб (aa.labiales superior et inferior) бо њамроњи рагњои
њамном мегузарад.
Пардаи луобии лабњо (tunica mucosa) дар миёнљои гузаргоњњо лаљомаки
лабњоро (frenulum labii superior et inferior) ташкил мекунад.
2. Боасабтаъминкуни. Пўст ва пардаи луобии лаби боло бо шохчањои лаби
болои асаби поёни косаи чашм (rr. labialis superiors n. infraorbitaies) ва лаби поёнбо шохчањои лаби поёнии асаби зериманањ (rr.labiales inferiors n.mentales) бо асаб
таъмин мешаванд. Мушакњои ин ноњия бо шохањои лунљии асаби рухсоравї
(rr.buccales n.faciales) бо асаб таъмин мешаванд.
3.Љараёни бозгашти лимфа аз лаби боло ва ќисми поён тавассути гирењи
лунљи (nodus buccinatorius), гирењњои лимфатикии зери љоѓи поён (nodi
lymphatici submandibulares) амалї мегардад,ки аз ќисми мобайнии лаби поён- ба
гирењњои лимфатикии зери манањ (nodi lymphatici submentales)ворид мегарданд.
Ковокии дањон.
Ковокии дањон(cavitas oris) аз ду ќисм: дањлези дањон ва ковокии аслии дањон
иборат аст.
1.Дањлези дањон (рас 5-61, 5-62) фазои тарќишмонанду наълшакл буда, аз берун
бо лунљњо(buccae), лабњои боло ва поён(labium superior et inferior) ва тарќиши
дањон(rima oris), аз дарун- бо дандонњо(dentis) ва милкњо(gingivae),яъне
луобпардае,ки шохањои алвеолии љоѓи боло(processus alveolaril maxillae) ва
ќисми алвеолии љоѓи поёнро(pars alveolaris mandibulae) мепўшонад, муњдуд
шудааст. Пардаи луобии милкњо камњаракат мебошад, чунки дар устухонпарда
мустањкам шудааст ва дар ин љо пояи зери пардаи луоби вуљуд надорад.
25
Њангоми аз лабњо ба милкњо гузаштани пардаи луоби гумбазњои дањлези
дањон њосил мешавад. Ба гумбази болои дањлези дањон дар баробари чуќурчаи
дандони ашк(fossa canina), танаи чарбии лунљњо(corpus adiposum buccae) хоб
меравад. Дар гумбази поёни дањлези дањон дар зери пардаи луоби дар баробари
дандонњои 3-4 поён сўрохии зериманањ (foramem mentalae) љойгир аст,ки ба
воситаи он бандчаи рагиву асабии њамном мегузарад.
Байни лабњо ва мушакњо бо хати мобайни чинњои пардаи луобилаљомакњои
боло ва поёни лабњо мављуданд(frenulum labii superior et inferioris).
Дар пардаи луобии лунљњо дар баробари дандони калони курсии 1 ё 2 боло
пистонаки ѓадуди баногуш (papilla parotidea) љойгир буда, ба ин љо маљрои
ѓадуди (ductus parotideus) баногуш кушода мешавад.
Њангоми ба њамдигар расидани дандонњо дањлези дањон ба воситаи ковокии
байни дандонњои аќиби курсї ва чини пардаи луобї,ки онро дарзи болшаклу љоѓи
поён (raphe pterygomandibularis) – љои пайвасти мушаки лунљ бо констритори
њалќ мањз, бо ковокии аслии дањон алоќа дорад.
Њар як дандон аз ѓилофаки дандон (carona dentis) ва решаи дандон (radix dentis)
иборат аст. Решаи дандон дар њубобчаи (алвеолаи) дандон(aiveoli dentis) љойгар
аст.
Массаи асосии дандонро моддаи ивазшудаи устухони-дентин ташкил медињад.
Гарданак ва решаи дандон бо семент пўшида шудааст. Байни семент ва алвеолаи
дандон периодонт мављуд аст. Ковокие, ки дар дохили ѓилофак мебошад, аз маѓз
(пулпа)-и дандон пур буда, аз нугњои асаби, рагњои хунгард ва лимфатики бой
аст. Ковоки оњиста-оњиста ба гарданак ва решаи дандон мегузарад ва ба канали
решаи дандон мубаддал мегардад. Ба ин канал тавассути сўрохии нуги
дандон(foramen apicis dentis), рагњо ва асабњо ворид мешаванд. Вобаста ба ваќти
баромадан дандонњои шир (dentis decidui) ва дандонњои доимї (dentis
permanentes)-ро фарќ мекунанад.
Шумораи дандонњои шир баробари 20 адад аст (рас 5-65).
Формулаи онњо: II-I-0-II, яъне дандони пеш (буранда) (dentes incisivi) аз њар ду
тараф адади ашкњо (dentes canini), 1 адади дандонњои курсии хурд (dentes
premolares)мављуд нестанд ва дандонњои курсии калон (dentes molares) 2 адади.
Мухлати баромадани дандонњои шир: дандонњои медиалии пеш (буранда) – дар
6-8 моњаги, дандонњои латералии пеш (буранда) – дар 7-8 моњаги, дандонњои
курсии пеш – дар 12-15 моњаги, дандонњои ашк – дар 15-20 моњаги, дандонњои
курсии аќиб – дар 20-24 моњаги.
Формулаи дандонњои доими; 2-1-2-3, яъне дандонхои пеш (буранда) (dentes
incisivi) аз тараф 2-адад, ашк 1 адад, курсии хурд 1адад ва курсии калон 3 адад.
Шумораи умумии дандонњои доими – меъёр 32 адад мебошанд. Бисери ваќт
дандонњои 8-ум, дандонњои аќл (dentes serotini) тамоман инкишоф намеёбад ва
дар ин маврид шумораи умумии дандонњо 28 адад мебошад (расми 5-66).
26
Дандонњои катори боло каме ба пеш ва ба берун хамида, камони дандони љоѓи
боло (arcus dentalis superior)ташкил медињанд, ки шакли эллиптикиро дорад.
Дандонњои катори поён камони дандонњои љоѓи поёнро (arcus dentalis inferior)
ташкил медињанд, ки шакли парабалитикиро дорад. Дандонњои курсии поён каме
ба дарун хамида (нигаронида) шудаанд. Муносибати байни ќатори дандонњои
боло бо ќатори дандонњои поёнро артикулятсия ё прикус меноманд. Њангоми
прикуси одди дандонњои бурандаи боло 1-2 мм дар пеши дандонњои бурандаи
поён ва дандонњои курсии калон бошад, каме латералитар аз дандонњои курси
поён љойгиранд.
Хамидани ќатори дандонњои ба пеш, пањлуро ва бо хати амуди метавонанд
прикуси паталогиро ба вуљуд оваранд.
Ќайд намудан зарур аст, ки дандонњои курсии хурди боло ва дандони курсии
калони 1-ум бо нуги решањои худ шохаи алвеоляри (њубобчави)-ро сўрох
намуда, ба љавфи љоѓи боло хеле наздик мешаванд.Дар бораи њамин њам
периодонтити ин дандонњо метавонад ба њайморити одонтогени ориза ёбад. Ё
баръакс , њангоми њайморит сироятнокии дуюми решањои дандонњо ба вуљуд
оянд. Бояд дар хотир дошт, ки дохилшавии уфунат ба периодонт бо инкишофи
периодонтит метавонад натанњо ба воситаи канали решагї ба вуљуд ояд, балки бо
роњи маргинали (канори), яъне фазои байни дандон ва девори алвеолии атрофи
он низ метавонад ба вуљуд ояд.
Хунтаъминшави
Дандонњои љоѓи боло аз шарёни љоѓи боло ( a. Maxillaris) бо хун таъмин
мешаванд. Аз шарёни љоѓи боло дар чуќурчаи зери чакка шарёнњои болоиву
аќиби алвеоляри (aa. Alveolares superiors posteriors), ки бо воситаи сўрохии
алвеоляри дар дунги љоѓи боло ба дандонњои аќиби боло наздик мешаванд, људо
мешавад.
Барои дандонњои пеши (буранда) љоѓи боло шохањои шарёни поёнии косаи
чашм (a.infraorbitalis)- шарёнњои болоии пеш ва миёни (aa.alveolares superiors
anteriores) људо мешаванд.
-дандонњои љоѓи поёнро шарёни алвеолярии поён (a.alveolaris inferior), ки шохаи
буриши якуми шарёни љоѓи боло буда, ба канали љоѓи поён ворид мешавад ва
бо хун таъмин мекунад. Шохаи охирини шарёни алвеоляри поён {шарёни
зериманањ(a.mentalis)} ба минтаќаи зериманањ ба воситаи сўрохии њамном
мебарояд.
Бо асаб таъминшавии дандонњо аз тарафи шохаи асаби љоѓи боло (n.maxillaris) ва
асаби љоѓи поён (n.trigeminus) мебошад, ба анљом мерасад.
-бофти асабии боло дандонро (plexus dentalis superior) се гўруњ шохањои асаби
љоѓи боло ташкил медихад.
Шохчањои болои алвеолии аќиби асабњо (rr.alveolares superiores posterioris) ба
воситаи сўрохии алвеоли (foramina alveolare) ба дунги љоѓи боло (tuber maxillae)
ворид мешавад ва бо каналњои алвеоли (canales alveolares) ба решањои
дандонњои курсии калон мерасонад.
27
Шохчањои болои алвеолии миёна (rr.alveolares superiorеs anteriores) аз асаби
поёни косаи чашм (n.infraorbitalis) људо мешавад ва ба воситаи сўрохињои хурд
дар сатњи поёни љўяки зери косаи чашм ба дандонњои курсии хурд мерасад.
Шохчањои боло алвеолии пеш (rr.acveolares superiors anteriores) низ аз асаби
поёни косаи чашм рафта, ба сўи дандоњои пеш равон мешавад.
-Бофти асабии дандони поёнрав (plexus dentalis inferior) шохронии асаби алвеолии
поёнро (n.alveolaris inferior) ташкил медихад. Ин асаб баваситаи сўрохии љоѓи
поён (foramen mandibulae) вориди канали љоѓи поён мешавад.
Коми нарм ва сахт. Коми сахт ва нарм девораи болои ковокии аслии дањонро
ташкил медињанд.(расми 5-67).
Коми сахт (palatum durum)-ковокии аслии дањонро аз ковокии бини људо
менамояд.Коми сахтро аз пеш ва берун шохаи алвеоли(њубоби) ињота
намудааст,ки аз шохчањои коми љоѓи болои њарду тараф (procesus palatinum
maxillae) ва ду лавњачаи уфуќии устухони ком (lamina horizontalis ossis palatine)
иборат буда, ки дар ваќти якљояшавиашон дарзи комро (raphe palatini) њосил
менамоянд.
Дар пеши миёнаи коми сахт канали назди дандони буранда (canalis
incisivus) љойгир шудааст . Дар ќисми ќафои коми сахт, дар назди шохчаи
алвеоли, сатњи дандони 8-уми боло сўрохињои калон ва хурди ком ( for
palatinum majus et for . palatina minora )љойгир шудаанд. Дар зери пардаи
луобии коми сахт
насљ вуљуд надорад : пардаи луобии коми сахт бо
пардаи болои устухон мустањкам ( устувор ) пайваст шудааст. Дар ќисми
пеши коми сахт пардаи луоби чинњои кундаланг рахро њосил мекунанд
(plicae palatinae transversae). Дар болои канали буранда, дар пардаи луоби
пистончаи буранда ( papilla incisive ) воќеъ гардидааст. Дар ќисми паси
(кафои) коми сахт , дар ќитъаи сўрохињои ком насљи
ковок љойгир
шудааст , барои њамин дар ин љо пардаи луоби андаке њаракаткунанда
мебошад.
Коми нарм ( palatum molle) –идомаи коми сахт, ковокии аслии дањонро аз
њалќбинї људо мекунад. Коми нарм –зери чинњои пардаи луоби ин гўруњи
мушакњо љойгир шудаанд : ( расми 5-68 ) .
Мушаки пешпардаи комро тарангкунанда ( m . tensor veli palatine ) аз ќисми
таѓоякии найчаи сомеа ( pars cortilaginea tubae auditivae ) ва неши устухони
фонашакл ( spina osis sphnoidalis ) ибтидо гирифта , ба поён равона шуда, аз
чангаки шохчаи болшакли ( hamulus pterygoideus ) ин устухон хам гашта, ба
апонервози ком (uponeurosis palatine) мечаспад. Дар ваќти кашишхўри мушак
апонервози комро таранг карда ,найчаи сомеаро васеъ мекунад .
Мушаки пешпардаи комро бардоранда (m.levator veli palatini), дохилтар аз
мушаки пешномбаршуда љойгир шудааст. Мушак аз ањромаки устухони чаккаю
28
ќисми таѓоякии найчаи сомеа ибтидо ёфта ба апонервози коми сахт мечаспад. Дар
вакти кашишхури коми нармро боло бардошта , њалќбиниро људо карда ва
найчаи сомеаро мекушояд.
Мушаки забонак (m.uvulae) –аз апонервози ком ва ќисми паси бинї сар шуда, ба
пардаи луобии забонак мечаспад. Дар вакти кашишхурии мушак аз як тараф
забонакро ба тарафи худ мекашад, дар њолати кашишхури аз ду тараф забонак
кутоњ мешавад.
Мушаки кому забон (m.palatoglоssus) –аз апонервози ком ибтидо ёфта, тарафи
поён равона шуда, ба камонакњои њамном даромада, ба тарафи медиали забон
тоб хурда, бо мушаки њамноми худ аз тарафи дигар часпида, њалќаи мушаки
њосил мекунад, ки дар ваќти кашишхурии он њалќум мањкам гардида , ковокии
дањон аз њалќ људо мешавад.
Мушаки кому њалќ (m.palatopharyngeus): мисли мушаки дар боло зикршуда аз
апорнервози ком ибтидо ёфта,тарафи поён равон шуда, дар камонаки њамноми
худ ва сарњади девори паси њалќ ба мушаки тазъиќдињандаи њалќ мечаспад. Дар
ваќти кашишхури коми нарм поён фаромада, њалќумро танг ва камонакњои комуњалќиро бо њамдигар наздик мекунад.
Шарёни поёнрави ком (a.palatina descendens)—шохчаи артерияи љоѓи боло буда
(a.maxillaris),ба ком артерияњои калон ва хурди ком (a.palatina majoret
aa.pal.minores) меронад, ки аз сўрохињои њамноми худ мебароянд. Шарёни
калони ком дар љўяки байни шохчањои коми ва алвеолии љоѓи боло хоб рафта,
ба тарафи пеш равона шуда, коми сахтро бо хун таъмин мекунад. Шарёнњои
хурди ком дар мавзъеи коми нарм шохчањо меронанд. Дар ваќти гузаронидани
амалиёти уранопластики бо бањонаи камбудии модарзоди коми сахт ва нарм ин
рагњоро (шарёнњоро) бояд њифз намуд, чунки љароњат бардоштани онњо
мумкин аст,ки ба мурдани малофа (лоскут) оварда расонад.
Шарёни болорави ком (a.palatina ascendens) ва шохчаи бодомакњои ком
(r.tonsillais),ки аз шарёни рўй (a.facialis) мебароянд, коми нармро бо худ таъмин
мекунанд.
Љоришавии хун яъне хуни вариди аз ком равона мешавад,ба бофти варидии
болшакл ва њалќ (plexus pterygoideus et pharyngeus).
Асабронии њисётии ком дар ќисми пеши ба воситаи шохчањои гирењи болу
ком(gang.pterigopalatinum),асаби калони ком(n.palatinus major) ва асаби кому бини
(n.nasopalatinus)таъмин шудааст. Ќисми ќафои ком асаброниаш аз бофти
њалќи(plexus pharнngeus),ки дар ин љо дохил мешаванд, шохчањои њалќии асаби
забону њалќ (rr.pharyngei n.glossophryngei), асаби гумроњ ( rr.pharyngei n.vagi),
,
шохчањои
гулую
њалќии
болои
таннаи
симпатикии
гардан
(rr.laryngopharyngei)таъмин мешавад. Мушаки пешпардаи тарангкунандаи комро
(m.tensor veli palatini)-асаброниаш аз шохчаи асаби љоѓи поён мебошад.
Боќимонда мушакњои коми нарм
асаброниашон аз бофти њалќи (plexus
pharyngeus) мебошанд.
Љоришавии лимфа аз коми нарм ба гирењњои лимфатикии пасињалќи (nodi
lynphatici retropharyngeus) мебошад .
29
Ќаъри ковокии аслии дањонро њосил мекунад, диафрагмаи дањон(diafragmaris),ки
у дар байни ковокии аслии дањон ва бофтањои мулоими ќитъаи болои зери
забонии гардан сарњад ба њисоб меравад(regio suprabyoideo).Диафрагмаи
дањонро мушаки љоѓу зери забон (m.mylohyoideus) њосил мекунад.(расми 570,571)Ў аз хати љоѓу зери забон (linea mylohyoidea) ибтидо ёфта, дар сатњи дарунии
љоѓи поён нахњои он ба хати миёнаги наздик омада, бо нахњои рубаруи худ
пайваст шуда, пайинро (raphe ) таъсис мекунанд. Ќисмњои (нахњои)аќиби њарду
мушак ба пайкари зери забон (os hyoideum)пайваст мешаванд. Ќайд кардан лозим
аст, ки хатти љоѓу зери забон бо решањои поёни дандонњои пеши(буранда),ашк
ва дандонњои курсии хурд мегузарад,вале нуги решањои дандонњои калони
курси
бошанд,
аз
поёни
ин
хат
љойгианд.
Њамин
тариќ
устухоншикан(остеомиелит)дар ќитъаи пеши дандонњо бо носози мисли дабилаи
секунљаи зери љоѓи .Аз болои диафрагмаи дањон мушаки манању зери забон
(m.geniohyoideus)љойгир шудааст,ки аз неши манањи (spina mentalis)љоѓи поён
сар шуда, ба пайкари устухони зери забон пайваст мешавад. Болотар забон ва
ќитъаи зери забон љойгир шудааст.
Забон(lingua)(расми 5-72)реша(radix linguae),тана(corpus linguae)ва ќулла(opex
linguae)дорад.Ба ѓайр аз ин дар забон сатњи болои(пушти забон(dorsum linguae))
сатњи поёнии забон(focies inferior linguae)ва ду канори забон(margo linguae) дида
мешавад.Решаи забон аз танааш ба воситаи љўяки сарњади (sulcus terminalis)људо
шудааст.Сарњади муаян байни тана ва ќуллаи забон вуљуд надорад.
Асоси забонро мушакњои устухони ва шахсии забон ташкил медињад. (расм. 573).
Ба мушакњои устухони ин гўруњи чунин мушакњо дохил мешаванд.
Мушаки зери манању забон(m.genioglossus.)-аз пайкари зери манањи љоѓи поён
ибтидо ёфта, дар сатњи поёни забон таќсим шуда, ба канорњои у мечаспад. Дар
ваќти кашишхурии мушак решаи забон ба пеш њаракат карда, забонро аз ковокии
дањон ба берун мебарорад.
Мушаки зери забону забони ( m.hyoglossus) аз шохи калони устухони зери забони
(cornua majora ossis hyoidei) ибтидо гирифта дар поён ба решаи забон тоб
мехурад(мепечад).Дар ваќти кашишхури решаи забон ба ќафо њаракат карда,
забонро ба ковокии дањон медарорад.
Мушаки дарфшу забони (m.styloglossus)-аз шохчаи дарафшмонанд ибтидо
гирифта, дар сатњњои канории решаи забон мепечад; забонро ба ќафо ва боло
(ба боло нигаред).
.
Мушакњои аслии забон-ин нахњои мушакии худи забон,ки мисли бандчањо бо
њамдигар печида, аз худи забон ибтидо ёфта, ба худи он ба охир мерасанд.Ба ин
гурухи мушакњо дохил мешаванд:
Мушаки дарозруяи болои дањон (m.longitudinalis sup.linguae)-ба пардаи луобии
руй ва нуги забон мечаспад.
30
Мушаки дарозруяи поёни забон (m.longitudinalis inf.linguae)дар наздикии сатњи
поёнии забон аз пањлуи мушаки зери манању забон љойгир шудааст;дар пардаи
луобии пушт ва нуги забон мечаспад .
Мушаки кундаланги забон (m.transversus linguae)-мисли бандчањои људогона аз
сутуни забон то пардаи луобии бехи забон тул кашидааст.
Мушаки амудии забон(m.verticalis linguae)-мисли бандчањои људогона аз сатњи
поёнии забон ба рўи он меояд.
Пардаи луобии тана ва нуги забон аз тарафи рўяш шахшул буда,ки аз
пистонакњои зоиќа вобастагї дорад.Пистонакњои ришташакл (papillae filiformes)аз њама хурд ,пистонакњои замбуруѓшакл (papillae fungiformes)начандон калон
,пистонакњои новашакл (papillae vallatae)бо ѓалтакча ињота шуда ва пистонакњои
баргшакл(papillae poliatae) дида мешаванд.Пистонакњои ришташакл дар ќисмњои
забон,пистонакњои занбуруѓшакл бо миќдори кам дар байни пистонакњои
ришташакл асосан дар бех ва нуги забон,пистонакњои баргшакл дар
пањлуњояш,пистонакњои новашакл(9-12 пистонак) пеш аз сарњади байни тана ва
решаи забон дида мешаванд.
Дар миёнахатти рўи забон дар назди кунљи байни тана ва решаи забон сўрохии
сарбаста(f.caecum)вуљуд дорад,ки он охири маљрои ба таназул гирифташудаи
ѓадуди сипаршакли забон аст.Дар ваќти мањкам нашудани ин маљро дар
миёнахатти гардан носур(свиш) пайдо мешавад.
Аз решаи забон ба гулўпўшак чини мобайнии забону гулўпўшак (plica
glossoepiglotica mediana) равона шудааст.Аз пањлўњои он чинњои пахлўи(plica
glossoepiglotica lateralis)чойгир шудаанд.Дар миёни чини забону гулўпўшак ва
чини пањлўи чуќуричаи гулўпўшак (valvula epiglotica)љойгир шудааст.Пардаи
луоби сатњи поёнии забон аз мушакњояш ба воситаи насљи ковок људо
шуда,чини бахроми њосил менамояд.
Бохунтаъминкунии забон ба воситаи шарёнии забон(a.lingualis)мебошад. Шарёни
забон дар секунљаи хобби (trigonum caroticum) аз шарёни берунаи хоб(a.carotis
externa)ибтидо ёфта, зери шикамчаи аќиби мушаки душикамчадор(venter pos.m.
digastrici),миёни мушаки зери забону забони(m.hyoglossus)ва мушаки
тазъикдихандаи миёнаи њалќ(m.constrictor faringis medius) дар ноњияи секунљаи
забони(trigonum linguae) (секунљаи Пирагов) хоб меравад. Шабакаи раги забон
бисёр буда,дар ваќти љарроњат ва амалияњои љарроњи, мумкин аст,ки ба
хунравии калон оварда расонад.Бо њамин сабаб дар ваќти амалияњои
забон,шарёни забонро(a.lingualis)дар ноњияи секунљаи забон ё ки танаи асосии
шарёни берунаи хобро(a.carotis externa) дар секунљаи хоб мебанданд.Шарёни
забон аз худ шохчањо меронад:
Шохчањои аќиби забон (r.dorsalis linguae)(онњо 2-3то) бо хун решаи забонро
таъмин мекунанд.
Шарёни зери забон(a.sublingualis)-аз пеши маљрои ѓадуди зери љоѓи поён
хобида,миёни мушаки зери љоѓу забон( m.mylohyoideus) ва ѓадуди зери забон
мегузарад. Шарёни мушакњои устухонии забонро аз сатњи поёнашон ва пардаи
луобии ќаъри ковокии дањонро бо хун таъмин мекунад.
31
Шарёни амиќи забон(a.profunda linguae)-давоми танаи асосии шарёни забон ба
њисоб меравад. Шарёни амиќи забон ба ѓафсии забон даромада, дар миёни
мушакњои
дарозруяи
болою
поён
ва
мушаки
зери
манању
забон(m.genioglossus)мехобад; ќитъањои амиќи забонро бо хун таъмин менамояд.
Љоришавии хун аз забон ба воситаи варидњои њамном мешаванд.Вариди
забон(v.lingualis) дар вариди зери љоѓи поён(v.retromandibularis) ё ки дар вариди
юѓшакли даруни(v.jugularis interna) меафтанд.
Љоришавии лимфа аз нуги забон ба гирењњои лимфатикии зери манањ(nodi
limphatico submentalis) аз танаи забон ба гирењњои лимфатикии зери љоѓи
поён(nodi limphatico submandibulares)аз решаи забон ба гирењњои амиќи
лимфатикии гардан(nodi limphatici cervicales profunda)мебошанд.(расми5-74)
Асаби забон(n.lingualis)-шохчаи асаби љоѓи поён (n.mandibularis) ба њисоб
меравад.Асаби забон њиссёти дарди,њарорати ва зоиќаро дар се ду њиссаи пеши
забон таъмин мекунад.
Тори наќорави(chorda tympani) давоми асаби миёна (n.intermedius) мебошад. Тори
наќорави аз асаби рўй дар канали рўй људо шуда,ба воситаи ковокии наќорави
гузашта, ба асоси берунаи косахонаи сар аз тарќиши наќораю сангин(fissura
petrotympanica) баромада, ба асоси забон пайваст мешавад. Тори наќорави
њиcсиёти зоиќаро дар ду њиссаи пеши забон таъмин карда,аз он љумла дар
таркиби худ нахњои парасимпатикї дорад,
ѓадуди зери љоѓи поён ва зери
забонро бо асаб таъмин мекунад.
Асаби забону њалќ(n.glossopharingeus)-љуфти 9-уми асаби маѓзи сар мебошад.
Асаби забону њалќ аз берун ва поён мушаки дарафшу њалќро(m.stylopharingeus)
печонда, ба таркиби забон дохил шуда,њиссиёти зоиќаро дар пистонакњои
новашакл(papilla vallatae) ва ќисми паси забон таъмин мекунад.
Асаби болоии гулў (n.laryngeus superior) аз асаби гумроњ(n.vagus) људо
шуда,асабронии њиссиётиро дар решаи забон таъмин мекунад.
Асаби зери забон(n.hypoglossuss) љуфти 12-уми асаби маѓзи сар, ба ѓафсии забон
Ноњияи зери забон.
Аз сатњи поёнии забон пардаи луоби ба ноњияи зери забон ва баъд ба милки
дандонњо мегузарад.Дар хатти миёнаи пардаи луобии чини дарозруя лаљомаки
забон(frenulum linguae) љойгир шудааст.Дар ноњияи зери забон пардаи луоби
чини зери забон (plica sublingualis) њосил мекунад,ки ба самти кундаланги равона
мешавад.Дар нуќтаи буриши лачомаки забон бочини зери забон, пистонаки зери
забон(caruncula sublingualis) љойгир шудааст.
Миёни пардаи луобии ноњияи зери забон(ќаъри ковокии дањон) ва мушаки љоѓу
зери забон насљи гирдкардаи ѓадуди зери забон(gl.sublingualis) љойгир
шудааст.(расми 5-75). Тарашуњи ѓадуди зери забон ба воситаи маљрои калони
ѓадуди зери забон(ductus sublingualis major),ки дар пистонаки зери забон ва ба
воситаи маљрои хурди ѓадуди зери забон (ductus sublingualis minors),ки дар чини
зери азбон кушода мешаванд, љори мешавад
Дар канори аќиби мушаки љоѓу зери забон,таќрибан дар баробари дандони аќл
насљи зери забон љойгир шудааст,ки бо насљи секунљаи зери љоѓи алоќа дорад.
32
Дар ин љо миёни мушаки зери забонузабон(m.hyoglossus) ва мушаки љоѓу-зери
забон(m.mylohyoideus) ба ноњияи зери забон маљрои зери љоѓи поён(ductus
submandibularis),асаби зери забон (n.hypoglossus),асаби забон (n.lingualis) ва
вариди забон (v.lingualis) дохил мешаванд.
Маљрои зери љоѓи поён (ductus submandibularis) канори аќиби мушаки љоѓу зери
забонро (m.mylohyoideus) печонда,ба тарафи медиалии ѓдуди луобии зери забон
бо њамроњии маљрои калони зери забон (ductus sublingualis major) кушода
мешавад. Бо њамроњии маљрои зери љоѓи поён дар канори болои мушаки љоѓу
зери забон, инчунин шохчаи пеши ѓадуди луобии зери љоѓ метавонад гузарад.
Асаби забон(n.lingualis),(расми5-76):дар ноњияи ќаъри ковокии дањон зери
пардаи луоби,берунтар аз маљрои зери љоѓи љойгир шуда,забонро печонда ба
сатњи поёниаш равона шудааст.
Венаи
забон(v.lingualis),(расми5-76):бо
њамроњии
асаби
зери
забон
(n.hypoglossus) поёнтар ва дарунтар аз маљрои зери љоѓи поён, ба сатњи поёнии
забон мегузарад,ки ин варидро аз рўйи пардаи луоби берунтар аз лаљомаки забон
дидан мумкин аст.
Шарёни забон(a.lingualis),(ниг. Ба расми 5-76); миёни мушаки зери забону-забон
(m.hyoglossus) ва зери манању-забон(m.genioglossus) мегузарад.Дар роњ аз
шарёни забон, шарёни зери забон мебарояд,ки дар ќаъри ковокии забон ба самти
пеш равона шудааст ва шарёни амиќи забон,ки ба сатњи поёни забон ва мушаки
дарозрўяи забон мегузарад.
нарм(palatum molle) ва забонак(uvule),аз пањлўњо-камонакњои забони ва кому
њалќи (arcus palatoglossus et palatopharyngeus),аз поён решаи забон(radix linguae)
ињота намудаанд.Миёни камонакњои коми чуќуричањои бодомакњо(fossa
tonsillaris) љойгир шудаанд.Бодомаки ком- ин тудаи бофтаи ѓуншудаи лимфави,ки
андозаашон то2-2,5см мебошад.Бодомаки ком ба мушаки тазъиќдињандаи болои
њалќ мустањкам шуда,дар рўи худ чуќурчањо (криптњо)(cryptae tonsillares)
дорад,ки шароитро барои инкишофи уфунат фароњам меоварад. Дар сатњи аќиби
решаи забон тудаи тоќи бофтаи лимфави,ки бодомаки забон ном дорад, воќеъ
гардидааст. Њамин тариќ, ин њосилањо ба таркиби њалќаи лимфоэпителиалии
Пирагов,ки аз шаш бодомак иборат аст, дохил мешаванд: ду бодомаки ком(tonsila
palatine),як бодомаки њалќ (t.pharyngea), як бодомаки забон (t.lingualis),ва ду
бодомаки найи сомеа (t.tubaria),ки дар сўрохии њалќи найи сомеа воќеъ
гардидааст.
Ноњияи зери манањ(region mentalis) аз лаби поён ба воситаи чини зери манањулаби(sulcus mento-labialis) људо шуда,аз поён канори љоѓи поён,аз берун хатњои
амуди,ки аз кунљи лабњо ба поён фаромадаанд, ињота намудааст.Дар ноњияи
зери манањ ин ќабатњо вуљуд доранд:
33
Пўст (cutis) мисли рўйпуши муллоими косахонаи маѓзи сар ба кабати амиќи
нањию-мушаки зич пайваст буда, дар мардњо бо муй пушида шудааст. Пўст ба
воситаи асаби зери манањ (n.mentalis) бо асаб таъмин мешавад.
Ќабати мушакию-нахи (stratum musculo-fasciale). Дар ин ќабат, ин њосилањоро
дидан мумкин аст:
Мушакњои мимики (киёфабози) :мушаки кунљи дањонро поёнкашанда
(m.depressor anguli oris), мушаки кундаланги зери манањ(m.transversus menti),
мушаки лаби поёнро поёнкашанда (m.depressor labii inf.) ва мушаки зери манањ
(m. Mentalis).
Шохчаи канории љоѓи поёнии асаби рўй (ramus marginalis mandibulae n.facialis),ки
мушакњои мимикиро бо асаб таъмин менамояд.
Рагњо ва асабњои зери манањ (a,v.et n.mentalis),ки бохунтаъминкуни ва бо асаб
таъминкунии њиссиётиро дар ин ноњия таъмин мекунанд.
Пардаи рўи устухон (periosteum).
Танаи љоѓи поён (corpus mandibulae) дар баробари дандони курсии дуюм,
сўрохии зери манањ (foramen mentale) љойгир аст,ки ба воситаи он ба ноњияи
косаи чашм.
Ноњияи поёни косаи чашм (regio infraorlitalis) ба чуќуричаи дандони ашк(fossa
canina) мувофиќ меояд ,ки аз пеш онро љавфи љоѓи боло ињота
намудааст.Ноњияи зери (поёни) косаи чашмро аз боло канори зери косаи чашм
(margo infraorbitalis), аз поён асоси лабњои боло,ки дар баробари гумбази болоии
даромадгоњи дањон ,аз берун дарзи
рухсараю љоѓи боло (sutura
zygomaticomaxilaris) ,аз дарун боли бини (ala nasi)мањдуд кардаанд.
Ќабатњои ноњияи зери косаи чашм
Пўст(cutis)тунук, ёзанда бо таъсири њаяљон ва баланд гардидани харорати бадан
ба осони сурх мешавад.
Fуншудаи чарб (panniculus adiposus) хеле хуб намудор буда, њаракати пўстро
таъмин менамояд .
Ќабати болоии мушакњои мимики.
Мањали поёни кисми чашмии мушаки мудаввари чашмро (pars orbitalis
m.orbicularis oculi ) ќисми болоии ноњияи зери косаи чашм ишѓол намудааст.
Мушаки болокашандаи лаби боло ва боли бинї (m.levator labii superioris alaegue
nasi ) ,ќисми поёну медиалии ноњияи зери косаи чашмро ињота намудааст.
Мушаки болокашандаи лаби боло(m.levator labii superioris ) ќисми миёнаи ноњияи
зери косаи чашмро ињота намудааст.
Мушаки хурди рухсора (m.zygomaticus minor) ќисми поёну латералии ноњияи
зери косаи чашмро ишѓол намудааст.
Дар болои ќабати рўякии мушак
шарёни ва вариди кунљи (a.et
v.angularis),шохчањои лунчи ва рухсоравии асаби рўй(rami zygomatici et buccales
n.facialis) хобидаанд.(расми 5-77).
Вариди кунљи дар ноњияи куљи медиалии чашм бо варидњои болоиѓарѓарави
(v.supratrochleares) ,болои косаи чашми (v.supraorbitalis) ва вариди болои чашм
34
(v.ophthalmica superior) анастомоз њосил мекунад. Вариди кунљи ба самти поён ва
латерали равона шуда, ноњияи зери косаи чашмро бо хати диагнали мебурад.
Шарёни кунљи ба сарњади поёнии ва медиалии ноњияи зери косаи чашм
мегузарад.
Шохчањои лунчи ва рухсоравии асаби рўй ба ноњияи зери косаи чашм аз ноњияи
лунљ ва рухсора бо самти гаризонтали омада расидаанд.
Ќабати амиќи мушакњои мимикиро ташкил медињанд:мушаки болокашандаи
кунчи дањон(m.levator anguli oris) ва мушаки лунљ(m.buccalis).
Сатњи пеши љоѓи боло(facies anterior maxile) бо чуќуричаи дандони ашк(fossa
canina) ва сурохии зери косаи чашм(f.infraorbitalis).Ба воситаи сурохии зери косаи
чашм ба чукуричаи ашки,раг ва асабњои зери косаи чашм (a.v, et n.infraorbitalis)
мегузаранд.Рагњои зери косаи чашми бофтањои нарми чуќуричаи ашкро бо хун
таъмин менамоянд.Шохчаи асаби зери косаи чашм пўстро аз пилки поён то
лабњои боло бо асаб таъмин мекунад.
Ноњияи рухсора
Сарњадњои ноњияи рухсора (region zygomatica) ба сарњадњои устухони рухсора
рост омада, ба осони палмосида мешаванд. Ноњияи рухсора сарњадњои худро
дорад: аз боло-канори поёнии косаи чашм ва аќибу болоии устухони рухсора, аз
поён-канори поёнии устухони рухсора, аз тарафи медиали-дарзи рухсораю-љоѓи
боло (sutura zygomaticomaxilaris),аз аќиб-дарзи чаккаю-рухсора (sutura temporozygomatica).Сарчашмаи уфунат дар инкишофи дабилаи ноњияи лунљ ин:
љарроњати пўст,пањншавии уфунат аз ноњияњои њамсоя,ба ѓайр аз ин дабиларо
оризаи илтињоби маѓзи устухони соќи боло дар ваќти љарроњат бардоштани
дандонњои 4,5 ва 6-уми боло ба вуљуд меоранд. Уфунат мумкин аст,ки ба косаи
чашм ва ноњияњои лунљ ва рухсора гузарад.
Ќабатњои ноњияи рухсора
Пўст(cutis)тунук,ёзанда, бо таъсири њаяљон ва баланд шудани њарорати бадан ба
осони ранги сурхро мегирад.
Fуншудањои чарби(paniculus adiposus) хеле хуб инкишоф ёфта, њаракати пўстро
таъмин менамояд.
Мушакњои мимики (киёфабози).
Мањали поёну-латералии ќисми чашмии мушаки мудаввари чашм(pars orbitalis
m.orbicularis oculi).
Ќисми аввали мушакњои калон ва хурди рухсора(m.zygomaticus majors et minores)
.
Сатњи латералии устухони рухсора(pars lateralis ossis zygomatici) сурохии
рухсораюрўй(f.zygomaticofaciale)дорад,ки аз он шохчаи њамноми асаби
рухсора(ramus zygomatico-facialis n.zygomatici)мебарояд ва асабронии њиссиётии
ноњияи рухсораро таъмин менамояд. Бо асаб таъминкунии мушакњои ноњияи
рухсора ба воситаи шохчањои рухсоравии асаби рўй(rami zygomatici n.facialis)
таъмин шуданд,ки аз сарњади поёну-латералии ноњия дохил шудаанд.
Сарњадњои ноњияи лунљ (region buccalis):аз боло-канори поёнии устухони
рухсора, аз пеш-хатти росте, ки аз дарзи рухсораю-љоги боло ибтидо ёфта, ба
35
кунљи дањон гузашта, то канори љоѓи поён ба охир мерасад,аз аќиб-канори пеши
мушаки хоянда(m.masseter). Ќабатњои ноњияи лунч
Пўст (cutis) тунук,ёзанда дар мардњо бо муй пушида шудааст.
Fуншудањои чарби(panniculus adiposus) бо насљ рўякии мушакњои рўякии
мимики пўшида шудааст,ба он шохчаи лунљии асаби рўй (r.buccales n.facialis),ки
самти уфуќи дорад, омада расидааст.
Мушаки калони рухсора(m.zygomaticus major) дар ќисми пешу болои ноњияи
лунљ љойгир шудааст.
Мушаки ханда(m.risorius) аз насљи назди гўши ибтидо гирифта, ба ноњияи кунљи
дањон мечаспад; ќисми поёнии ноњияи лунљро ишѓол намудааст.
Мушаки кунљи дањонро поёнкашанда(m.depressor anguli oris) аз мушаки
кундаланги зери манањ ва канори љоѓи поён ибтидо ёфта, ба мушаки мудаввари
дањон дар ноњияи кунљи дањон мељаспад; ќисми пешу-поёнии ноњияи лунљро
ишѓол менамояд.
Аз болои мушакњои рўякии мимики фазои ниёмии миёни мушаки љойгир
шудааст,ки дар он љо шарёни ва вариди рўй мегузарад.
Шарёни рўй(a.fаcialis) дар канори љоѓи поён пеш аз љои васлшавии мушаки
хоянда ќат шуда, нињоят хам мешаванд ва ба самти ќунљи дањон равона гашта,
дар ин мавзеъ аз худ шарёни лабњои поёну болои(aa.labiales inf.et sup) ва шарёни
кунљиро (a.angularis) меронад, ки ба ноњияи зери косаи чашм , болои бинї ва
кунљи медиалии чашм равона гаштаанд.Њамин тариќ шарёни рўй дар ноњияњои
лунљ ва зери косаи чашм камони шарёни њосил мекунад ,ки ба аќиб фуру
хамидааст.
Вариди рўй(v.facialis)аз ќунљи медиалии чашм ба аќиб ва поён ќариб росхат бо
роњи камони шарёни ,ки шарёни рўй онро њосил намудааст, самт дорад. Хун ба
вариди рўй аз варидњои болоию поёнии лабњо ва вариди кунљи
(vv.angularis,labialis sup et inf)дохил мешавад.Вариди амиќи рўй (v.faciei profunda)
зери камони рухсора гузашта, вариди рўйро бо бофти вариди фонашакл (plexus
venosus ptherygoideus) пайваст месозад.
Дар ќисми марказии ноњияи лунљ зери ѓуншудањои чарбу, ќисман миёни
мушакњои лунљ ва хоянда танаи чарбии лунљ (corpus adiposum buccae) вокеъ
гардидааст; ин микдори зиёди насљи чарби,ки дар рўйкаши ниёми мањдуд
шудааст.
Танаи чарбии лунљ шохчањои расми (5-78) чаккави дорад, ки зери камони
рухсора ба чуќуричаи чакка мегузарад, шохчаи косаи чашм,ки зери камони
рухсора ба чуќуричаи зери чакка ва баъд ба воситаи тарќиши поёнии косаи чашм
ба косаи чашм мегузарад, шохчаи болшаклу-ком зери камони рухсора ба
чуќуричаи болшаклу-ком баъд ба воситаи ќисми медиалии тарќиши поёни ва
болои косаи чашм ба ковокии косахонаи сар даромада, ба љавфи ѓор-ѓор(sinus
cavernosus) меафтанд. Танаи чарбии лунљ асосан дар кўдакони навзод наѓз
инкишоф ёфтааст, ки дар ваќти сина макидан ба онњо ёри мерасонад. Назди танаи
чарбии лунљ 1-3 то гирењњои лимфатикии лунљи (nodi limfatici buccales) љойгир
шудаанд.
36
Миёни танаи чарбии лунљ ва мушаки лунљ рагњо ва асаби лунљ(a.v,at n.buccales)
мегузаранд,ки ба ин ноњия аз чуќуричаи зери чакка ворид гаштаанд.Шарёни
лунљ -ин шохчаи шарёни љоѓи боло(a.maxilaris) мебошад.Асаби лунљ аз асаби
љоѓи поён (n.mandibularis) баромада, хусусияти њисcиётии пўст ва пардаи луобии
лунљро таъмин месозад.
Ниёми лунљу-њалќ (fascia buccopharyngea) аз боло мушаки лунљро пушонида, аз
аќиб ба њалќ мегузарад.
Мушаки лунљ (m.buссales) шакли чорќунља ва њамворро дорад.Мушак аз дарзи
болу-љоѓи поении (raphe pterigomandibularis) ва сатњи берунаи љоѓњо, яъне дар
баробари дандонњои калони курси ибтидо гирифтааст.Нахњои мушаки лунљ бо
тарзи уфуќи љойгир буда, ба самти пеш ба кунљи дањон равона шудаанд, ки ин
мушакро шохчаи лунљии асаби руйро бо асаб таъмин месозад. Бо хате, ки
нармаки гўшро бо кунчи дањон мепайвандад, аз ноњияи зери гўшу-хоиш ба
ноњияи лунљ маљрои ѓадуди назди гўши(ductus parotideus) дохил шуда танаи
чарби ва мушаки лунљро гузашта, дар даромадгоњи дањон дар баробари дандони
дуюми калони курси кушода мешавад.
Пардаи луобии дањон(tenica mucosa).
Сарчашмаи уфунат дар инкишофи дабилаи ноњияи лунљ ин:љарроњати пўст,
пањншавии уфунат аз ноњияњои зери косаи чашм, рухсора ва зери гўшу-хоиш ё
ки оризаи илтињоби маѓзї устухони љоѓи болою поён дар ваќти љарроњат
бардоштани дандонњои 4,5,6,7,8 мебошад.Минбаъд пањншавии уфунат мумкин
аст, ки ба ноњияњои зери косаи чашм, рухсора, назди гўшу-хоиш ва секунљаи
зери љоѓи гузарад. Ањамияти калонро дар пахншавии уфунат танаи чарбии лунљ
(corpus adiposum buccae) мебозад, ки ба воситаи шохчањои он уфунат метавонад
ба чуќуричаи зери чакка, ноњияи чакка, косаи чашм ва чуќурии миёнаи косаи сар
пањн шавад.
Ноњияи назди гўшу-хоиш.
Ноњияи назди гўшу-хоиш (regio parotideomasseterica) ин сарњадњоро дорост: аз
боло камони рухсора (arcus zugomaticus), аз поён канори поёнии љоѓи поён (margo
inferior), аз пеш-канори пеши мушаки хоянда (m.masster), аз аќиб-шохчаи
пистоншакл (processus mastoideus) ва канори пешимушаки тушу ќулфаки
пистоншакл (m.sternoclidomastoideus).
Ќисми пеши ноњияи назди гўшу-хоишро мушаки хоянда (m.massеter) ташкил
медињад, ки аз камони рухсора ибтидо гирифта, ба поён андаке аќиб равона шуда
ба кунљи љоѓи поён мечаспад. Мушаки хояндаро ниёми њамномаш пўшонида, ки
аз аќиб ба ниёми ѓадуди назди гўш ва аз пеш барои танаи чарбии лунљ мањбали
ниёми њосил мекунад. Миёни мушаки хоянда ва шохчаи љоѓи поён фазои љоѓухоянда љойгир аст, ки бо насљи ковок пур шудааст. Мушаки хояндаро бо хун
таъмин мекунад, шарёни хоянда (a.masseterica), ки аз шарёни љоѓи боло
(a.maxilaris) дар буриши љоѓи поён (incizura mandibulae) људо шуда, шохчањои
афсари ва мучро (processes coronoideus et condiloideus) таќсим намуда, аз
чуќуричаи зери чакка гузашта, ба мушаки хоянда дохил мешавад. Мушаки
хояндаро асаби њамномаш (m.masseterica) бо асаб таъмин менамояд, ки аз асаби
37
љоѓи поён (n.mandibularis) људо шуда, аз чуќурии зери чакка бо њамроњии
шарёни хоянда ба мушаки хоянда мегузаранд.
Ќисми аќиби ноњияи назди гўшу-хоишро ѓадуди назди гўш (gl.parotis) (расми579) ташкил менамояд, ки ќисми бузурги он дар чуќуричаи аќиби љоѓи (fossa
retromandibularis BNA) (расми5-80) љойгир шудааст.Чуќуричаи аќиби љоѓиро аз
пеш шохчаи љоѓи поён, аз аќиб шохчаи пистоншакл (procesus mastoideus), аз
боло-наќби берунии сомеа (meatus acusticus externus), аз дохил-шохчаи
дарафшмонанд ва мушакњои дарафшу зери забон (m.stylohyoideus), дарафшузабон (m.styloglossus) ва дарафшу њалќ (m.stylopharyngeus), ки ба он часпидаанд,
ињота намудаанд.
Fадуди назди гўш ќисмњои амиќ ва рўякиро дорост. Ќисми амиќ (pars profunda)
миёна шохчаи дарафши ва мушаки медиалии болшакл ба фазои назди њалќї
мебарояд. Ќисми рўякиаш (pars superficialis) дар сатњи рўи мушаки хоянда
љойгир шудааст.
Маљрои ѓадуди назди гўш (ductus parotideus) (расми5-81) бо самти уфуќи дар рўи
мушаки хоянда (m.masseter) хобидааст. Лоињаи маљрои ѓадуди зери гўшро бо
хате, ки аз нармии гўш то кунљи дањон гузаронида мешавад, муайян мекунанд.
Ба канори пеши мушаки хоянда расида, дарун тоб хурда, тавассути танаи чарбии
лунљ (corpus adiposum buccae) гузашта, мушаки лунљро (m.masseter) сўрох карда,
дар дањлези дањон (vestibulum oris), дар баробари дандони 1-ум ё ки 2-юми
калони курси кушода мешавад. Дар пањлўи маљрои ѓадуди назди гўш мумкин
аст, ки ѓадуди иловагии назди гўши (gl.parotis accessoria) љойгир шуда бошад.
Ниёми ѓадуди назди гўш (fascia parotidea) ѓадудро ба ѓайр аз тарафи болояш дигар
тарафњояш пушонда, дар камони рухсора, шохчаи пистоншакл ва таѓояки
гузаргоњи сомеа мустањкам шудааст.
Лавњаи берунаи ниём сахт ва лавњаи дохили бошад тунук буда, ќисми амиќи
ѓадудро намепушонад. Дар поён њарду лавњањо якљоя шуда, ба ниёми аслии
гардан мегузарад.
Аз ниёми назди гўш миёнадевори бофтаи пайвасткунанда баромада, паренхимаи
ѓадудро ба њиссачањо таќсим менамояд.
Дар ваќти бемории ѓургўшаки фасоднок, хориљшавии фасод метавонад тавассути
наќби берунаи сомеа ба вуљуд ояд. Ин аз як тараф инро мефањмонад, ки ѓадуд аз
боло бо ниём пушида нашуда ва аз тарафи дигар бошад, ѓадуд бо наќби берунаи
сомеа наздик буда фасод ба воситаи кофтагии таѓояки гузаргоњи сомеа (incisura
cartilaginis meatus acustici) метавонад ба берун барояд. Вале бисёр ваќт фасод ба
воситаи ниёме, ки ќисми амиќи ѓадудро намепушонад, метавонад ба фазои назди
њалќ ва баъдан тавассути њалќу сурхруда ба миёнадевори аќиб гузашта, ба
инкишофи илтињоби миёнадевор оварда расонад.
Шарёни берунаи хоб (a.carotis externa), ба ѓадуди назди гўш дар ќисми поёнии
сатњи дохилиаш дохил шуда, ба боло ва бурун равона гаштааст. Дар гардани
шохчавии пайвандаки љоѓи поён шарёни берунаи хоб таќсим мешавад ба:
шарёни љоѓи боло (a.,maxilaris), ки аз шохчаи пеши медиалии љоѓи поён ба
чуќуричаи зери чаккави мегузарад ва шарёни рўякии чакка (a.temporalis
38
superficialis), ки зери камонаки рухсора ба ноњияи чакка дохил мешавад. Аз
ќисми аввали шарёни рўякии чакка шарёни кундаланги рўй (a.transversa faciei)
мебарояд, ки аз пеши маљрои ѓадуди назди гўш ва шохчаи ѓадуди назди гўш (rami
parotidei) мегузарад. Аз сатњи аќиби шарёни берунаи хоб ба ѓафсии ѓадуди назди
гўш, шарёни аќиби гўш (a.auricularis posterior) ва шарёни паси сар (a.occipitalis)
људо мешаванд.
Вариди аќиби љоѓи поён (v.retromandibularis) дар ѓафсии ѓадуди назди гўш
њангоми якљояшавии вариди љоѓи боло (vv.maxilares) њосил шуда, ба сўи поён
равона гашта, дар кунљи љоѓи поён бо вариди рўй (v.facialis) пайваст мешавад. Ба
вариди аќиби љоѓи поён, вариди миёнаи чакка (v.temporalis media), ки зери ниёми
чакка аз пеш ба аќиб, болои камони рухсора мегузарад ва вариди кундаланги рўй
(v.transversa faciei), ки самти кундалангї дорад, дар баробари канори болоии
ѓадуди назди гўш меафтанд.
Асаби рўй (n.facialis) аз сўрохии дарафшу пистонї баромада,тавассути лавњаи
дохилии ниёми назди гўш ба ѓадуд дохил шуда, шарёни берунаи хоб ва вариди
аќиби љоѓи поёнро ба тарафи латералиашон гузашта, ба шохчањои болої ва поёнї
таќсим мешавад. Аз шохчаи болоии асаб, шохчаи чакка (r.temporale), шохчаи
рухсора (r.zygomatici) ва шохчањои лунљ (r.buccales) мебароянд. Аз шохчаи поёнї
бошад, шохчаи канории љоѓи поён (r.marginales mandibulae) ва шохчаи гардан
(r.colli) мебароянд. Дар ѓафсии ѓадуди назди гўш шохчањои асаби рўй бофти
назди гўширо (plex.parotideus) њосил менамоянд, ки бодбоншакл (веерообразно)
таќсим шуда, дар канори пеши ѓадуд, ниёми назди гўширо сўрох карда, аз тарафи
дохил ба мушакњои мимики мегузаранд.
Асаби гўшу чакка (n.auriculotemporalis) зери сўрохии тухмшакл аз асаби љоѓи
поён баромада, шарёни миёнаи пардаи сахти маѓзи сарро (a.meningea media)
њамроњи худ гирифта, аз ќафои шохчаи банди љоѓи поён ба паренхимаи ѓадуди
назди гўш дохил шуда, якљоя бо шарёни рўякии чакка (a.temporalis superficialis)
каљ хурда, таввассути ќисми паси камони рухсора ба ноњияи чакка дохил
мешавад .
Гирењњои лимфатикии рўякї ва амиќи назди гўш (nodi lymfatici parotideo
superficialis et profunda). Гирењњои лимфатики рўякии назди гўш зери лавњаи
рўякии ниёми назди гўши љойгир шуда, лимфаро аз пўсти рўй, суфраи гўш ва
деворањои ковокии наѓорави љамъ меоварад. Гирењњои лимфатикии амиќи
назди гўш, дар ѓафсии ѓадуд наздики вариди аќиби љоѓи поён љойгир шудаанд,
ки лимфаро аз ком ва деворањои ковокии бинї љамъ меоваранд.
4. Дар шуъбаи аќибу болоии ноњияи назди гўшу-хоиш, банди чаккаю љоѓи поён
(articulacio temporomandibularis) воќеъ гардидааст.
Ќабатњои минтаќаи чуљуричаи паси (аќиби) љоѓи поён.
Пўст (cutis) тунук, њаракаткунанда, дар мардњо бо муй пур шудааст.
Fуншудањои чарби (corpus adiposus)-наѓз инкишоф ёфта, њамин тариќ пўст дар
ин љо љамъ шуда, чин њосил мекунад; дар таркиби худ шохчаи асаби калони рўй
(n.auricularis magnus) дорад, ки ба ноњия аз тарафи аќибу поён дохил шуда,
пўстро бо асаб таъмин менамояд.
39
Ниёми рўяки (fascia superficialis) ѓуншудањои чарбиро гузашта, пўстро бо
ниёмњои назди гўш ва хоиш васл мекунад.
Ниёми ѓадуди назди гўш (fascia parotidea) бењад сахт ва аз нахњои бофтаи
пайвасткунанда иборат буда, барои маљрои ѓадуди назди гўш мањбали ниёми
њосил менамояд. Дар ќисми пеши ноњияи назди гўшу хоиш, ниёми ѓадуди назди
гўш ба ниёми хоиш (fascia masseterica) мегузарад.
Зери ниёми ѓадуди назди гўш, гирењњои лимфатикии рўякии назди гўши (nodi
lymfatici parotideo superficialis) љойгир шудаанд. Аз сарњади болоии ноњияи
назди гўшу хоиш, шарёни ва вариди рўякии чакка (a.et v.temporalis superficialis),
асаби гўшу чакка (n.auriculotemporalis), аз сарњади пеш: маљрои ѓадуди назди гўш
(ductus parotideus), шарёни кундаланги рўй (a.transversa faciei), шохчањои рухсора
ва лунљии асаби рўй (r.zygomatici et buccales n. facialis), аз сарњади аќиб: шарёни
ва асаби аќиби (паси) гўш (a.et.n.auricularis posterior) мегузаранд.
Fадуди назди гўш (gl.parotis)-дар ѓафсии он ин њосилањо љойгиранд: асаби рўй
(n. facialis) ва бофти назди гўш (plex.parotideus), шарёни берунаи хоб (a.carotis
externa), вариди аќиби љоѓи поён (v.retromandibularis), гирењњои лимфатикии
амиќи назди гўши (nodi lymfatici parotideo profunda).
Лавњаи амиќи ниёми назди гўш, ки аз пеши шохчаи дарафши сўрохи дорад.
Шохчаи дарафшмонанд (processus mastoideus) ва мушакхои дарафшу њалќї (m.
Stylopharyngeus), дарафшу забон (m.styloglossus), дарафшу зери забон
(m.stylohyoideus), ки ба он васл шудаанд.
Фазои назди њалќ, ки вариди юѓшакли даруни (v.jugularis interna), шарёни
дарунии хоб (a.carotis interna), асаби забону њалќ (n.glossofaryngeus), асаби
гумроњ (n.vagus), асаби иловагї (n.accessorius) ва асаби зери забон (n.hypoglossus)
тавассути он мегузарад.
Ќабатњо дар лоињаи мушаки хоянда.
Пўст(cutis).
Fуншудањои чарби (paniculus adiposus)-дар ин ќабат шохчаи асаби калони гўш
(n.auricularis magnus) воќеъ гардидааст, ки ба ин ноњия аз тарафњои аќибу поён
омада, пўстро бо асаб таъмин мекунад.
Ниёми рўяки (fascia seperficialis)-ѓуншудањои чарбиро гузашта, пўстро бо
ниёмњои назди гўш ва хоиш пайваст намуда, дар канори љоѓи поён бандчаи
тобхурдаи мушаки зери пўсти гарданро (platysma) мепўшонад.
Шохчаи рухсора ва лунљии бодбезмонанди таќсимшудаи асаби рўй (r.zygomatici
et buccales n. facialis).
Ниёми хоянда(fascia masseterica).
Мушаки хоянда(m.masseter).
Фазои хояндаю љоѓї, ки бо насљи ковок пур шуда, ба насљњои ноњияњои лунљу
чакка алоќа дорад.
Шохчаи љоѓи поён (ramus mandibularis) буриш дорад (incisura mandibularis), ки
шохчањои афсари ва мучро (procesus coronoideus et condyloideus) људо намуда,
тавассути он аз чуќуричаи зери чакка ба мушаки хоянда, шарёни хоянда
(a.masseterica) ва вариди њамномаш гузашта меоянд.
40
ЛЕКСИЯИ № 4
Мавзўъ: Принсипњои љарроњии косахонаи сар ва маѓзи сар.
Косахонаи сар аз нуќтаи назари тањавуллот яке аз структурањои анатомии
муккамал мебошад, ки он маѓзи сарро аз таъсироти муњити беруна муњофизат
мекунад ва аз ивазшавї њангоми њолатњои бадан нигоњ медорад. Косахонаи сар
хеле сабук буда аз устухонњои борик пањн ва мустањкам иборат аст.
Аломатњои умумии анатомияи љарроњии косахонаи сарро омўхта
принсипњои асосии љарроњии косахонаи сарро шурўъ мекунем. Њангоми
љарроњии маѓзи сар њолатњое њастанд, ки бояд њатман њангоми љарроњї ба
њисоб гирифта шаванд. Аввал он, ки косахонаи сарро бо хати мобайн, ки девори
сагиталї ва дигар деворњо њастанд кушодан мумкин нест.
Дуввум ин, ки дастрасињое, ки бурриш аз моддаи маѓзи сар мегузаронад,
иљро нашавад, ѓайр аз кушодани абсесси маѓзи сар ва дуркунии ќисмњои бегона.
Сеюм: дар назди љарроњ масъала гузошта мешавад, ки косахонаи сарро бо
роње кушояд, ки баъди љарроњї сўрохии трепанасионї бо лавњачаи устухонии
ќобили њаёт мањкам карда шавад.
Дастрасињо ва душворињои он ва косахонаи сарро дар мисоли њолати
њозиразамони љарроњии хипофиз (гипофиз) фањмонидан мумкин аст.
Барои људо кардани хипофиз тавсия дода буданд, ки дар њар як роњи он
љарроњон кўшиш мекарданд, ки роњи наздикро барои дастраскунии он интихоб
кунанд, дастраскунии наздик бе осеби маѓзи сар ва зери муоинаи назари љарроњ
гузарад, худ бинед, ки дастраскунии гипофиз дар чуќурчаи зини туркї аст.
Гарчанде
барои он роњи кўтоњ њаст, ба воситаи сўрохии бинни, ки бо
вайронкунии лавњачаи (perpendicul os. ethmoid) дар он такягоњи гипофиз аз
синуси устухони асосї људо аст (бо лавњачаи борики устухон).
Аз ин рў, дастракунињои зиёде ба гипофиз пешнињод шудааст, бо бинї
(трансназалї), бо ноњияи чакка ба воситаи аќиб нишондани(отиснение) њиссаи
чаккагии нимкурраи маѓзи сар .
Ба тавсифи асосии дастраскунї ва косахонаи сар њангоми љарроњї, яъне
трепанатсия бармегардем. Ду намуди онро фарќ мекунем .
Аз рўи усули Волёф. Устухони – тармимї. Декомпресионї.
Дар як ваќт порчаи (куроки) наълшакл, ки њамаи пардањои косахонаи сарро
дар бар мегирад. Дар намуди як комплекс бурида мешавад, онњо ба воситаи поячаи
борики – устухонпардаю мушакї пайваст шудаанд. Трепанасияро камоншакл ва
бурриши бофтањо мулоим то лавњачаи устухон мебуранд. Дар натиља порчаи
(куроки) пўсту устухонї њосил мешавад, ки дар намуди клапан (сарпўш) аст ва
онро поячаи пўст мушак – устухонпарда дошта аст. Сарпўши нишондодаро бо
чангак кашида гирифта пардаи сахти маѓзи сарро луч мекунанд. Њангоми
буридани пўсти апоневроз ба он ањамият медињем, ки буриш ба љои гузариши
артерияњои ѓизодињандаи сатњи косахонаи сар нарасад. Мисол, њангоми
трепенатсияи ноњияи чакка буришро аз пулакча мегузаронем ва пўст, рагњои хуни
41
ќуроќро ѓизодињанда бо апоневроз дар мобайн (асос) мемонад. Норасоии усули
якваќта, яъне кушодан бо усули Вагнер-Волёф дар он аст, ки барои гузоштани
асоси лавњачаи устухон, бояд андозаи поякњои пўсту апоневрозї бисёр тангтар
шавад. Ин ќобилияти њаётгузаронии курокро
паст мекунад, зеро, ки
хунтаъминшавї вайрон мешавад.
Оливекро барои бартарафкунии ин норасоињои пешнињод кард, ки:
курокњои пўстї- апоневрозї ва пўсту устухонпардагї људо кушода шаванд ва
поякњои мустаќил таќсим шаванду бо њам мувофиќ оянд. Аввал куроки пўсти –
апонерозро дар асоси васеъ мебуранд, онро ќабат- ќабат мекунанд ва баъди он
куроки устухону устухонпардагиро бо пояки хурди ба куроки пўсти апоневрозї
номувофиќ мебуранд.
Бисёр ваќтњо трепанатсияро бо маќсади паст кардани фишори дохилии
косахонаи сар истифода мебаранд. Ин њангоми омосњо ва дигар беморињо дида
мешавад. Ин хел трепанатсияро декомпресивї меноманд, яъне бо роњи ташкилї
фазои иловагии барои варами маддаи маѓзи сар зери куроки мулоими косахонаи
сар.
Чи тавре ки пештар ќайд кардем њангоми зарарёбињои кушодаи косахона
дастраскунии он танњо ба љои зарардида яъне дур кардани лавњачањои
устухонии гирди љои зарардида гузаронида мешавад. Дигар роњ нест. Дар чунин
њолат дар назди духтур як масъалаи душвор меистад, инкишофи даббањои маѓзи
сариро боз доштан ва ба љои нуќсон лавњачаи устухонии мувофиќ часпонидан.
Дар солњои 60-ум истифодаи аллопластика аз лавњачаи поливенил
метокрилат ва поливинил васеъ пањн шуда буд. Аз рўи њисоби донишкадаи
Нейрохирургия дар 175 љарроњї ягон оќибати бад во нахўрдааст. Дар гирди
имплантант ѓилофи фиброзї пайдо мешавад, ки лавњачаро нигоњ медорад. Лекин
аллопластика танњо њангоми нуќсонњои дохилии косахонаи сар то 5х6 см ќулай
аст. Нуќсонњои аз он калонро мањкам кардан номумкин аст.
Омосњои субтенториалї (зерихаймавї)- и маѓзї, кунљи купруки Варолї бо
маѓз, маѓзчаи 4, танаи маѓз дар байни њосилањои нави маѓзи сар, дар калонсолон
то 35-40%-ро ташкил медињанд. Аз ин рў, ба дастрасињои љарроњии омосњои
чуќурчаи ќафоии косахонаи сар мароќ зоњир мекунанд.
Дар авали асри XX љарроњи амрикої Кушинг (Khuchig) ва баъдтар
А.Л.Поленов дастраскунии чуќурчаи ќафои косахонаи сарро бо буридани канори
ќафои сўрохии калони пушти сар ва камони атлант (мўњраи якуми гардан)
пешнињод карданд. Бо ин маќсад хатти дунгии пуштисарии берунаро паралелан
бо канори lenea nuche superior то шохаи пистоншакл камонвор мебуранд, баъд
бурриши вертикалї бо хатти мобайн аз дунгии пушти сарї то шохањои
дарафшшакли мўњраи 5-уми гардан мебуранд. Ин ду сантиметр поёнтар аст, вай то
њосилаи аслї нишон гирифта мешавад. Агар ин тавсия вайрон шавад, мумкин
зарарёбии (n.facialis) ё љараёнгоњи ѓадуди назди гўш (ductus gl. Parotidea), ки дар
зери баргаки (visrko) љойгир шудааст, ба амал ояд.
Дабилањои (флегмонаи) амиќро бе хавф ба воситаи пардаи луобии ковокии
дањон дар чини лунљ кушодан мумкин аст.
42
Њангоми љарроњии ноњияи гўш мобайни шохањои ( n. Vestibularis) найчаи
ањромии ( пиарамидаи) устухони чакка ё ( n. Cochlearis) иллат меёбад.
Пас чи бояд кард ?
Дар ин хел њолатњо захирањои донишњои анатомии мављударо омўхта ба
љарроњињо барќароршавандагии фалаљи мушакњо сар мекунем.
а) ба асаби рўи пайвасткарда кўчаткунии асабњои њаракатњои њаракатњои
наздик љойгирифташуда.
б) сафарбаркунии мушакњои фалаљнашуда.
Беленс ва Керте дар аввалњои асри XX ба сифати асабњо – дањонро
истифода бурдани n. trigeminus –ро пешнињод карда буданд.
Њангоми инкишофи босуръати асаби донорњо дар канори асаб ресепиент
гузарониши импулсњои њаракаткунанда аз дигар марказњо ба мушакњои мимикї
мегузарад.
Ин махсусан њангоми кўчаткунии n.frenicus махсус ба назар мерасад: то
бозсозии марказњои њаракати диафрагма кашишхўрии мушакњои мимикї якхела
(синхронї, мувозинат) ба нафасгирї мегузарад.
Агар ба љарроњ муясар шавад, ки нуќсонњои фалаљи рўйро дуруст
бартараф кунад, шодии беморон ва махсусан занон њадду канор надорад. Лекин ба
ин љарроњињо танњо он ваќт сару кор гирфтан лозим аст, ки агар љарроњ ба
дараљаи кофї аз њолати ресурсњои анатомї бархурдор бошад ва љароњињоро бо
мањорати пластикию нейрохирургї гузаронад.
Якчанд сухан дар бораи табобати љарроњии эпилепсия (саръ).
Муолиљањои самарабахши ин беморї вуљуд надорад, ба ин нигоњ накарда
нейрохирургон барои табобати он кўшиш мекунанд. Мисол, нейрохирургї канадавї
Темфилт љарроњии лоботемиро (frontotomia), бо ёрии асбоби вакуум пешнињод
кардааст. Умуман, ин љарроњї бояд оянда ба таврї таљрибавї омўхта шавад.
Махсусан ба дабила (флегмона)- њои назди љоѓии ќисми болоии лунљ (regio
buccalis superior) ањамият додан лозим. Фазои чарбии лунљ ба фазои ноњияи
лунљ ба фазои назди лунљї ё баръакс гузаранд. Аз барои он ки шохаи миёнаи n.
trigeminus аз болои бинї (r. maxillaris) бо равиши суфраи гўш бурриш гузаронида
мешавад. Њангоми дабилаи (флегмонаи) насљи зерипўстї бурриши амиќ, тавсия
дода намешавад.
ЛЕКСИЯИ№ 4
Мавзўъ: Ҷарроҳиҳо дар сар.
Косахонаи сар аз нуќтаи назари тањавуллот яке аз структурањои анатомии
муккамал мебошад, ки он маѓзи сарро аз таъсироти муњити беруна муњофизат
мекунад ва аз ивазшавї њангоми њолатњои бадан нигоњ медорад. Косахонаи сар
хеле сабук буда аз устухонњои борик пањн ва мустањкам иборат аст.
Аломатњои умумии анатомияи љарроњии косахонаи сарро омўхта
принсипњои асосии љарроњии косахонаи сарро шурўъ мекунем. Њангоми
љарроњии маѓзи сар њолатњое њастанд, ки бояд њатман њангоми љарроњї ба
43
њисоб гирифта шаванд. Аввал он, ки косахонаи сарро бо хати мобайн, ки девори
сагиталї ва дигар деворњо њастанд кушодан мумкин нест.
Дуввум ин, ки дастрасињое, ки бурриш аз моддаи маѓзи сар мегузаронад,
иљро нашавад, ѓайр аз кушодани абсесси маѓзи сар ва дуркунии ќисмњои бегона.
Сеюм: дар назди љарроњ масъала гузошта мешавад, ки косахонаи сарро бо
роње кушояд, ки баъди љарроњї сўрохии трепанасионї бо лавњачаи устухонии
ќобили њаёт мањкам карда шавад.
Дастрасињо ва душворињои он ва косахонаи сарро дар мисоли њолати
њозиразамони љарроњии хипофиз (гипофиз) фањмонидан мумкин аст.
Барои људо кардани хипофиз тавсия дода буданд, ки дар њар як роњи он
љарроњон кўшиш мекарданд, ки роњи наздикро барои дастраскунии он интихоб
кунанд, дастраскунии наздик бе осеби маѓзи сар ва зери муоинаи назари љарроњ
гузарад, худ бинед, ки дастраскунии гипофиз дар чуќурчаи зини туркї аст.
Гарчанде
барои он роњи кўтоњ њаст, ба воситаи сўрохии бинни, ки бо
вайронкунии лавњачаи (perpendicul os. ethmoid) дар он такягоњи гипофиз аз
синуси устухони асосї људо аст (бо лавњачаи борики устухон).
Аз ин рў, дастракунињои зиёде ба гипофиз пешнињод шудааст, бо бинї
(трансназалї), бо ноњияи чакка ба воситаи аќиб нишондани(отиснение) њиссаи
чаккагии нимкурраи маѓзи сар .
Ба тавсифи асосии дастраскунї ва косахонаи сар њангоми љарроњї, яъне
трепанатсия бармегардем. Ду намуди онро фарќ мекунем .
Аз рўи усули Волёф. Устухони – тармимї. Декомпресионї.
Дар як ваќт порчаи (куроки) наълшакл, ки њамаи пардањои косахонаи сарро
дар бар мегирад. Дар намуди як комплекс бурида мешавад, онњо ба воситаи поячаи
борики – устухонпардаю мушакї пайваст шудаанд. Трепанасияро камоншакл ва
бурриши бофтањо мулоим то лавњачаи устухон мебуранд. Дар натиља порчаи
(куроки) пўсту устухонї њосил мешавад, ки дар намуди клапан (сарпўш) аст ва
онро поячаи пўст мушак – устухонпарда дошта аст. Сарпўши нишондодаро бо
чангак кашида гирифта пардаи сахти маѓзи сарро луч мекунанд. Њангоми
буридани пўсти апоневроз ба он ањамият медињем, ки буриш ба љои гузариши
артерияњои ѓизодињандаи сатњи косахонаи сар нарасад. Мисол, њангоми
трепенатсияи ноњияи чакка буришро аз пулакча мегузаронем ва пўст, рагњои хуни
ќуроќро ѓизодињанда бо апоневроз дар мобайн (асос) мемонад. Норасоии усули
якваќта, яъне кушодан бо усули Вагнер-Волёф дар он аст, ки барои гузоштани
асоси лавњачаи устухон, бояд андозаи поякњои пўсту апоневрозї бисёр тангтар
шавад. Ин ќобилияти њаётгузаронии курокро
паст мекунад, зеро, ки
хунтаъминшавї вайрон мешавад.
Оливекро барои бартарафкунии ин норасоињои пешнињод кард, ки:
курокњои пўстї- апоневрозї ва пўсту устухонпардагї људо кушода шаванд ва
поякњои мустаќил таќсим шаванду бо њам мувофиќ оянд. Аввал куроки пўсти –
апонерозро дар асоси васеъ мебуранд, онро ќабат- ќабат мекунанд ва баъди он
куроки устухону устухонпардагиро бо пояки хурди ба куроки пўсти апоневрозї
номувофиќ мебуранд.
44
Бисёр ваќтњо трепанатсияро бо маќсади паст кардани фишори дохилии
косахонаи сар истифода мебаранд. Ин њангоми омосњо ва дигар беморињо дида
мешавад. Ин хел трепанатсияро декомпресивї меноманд, яъне бо роњи ташкилї
фазои иловагии барои варами маддаи маѓзи сар зери куроки мулоими косахонаи
сар.
Чи тавре ки пештар ќайд кардем њангоми зарарёбињои кушодаи косахона
дастраскунии он танњо ба љои зарардида яъне дур кардани лавњачањои
устухонии гирди љои зарардида гузаронида мешавад. Дигар роњ нест. Дар чунин
њолат дар назди духтур як масъалаи душвор меистад, инкишофи даббањои маѓзи
сариро боз доштан ва ба љои нуќсон лавњачаи устухонии мувофиќ часпонидан.
Дар солњои 60-ум истифодаи аллопластика аз лавњачаи поливенил
метокрилат ва поливинил васеъ пањн шуда буд. Аз рўи њисоби донишкадаи
Нейрохирургия дар 175 љарроњї ягон оќибати бад во нахўрдааст. Дар гирди
имплантант ѓилофи фиброзї пайдо мешавад, ки лавњачаро нигоњ медорад. Лекин
аллопластика танњо њангоми нуќсонњои дохилии косахонаи сар то 5х6 см ќулай
аст. Нуќсонњои аз он калонро мањкам кардан номумкин аст.
Омосњои субтенториалї (зерихаймавї)- и маѓзї, кунљи купруки Варолї бо
маѓз, маѓзчаи 4, танаи маѓз дар байни њосилањои нави маѓзи сар, дар калонсолон
то 35-40%-ро ташкил медињанд. Аз ин рў, ба дастрасињои љарроњии омосњои
чуќурчаи ќафоии косахонаи сар мароќ зоњир мекунанд.
Дар авали асри XX љарроњи амрикої Кушинг (Khuchig) ва баъдтар
А.Л.Поленов дастраскунии чуќурчаи ќафои косахонаи сарро бо буридани канори
ќафои сўрохии калони пушти сар ва камони атлант (мўњраи якуми гардан)
пешнињод карданд. Бо ин маќсад хатти дунгии пуштисарии берунаро паралелан
бо канори lenea nuche superior то шохаи пистоншакл камонвор мебуранд, баъд
бурриши вертикалї бо хатти мобайн аз дунгии пушти сарї то шохањои
дарафшшакли мўњраи 5-уми гардан мебуранд. Ин ду сантиметр поёнтар аст, вай то
њосилаи аслї нишон гирифта мешавад. Агар ин тавсия вайрон шавад, мумкин
зарарёбии (n.facialis) ё љараёнгоњи ѓадуди назди гўш (ductus gl. Parotidea), ки дар
зери баргаки (visrko) љойгир шудааст, ба амал ояд.
Дабилањои (флегмонаи) амиќро бе хавф ба воситаи пардаи луобии ковокии
дањон дар чини лунљ кушодан мумкин аст.
Њангоми љарроњии ноњияи гўш мобайни шохањои ( n. Vestibularis) найчаи
ањромии ( пиарамидаи) устухони чакка ё ( n. Cochlearis) иллат меёбад.
Пас чи бояд кард ?
Дар ин хел њолатњо захирањои донишњои анатомии мављударо омўхта ба
љарроњињо барќароршавандагии фалаљи мушакњо сар мекунем.
а) ба асаби рўи пайвасткарда кўчаткунии асабњои њаракатњои њаракатњои
наздик љойгирифташуда.
б) сафарбаркунии мушакњои фалаљнашуда.
Беленс ва Керте дар аввалњои асри XX ба сифати асабњо – дањонро
истифода бурдани n. trigeminus –ро пешнињод карда буданд.
45
Њангоми инкишофи босуръати асаби донорњо дар канори асаб ресепиент
гузарониши импулсњои њаракаткунанда аз дигар марказњо ба мушакњои мимикї
мегузарад.
Ин махсусан њангоми кўчаткунии n.frenicus махсус ба назар мерасад: то
бозсозии марказњои њаракати диафрагма кашишхўрии мушакњои мимикї якхела
(синхронї, мувозинат) ба нафасгирї мегузарад.
Агар ба љарроњ муясар шавад, ки нуќсонњои фалаљи рўйро дуруст
бартараф кунад, шодии беморон ва махсусан занон њадду канор надорад. Лекин ба
ин љарроњињо танњо он ваќт сару кор гирфтан лозим аст, ки агар љарроњ ба
дараљаи кофї аз њолати ресурсњои анатомї бархурдор бошад ва љароњињоро бо
мањорати пластикию нейрохирургї гузаронад.
Якчанд сухан дар бораи табобати љарроњии эпилепсия (саръ).
Муолиљањои самарабахши ин беморї вуљуд надорад, ба ин нигоњ накарда
нейрохирургон барои табобати он кўшиш мекунанд. Мисол, нейрохирургї канадавї
Темфилт љарроњии лоботемиро (frontotomia), бо ёрии асбоби вакуум пешнињод
кардааст. Умуман, ин љарроњї бояд оянда ба таврї таљрибавї омўхта шавад.
Махсусан ба дабила (флегмона)- њои назди љоѓии ќисми болоии лунљ (regio
buccalis superior) ањамият додан лозим. Фазои чарбии лунљ ба фазои ноњияи
лунљ ба фазои назди лунљї ё баръакс гузаранд. Аз барои он ки шохаи миёнаи n.
trigeminus аз болои бинї (r. maxillaris) бо равиши суфраи гўш бурриш гузаронида
мешавад. Њангоми дабилаи (флегмонаи) насљи зерипўстї бурриши амиќ, тавсия
дода намешавад.
Косахонаи сар аз нуќтаи назари тањавуллот яке аз структурањои анатомии
муккамал мебошад, ки он маѓзи сарро аз таъсироти муњити беруна муњофизат
мекунад ва аз ивазшавї њангоми њолатњои бадан нигоњ медорад. Косахонаи сар
хеле сабук буда аз устухонњои борик пањн ва мустањкам иборат аст.
Аломатњои умумии анатомияи љарроњии косахонаи сарро омўхта
принсипњои асосии љарроњии косахонаи сарро шурўъ мекунем. Њангоми
љарроњии маѓзи сар њолатњое њастанд, ки бояд њатман њангоми љарроњї ба
њисоб гирифта шаванд. Аввал он, ки косахонаи сарро бо хати мобайн, ки девори
сагиталї ва дигар деворњо њастанд кушодан мумкин нест.
Дуввум ин, ки дастрасињое, ки бурриш аз моддаи маѓзи сар мегузаронад,
иљро нашавад, ѓайр аз кушодани абсесси маѓзи сар ва дуркунии ќисмњои бегона.
Сеюм: дар назди љарроњ масъала гузошта мешавад, ки косахонаи сарро бо
роње кушояд, ки баъди љарроњї сўрохии трепанасионї бо лавњачаи устухонии
ќобили њаёт мањкам карда шавад.
Дастрасињо ва душворињои он ва косахонаи сарро дар мисоли њолати
њозиразамони љарроњии хипофиз (гипофиз) фањмонидан мумкин аст.
Барои људо кардани хипофиз тавсия дода буданд, ки дар њар як роњи он
љарроњон кўшиш мекарданд, ки роњи наздикро барои дастраскунии он интихоб
кунанд, дастраскунии наздик бе осеби маѓзи сар ва зери муоинаи назари љарроњ
гузарад, худ бинед, ки дастраскунии гипофиз дар чуќурчаи зини туркї аст.
Гарчанде
барои он роњи кўтоњ њаст, ба воситаи сўрохии бинни, ки бо
46
вайронкунии лавњачаи (perpendicul os. ethmoid) дар он такягоњи гипофиз аз
синуси устухони асосї људо аст (бо лавњачаи борики устухон).
Аз ин рў, дастракунињои зиёде ба гипофиз пешнињод шудааст, бо бинї
(трансназалї), бо ноњияи чакка ба воситаи аќиб нишондани(отиснение) њиссаи
чаккагии нимкурраи маѓзи сар .
Ба тавсифи асосии дастраскунї ва косахонаи сар њангоми љарроњї, яъне
трепанатсия бармегардем. Ду намуди онро фарќ мекунем .
Аз рўи усули Волёф. Устухони – тармимї. Декомпресионї.
Дар як ваќт порчаи (куроки) наълшакл, ки њамаи пардањои косахонаи сарро
дар бар мегирад. Дар намуди як комплекс бурида мешавад, онњо ба воситаи поячаи
борики – устухонпардаю мушакї пайваст шудаанд. Трепанасияро камоншакл ва
бурриши бофтањо мулоим то лавњачаи устухон мебуранд. Дар натиља порчаи
(куроки) пўсту устухонї њосил мешавад, ки дар намуди клапан (сарпўш) аст ва
онро поячаи пўст мушак – устухонпарда дошта аст. Сарпўши нишондодаро бо
чангак кашида гирифта пардаи сахти маѓзи сарро луч мекунанд. Њангоми
буридани пўсти апоневроз ба он ањамият медињем, ки буриш ба љои гузариши
артерияњои ѓизодињандаи сатњи косахонаи сар нарасад. Мисол, њангоми
трепенатсияи ноњияи чакка буришро аз пулакча мегузаронем ва пўст, рагњои хуни
ќуроќро ѓизодињанда бо апоневроз дар мобайн (асос) мемонад. Норасоии усули
якваќта, яъне кушодан бо усули Вагнер-Волёф дар он аст, ки барои гузоштани
асоси лавњачаи устухон, бояд андозаи поякњои пўсту апоневрозї бисёр тангтар
шавад. Ин ќобилияти њаётгузаронии курокро
паст мекунад, зеро, ки
хунтаъминшавї вайрон мешавад.
Оливекро барои бартарафкунии ин норасоињои пешнињод кард, ки:
курокњои пўстї- апоневрозї ва пўсту устухонпардагї људо кушода шаванд ва
поякњои мустаќил таќсим шаванду бо њам мувофиќ оянд. Аввал куроки пўсти –
апонерозро дар асоси васеъ мебуранд, онро ќабат- ќабат мекунанд ва баъди он
куроки устухону устухонпардагиро бо пояки хурди ба куроки пўсти апоневрозї
номувофиќ мебуранд.
Бисёр ваќтњо трепанатсияро бо маќсади паст кардани фишори дохилии
косахонаи сар истифода мебаранд. Ин њангоми омосњо ва дигар беморињо дида
мешавад. Ин хел трепанатсияро декомпресивї меноманд, яъне бо роњи ташкилї
фазои иловагии барои варами маддаи маѓзи сар зери куроки мулоими косахонаи
сар.
Чи тавре ки пештар ќайд кардем њангоми зарарёбињои кушодаи косахона
дастраскунии он танњо ба љои зарардида яъне дур кардани лавњачањои
устухонии гирди љои зарардида гузаронида мешавад. Дигар роњ нест. Дар чунин
њолат дар назди духтур як масъалаи душвор меистад, инкишофи даббањои маѓзи
сариро боз доштан ва ба љои нуќсон лавњачаи устухонии мувофиќ часпонидан.
Дар солњои 60-ум истифодаи аллопластика аз лавњачаи поливенил
метокрилат ва поливинил васеъ пањн шуда буд. Аз рўи њисоби донишкадаи
Нейрохирургия дар 175 љарроњї ягон оќибати бад во нахўрдааст. Дар гирди
имплантант ѓилофи фиброзї пайдо мешавад, ки лавњачаро нигоњ медорад. Лекин
47
аллопластика танњо њангоми нуќсонњои дохилии косахонаи сар то 5х6 см ќулай
аст. Нуќсонњои аз он калонро мањкам кардан номумкин аст.
Омосњои субтенториалї (зерихаймавї)- и маѓзї, кунљи купруки Варолї бо
маѓз, маѓзчаи 4, танаи маѓз дар байни њосилањои нави маѓзи сар, дар калонсолон
то 35-40%-ро ташкил медињанд. Аз ин рў, ба дастрасињои љарроњии омосњои
чуќурчаи ќафоии косахонаи сар мароќ зоњир мекунанд.
Дар авали асри XX љарроњи амрикої Кушинг (Khuchig) ва баъдтар
А.Л.Поленов дастраскунии чуќурчаи ќафои косахонаи сарро бо буридани канори
ќафои сўрохии калони пушти сар ва камони атлант (мўњраи якуми гардан)
пешнињод карданд. Бо ин маќсад хатти дунгии пуштисарии берунаро паралелан
бо канори lenea nuche superior то шохаи пистоншакл камонвор мебуранд, баъд
бурриши вертикалї бо хатти мобайн аз дунгии пушти сарї то шохањои
дарафшшакли мўњраи 5-уми гардан мебуранд. Ин ду сантиметр поёнтар аст, вай то
њосилаи аслї нишон гирифта мешавад. Агар ин тавсия вайрон шавад, мумкин
зарарёбии (n.facialis) ё љараёнгоњи ѓадуди назди гўш (ductus gl. Parotidea), ки дар
зери баргаки (visrko) љойгир шудааст, ба амал ояд.
Дабилањои (флегмонаи) амиќро бе хавф ба воситаи пардаи луобии ковокии
дањон дар чини лунљ кушодан мумкин аст.
Њангоми љарроњии ноњияи гўш мобайни шохањои ( n. Vestibularis) найчаи
ањромии ( пиарамидаи) устухони чакка ё ( n. Cochlearis) иллат меёбад.
Пас чи бояд кард ?
Дар ин хел њолатњо захирањои донишњои анатомии мављударо омўхта ба
љарроњињо барќароршавандагии фалаљи мушакњо сар мекунем.
а) ба асаби рўи пайвасткарда кўчаткунии асабњои њаракатњои њаракатњои
наздик љойгирифташуда.
б) сафарбаркунии мушакњои фалаљнашуда.
Беленс ва Керте дар аввалњои асри XX ба сифати асабњо – дањонро
истифода бурдани n. trigeminus –ро пешнињод карда буданд.
Њангоми инкишофи босуръати асаби донорњо дар канори асаб ресепиент
гузарониши импулсњои њаракаткунанда аз дигар марказњо ба мушакњои мимикї
мегузарад.
Ин махсусан њангоми кўчаткунии n.frenicus махсус ба назар мерасад: то
бозсозии марказњои њаракати диафрагма кашишхўрии мушакњои мимикї якхела
(синхронї, мувозинат) ба нафасгирї мегузарад.
Агар ба љарроњ муясар шавад, ки нуќсонњои фалаљи рўйро дуруст
бартараф кунад, шодии беморон ва махсусан занон њадду канор надорад. Лекин ба
ин љарроњињо танњо он ваќт сару кор гирфтан лозим аст, ки агар љарроњ ба
дараљаи кофї аз њолати ресурсњои анатомї бархурдор бошад ва љароњињоро бо
мањорати пластикию нейрохирургї гузаронад.
Якчанд сухан дар бораи табобати љарроњии эпилепсия (саръ).
Муолиљањои самарабахши ин беморї вуљуд надорад, ба ин нигоњ накарда
нейрохирургон барои табобати он кўшиш мекунанд. Мисол, нейрохирургї канадавї
Темфилт љарроњии лоботемиро (frontotomia), бо ёрии асбоби вакуум пешнињод
кардааст. Умуман, ин љарроњї бояд оянда ба таврї таљрибавї омўхта шавад.
48
Махсусан ба дабила (флегмона)- њои назди љоѓии ќисми болоии лунљ (regio
buccalis superior) ањамият додан лозим. Фазои чарбии лунљ ба фазои ноњияи
лунљ ба фазои назди лунљї ё баръакс гузаранд. Аз барои он ки шохаи миёнаи n.
trigeminus аз болои бинї (r. maxillaris) бо равиши суфраи гўш бурриш гузаронида
мешавад. Њангоми дабилаи (флегмонаи) насљи зерипўстї бурриши амиќ, тавсия
дода намешавад.
ЛЕКСИЯИ №5
Мавзўъ: Анатомияи топографии девораҳо ва узвҳои гардан.
САРЊАДЊО ВА НИШОНАЊОИ БЕРУНИИ ГАРДАН
Гардан — ќисми бадан мебошад, ки байни сар ва сина љойгир
шудааст.
Сарњади болоии гардан аз барљастагии зериманањ (protuberantia men talis) сар
шуда, аз асоси љоѓи поёнї (basis mandibulae) ба кунљњои он мегузарад, минбаъд аз
шохаи пистоншакл (processus mastoideus) ба самти болоии пушти гардан (Linеа
nuchae superior) меравад ва дар барљастагии берунаи пушти сар (protuberantia
occipitalis externa) ба анљом мерасад.
Сарњади поёнии гардан аз дастаки туш (manubrium sterni) сар шуда, ќад-ќади
ќулфак (clavicula) ва шохаи акромиалии шона (acromion) ба шохаи шавкии
(processus spinosus) дунгии мўхра (CVII) меравад.
Шакли гардан таќрибан силиндршакл мебошад. Дар шахсони андомашон
брахиморфї гардан кутоњу васеъ буда, дарозии он асосан ба диаметри миёна
баробар аст, дар ашхоси долихоморфї гардан дароз ва борик аст (рас. 7-1), дарозии
он аз васеъгиаш ду маротиба зиёдтар буда метавонад. Гардани навзодон ва
кўдакони ширмак нисбатан васеъ ва кутоњ аст, ки бо бадан љойгиршавии туш ва
чанбари китф, инчунин замшавии наѓз зоњиршавандаи чарбњо асоснок мешавад.
Канори пеши мушаки трапетсияшакл гарданро ба ќисмати пеши гардан (regio
cervicis anterior) ба ќисмати акиб ё пушти сар (regio cervicis posterior s. regio
nuchalis) таќсим мекунад. Дар ќисмати пеши гардан узвњои гардан — њалќ,
трахея, њалќум, ѓадуди сипаршакл ва назиди сипаршакл мехобанд; ќисмати аќиб
асосан аз мушакњо ва мўњрањои гардан иборат аст (ниг. фасли «Ќисмати аќиби
гардан»).
Нишонањои беруна. Аз самти миёнаи гардан њангоми муоина њосилањои зерин ба
назар мерасанд ( ё наѓз ламс карда мешаванд ).
Дўнгии устухони зери забон њангоми муоина муайян карда намешавад. Љисми
устухони зери забон (corpus ossis hyoidei) байни љоѓи поён ва дўнгии њалќ
49
палмосида мешавад, шохњои калони устухони зери забонро аз пањлўњои самти
миёна осонтар ламс намудан мумкин аст (рас. 7-2).
Дўнгии њалќ (prominentia laryngea), ё себаки бобоодам (ротит Adami) дар оадмони
лоѓар наѓз зоњиршаванда аст, хеле ба пеш баромадааст ва њангоми муоина наѓз
намоён аст, дар занњо он аз сабаби андозањои хурдтари таѓояки сипаршакл ва
насљи нисбатан зоњиршавандаи зерипўстї камтар намоён аст. Онро пурра даќиќ
ламс намудан мумкин аст. Њангоми ламскунїдар канори болоии таѓояки
сипаршакл порччаи болоии сипаршакл (incisuга t) superior) муайян карда мешавад.
Мушаки синаву ќулфаку пистоншакл (т. stemocleidomastoideus) — нишонаи
муњими ќисмати пеши гардан њангоми дастрасї ба дастаи рагию асабии секунљаи
медиалии гардан мебошад. Дар сатњи пешу пањлўии гардани ашхсои лоѓар наѓз
намоён аст. Дар сеяки поёнии гардан сараки синагї ва ќулфакии ин мушак
чуќурчаи хурди поёни ќулфакро (fossa supraclavicularis minor) мањдуд менамояд.
Дар болои ќулфак болотари ба он часпидани сараки ќулфакии мушаки синаву
ќулфаку пистоншакл чуќурчаи калони наѓз намоёни болои ќулфак
(
supraclavicularis major) љойгир шудааст.
Камони таѓояки ангуштариншаклро (cartilaginis cricoideae) дар ашкли наварди
васеи кундаланг поёнтари таѓояки сипаршакл дар дараљаи мўњраи VI гардан ламс
мекунанд. Дар ин дараља њалќ ба хирной, њалќум бошад — ба сурхрўда
мегузарад. Байни канори поёнии таѓояки сипаршакл ва таѓояки ангуштариншакл
бандаки таѓоякњои ангушариншаклу сипаршакл (lig. cricothyroideum) мегузарад.
Фосилаи байни ин таѓоякњо дар шакли чуќурчаи байзашакл ламс карда мешавад,
вай њангоми гузарондани коникотомия — яке аз љарроњињои њангоми асфиксияи
дар натиљаи инсидоди њалќ иљрошаванда њамчун нишона хизмат мекунад (ниг.
фасли «Љарроњињо дар роњњои њавогузар» дар боби 8).
Гарданаи (тангљои) ѓадуди сипаршакл (/. glandulae thyroideae) њангоми меъёр дар
муоина муайян карда намешавад, њангоми ламскунї њосилаи ѓизлаташ нарм ошкор
карда мешавад, ки поёнтари таѓояки сипаршакл хобидааст.
Поёнтари ѓадуди сипаршакл њиссаи юѓии туш (incisura jugularis sterni) наѓз намоён
аст, ки дар дараљаи лавњи (диски) байнисутунмўњравии байни мўњрањои II ва III
туш љойгир шудааст.
Аз аќиб дар самти миёна шохаи шавкии (processus spinosus) мўњраи барљаста наѓз
намоён аст ва ба осонї ламс карда мешавад, ки аз поён ќисмати аќиби гарданро
мањдуд менамояд .
ТОПОГРАФИЯИ ЌАБАТ БА ЌАБАТ ВА СЕКУНЉАЊОИ ЌИСМАТИ ПЕШИ
ГАРДАН
Кисмати пеши гардан аз боло бо асоси љоѓи поёнї, ба таври медиалї — бо хати
миёна, аз поён — бо ќулфак ва аз аќиб — бо канори пеши мушаки трапетсияшакл
мањдуд шудааст .
Нишонаи хуб дар ќисмати пеши гардан— мушаки тушу ќулфаку пистонакшакл (т.
stemocleidomastoideus) мебошад, ки аз шохаи пистоншакл (processus mastoideus)
сар шуда, бо ду сарак ба туш ва ќулфак пайваст мегардад (рис. 7-3). Байни саракњо
50
чуќурчаи хъурди зериќулфакии (fossa supraclavicularis minor) наѓз зоњиршаванда
љойгир аст. Тарњи мушаки тушу ќулфаку пистонакшакл барои ба осонї муайян
намудани марзи ќисмати (regia sterno-deidomastoidea) имконият медињад, ки
ќисмати пеши гарданро ба секунљањои медиалї ва латералї (trigonum cervicis
mediate et trigonum cervicis laterale) таќисм мекунад.
СЕКУНЉАИ МЕДИАЛИИ ГАРДАН
Секунљаи медиалии гардан (trigonum cervicis mediate) бр таври медиалї бо хати
миёна, аз боло — бо канори поёнии љоѓи поён, ба таври латералї — бо мушаки
тушу ќулфаку пистоншакл мањдуд гардидааст. Дар секунљаи медиалї ќисмати
болои зери забон (regio suprahyoidea) ва ќисмати поёни зери забон (regio
infrahyoidea) људо карда мешавад.
ЌИСМАТИ БОЛОИ ЗЕРИ ЗАБОН
Ќимсати болои зери забон шакли секунљаро дорад, ду трафаи он аз асоси љоѓи
поёнї, тарафи сеюм бошад— аз устухони зери забон ва батнчањои аќиби мушаки
дубатна иборат аст .
Топографияи ќабат ба ќабати ќисмати болои зери забон
Пўст (cutis) нисбатан ѓафс, аз ѓадудњои чарбу ва баззоќї бой аст.
Замшавии чарбу (panniculus adiposus) ба дараљаи гуногун зоњир мегардад.
Лавхачаи берунаи ниёми (мушакпардаи) сатњї (lamina externa fasciae superficialis)
дар шакли лавњачаи тунук мушаки зерипўстии гарданро аз берун мепушонад ва бо
лифњои (торњои) кутоњи чандири бофтаи пайвандї пўстро бо мушаки зерипўстии
гардан пайваст мекунад, кашишхўрии он боиси њосилшавиии љўякњо дар пўст
мегардад. Ба туфайли ин алоќа канорњои захми пўст одатан ба дарун тоб мехўранд.
Мушаки зерипўстии гардан (platysma) нахњои параллели мушакї дорад, ки ба
самти берунаи поёнї мераванд. Бо он шохаи гардании асаби рўй (r. colli п. facialis).
Лавњачаи дохилии мушакпардаи сатњї (lamina interna fasciae superficialis) — ќабати
насљи серковоки аз чарб бой мебошад, ки мушаки зерипўстии гарданро аз дарун
мепушонад ва мутањарракии онро нисбати ќабати минбаъда таъмин менамояд; ба
таври анатомї он бо насљи ќисматњои атроф алоќаманд аст, ки имконияти
пањнкунии сироятро таъмин менамояд.
Мушакпардаи хусусии гардан (fascia colli propria), бо мушакпардаи пешина нумў
карда, ба таври серковок тамоми ќисмати болои зери забонро мепушонад, ниёмњои
ниёмиро барои ѓадуди зери љоѓи поёни ва мушакњои дубатна ташаккул медињад
Ѓадуди зери љоѓи поён (glandиla submandibularis).
Батнчаи пеши мушаки дубатна (venter anterior т. digastrici) аз њар ду тараф дар
пањлўњо аз хати миёна љойгир шудааст ва бо мушакпардаи хусусии гардан
печонда шудааст.
Мушаки љоѓу зеризабонї (т. mylohyoideus) диафрагмаи дањонро њосил намуда,
ќад-ќади хати чоѓу зеризабонии љоѓи поён (linea mylohyoidea mandibulae) сар
мешавад, ба хати миёна меравад ва дар ин љо бо чунин мушаки тарафи муќобил бо
њосил намудани дарзи кундаланг идомаёбанда нумў мекунад.
51
Баъди мушаки љоѓу зеризабонї ќисмати зеризабонии ќаъри ковокии дањон меояд,
ки дар фасли «Ќисмати дањон»-и боби 4 баён шуда буд.
Секунљањо
Дар доираи ќисмати зери забон се секунља људо карда мешавад.
Секунљаи зери љоѓи поён (trigonum submandibular) — секунљаи љуфт мебошад. Ба
таври медиалї бо батнчаи пеши мушаки дубатна (уenter anterior т. digastrici), аз аќиб
— бо батнчаи аќиби мушаки дубатна (venter posterior т. digastrici), ба таври
латералї— бо асоси љоѓи поён (basis mandibulae) мањдуд гардиааст (рис. 74—7-6).
Ќаъри ќисми пеши секунља аз мушаки љоѓу зеризабонї (т. myiohyoideus) њосил
шудааст, ки диафрагмаи дањон мебошад , ќисмати аќиб бошад — бо мушаки
зеризабонию забонї (т. hyoglossus).
Дар доираи секунља ѓадудњои зери љоѓи поён (gland и la submandibularis) љойгир
шудаанд .
Ѓадуди зери љогї поёнї (glandula submandibularis) — њосилаи љуфт мебошад (ниг.
рис.7-4, 7-5). Вай маљро (вартонњо) (ductus submandibularis)дорад ва ба болопўши
мушакпардагї — халтаи ѓадуди зери љоѓи поёнї (saccus gl. submandibularis)
пушонда шудааст, ки ба мушакпардањои сохтаи хусусии гардан дохил мешавад. Аз
рўи намуди худ ѓадуди зери љоѓи поёнї— љисми зичи байзашакли массааш ќариб
15 г мебошад. Халтаи ѓадуди зери љоѓи поёнї бо ѓадуди дар он мављудбуда байни
сатњи медиалии љисми љоѓи поён ба таври латералї, бо мушаки дубатна медиалї ва
аз аќиб бо мушакњои зеризабонию забонї (т. hyoglossus) ва љоѓу зеризабонї (т.
myiohyoideus) љойгир шудааст, аз боло бо пўст, замшавињои чарбї, мушакпардаи
сатњї ва мушакњои зерипўстї аз поён пушонда шудааст (ниг. рис. 7-5). Шохаи
ѓадуди зери љоѓи поёнии баззоќї метавонад тавассути канори аќиби мушаки љоѓу
зеризабонї (т. myiohyoideus) хам шавад ва бо ѓадуди зеризабонї (glandula
sublingualis) иртибот пайдо мекунад. Аз аќиб ѓадуди зери љоѓи поёнї ба шараёни
берунаи хобї (a. carotis externa) ва вариди дохилии юѓї (v. jugularis interna) наздик
мешавад. Байни сатњи поёнии ѓадуди зери љоѓи поёнї ва мушаки зеризабониб
забонї (т. hyoglossus) вариди забон (v. lingualis), асаби зери забон (п. hypoglossus),
асаби забон (п. lingualis) бо уќдаи зери љоѓи поён (ganglion submandibular), асаби
љоѓу зеризабонї (п. myiohyoideus) мегузарад. Ѓадудњои зери љоѓи поёнии баззоќї
дар кўдакон суст инкишоф ёфтаанд, ба канори аќиби мушакњои зериманању
зеризабон намераванд, халта базўр намоён аст.
Маљрои зери љоѓи поёнї (вартонњо) (ductus submandibularis) дарозиаш ќариб 5 см
канори аќиби мушакњои љоѓу зеризабонро (т. myiohyoideus) бурида мегузарад ва
аз байни мушакњои љоѓу зризабонї ва манању забон (т. genioglossus) гузашта, ба
пеш аз тарафи медиалии ѓадуди зеризабонии базоќї ба лаљомаки забон (frenulum
linguae) меравад , ки дар пистонаки зеризабонї (caruncula sublingualis) якљоя бо
маљрои калони зеризабонї (ductus sublingualis major) кушода мешавад. Якљоя бо
маљрои зери љоѓи поёнї дар канори мушакњои љоѓу зеризабонї шохаи ѓадуди зери
љоѓи поёнии баззоќї низ мегузарад .
Халтаи ѓадуди зери љоѓи поёнї (saccus gl. submandibularis), ба ѓайр аз ѓадуд, боз
насљи чарбї, лмифауќдањо рагу асбоњои шараёнї ва варидї дорад. Пањншавии
52
рим аз халтаи ѓадуди зери љоѓи поёнї ќад-ќади маљрои хориљкунандаи он ба
насљи ќаъри ковокии дањон ба вуљуд меояд.
Бохунтаъминкунии ѓадуди зери љоѓи поёниро шохањои ѓуддавии шаарёни рўй (rr.
glandulares a. facialis) ба амал мебароранд, љараёни бозгашти варидї аз варидњои
њамном ба амал меояд.
Шараёни рўй (a. facialis) аз шараёни берунаи хобї ба секунљаи хобї мебарояд,
батнчаи мушаки дубатна ва мушаки дирафшию зеризабонї давр зада, ба ќисмати
болои зери забон меафтад, ба боло ќад-ќади .канори аќиби ѓадуди зери љоѓи поёнї
меравад, баъдан ба таври уфуќї ба пеш ба сатњи дарунии он, ки шохањои ѓуддавї
(rr. glandulares), шараёни зери манањро (a. submentalis) њосил менамояд ва
тавассути канори љоѓи поёнї аз пеши мушаки хоянда хам шуда, ба ќисмати гардан
меравад.
Вариди рўй (v. facialis) тавассути канори љоѓи поёнї аз аќиби шарён хам мешавад,
онро бурида мегузарад ва аз сатњи берунаи ѓадуд мегузарад. Ба њамин тариќ ѓадуд
аз берун ва аз дохил бо рагњои калон фаро гирифта шудааст; њангоми бурида
партофтани он вариди дар ѓадуд хобидаро бастан лозим аст.
Асабнокшавии ѓадуди зери љоѓи поёнї аз уќдаи зери љоѓи поёнї (ganglion
submandibularе) ба амал меояд, ки:
нахњои ќаблиуќдавии парасимпатикии асабро аз тори таблї (chorda tympani);
нахњои баъдиуќдавии парасимпатикии асабро аз бофти берунаи хобї (plexus
Љараёни бозгашти лимфа дар лимфаукдањои зери љоѓи поёнии (nodi lymphatici
submandibulars), ињотакунандаи ѓадуд ба амал меояд.
Рас. 7-5. Буриши фронталї тавассути ќисмати аќиби секунљаи зери љоѓи поёнї. 1 — устухони
зери забон, 2 — пайи мушаки
Секунљаи забон (rrigonum linguale), бори аввал аз тарафи Я.И. Пирогов тасвир
шуда, дар дораи секунљаи зери љолѓи поёнї љойгир шудааст (ниг. рас. 7-6) ва аз
пеш бо канори аќиби мушаки љоѓу зери забон (т. mylohyoideus), аз боло — бо
асаби зери забон (п. hypoglosus), аз поён— бо кашиши пайии мушаки дубатна (т.
digastric us) мањдуд шудааст. Ќаъри секунља аз мушаки зеризабону забон њосил
шудааст (т. hyoglossus).
Шараёни забон (a. lingualis) дар байни мушаки зеризабону забон (т. hyoglossus) ва
констриктори чуќур љойгиршудаи гулў (т. constrictor pharyngis medius) мављуд аст.
Аз аќиби констриктори миёнаи гулў луобпардаи гулу љойгир шудааст, аз ин сабаб
њангоми кўшиши кушодани шараён эњтиёткории калон лозим аст, зеро
луобпардаро даронда ва гулў роњ ёфтан ва сироятнок намудани майдони љарроњї
аз тарафи луобпарда мумкин аст. Дар хотир нигоњ доштан лозим аст, ки вариди
забон назар ба шараёни забон болотар љойгир аст, мањз дар сатњи берунаи
мушаки зери забону забон, дар як сатњ бо вай асаби забон (п. lingualis) хобидааст.
Секунљаи зери манањ (trigonum submentale) — секунљаи тоќ аст. Аз пањлў бо
батнчањои пеши мушаки дубатна (venter anterior т. digastrici), аз аќиб — бо
устухони зери забон (os hyoideum) мањдуд шудааст. Њангоми муќоиса намудани
ќабатњо бо секунљаи зери љоѓи поён дар доираи секунљаи зери манањ набудани
мушакњои зерипўстї ва ѓадуди зери љоѓи поёниро ќайд кардан лозим аст. Дар
53
доираи секунљаи зери манањ як ё ду лимфауќдаи зери манањ (nodi lymphatici
submentales) љойгир шудааст.
ЌИСМАТИ ЗЕРИ ЗЕРИЗАБОНЇ
Ќисмати зери зеризабонї(regio infrahyoided) ќисми поёнии секунљаи медиалиро
ишѓол мекунад (ниг. болотар). Сарњадњои ќисматњои зери зеризабонї: аз боло —
устухони зери забон ва аќибтар батнчаи мушаки дубатна (venter posterior т.
digastrici), латералї ва аз поён — канори пеши мушаки тушу ќулфаку пистоншакл.
Бо хати миёна ќисмати зери зеризабониро ба нимањои симметрї таќсим мекунанд.
Топографияи ќабат ба ќабати ќисмати зери зеризабонї
Топографияи ќабат ба ќабати гардан дар буриши кундаланг дар расми 7-7 оварда
шудааст.
Пўст (cutis) тунук, чандир, ба осонї рангу бор мешавад. Хатњои кашишхўрии
(тарангшавии) пўст (хатњои лангеровї) дар самти кундаланг љойгир шудаанд, ки
дар натиља буришњои уфуќї дар гардан хадшањои кам зоњиршавандаро боќї
мегузоранд .
Замшавии чарб (panniculus adiposus) аз дараљаи фарбењии одам вобастагї доранд.
Одатан дар занњо онњо зиёдтар инкишоф ёфтаанд ва ба таври баробар ќабатњои
чуќур хобидаро мепушонанд, ки дунгињои пўстро, ки њангоми љарроњињо
нишона мебошанд, камтар зоњиршаванда мегардонанд.
Лавњачаи берунаи мушакпардаи сатњї (lamina externa fasciae superficialis) —
идомаи мушакпардаи сатњии рўй буда, ба поён мефарояд, мушаки зерипўстии
гарданро мепушонад ва ба девораи пеши сина мегузарад.
Мушаки зерипўстии гардан (platysma) дар сеяки поёнии рўй сар мешавад ва ва дар
шакли лавњачаи тунуки мушакї ба поён меравад, аз ќулфак гузашта дар девораи
сина ба анљом мерасад. Дар хати миёнаи гардан ин мушак мављуд нест ва бо
мушакпардаи бофтаи пайвандї иваз шудааст .
Лавњачаи дохилии мушакпардаи сатњї
(lamina interna fasciae superficialis)
мушакпардаи лавњачаи беруна, вале аз аќиби мушаки зерипўстии гардан меравад.
Ба њамин тариќ, мушаки зерипўстии гардан дар парда аз мушакпардаи сатњии
гардан љойгир мешавад. Дар насљ аз зери лавњачаи дохилии мушакпардаи сатњї
варидњои пеш (њамчун вариант — миёна) ва берунаи юѓї, инчунин асабњои
сатњии асаббофти гардан мегузаранд.
Мушакпардаи хусусии гардан (fascia colli propria) — лавњачаи нисбатан зичи
бофтаи пайвандї мебошад. Аз боло мушакпарда ба канори љоѓи поёнї ва устухони
пушти сар, аз поён — ба туш, ќулфак ва шохаи акромалии шона меравад, ба
шохањои кундаланг ва шавкии мўњравњои гардан шох меронад. Дар пањлў аз
хатьи миёна ин мушакпарда таљзия мешавад ва мушаки тушу ќулфаку
пистонакшакл, дар шўъбаи аќбии гардан бошад— мушаки трапетсияшаклро фаро
мегирад. Аз ин сабаб
пањлўтари мушаки тушу ќулфаку пистоншакл ин
мушакпарда аз як лавњача иборат аст, дар дараљаи мушак вай аз ду баргак ва
пањлўтари мушакњо — аз сари нав аз як лавњачаи мушакпардагї иборат аст.
Сатњи болои синагии байниапоневрозї (spatium interaponeuroticum suprasternal)
фаќат дар шўъбаи поёнии ќисмати зери зеризабонї љойгир шудааст. Вай ба
туфайли часпиданимушакпардаи хусусии гардан ба канори пеши туш ва ќулфак,
54
мушакпардаи шонаву ќулфак бошад— ба канори аќиб ташаккул меёбад. Ба таври
латералї ин сатњ то канори беруниии мушаки тушу ќулфаку пистоншакл меравад,
ки дар он љо бо илтиёмњои мушакпардаи хусусї ва шонаву ќулфак бо
њосилшудани мушакпардаи аќиби тушу ќулфаку пистоншакли халтањои нињонии
аќиби мушакї (Грубер) мањдуд гардидааст. Сатњ бо насљи чарбї пур аст, дар он
камони варидии юѓї (arcus venosus juguli) мегузарад ва лимфауќдањои пеши
сатњии гардан (nodi lymphatici cervicales anteriores superficiales) љойгир шудаанд.
Мушакпардаи шонаву ќулфак (fascia omoclavicularis) дар шакли трапетсия аз
устухони зеризабон ба канорпњои аќиби туш ва ќулфак тўл мекашад ва мушакњои
пеши гарданро мепушонад. Дар хати миёна ин мушакпарда бо мушакпардаи
хусусии гардан пайваст шуда, таљзия мешавад, мушакњои пеши гарданро фаро
мегирад, баъдан аз сари нав ба лавњачаи якљинса табдил меёбад ва ба анљом
расида, мушаки шонаву зеризабониро (т.omohyoideus) фаро мегирад. Ба њамин
тариќ, мушакпардаи шонаву ќулфак фаќат дар доираи секунљањои шонаву хирной
ва шонаву ќулфак вуљуд дорад, дар секунљањои хобї ва шонаву трапетсиямонанд
мављуд нест.
Ќабати сатњии мушакї (strm musculare superficiale) аз мушакњои зерин иборат аст:
Мушаки синаву зеризабон (т. sterno hyoideus) аз дастаки туш (manubrium sterni) сар
мешавад ва ба љисми устухони зеризабон мечаспад.
Мушаки синаву сипаршакл (т. sternothyroideus) њамчунин аз дастаки туш сар
мешавад ва б лавњачаи пањлўии таѓояки сипаршакл дар ќисмати хати каљ (lima
oblique) мечаспад.
Мушаки сипаршаклу зеризабонї (т. thyro-hyoideus) аз љои часпидани мушаки
пешина дар таѓояки сипаршакл аз хати каљ сар мешавад, ба шохњои калони
устухони зеризабон мечаспад.
Мушаки шонаву зеризабон (т. omohyoideus) аз батнчаи болої (venter superior) ва
батнчаи поёнї (venter inferior) иборат буда, дар самти каљ аз порчаи шона (incisura
scapulae) то љисми устухони зери забон тўл мекашад. Ќисмати миёнаи пайии
мушак бо ниёмњои ниёмњои рагњои калон алоќаманд аст.
Мушакњои синаву зеризабон, синаву сипаршакл ва шонаву зеризабон (тт.
sternohyoideus, stemothyroideus, omohyoideus) аз њисоби њалќаи гардан (ansa
cenicalis) асабнок мешаванд. Решачаи болоии (radix superior) њалќаи гардан дар
таркиби асаби зеризабон (п. hypoglossus) мегузарад, решачаи поён (radix inferior)
бошад бевосита аз асаббофти гардан мебарояд; мушаки сипаршаклу зеризабон (т.
thyrohyoideus) шохчаи алоњидаро бевосита аз асаби зеризабон (п. hypoglossus) бо
номи «шохаи сипаршаклу зеризабон» (ramus thyrohyoideus) мегирад.
10 Лавњачаи наздидеворагии мушакпардаи дохихилигарданї (lamina parietalis
fasciae endocervicalis) аз рўи функсияи худ ба мушакпардаи дохилисинавї (fascia
endothoracica) мушакпардаи дохилибатнї (fascia endoabdominalis) монандї дорад.
Тамоми сатњи бо лавњачаи наздидеворагии мушакпардаи дохилигарданї
мањдудкардашуда номи «ковокии (њуфраи) гардан»-ро (cavum colli) гирифтааст.
Лавњачаи наздидеворагии мушакпардаи дохихилигарданї ниёми хобиро (vagina
carotica) барои дастаи рагию асабии секунљаи медиалии гардан њосил менамояд.
55
Сатњи пеши маѓисарї (spatium eviscerale) дар шакли роѓи танги фронталї байни
баргаки наздидеворагии мушакпардаи дохилигардан ва лавњачаи чуќур хобидаи
худи њамон мушакпарда љойгир шуда, аз устухони зери забон то канори болоии
туш тўл мекашад.
Лавњачаи маѓзисарии мушакпардаи дохилигардан (lamina visceralis fasciae endo
cervicalis) — љилди мушакпарда, ки узвњои гарданро (гулў, хирной, њалќ,
сурхрўда, ѓадуди сипаршакл) печонда мегирад. Шўъбаи пеши ин мушакпарда номи
мушакпардаи назди хирнойро (lamina pretracheal) гирифтааст.
Сатњи аќиби маѓзисарї (spatium retroviscerale) дар шакли роѓи фронталї байни
сатњи аќиби сурхрўда ва мушакпардаи пешисутунмўњрагї баррасї мешавад.
Мушакпрадаи пешисутунмўњрагї (fascia prevertebralе) — насљи фаровон, ѓафс,
вале серковоку ба осонї пањншаванда мебошад, ки сутунмўњраро фаро мегирад ва
мушакњои амиќи шўъбаи пеши гардан— мушаки дарози сар (т. longus capitis) ва
мушаки дарози гарданро (т. longus colli) мепушонад. Ба атроф пањн шуда, ин
мушакпарда ниёмњои мушакпардагиро барои мушакњои нардбонї, асаббофти китф
ва шараёну варидњои зериќулфакї ташаккул медињад. Дар ѓафсии мушакпардаи
пешизабонї ё аз аќиби он танаи асаби симпатиќи (truncus sympatkus) мехобад, аз
аќиби мушакпардаи пешисутунмўњрагї дар сатњи пеши мушаки нардбонї асаби
диафрагмавї (п. phrenicus) љойгир аст.
15. Ќабати амиќи мушакї (stratum musculare profundum) аз панљ мушаки зерин
иборат аст.
Мушаки дарози гардан (т. longus colli) нисбатан медиалї дар шўъбаи пешу пањлўи
сутунмўњра хобида, шўъбаи миёнаи сутунмўњраро бо мушакњо нопушонда боќї
мегузорад. Аз атлант (мўњраи якуми гардан) то мўњраи III сина тўл мекашад.
Мушаки дарози сар (т. longus capitis) аз беруни мушаки беруна мехобад ва аз
шохањои кундаланги мўњрањои III—IV гардан оѓоз мегардад ва ба љисми
устухони пушти сар мечаспад .
Мушаки пеши нардбонї (т. scalenus anterior) нисбат ба пешина боз њам берунтар
хобидааст. Бо дандонањои алоњида аз дўнгичањои пеши шохањои кундаланги
мўњрањои III ва IV гардан оѓоз меёбад ва ба дўнгичаи мушаки пеши нардбонии
ќабурѓаи I (tuberculum т. scaleni anterioris costae l) мечаспад.
Мушаки миёнаи нардбонї (т. scalenus medius) канортари мушаки пеши нардбонї
љойгир шудааст. Бо дандонањо аз дунгичањои пеши њамаи њафт ё шаш шохањои
кундаланги мўњрањои гардан оѓоз меёбад ва ва ба сатњи болоии ќабурѓаи I
мечаспад. Байни мушакњои охирин роѓи секунља — сатњи байнинардбонї (spatium
interscalenum)њосил шудааст, ки тавассути он шараёни зериќулфакї (a. subclavia) ва
танаи асаббофти китф (plexus brachialis) мегузарад.
Мушаки аќиби нардбонї (т. scalenus posterior) аз дўнигичањои пеши шохањои
мўњрањои V ва VI гардан оѓоз мегардад ва ба сатњи берунаи ќабурѓаи II мечаспад.
Ин мушак мавќеи аз њама берунаро нисбати мушакњои пешина ишѓол менамояд.
Њамаи панљ мушаки номбаршуда бо шохањои пеши бофтањои гардан асабнок
мешаванд, ба таври сегментарї ба сатњи пањлўии мушакњои номбаршуда
мебароянд . Мушаки дарози гардан аз С2-С6, мушаки дарози сар — аз С,— С5,
56
мушаки пеши нардбонї — аз С5-С7, мушаки миёнаи нардбонї —аз С5~С8,
мушаки аќиби нардбонї -— аз C7-Cg асабнок мешаванд.
16. Ќисмати гардании сутуни сутунмўњра (pars cervicalis columnae vertebralis).
Секунљањо
Ќисмати зери зеризабонї бо батнчаи болоии мушакњои шонаву зеризабонї (venter
superior т. omohyoidei) ба секунљањои хобї ва шонаву хирной (trigonum caroticum et
trigonum omotracheale) таќсим мешавад.
Секунљаи хобї (trigonum caroticum) аз пеш бо батнчаи болоии мушакњои шонаву
зеризабон (venter superior т. omohyoidei), аз аќиб — бо канори пеши мушаки тушу
ќулфаку пистоншакл (т. sternocleidomastoideus), аз боло — бо батнчаи аќиби
мушаки дубатна (venter posterior т. digastrici) мањдуд шудааст. Дар доираи
секунљаи хобї дар биссектриси кунљи байни батнчаи болоии мушаки шонаву
знризабонї ва мушаки тушу ќулфаку пистоншакл дастаи рагию асабии секунљаи
медиалї (рис. 7-8) љойгир аст, дар таркиби он сохторњои зерин мављуданд.
Шараёни умумии хобї (a. carotis communis) дар дараљаи канори болоии таѓояки
сипаршакл ба шараёнњои берунї ва дарунии хобї (a. carotis externa et interna)
таќисм мешавад, ки ба канори болоии С5 мувофиќ аст.
Вариди дохилии юѓї (v. jugularis interna) аз беруни шаарён хобидааст.
Асаби гумроњ (п. vagus) аз аќиби байни рагњо љойгир аст.
Решачаи болоии халќаи гардан (radix superior ansae cervicalis) дар сатњи пеши
шараёни пеши хобї ва поёнтари сатњи пеши шараёни умумии хобї љойгир
шудааст.
Танаи юѓии лимфатикї (truncus lymphaticus jugularis) дар сатњи пеши пањлўии
вариди юѓї љойгир шудааст.
Дар секунљаи тасвиршуда бастани шараёнњои хобї њангоми захмдоршавиашон,
бастани шараёни берунаи хобї ба сифати марњилаи пешакии пешгирии хунравињо
њангоми љарроњии рўй ё забон, инчунин бастани вариди дохилии юѓиро
гузарондан мумкин аст.
Хатари бештари некрози колликватсионї њангоми бастани шаарёни дохилии хобї
ба вуљуд оварда мешавад. Натиљањои нисбатан бештарро бастани шаарёни
умумии хобї ба вуљуд меоварад. Ин бо инкишофи хунгардиши канорї тавассути
системаи шараёнњои сипаршакл шарњ дода мешавад. Бастани шаарёни умумии
хобї бехатар аст. Њатто дутарафа бастани шараёнњои берунаи хобї ихтилолдњои
зиёди таѓзияи бофтањои нарми рўйро ба вуљуд намеоварад
Секунљаи шонаву хирной (trigonum omotracheale) аз тарафи болоиву беруна бо
канори дохилии мушаки шонаву (т. omohyoideus), аз поёнии дохилї— бо мушаки
тушу ќулфаку пистоншакл (т. sternocleidomastoideus), аз дохили — бо хати миёна
мањдуд гардидааст. Дар доираи секунљаи шонаву хирной њалќ, хирной, шараёни
умумии хобї, вариди дохилии юѓї, асаби гумроњ ва ѓадуди сипаршакл хобидаанд.
СЕКУНЉАИ ЛАТЕРАЛИИ ГАРДАН
57
Секунљаи латералии гардан (trigonum ervicis laterale) ба таври медиалї ва аз боло
бо мушаки тушу ќулфаку пистоншакл (т sternocleidomastoideus), аз поён — бо
ќулфак (clavicula), аз пањлў — бо мушаки трапетсияшакл (т. trapezius) мањдуд
гардидааст(рас. 7-9).
Секунљаи латералии (пањлўии) гардан бо батнчаи поёнии мушаки шонаву зери
забон (venter inferior т.
omohyoidei) ба секунљањои шонаву ќулфак ва шонаву трапетсияшакл (trigonum
omoclaviculare et trigonum omotrapezoideum) таќсим мешавад
Секунљаи шонаву ќулфак
Секунљаи шонаву ќулфак (trigonum omoclaviculare) аз пеш бо канори аќиби
мушаки тушу ќулфаку пистоншакл (т. sternocleidomastoideus), аз аќиб — бо канори
пеши батнчаи поёнии мушакњои шонаву зери забон (venter inferior т. omohyoidei),
аз поён — бо ќулфак мањдуд шудааст
Дар доираи секунљаи шонаву ќулфак дастамалњои зерин иљро карда мешаванд.
Дастрасї ба шаараёни зери ќулфак ё вариди њамном. Бастани шараёни зери ќулфак
дар натиљаи инкишофи нопурраи хунгардиши канорї боиси вайроншавии бо хун
таъминшавии дасатњо мегардад, ки метавонад боиси ампутатсияи он гардад.
Дастрасї ба асаби диафрагмавї, ки дар сатњи пеши мушаки пеши нардбонї (т.
scalenus anterior) љойгир шудааст.
Анестезии (бедардкунии) асаббофти китф бо усули Куленкампф њангоми
љарроњии даст.
Дастрасї ба маљрои сина барои гузарондани љаббиши лимфа ё барои бастан аз
сабаби лимфорея.
Дар ќисмати секунљаи шонаву ќулфак рўякї дар самти амудї вариди берунаи юѓї
(v. jugularis externa)мегузарад, ки аз полён ба кунљи варидии юѓї (angulus venosus
juguli), ва асабњои зерипўстии болои ќулфак аз асаббофти гардан
(пп.
supraclaviculars intermedii mediates et laterales) мегузарад. Чуќуртар дар доираи
секунља сатњи байнинардбонї (spatium interscalenum) љойгир шудааст.
Сатњи байнинардбонї (spatium interscalenum) — роѓи шаклаш секунља аз пеш ва
медиалї бо мушаки пеши нардбонї (т. scalenus anterior), аз аќиб ва латералї — бо
мушаки миёнаи нардбонї (т. scalenus medius), аз поён — бо ќабурѓаи якум (рас. 710) мањдуд шудааст. Ин роѓ тадриљан ба поён васеъ мешавад. Сатњи
байнинардбонї ањамияти муњими амалї дорад, зеро дар ќисмати поёнии он, ба
ќабурѓаи I хам шуда, шараёни зериќулфак (a. subclavia) мегузарад, аз болои он
бошад ьанањои асаббофбти гардан (plexus brachiales) мегузаранд.
Дар ќабурѓаи I дар пањлўи љўяки шараёни зериќулфак (sulcus a. subclaviae)
дунгичаи мушаки пеши нардбонї (tuberculum т. scaleni anterioris) љойгир мешавад.
Њангоми хунравињои шараёнї ба он аз шараёнњои даст шараёни зериќулфак барои
муваќќатан боз доштани хунравї зер карда шуда метавонад.
Њангоми бастани шараёни зериќулфак дар чуќурчаи болои ќулфак, яъне њангоми
баромадани раг аз роѓи байнинардбонї махсусан элементњои дастаи рагию асабии
секунљаи пањлўии гарданро ттафриќа намудан лозим аст, зеро њодисањои
барѓалат бастан ба љои шараёни яке аз танањои маълуманд. Тафтиши набазони
58
шараён, ки љарроњ дар ин маврид мегузаронд, метавонад вайро ба иштибоњ
андозад, зеро њангоми ба тана гузоштани ангушт метавонад набазони иловагии он
эњсос карда шавад, ки аз шараён мебарояд (ниг. њамчунин фасли «Кушодан ва
бастани шараёни зериќулфак» дар боби 8).
Секунљаи ќулфаку трапетсияшакл
Секунљаи ќулфаку трапетсияшакл (trigonum omotrapezoideum) азтарафи дохилии
болої бо канори аќиби мушаки тушу ќулфаку пистоншакл (т. sternocleidomastoideus), аз тарафи дохилии поёнї— бо батнчаи поёнии мушаки шонаву
зери забон (venter inferior т. omohyoidei), аз аќиб — бо канори пеши мушаки
трапетсияшакл (т. trapezius) мањдуд гардидааст.
Дар доираи секунљаи тушу ќулфаку пистоншакл аз дохил ба замшавии чарбу
шохањои њассоси асаббофти гардан: асаби калони гўш (п. auricularis magnus), ки ба
боло ба ќисмати гўши беруна ва шохаи пистоншакл меравад, миёнатар асабњои
фосилавї ва пањлўии болои ќулфак (пп. supraclaviculars mediates, intermedii et
laterales), ки ба поён тавассути ќулфак дар доираи ќисмати зериќулфак меравад,
асаби хурди пушти сар (п. occipitalis minor), ки ба аќиб ва боло ба ќисмати пушти
сар меравад, асаби кундаланги гардан (п.
transversus colli), ки дар самти кундаланг аз хати миёнаи гардан меугазард (рас. 711) мегузаранд.
Дар секунљаи ќулфаку трапетсияшакл дастамалњои зерин гузаронда мешаванд .
Муњосираи (блокадаи) вагосимпатикї.
Анестезияи асаббофти гардан.
Дастрасї ба сурхрўда. Буриш аз мушаки чапи тушу ќулфаку пистоншакл бо
кашидани он ба пеш гузаронда мешавад, ки баъдан ќисмати гардании сурхрўда
кушода мешавад.
Буришњо (incisiones) њангоми дабилањои амиќи гардан, ки дар натиљаи
захмдоршавї ё сурохшавии девораи сурхрўда бо љисми бегона пайдо мешавад.
ЌИСМАТИ ТУШУ ЌУЛФАКУ
ПИСТОНШАКЛ
Ќисмати тушу ќулфаку пистоншакл (regio sternocleidomastoidea) бо марзњои
мушаки њамном мањдуд гардидааст, ки аз шохаи пистоншакл (processus,
mastoideus) сар мешавад ва бо ду сарак ба туш ва ќулфак мечаспад. Ќисмати тушу
ќулфаку пистоншакл дар самти каљ љойгир шудааст ва шакли параллелограммаро
дорад.
Ба мушак аз пеш мушакпардаи сатњї (fascia superficialis) часпидааст, ки дар ѓафсии
он мушаки зерипўстии гардан (piatysma) хобидааст. Баъди гирифтани мушаки
зерипўстї лавњачаи пеши мушакпардаи хусусии гардан (fascia colli propria) намоён
мешавад, аз ќафои он худи мушаки тушу ќулфаку пистоншакл љойгир шудааст.
59
Онро дар самтњои гуногун рагу асабњо бурида мегузаранд. Масалан, дар самти
каљ аз боло ба поён вариди берунаи юѓї (v. jugularis externa) меравад. Вай дар
одами зинда наѓз намоён аст ва њангоми тоб додани сар ва гиребони танг доштан
врам мекунад. Одатан вай аз ду варид њосил шудааст —- пуштисарї (v. occipitalis)
ва аќиби гўш (v. auricularis posterior). Вале ин варидњо метавонанд аз дигар
сарчашмањо низ оѓоз ёбанд.
Дар сатњи миёнаи мушаки тушу ќулфаку пистоншаклро онро асаби кундаланги
гардан (п. transversus colli) аз асаббобфти гардан бурида мегузарад, ба боло ќадќади мушак бошад асаби калони гўш равона мешавад, ки ба садафаи гўш меравад.
Дар шўъбаи аќиби мушак њамчунин ба боло асаби хурди пушти сар (п. occipitalis
minor) меравад. Ба поён аз дараљаи миёнаи мушаки тушу ќулфаку пистоншакл
њамчунин аз асаббофти гардан асабњои медиалї, фосилавї ва латералии (пањлўии)
болои ќулфак (ли. supraclaviculars mediates, intermedii ei laterales) равона мешавад.
Дар назди канори аќиби мушак асаби иловагї (п. accessories) низ љойгир мешавад,
ки ба мушакњои трапетсияшакл ва тушу ќулфаку пистоншакл шоха медињад.
Аз аќиби мушаки тушу ќулфаку пистоншакл дар нимаи поёнии ќисмат сатњи пеш
аз нардбонї ва секунљаи нардбонию сутунмўњра љойгир мешавад.
Сатњи пеш аз нардбонї (spatium antescalenum) — роѓе мебошад, ки аз пеши мушаки
пеши нардбонї (т. scalenus anterior) љойгир шудааст ва аз аќиб бо ин мушак ва
мушакпардаи онро пушонандаи пеши сутунмўњрагї (fascia prevertebral), аз пеш—
бо мушакњои тушу зери забон, тушу сипаршакл (т. stemohyoideus et т.
sternothyroideus), ки бо мушакпардаи шонаву ќулфак (fascia omoclavicularis)
пушонда шудааст, аз пањлў ва пеш — бо мушаки тушу ќулфаку пистоншакл (т.
stemocleidomastoideus), ки дар ниёми мушакпардагии мушакпардаи хусусии гардан
печонда шудааст, мањдуд мегардад. Дар сатњи пеш аз нардбонї ба таври вертикалї
ба поён байни сањи пеши мушаки нардбоншакл ва вариди дохилии юѓї аз аќиб ё
дар ѓафсии мушакпардаи пешисутунмўњрагї (fascia prevertebral) асаби диафрагмавї
мегузарад, ки ба поён аз аќиби вариди зериќулфак ба берун аз асаби гумроњ
мефарояд ва тавассути апертури болоии ќафаси сина ба миёнадевори пеш меравад.
Дар шўъбаи пеши сатњи пешинардбонї вариди зериќулфак (v. subclavia) дар самти
уфуќї аз пеш мушаки пеши нардбониро бурида мегузарад ва бо пиёзаки поёнии
вариди юѓїбо њоислшавии кунљи ѓии варидї омехта мегардад.
Аз ќисмати болоии сатњи пешинардбонї шараёни умумии хоб (a. carotis
communis), асаби гумроњ (п. vagus) ва вариди дохилии юѓї (v. jugularis interna)
мегузаранд, ки дар ниёми хобии (vagina carotica), бо баргаки наздидардбонии
мушакпардаи дохилигардании гардан њосилшуда печонда шудааст. Дар таркиби
дастаи рагию асабии сеукнљаи медиалии гардан шараёни умумии хобї – медиалї
(миёна), вариди юѓии дохилї – латералї (пањлўї), асаби гумроњ бошад — дар
љўяки аќиб байни шараёни умумии хоб ва вариди дохилии юѓї љойгир шудааст;
60
проексияи онњо — хати пайвасткунандаи чуќурчаи зери љоѓи поён бо буѓуми
тушу ќулфак мебошад.
Секунљаи нардбонию сутунмўњрагї (trigonum scalenovertebrale) ба таври медиалї
бо љисми мўњрањои VI ва VII гардан, I ва II сина ва мушаки дарози гардани дар
онњо хобида, латералї — бо мушаки пеши нардбонї, аз аќиб— бо шараёни зери
ќулфак, ки дар гунбази љанб (плевра) хобидааст, мањдуд гардидааст (рас. 7-12).
Ќуллаи секунљаи нардбонию сутунмўњрагї дар дўнгичаи пеши шохаи кундаланги
мўњраи VI гардан — дар дўнгичаи хобї (tuberculum caroticum, ё дўнгичаи
Шассеняк) хобидааст. Дар доираи секунљаи нардюонию сутунмўњрагї њосилањои
зерин хобидаанд.
Шараёни сутунмўњра (a. vertebralis) аз шараёни зериќулфакї амудї ба боло меравад
ва ба сўрохии шохаи кундаланги (foramen processus transversus) мўњраи VI гардан
ворид мегардад.
Танаи сипарию гардан (truncus thyreocervicalis) аз шараёни зери ќулфак аз назди
сарњади латералии секунљаи нардбонию сутунмўњра мебарояд ва ба шохањо
таќсим мешавад. Шараёни болоравандаи гардан (a. cervicalis ascendens) дар сатњи
пешинардбонї аз сатњи пеши мушаки пеши нардбонї (т. scaled anterior) мебарояд,
шараёни поёни сипаршакл (a. thyroidea inferior) бошад ба таври уфуќї аз болои
шараёни сутунмўњра дар доираи секунљаи нардбонию сутунмўњрагї мегузарад, ба
боло меравад, ба тарафи медиалї хам мешавад ва њангоми аз секунља баромадан аз
берун ба дохил дастаи рагию асабии секунљаи медиалии гарданро аз аќиби он
бурида мегузарад.
Уќдаи миёнаи гардании танаи симпатикї (ganglion cervicale medium) дар ќуллаи
секунљаи нардбонию сутунмўњрагї болотари шараёни поёнии сипаршакл љойгир
шуда, 2-3 шохаи байниуќдавиро ба поён ба уќдаи сутунмўњрагї (ganglion
vertebrate) медињад, ки дар сатњи пеши шараёни њамном хобидааст, ва уќдаи
гардану синаро (ganglion cervicjthoracicum) медињад, ки дар љои дуршавї аз
шараёни зериќулфакии шараёни сутунмўњра љойгир шудааст .
Аз пеши њосилаи дар секунљаи нардбонию сутунмўњрагї хобида дастаи рагию
асабии секунљаи медиалии гардан мегузарад. Вариди дохилии юѓии ба таркиби он
дохилшаванда васеъгиро ба вуљуд меоварад— пиёзаки поёнии вариди дохилии юѓї
(bulbus v. jugularis inferior) ва бо вариди зериќулфак (v. subclavia) бо њосилшавии
кунљи юѓии варидї пайваст мешавад (angulus venosus juguli).
Яремный венозный угол (angulus venosus juguli) дар доираи секунљаи нардбонию
сутунмўњрагї љойгир шудааст. Вариди дохилии юѓї ва вариди зериќулфакї якљоя
шуда, вариди китфу сарро (v. brachiocephalica) њосил менамоянд. Ин пайвастагї аз
аќиби мафсили тушу ќулфак (articulatio sternoclavicularis) љойгир мешавад.
Варидњои зериќулфак ва китфу сар аз пеши шараёни зери ќулфак љойгир шудаанд.
Байни шараёни зериќулфак ва вариди китфу сар асаби гумроњ мегузарад,
тавассути апертураи болоии ќафаси сина ба миёнадевори пеш меравад. Аз тарафи
рост дар сатњи шараёни зериќулфак аз асаби гумроњ шараёни бозгаштпазири њалќ
мебарояд, ки ба тарафи шараёни зери ќулфак хам мешавад ва ба чўяки сурхрўдаву
хирной меравад. Дар ин љўяк вай то њалќ мебарояд. Аз чап асаби бозгаштпазири
њалќ аз дараљаи камони аорта мебарояд, онро хам намуда, дар љўяки сурхрўдаю
61
хирной њамчунин ба њалќ мерасад. Байни вариди зериќулфакї аз пеш ва шараёни
зериќулфакї аз аќиб ва асаби гумроњи миёна (медиалї) ва асаби диафрагмавии
латералї гузаранда њалќаи зериќулфакии танаи симпатикї (ansa subclavia) љойгир
шудааст (рас. 7-13). Дар њар яке аз кунљњои варидии юѓї якчанд њосилањо ворид
мегарданд.
Аз чап ба он маљрои сина (ductus thoracicus), вариди дохилии юѓї (v. jugularis
externa), аз ќари аќиб — вариди сутунмўњра (v. vertebra lis) мерезад. Наздики ин
кунљ ба вариди зери ќулфак, гоњо рост ба кунљ вариди кундаланги гардан (v.
transversa colli) мерезад; вариди болои шона (v. suprascapularis) њамчунин аз назди
кунљ ба вариди зериќулфак меравад (рас. 7-14, 7-15).
Маљрои сина
(ductus thoracicus) аз миёнадевори аќиб ба секунљаи чапи
нардбонию сутунмўњрагї байни ќисми аввали шараёни чапи зериќулфак ва
сурхрўда мегузарад, дар сатњи CVII ба чап тоб мехўрад, аз аќиби дастаи рагию
асабии секунљаи медиалии гардан мегузарад камони маљрои синаро (arcus ductus
thoracici) њосил менамояд, ки тарафи барљастагии он ба боло нигаронда шудааст
(рас. 7-16). Ба фосилаи байни шараёнњои умумии хоб ва зериќулфак ворид гашта,
маљрои сина ба тарафи латералии фосилаи роѓмонанди шараёни сутунмўњра ва
вариди дохилии юѓї меравад ва васеъгї — синуси лимфатикиро (sinus lymphaticus)
њосил намуда, ба кунљи чапи вариди юѓї (angulus venosus juguli sinister) мерезад.
Аз аќиби љои резиш, одатан асаби диафрагмавї (п. phrenicus) мегузарад. Аксаран
љои резиш, миќдори резишгоњњои дар системаи вариди кушодашаванда, инчунин
баландии резиши маљрои сина ба ќисмати гардан таѓйир меёбад .
Ба кунљи рости вариди юѓї варидњои њамном, инчунин маљрои рости лимфатикї
(ductus lymphaticus dexter) меафтад. Маљрои рости лимфатикї (ductus lymphaticus
dexter) —танаи кутоњи дарозиаш 1—1,5 см мебошад, ки ба кунљи рости вариди
юѓї (angulus venosus juguli dexter) меафтад.
Дар њар яке аз кунљњои варидњои юѓї бо маљрои сина ё рости лимфатикї омехта
гардида, вале гоњо алоњида низ як ќатор танањои лимфатикї дохил мешаванд .
Танаи юѓии лимфатикї (truncus lymphaticus jugularis) лимфаро аз сар љамъ мекунад
ва ба гардан вариди дохилии юѓиро њамроњї менамояд.
Танаи зериќулфакии лимфатикї (truncus lymphaticus subclavius) лимфаро аз дастњо
љамъ меоварад ва вариди зери ќулфакро њамроњї менамояд .
Танаи дохилии синагии лимфатикї (truncus lymphaticus thoracicus internus) лимфаро
аз ѓадуди ширї љамъ меоварад ва аз аќиби таѓоякњои ќабурѓа рафта, шараёни
дохилии синаро њамроњї мекунад .
Танаи бронху миёнадевор (truncus bronchomediastinalis) лимфаро аз решањои шуш
кашида мегирад .
МУШАКПАРДАЊО
62
ВА САТҲИ БАЙНИМУШАКПАРДАГИИ ГАРДАН, АЊАМИЯТИ КЛИНИКИИ
ОНЊО
МУШАКПАРДАЊОИ ГАРДАН
Мушакпардањои зерини гардан фарќ карда мешаванд:
Мушакпардаи сатњї (fascia superficialis) дар шакли љилди тунук гарданро ињота
мекунад, чуќуртари насљи зерипўстии чарбї љойгир шудааст. Дар шўъбаи пеш ин
мушакпарда ба ду лавњача људо мешавад; дар байни онњо мушаки зерипўстии
гардан (platysma) љойгир шудааст. Ин мушакпарда дар ќисмати ќафаси сина ба
мушакпардаи сатњии сина мегузарад .
Мушакпардаи
хусусии
гардан
(fascia
colli propria
(lamina superficialis, PNA) даршўъбаи пеши гардан дар шакли љилд мушаки тушу
ќулфаку пистоншакл, дар шўъбаи аќиб бошад— мушаки трапетсияшаклро фаро
мегирад. Аз пањлў мушакпардаи хусусии гардан шоањои ба таври фронталї
равандаро медињад, ки шўъбаи пеши гарданро аз аќиб људо мекунад.
— идомаи мушакпардаи ѓадуди назди гўш (fascia
parotidea) мебошад. Ба поён фаромада ва мушаки тушу ќулфаку пистоншаклро
фаро гирифта, ин мушакпарда ба канори пеши туш ва ќулфак мечаспад. Аз ќафо
вай ба канорњои аќиби шонањо мечаспад, дар самти миёна бошад борик мешавад
ва тадриљан дар ќисмати камар гум мешавад. Дар шўъбаи болої вай ѓадудњои
баззоќии зери љоѓи поёниро мепушонад.
Мушакпардаи шонаву ќулфак (fascia omoclavicularis (lamina pretrachealis. FNA;
fascia colli media, JNA) шакли трапетсиямонанд дорад, аз устухони зери забон сар
шуда, дар канори дохилии туш ва ќулфак ба охир мерасад, ба таври латералї то
мушаки шонаву зери забон (т. omohyoideus) меравад. Мушаки охиринро вай дар
шакли љилд, ба мисли мушакњои тушу зери забон, тушу сипаршакл ва сипаршаклу
зери забон (т. sternohyoideus, т. sternothyroideus et т. thyrohyoideus) фаро мегирад.
Мушакпардаи дохилигарданї (fascia endocervicalis) аз дохил бо ном ковокии
гарданро (cavum colli) мепушонад. Ин мушакпарда ба мушакпардаи дохили сина
(fascia endothoracica) ё мушакпардаи дохилибатнї (fascia endoabdominalis) монанд
аст. Вобаста аз он ки вай аз дохил ковокии гарданро фаро мегирад ё узвњои дар он
љойгиршударо мепечонад, ин мушакпардаро ба лавњачаи наздидеворї (lamina
parietalis) ва лавњачаи маѓзисарї (lamina visceralis) таќсим мекунанд. Лавњачаи
наздидевории мушакпардаи дохили гардан љилди мушакпардагиро барои дастаи
рагию асабии секунљаи медиалии гардан - ниёми хобї (vagina caratica) њосил
менамояд.
Мушакпардаи назди сутунмўњрагї [fascia prevertebralis (lamina prevertebralis, PNA)
аз устухони пушти сар дар ќисмати дўнгичаи њалќ (tuberculum pharyngeum) оѓоз
меёбад ва дар шакли лавњачаи нисбатан ѓафси фронталї бо миќдори зиёди бофтаи
пайвандии серковок ба поён мефарояд, мушакњои амиќи гардан — мушаки дарози
гардан (т. longus colli), мушаки дарози сар (т. longus capitis), мушакњои пеш, миёна
ва аќиби нардбоншакл (тт. scaleni anteriores, medii et posteriores), шараёни зери
ќулфак, варид ва танаи асаббофти китфро мепечонад ва ба миёнадевори аќиб
63
меравад, ки дар он љо тадриљан тунук шуда, дар дараљаи мўњраи IV сина гум
мешавад. Дар ѓафсии мушакпардаи наздисутунмўњрагї асаби диафрагмавї (п.
phrenicus) мегузарад ва уќдањои гардании танаи асаби симпатикї (ganglia cervicalia
trunci sympathies) мехобад. Мушакпардаи гардани навзодон хеле тунук аст, сатњи
байнимушакпардагї бошад миќдори начадон зиёди серковокро дар бар мегирад.
Вай фаќат то синни 6-7 солагї ва махсусан дар давраи балоѓати љинсї ба таври
намоён калон мешавад. Зоњиршавандагии сусти баргакњои мушакпардагї ба
љараёни нисбатан пањншудаи равандњои пўсиш (вайроншавї) мусоидат менамояд.
САТЊИ БАЙНИМУШАКПАРДАГИИ ГАРДАН
Сатњњои зерини асосии байнимушакпардагии гардан фарќ карда мешаванд.
Ниёми мушакпардагии мушаки зерипўстии гардан аз баргакњои мушакпардаи
сатњї њосил шудааст. Агар сироятї римї дар натиљаи захмдоршавї ё бо роњи
гематогенї ба мобайни баргакњои мушакпардаи сатњи дохил гардад, пас байни
баргакњои мушакпарда ба поён фаромада, вай метавонад ба ѓадудњои ширї расад
ва боисимастити дуюмбора гардад. Ин бо он шарњ дода мешавад, ки дар сина
њарду баргаки мушакпардаи сатњї аз пеш ва ќафо ѓадуди шириро фаро мегиранд .
Ниёми мушакпардагии мушаки тушу ќулфаку пистоншакл бо баргакњои
мушакпардаи хусусии гардан ташаккул ёфтааст. Њангоми мастоидит ба ин љо
воридшавии рим имконият дорад. Пањншавии рим бо ниёми мушакпардагї мањдуд
гардидааст ва боиси илтињоб дар шакли барљастагии њасибмонанд ќад-ќади
мушакњо мешавад.
3, Сатњи болоисинагии байниапоневрозї (spatium inter aponeuroticum suprasternal)
— роѓи байни баргакњои мушакпардаи хусусии гардан (fascia colli propria)
мебошад, ки ба канори пеши туш ва ќулфак часпидаанд ва мушакпардаи шонаву
ќулфак (fascia omoclavicularis), ки аз канори аќиби ин устухонњо часпидааст (рас.
7-17). Сатњи болоисинагии байниапоневрозї тадриљан ба поён васеъ мешавад ва
дар болои сина ва ќулфак нисбатан зоњиршаванда аст. Њангоми баррасии ин
фосила аз пањлў шакли секунљаи он намоён аст. Ба таври латералї (пањлўї) ин
сатњ то канори берунаи мушаки тушу ќулфаку пистоншакл меравад, ки дар он љо
бо илтиёмњои мушакпардаи хусусї ва шонаву ќулфак бо њосилшавии мушаки
аќиби тушу ќулфаку пистоншакл халтањои аќибимушакии ноайён (Грубер)
мањдуд гардидааст. Сатњ бо насљи чарбї пур шудааст, аз он камони вариди юѓї
(areas venosus juguli) мегузарад ва ќисми лимфауќдањои пеши сатњии гардан (nodi
lymphatici cervicales anteriores superficiales) љойгир шудаанд. Њангоми мављуд
буани рим дар ин сатњ «гиребони илтињобї» мушоњида карда мешавад, яъне дар
дараљаи канори болоии ќулфак ва порчаи юѓии туш хати демаркатсионии
илтињоб намоён мешавад: болотари он сурхшавии ва омоси пўст пайдо мешавад,
поёнтар ранги пўст мўътадил аст, аломатњои илтињоби он мушоњида карда
намешавад.
64
Халтаи ѓадуди зери љоѓи поёнї (saccus gl. submandibularis) — киса ё халтаи наѓз
зоњиршавандаи зичи мушакпардагии људогона мебошад, ки аз мушакпардаи
хусусии гардан ташаккул ёфтааст. Дар ин халта ѓадуди баззоќии зери љоѓи поён
љойгир шудааст.
Дар доираи секунљаи шонаву трапетсияшакл байни мушакпардаи хусусии гардан
ва мушакпардаи наздисутунмўњрагї сатњи њуљайравии секунљаи пањлўии
(латералии) гардан љойгир шудааст, ки ба таври медиалї бо ниёми хобї, ба таври
латералї бошад — бо канори пеши мушаки трапетсяишакл мањдуд гардидааст. Ин
сатњ ќад-ќади рагњои болои шона бо насљи чуќурчаи болоишавкї ва бо насљи дар
зери мушаки трапетсяишакл љойгиршуда алоќаманд аст. Аз поён ин сатњ бо насљи
байни мушакпардањои шонаву ќулфак ва пешисутунмўњрагї љойгиршуда ва
мушакњои пешисутунмўњрагї дар доираи секунљаи шонаву ќулфак пайваст
мегардад.
Дар зери мушакпардаи зерисутунмўњрагї дар атрофи мушакњои нардбонї (тт.
scaleni) ва мушаки бардорандаи шона (т. levator scapulae), рагњои зери ќулфак ва
танањои асаббофти китф сатњи амиќи њуљайравї љойгир шудааст, ки бо насљи
чуќурчаи зери баѓал ќад-ќади рагњои зери ќулфак ва дастаи асаббофти китф
пайваст мешаванд.
Сатњи
амиќи
остеофиброзии
пешисутунмўњрагї
байни
мушакпадаи
пешисутунмўњрагї ва љисмњои мўњрањои гардан се мўњраи болоии сина
мушакњои дарози сар ва гардан (т. longus cap et т. longus colli) мављуд аст; дар
сатњи онњо аз аќиб ё дар ѓафсии мушакпардаи пешисутунмўњрагї танаи асаби
симпатикї мегузарад.
Сатњи пешимаѓзисарї (spatiu previscerale) байни лањачањои наздидеворагї ва
маѓзисарии мушакпардаи дохили гардан (lamina parieralis et lamina visceral fasciae
endocervicalis) мављуд аст. Ин ковокии роѓмонанд аз њамвории фронталї
мегузарад, насљ, варидњо, лимфауќдаву рагњо дорад, озодона аз поён бо
миёнадвеори пеш пайваст мешавад . Њангоми дабилањои (флегмонањои) амиќи
ин сатњ сироят ќад-ќади насљи бофтаи пайвандї озодона ба миёнадевори пеш бо
њосилшавии медиастинити пеш фаромада метавонад. Њангоми гузарондани
трахеостомия ва воридкунии ѓайригерметикии
мила ба хирной ба сатњи
пешимаѓзисарї њаво дохил шуда метавонад. Пањншавии њаво ё боиси эмфиземаи
миёнадевор ё боиси эмфиземаи зерипўстї мегардад. Ба сифати профилактикаи
эмфиземаи миёнадевор њангоми трахеостомия лавњачаи маѓзисарии мушакпардаи
дохили гарданро ба пўст дўхтан мумкин аст.
Сатњи аќиби маѓзисарї (spatium retroviscerale) — роѓи фронталї байни лавњачаи
маѓзисарии мушакпардаи дохилигарданї (lamina visceralis fasciae endocervicalis), ки
сатњи аќиби сурхрўдаро мепушонад ва бо ниёмњои асабї аз пеш, аз аќиб бошад бо
мушакпардаи пешисутунмўњрагї (fascia prevertebralis) мањдуд шудааст. Ин сатњ
озодона бо сатњи аќиби њалќї, аз поён бошад — бо миёнадевори аќиб пайваст
мешавад. Њангоми захмдоршавии сурхрўда ё шикофшавии девораи он бо љисми
бегона сироят ба сатњи аќиби маѓзисарї ворид мегардад ва метавонад ба
миёнадевори аќиб фаромада, боиси медиастинит гардад.
65
Ниёми хобї (vagina carotica) — љилди пурќуввати мушакпардагї мебошад, ки аз
лавњачаи наздидевории мушакпардаи дохили гардан (lamina parietalis fasciae
endocervicalis) бо миќдори зиёди бофтаи пайвандии серковок ташаккул ёфтааст.
Вай дастаи рагию асабии секунљаи медиалии гардан — шараёни хобї, вариди
дохилии юѓї, асаби гумроњ ва дигар њосилањоро мепечонад.
Се сатњи охир дар ковокии гардан (cavum colli) мављуданд, ки аз пеш бо лавњачаи
наздидевори мушакпардаи дохилигарданї (lamina parietalis fasciae endocervicalis), аз
аќиб —бо мушакпардаи пешисутунмўњрагии гардан (lamina prevertebralis)
мањдуд гардидааст.
Њамаи узвњои гардан бо дастгоњи онњоро печонандаи мушакпардагї мустањкам
нигоњ дошта мешаванд. Њангоми гирифтани њар яке аз онњо дастањои зиёди
бофтаи пайвандиро бурида гузаштан лозим меояд, то ин ки људо намудани
эдементњои алоњидаи дастаи рагию асабии секунљаи медиалии гардан муяссар
гардад.
Топографияи узвҳои гардан.
Топографияи қабзаи асаби рагии секунҷаи медиалии гардан, Нақшаи қабзи
асаби-рагии секунҷаи медиалии гардан бо хате, ки чуқурчаи оқиби ҷоғи поён
(fossa
retromandibularis)-ро
бо
банди
тушу-қулфак
(articulacio
sternoclavicularis)пайваст мекунад муайян карда мешавад, ки ин хат ба суи
чуқурчаи зери қулфакии хурд (fossa subclavicularis minor), ноҳияи тушу қулфаку
пистоншакл (region sternocledomastoida) ва секунҷаи хоб(trigonum coroticum)давом
меёбад.Ба ёд овардан лозим аст,ки ин хати проексиони,ки дар боло қайд карда шуд
ҳангоми сарро ба тарифи муқобил гардонидан ба амал меояд. (Расм 7-19,7-21).
Қабзаи асаби –рагии секунҷаи медиалии гардан дар дохили маҳбали асабирагии(vagina carotica),ки аз фассиаи дохилии гардан( faccia endoservicalis)ҳосил
шудааст ҷойгир мебошад.Ба таркиби қабзаи асаби-рагии секунҷаи медиалии
гардан панҷ ҳосилаҳои зерин дохил мешаванд.
Артерияи уммумии хоб ( ar. Carotico comunis)
Вариди юғшакли дохилӣ (V. Jugularis interna)
Асаби гумроҳ (n.vagus)
Решаи болоии ҳалқаи гардан(radix superior ansae servicalis)
Маҷрои лимфатикии юғӣ (truncus limfaticus jugularis)
Қутри артерияи хобби уммумӣ ва авриди юғшакли даруни дар навзодон қариб
якхела аст, дар оянда қутби вариди нисбати артерияи хоби уммуми калон мешавад:
Синтопия:
66
Атерияи хоби умуми ҷойгир аст. Аз тарафи латералӣ он вариди юғшакли
беруни,ки қутри кундаланги он нисбатан калонтар аст, мегузарад. Аз қафои
мобайни ҷуяки раг (sulcus arteriovenosus posterior) асаби гумроҳ хобида аст. Шохаи
болои ҳалқаи гардан мехобад дар сатҳи артерияи хоби поёни бошад дар сатҳи
умумии хоб бо ҳамин меорад то он ки ба мушаки пеши гардан омада поён
мешавад,ки ба ҳамин шоха бо асаб таъмин мешавад.Канори болои тағояки
сипаршакл артерияи хоби умуми(ar.carotis communis) ба атерияи хоби даруни ва
беруни тақсим мешавад(ar.carotis externa et interna). Дар минтақаи бифуркасияи
артерияи хоби умумии ковоки хоби ( sinus caroticus) ва дар инҷо бароретсептор
ҷойгир шудааст (расми 7-20).
Дар сатҳи қафои бифуркатсияи хоби гломус(glomus caroticum) бо андозаи
2,5х1,5мм дар инҷо бо ҳаҷми бисёр капилярҳо ва хеморесепторҳо ҷойгиранд.
Ковоки хоби ва гломуси хоби бо якҷоя зонаи синокаротидиро ҳосил мекунад.
Набз аз ресепторҳои ковоки ва гломус бо ёрии шохаи ковокии асаби забону -ҳалқ
(ramus sinus carotici n.glossopharyngei), ба асаби маркази дода мешавад.
Ҳангоми гузаронидани ҷарроҳии дар забон, лаб ва ҷоғи боло фарқияти шарёни
хобӣ даруни ва беруниро донистан лозим.
*шарёни хоби беруни ба гардан шоха медиҳад, шарёни хоби даруни ба гардан
шоха намедиҳад.
*шарёни хоби беруна бештар аз пеш даруни ва медиалӣ шарёни хобӣ даруни
бошад ,аз қафои беруни ва латералӣ.
*Масофаи буришии хоб 1,5-2см аз буриши бифуркатсияи зеризабон меравад ба
сатҳи кундалангии сарҳади беруни хоб.
*Агар дар вақти ҷарроҳи пеш аз бастани исканҷаи мулоим дар яке аз рагҳои
бифуркатсияи шарёнии хоб набзнокии шарёни сатҳии чакка (ar.temporalis
superficialis) , ё шарёни руй (ar.facialis),нест шавад муайян мешавад, ки шарёни
берунии хоб аст. Бояд қайд кард, ки ин аломат субективӣ ва қулай буда ба хатоги
роҳ дода намешавад.
Шохаи артерияи берунии хоб
шарёни болои сипаршакл (a. thyroidea superior) аз нимаи медиалии шарёни берунии
хоб мебарояд ва дар роҳи худ ба қисми болоии гулу шарёни болоии гулу (a.
Laryngea superior)-ро дода ба қисми болои и саҳми ғадуди сипаршакл тарафи рост ё
чап меравад.
шарёнии забон (a. lyngualis) камее болотар аз шарёни болоии сипаршакл аз тарафи
медиалии шарёни берунии хоб мебарояд ва аз байни мушаки забону зери забон ва
мушаки констриктори миёнаи ҳалқ гузашта бапроексияи секунҷаи забон хобида
сипас ба забон меравад.
шарёни руй (a facialis) аз нимаи дарунии шарёни берунии хоб баромада ба
секунҷаи хоб меравад ва дар болои шикамчаи ақиби мушаки ду шикамчадор ва
мушаки ҷоғу зери забон хам шуда, ба секунҷаи зери ҷоғи поён мегузарад. Шарён
дар оянда дар канори ақиби ғадуди зери ҷоғи ба боло рафта шохаи шарёни
болоравандаи ком (a. Palatine asendens)-ро медиҳад, ки бо девораи паҳлуи ҳалқ ин
шарён ба боло рафта ба коми нарм ва бодомаки ком (ramus tonsilaris) шоха медиҳад
ва кому бодомаки комро бо хун таъмин мекунад. Баъди ин артерияи руй
67
горизонтали ба пеш бо сатҳи дохилии ғадуди зери ҷоғ меравад, ки дар инҷо
шохаҳои ғадуди (ramus glandularis) ва шарёни зери маннаҳ (a. submentalis) медиҳад.
Дар канори ҷоғи поён пештар аз мушаки хоянда (m. masater) қатъ шуда шарёни руй
ба ноҳияи лунч мегузарад
Шарёни болоравандаи ҳалқ (a. Faringea asendens) аз нимаи ақиби шарёни берунии
хоб баромада, ба сатҳи паҳлуии ҳалқ ба суи асоси косахонаи сар меравад.
Шарёни ақиби гуш (a.auricularis posterior) бошад аз нимаи ақиби шарёни берунии
хоб баромада ба самти боло ва ақиб ба ноҳияи пистоншакл меравад
Шарёни пушти сар (a.occipitalis) раги охирини артерияи берунии хоб аст, ки ба
гардан меравад. Бо зери шохаи пистоншакл бо ҷуяки артерияи пушти сар (sulcus a.
occipitalis) гузашта ба самти ноҳияи пушти сар рафта ба ин ноҳия ва атрофии он
шоха медиҳад.
Топографияи бофти гардан
Бофти гардан (plexus servicalis) аз шохаҳои пеши чор шохаи болоии асабҳои
гардан ҳосил мешавад. Ҳангоми баромадан аз сурохии байни муҳрави (foramen
intervertebrale) ин асабҳо дар сатҳи пеши мушакҳои амики гардан дар баробари 4муҳраи болоии гардан ҷойгиранд ва баъд ба ақиби мушаки тушу қулфаку
пистоншакл мегузарад. (расми 7-22). Бофти гарданро асабҳои ҳискунанда,
ҳаркаткунанда, ва омехта ҳосил мекунанд.
Шохаҳои ҳискунанда. Аз шохаҳои ҳискунанда, ки асабҳои пусти гардан (асаби
кундаланги гардан, асаби медиалии гардан, асаби мобайнии гардан ва асаби
латералии болои қулфак, асаби калони гуш ва асаби хурди пушти сар)-ро ташкил
медиханд, дар боло кайд карда шудааст.
Шохаҳои ҳаракаткунанда. Шохаҳои ҳаракатии бофти гардан (rami muscularis plexus
servicalis) мушакҳои пеш, миёна ва ақиби зинашакл (mm.scaleni anterior medius et
posterior) мушаки дарози сар ва гардан (m.longus capitis et colli), мушакҳои пеш ва
латералии мустаъқими сар (m. Rectus capitis anterior et lateralis), мушакҳои байни
шохаҳои кундаланги мухраҳои гардан(mm. Intertransversalis anterioris servisis) ва
мушакҳои бардорандаи шона (m.levator scapule)-ро асаброни мекунад.
Бо шохаҳои ҳаракатии бофти гардан ҳалқаи гардан (ansae servicalis) дохил
мешавад. ҳалқаи гардан ҳангоми пайвастшави решаи болоии (radix superior) ва
решаи поёнии (radix inferior) ҳосил мешавад. Решаи болои аз шохаи якуми
гардании асаби ҳароммагз ҳосил шуда ба асаби зери забон пайваст мешавад ва
артерияи берунии хоб дар таркиби артерияи зери забон меравад. Бо сатҳи берунии
артерияи хоб он то чои тақсимшави ба поён рафта баъд бо сатҳи пеши артерияи
умумии хоб то пайвастшави бо решаи поён (radix inferior) давом мекунад. Ба решаи
поёни шохаҳои 2-3-юми асаби ҳароммағз ворид шуда баъд бевосита аз бофти
гардан мебароянд. Баъди пайвастшавии решаҳо аз халқаи гардан шохаҳо ба
мушакҳои тушу зери забон, тушу сипаршакл, шонаву зери забон ва сипаршаклу
зери забон (m.sternohyoideus. m. Sternothyroideus m.thyrohyoideus et m.
omohyoideus) дода мешавад.
68
Шохаҳои омехта. Асаби омехта,ки аз шохаҳои ҳаракаткунанда ва ҳискунанда
иборат аст-ин асаби ҷуфти диафрагма аст(n.frenicus) мебошад.Асаби диафрагма аз
шохаҳои пеши С-3-4 ҳосил шуда дар сатҳи пеши мушаки зинашакли пеш
(m.calenius anterior) ҷойгир аст,ва тавосути он ба миёнадевори қафаси сина ворид
шуда ба сатҳи паҳлуии перикард (пештар аз решаи шуш)ба поён фаромада ба
диафрагма меравад.Асаби диафрагмавй тарафи рост тавасути сурохии вориди
холии поён (foramen vena cavae)ба ковокии шикам ворид мешавад. Ба бофти
шамсшакл (plexus celiocs) ҳамроҳ шуда дар асабронии ҷигар иштирок мекунад,аз
асабҳои диафрагмавй мебароянд.
Шохаи ҳискунандаи перикардиали(ramus pericardialis),ки перекард ва
плевра(ҷамб)-ро асабронӣ мекунад.
Шохаҳои ҳискунандаи диафрагмаю-сифоки (ramus frenico obdominalis), ки сифоқи
иҳотакунандаи диафрагмаро асабронӣ мекунад.
Шохаҳои ҳаракаткунанда ба диафрагма..
Топографияи Бофти Китф. Бофти китф (plexus brahialis)аз шохаҳои пеши 4-асаби
поёнии гардан ва як шохаи асаби бологии синавии ҳаромағз С-5-8, th-1 (расми 722) ҳосил мешавад. Аз ин 5-шохаи асаби дар фазои байни мушакҳои зинашакл
танаҳои бофти китф (truncus plexus brahialis) ҳосил мешавад.
*Танаи болои (truncus superior) ҳангоми пайвастшавии шохаҳои пеши 5 ва 6-и
асаби гардан ҳосил мешавад.
*Танаи мобайнӣ (truncus medius) ин давоми шохаи пеши 7-асаби гардан мебошад.
*Танаи поён (truncus inferior) ҳангоми пайвастшавии шохаҳои пеши асаби 8гардан С-8 ва асаби 1-сина th1ҳосил мешавад.Танаҳои бофти китф аз фазои байни
мушакҳои зинашакл бо чуқуричаи калони зери қулфаки, ин ҷо ҷои тақсимшавии
пешаки онҳо (divesiones ventralis) мебошад, мебарояд. Шохаҳои тақсимшудаи
танаи асаби бо ҳосилшави қабзаҳои латералӣ, медиалӣ ва ақиб (facsiculis laterlis
medialis et posterior)боз бо ҳам пайваст мешавад ва бофти китфро ба 2-қисм тақсим
мекунад. Болои қулфаки (pars supraclavicularis) ва зери қулфаки (pars
infraclavicularis) қисми болои қулфаки бофти китф ҳангоми баромадан аз байни
мушакҳои зинашакл (spotium interscokenum) болотар аз шарёни зери қулфаки
ҷойгир аст. Дар болои қулфак бофти китф бо самти кундаланг 2-шарён. Болотар
шарёни сатҳии гардан (ar.cervicalis superficialis) ва дар поёни шарёни кундаланги
шона (ar.transversa scapule)-ро бурида мегузарад. Дар байни танаҳои бофти асаби
шарёни кундалангии гардан мегузарад.
Аз қисми болои қулфаки бофти китф (pars supraclavicularis.plexus brahialis) як чанд
шохаҳо мебароянд.
1.Асаби дорзалии шона (n.dorsales scapule) бо сатҳи пеши мушакҳои бардорандаи
шона (m.levator scapule) ба поён рафта, ин мушакро асаброни мекунад, ин чунин
мушақҳои ромбшакли калон ва хурдро (m.romboideus major et minor) низ асаброни
мекунад.
2.Асаби дарози синави (n.toracicus longus) (С6-8) бо рафти хати пеши зери бағал
(lin.axilaris anterior) ба поён рафта мушаки дандонадорро асабронӣ мекунад.
69
3.Асаби латералӣ ва медиалии сина (n.pectoralis lateralis et medialis)аз қабзаҳои
латералӣ ва медиалӣ якхела мебароянд. Асаби латералӣ мушаки хурди сина
(m.pectoralis minor) асаби медиалӣ бошад мушаки калони сина (m.pectoralis major)ро асаброни мекунад.
4.Асаби болои шона (n.suprascapularis) якҷоя бо шикамчаи поёни мушаки шонаи
зери забон (venter inferior m.omohioidea) ба самти ковиши шона (insisura scapule)
рафта тавассути он дар зери пайвандаки кундаланги болои шона (lig.transversum
scapule superius) гузашта мушаки болои белак ва мушаки поёни
белак(m.supraspinotus et infraspinotus)-ро асаброни мекунад.
5.Асаби зери шона (n.subscapularis) ҷуфт буда, бо сатҳи пеши мушаки зери шона
(m.subscapularis) рафта ин мушак ва мушаки мудовори калон (m.teres major)-ро
асаброни мекунад.
6.Асаби дорзалии сина (n.toracodorsalis) бо канори латералии шона (margo lateralis
sxapule) гузашта, мушаки фарохи тахтапушт(m.latesimus dorse)-ро асаброни
мекунад.
Топографияи асаби баргардонди гулу.
Асаби баргардондаи гулу (n.larengeus recurens)шохаи асаби гумроo буда, аз рост ва
чап гуногун мегузорад.
*Асаби баргардондаи гулу аз тарафи чап аз асаби гумроҳ дар баробари камони
аорта баромада, дар гирди он аз пеш ба қафо тоб хурда ва дар ҷуяки байни трахея
ва сурхруда ҷойгир мешавад. Ҳангоми аневризмҳои аорта фишороварии асаб чапи
баргардондаи гулу бо ҳолати аревризматики мушоида карда мешавад ва ин ба
пастшави ё пурра гумшави гузарандагии он оварда мерасонад.
*Асаби баргардондаи гулу аз тарафи рост каме болотар нисбат ба чап дар баробари
артерияи зери қулфак аз асаби гумроҳ баромада артерияи зери қулфакро аз пеш ба
қафо тоб хурда монанди асаби баргардондаи тарафи чап ба ҷуяки тарафи рости
сурхруда-трахеявии ҷойгир мешавад.
1.Шохаҳои дилии поёни гардани (rami cardiac cervicalis inferior) ба поён рафта ба
бофти дили (plexus cardiacus)ҳамроҳ мешавад.
2.Шохаҳои сурхрудавӣ (rami esofagi) ва шохаҳои трахеалӣ (rami traheali)ба ноҳияи
сурхруда – трахеали рафта,сатҳҳои паҳлуии ин узфҳоро асаброни мекунад.
3.Асаби поёни гулу (n.laringeus inferior) шохаи нуги асаби баргардонда буда ҷуяки
сурхруда-трахеали ҷойгир шуда дар баробари тағояки ангуштаршакл ба ду шоха
пеш ва оқиб тақсим мешавад.
*Шохаи пеш мушаки садои (m.vocalis),мушаки сипари кафлезшакл
(m.tiroaritenoidus),мушаки латералии ангуштору кафлезшакл (m.cricoaritenoideus
lateralis),мушаки кафлезшакл гулупушак (m.ariepigioticus),мушаки сипару
гулупушак (m.tyroepigloticus),мушакҳои каҷ ва кундаланги кафлезшакл
(m.arytenoideus oblqus et transverses).
*Шохаи оқиб мушаки ангуштару кафлезшакли оқиб (m.cricoarytenoideus posterior)
ва пардаи луобии гулуро поёнтар аз садопардаҳо асаброни мекунад.
70
Ҳангоми осеби асаби баргардондаи гулу фалаҷи мушакҳои гардан ба амал
меояд.Чинҳои садо суст мешаванд ва ҳолати миёнаро мегиранд,ки ин ҳосилшавии
дисфония-оварда мерасонад.
Асаби баргардондаи гулу ба назди саҳми ғадуди сипаршакл мегузарад,ки ба инҷо
артеряи поёни сипаршакл наздик аст.Аз ҳамин сабаб ҳангоми гузаронидани
струмэктомия ҳангоми гирифтани омос барои осеб наросонидан ба вазифаи овозии
чинҳои садо эҳтиёткор будан лозим аст. Дар кудакон асаби поёни гулу ба андозаи
муайян аз артеряи поёнии сипаршакл мегузорад.
Топографияи асаби болои гулу.
Асаби болои гулу (n.laryngeus superior) аз гиреҳи поёнии асаби гумроҳ баромада, ба
паҳлуи артерияи хоби даруни поён рафта дар гирди он ва артерияи берунии хоб аз
пеш тоб мехурад. Бо девораи паҳлуи гулу ба боло рафта дар баробари устухони
зери забон ба шохаи беруни (ramus externus),ки мушаки ангуштарини сипаршакл
(m.cricothyreoideus)-ро асаброни мекунад ва шохаи даруни (ramus internus),ки
мембранаи сипару зери забон (membrana tyrohioidea) ва пардаи луоби гулуро боло
аз таркиши садои ва пардаи луоби решаи забонро асаброни мекунад,тақсим
мешавад.Танаи асосии асби болои гулу дар қари чуқурчаи мурудшакл ҷойгир
аст,ки дар инҷо онро барои нест кардани асабронии ҳискунандаи гулу ҳангоми
сили гулу мебуранд.
Топографияи шарёни зери қулфак.
Шарёни зери қулфак (ar.subclavia) бештар дар тарафи рост аз танаи китф сар
(truncus brahio cefalica),аз тарафи чап камони аорта (arcus aortae) мебарояд.Шартан
онро ба 3-буриш тақсим мекунанд.
сар,13.сутуни сипару гардани.(Аз; Золотко Ю.Л. Атласи анатомияи топографии
одам. – М;1967.) *Буриши якум-аз саршавии шарёни то фазои байни мушакҳои
зинашакл .
*Буриши дуюм-аз фазои байни мушакҳои зинашакл саршуда дар қабурғаи якум
мехобад,ки дар ин қабурға изи он –ҷӯяки шарёни зери қулфак(sulcus arteria
subclavia) ҳосил мешавад.
*Буриши сеюм-аз баромадгоҳи фазои байни мушакҳои зинашакл сар шуда то
канори берунии қабурғаи якум ,ки дар инҷо шарёни зери бағал (ar.oxilaris) сар
мешавад, давом мекунад. Шарёни камоншакл аст, дар буриши якум шарёни самти
болои ва беруни дорад, дар буриши дуюм самти горизонтали, дар сеюм бошад
самти каҷ ва поён дорад.
Шарёни зери қулфак 5-шоха медиҳад, сетояш дар буриши якум ва яктоги дар
буриши дуюм ва сеюм.
Шохаҳои буриши якум.
1.Шарёни муҳрави (ar.vertebralis) бо танаи ғавс аз нимаи болоии шарёни зери
қулфак баромада то қариби секунҷаи зинашаклу-муҳрави (trygonum scolone
vertebrale)ба боло рафта ба ҷуяки байни мушакҳои пеши зинашакл ва мушаки
дарози гардан рафта ба сӯрохии шохчаи кундаланги муҳраи 6-и гардан (foramen
procesus transverus)ворид мешавад.
71
2.Шарёни дарунии сина (ar.thoracica interna) аз нимаи поёнии шарёни зери қулфак
баромада, аз оқиб вориди зери қулфак ҷойгир шуда ба поён мефарояд ва тавассути
сӯрохи болоии қафаси сина даромада, дар сатҳи оқиби тағоякҳои қабурғаҳо дар
масофаи 1-2см аз канори туш ҷойгир мешавад.
3.Танаи сипари гардан (truncus tyreocervicalis)аз нимаи пеши шарёни зери қулфак
дар рости мушаки зинашакл пеш баромада, ба боло рафта ба шохаҳои зерин тақсим
мешавад.
*Шарёни поёни сипаршакл (ar.tyreoidea inferior) бо сатҳи пеши мушаки зинашакли
пеш (m.scolenus anterior) ба боло рафта дар баробари муҳраи 7-гардан ба самти
медиалӣ тоб мехурад ва аз ақиби шарёни умумии хоб гузашта бо сатҳи оқиби
саҳми ғадуди сипаршакл омада ба онҷо шоха (ramus glandularis) меронад.
Шарёни болоравандаи гардан (ar.cervicalis acendens) бо сатҳи пеши мушаки
зинашакли пеш ва мушаки бардорандаи шона дарунтар аз асаби диафрагма
(n.frenicus) ба боло рафта мушакҳои амиқи гарданро бо хун таъмин мекунад.
*Шарёни сатҳии гардан (ar.cervicalis superficialis) бо рафти самти кундаланг
мушакҳои зинашакл ва бофти китфро бурида гузашта то чуқурчаи калони болои
қулфаки(fossa supracervicalis major)меравад.
*Шарёни болои шона (ar.suprascapularis) бо самти кундаланг дар паҳлуи қулфак ва
бо рафти шикамчаи поёни мушаки шонаву зери забон то ковиши шона (incisura
scapule) рафта ба болои пайвандаки кундаланги болои шона мегузарад ва ба
мушакҳои зери белак (m.infraspinatis)ва атрофи онҳо шоха меронад. Шохахои
буриши дуюм
Аз буриши дуюми шарёнии зери қулфаки танаи қабурғаву гардани (truncus
costocervicalis) мебарояд ва ба боло ба тарафи қуллаи плевра рафта, ба 2-шохача
таwсим мешавад.
*Шарёни амиқ гардан (ar.cervicalis profunda) ба қафо рафта аз байни қабурғаи 1 ва
шохаи кундаланги муҳраи 7гардан ба ноҳияи оқиби гардан мегузарад ва ба боло
рафта ба мушакҳое,ки дар ин ноҳия ҷойгаранд шоха меронад.
*Шарёни болотари байни қабурғавии (ar.intercostalis suprema) гарданаки қабурғаи
1-ро тоб хурда ба тарафи байни қабурғави 1-ум рафта онро бо хун таъмин
мекунад.Бештар ба байни қабурғаи 2-ум шоха ронда онро низ бо хун таъмин
мекунад. Шохаи буриши сеюм
Шарёни кундаланги гардан(ar. tranversa coli) аз нимаи болоии шарёни зери қулфак
бармада аз бйни танаҳои бофти китф гузашта бо рафти кундаланг ба болои қулфак
меравад ва дар нуги берунии он ба 2-шоха тақсим мешавад.
*Шохаи сатҳи (ramus superficialis) бо паҳлуи мушаки барорандаи шона (m.levator
scapule) ба боло меравад. *Шохаи амиқ (ramus profunda) бо канори медиали шона
(margo medialis scapule) ба поён фаромада дар байни мушаки ромшакл ва мушаки
дандондори оқиби боло ҷойгир шуда ба мушакҳои ромбшакл ва мушаки болои
белок шохаи меронад. Шарёни зери қулфаки дар кудакон поёнтар ҷойгир буда
дастраскунии он аз тарафи чуқурчаи болои қулфаки мушаки аст.
Топграфияи танаи симпатикӣ
72
Танаи симпатикӣ (truncus simpaticus) дар гардан аз пеши шохаҳои кундаланги
муҳраҳо ё дар сатҳи пешаки мушаки дарози сар ва гардан ҷойгир буда аз асоси
косаи сар то гарданаки қабурғаи якум меояд.
Танаи симпатики дар гардан беш аз ҳама аз гиреҳи болои мобайни гардан ва
гиреҳҳои гардонад синави (gaglion cervicalis superior medium et cervica toracicum)
ва шохаҳои байни гиреҳи (ramus interganglioaris) иборат аст. Миқдори гиреҳо аз 2то 6 мешавад.(расми 7-24)
Гиреҳи болои гардан (gaglion cervicalis superior) ҳамеша вуҷуд дорад ва (веретен)шакл буда дарозиаш 2см паҳнияш 0,5см буда дар баробари муҳраҳои 2 ва 3-уми
гардан дарунтар аз гиреҳи поёнии асаби гумроҳ ҷойгир аст. Аз пеши гиреҳи болои
гардан артерияи дарунии хоб ва вариди юғшакли дохили ҷойгиранд. Ба ҳамдигар
наздик ҷойгиршавии гиреҳи болои гардан ва гиреҳи поёнии асаби гумроҳ дар
баробари муҳраи 3-ми гардан имконият медиҳад, ки блокадаи вагосимпатики бо
усули Вишневские гузаронида шавад.
Аз гиреҳи болои гардан шохаҳои зерин мебароянд.
Асаби хобби даруни ва беруни (nn.carotici interni et externi) дар рагҳои ханом бофти
хоби даруни ва беруниро (plexus caroticus internus et exterus) ин чунин шохаҳои
борики он бофти умумии хоб (pexus caroticus comunis)-ро ҳосил мекунад.
Асаби юғшакл (n.jugularis) бо девораи вариди юғшакли даруни ба боло ба тарафи
сурохи югшакл баромада ба асаби зери забон(n.hypoglosus) ба гиреҳои болои ва
поёнии асаби гумроҳ (ganglion superius et inferius n.vagus) ва гиреҳои поёнии асаби
забону ҳалқ (ganglion inferius n.glosofaringeus) шоха мебарорад. 1)Шохаҳои гулу
ҳалқ (ramus loringe faringae) дар инкишофи бофти ҳалқ иштирок мекунад.
Асаби дилии болои гардан (n. cardiacus cervicalis superior) якҷоя бо танаи
симпатики то ковоки қафаси сина рафта пештар аз сатҳи поёни камони аорта ба
бофти дили (plexus cardiacus) ҳамроҳ мешавад. Аз тарафи рост асаби дилии болои
вуҷуд надошта метавонад.
1)Чорум шохаҳои пайвасткунанда(ramus comunicantes) гиреҳи болоии гарданро бо
шохаҳои пеши асабҳои ҳароммағз, ки бофти гарданро ташкил медиҳанд, пайваст
мекунад.
2)Шохаҳои байни гиреҳи (ramus unterganglionaris) гиреҳи болои гарданро бо гиреҳи
миёнаи гардан (ganglion cervicalis medium), пайваст мекунад. ҳангоми набудани он
гиреҳи гарданро бо гиреҳи гардану синави (ganglion cervico thoracicum) пайваст
мекунад.(расми 7-24)
Гиреҳҳои гардании танаи симпатикӣ.
1)Асаби диафрагма 2)бофти китф 3)асабҳои 2-3 ва4-уми гардан 4)асаби зери забон
5)гиреҳи болои гардании танаи симпатики 6)асаби гумроҳ 7)ҳалқаи гардан
8)гиреҳи мобайни гардании танаи симпатики 9)гиреҳи гардани мобайнии танаи
симпатики 10)гиреҳи гардании синавии танаи симпатики 11)ҳалқаи гардан Гирехи
мобайнии гардан (glandule cervical is medium)
Аз ¾ ҳиссаи ҳолатҳо вомехурад. Он дар боробари шохчаи кундаланги С-5-6
болатар аз камонии артерия поёнии сипаршакл ба секунҷаи зинашакли муҳрави
медарояд (trigonum scalenocervicali). Аз гиреҳи мобайни шохчаҳои зерин
мебароянд.
73
1.Асаби миёнаи гардани-дил (n.cardiacus cervicalis medius).Бо паҳлуи танаи
симпатикӣ дар оқиби шарёни умумии хоб ҷойгир шуда то ковокии сина меравад ва
дар ин инҷо ба сатҳи камони аорта гузашта ба бофти дил пайваст мешавад (plexus
cardiacus).
2.Шохаҳои пайваст кунанда (rami communicantes) гиреҳи мобайни гарданро ба
шохчаҳои пеши С 5-6 пайваст мекунад.
3) Шохаҳои байни гиреҳи(r.interganglionaris) гиреҳи мобайни гарданро бо гиреҳи
бо болои гардан ва гиреҳи гардану-синави (ganglion toracicum) пайваст
мекунад.Шохаҳои байни гиреҳии ба тарафи гиреҳи гарданусинави раванд шарёни
зери қулфакро аз пеш ва қафо иҳота карда ҳалқаи зери қулфаки (anse subclavie)-ро
ҳосил мекунад.
ЛЕКСИЯИ №6
Мавзўъ: ҶАРРОҲИҲОИ ДЕВОР ВА УЗВҲОИ ГАРДАН.
Дастраскунии ҷарроҳи дар узвҳои гардан
Буришҳо дар гардан бояд ба талаботҳои клиникӣ ҷавобгўй бошад дастраскуниро
ба узв ќонеъ гардонанд. Бо сабаби мавҷуд будани девораи рагҳои варидӣ дар
гардан ва имконияти пайдошавии эмболияи ҷавоӣ, кушодани насчи зери пӯст
муносибати эҳтиёткоронаро талаб мекунад. Ин ба он вобаста аст, ки девораҳои
варидӣ бо ниёми гардан зич пайваст буда, ҳангоми ҷарроҳат намеафтад. Наздикии
дил ва фишори манфӣ ба ковокии ќафаси сина ҳангоми ҷарроҳатҳои вариди гардан
ба пайдошавии эмболия мусоидат мекунад. Бо маќсади пешгирӣ намудани
имконияти дохилшавии ҳаво ба варидҳо онҳоро дар байни ду ришта ё бо ду
(зажим) исканҷ хунро боздоранда ҷудо мекунанд.
Чаҳор намуди дастраскунии ҷарроҳиро ба узвҳои гардан фарќ
мекунанд ( рас.8-1).
Дастрасии вертикалӣ (болої ва поёнї)-ро бисёртар дар хати мобайнии гардан
мегузаронанд. Ин дастраскуниро трахеостомия васеъ истифода мебаранд.
Дастраскунииии каъро дар кунҷи пеш ё ќафои мушаки тушу-ќулфаку- пистоншакл
мегузаронанд. Онро бо мақсади кушодани бандчаи рагу асаби секунҷаи медиалии
74
гардан ба шўъбаи гардании сурхрўда татбиќ мекунанд. Афзалияти буришҳои каҷ
дар бехатарии онҳо ва таъмини дастраскуни, кофӣ ба чуқурии гардан иборат аст.
Дастраскунии кундалангро барои наздикшавӣ ба ғадуди сипаршакл (датраскунии
Кохер), гулў, шараёнҳои зериќулфак, сутунмўҳра ва сипаршакли поёнӣ, инчунин
барои гирифта партофтани решаҳои саратон истифода менамоянд. Афзалияти
дастраскуниҳои кундаланг аз он иборат аст, ки онҳо талаботҳои самараноки
косметикиро ќонеъ мегардонанд. Чунки онҳоро мувофиќи ҷойгиршавии чинҳои
табиии пўст мегузаронанд. Ба камбудии дастраскунии кундаланг инҷо мансуб
мебошанд:
а) мўшаки зери пўсти гардан кундаланг бурида мешавад (ки он баъзан ба
ташкилёбии решаҳои колоидӣ
меоварад),
б) Ҳангоми кор дар шўъбаҳои амиқ ҷойгирифтаи гардан мушкилиҳои муайян
пайдо мешаванд. Ба ѓайр аз
ин дастраскунии кундаланг бо самти бештари мушакҳои гардан, рагҳо ва асабҳо
мувофиқ намеояд.
4. Дастраскунии мураккаби омехта (комбинированный). ҳангоми гузаронидани
ҷарроҳихои зиёд дар узвҳои гардан бо маќсади кушодани фазоҳои васеи насҷӣ,
гирифта партофтани омосҳо ва гиреҳҳои метастазӣ дастраскунии мураккабро
истифода мебаранд. Дар бисёр ҳлатҳо дастраскуниҳои кундаланг ва каљро якҷоя
истифода мебаранд.
Ҷарроҳиҳо дар рагҳои гардан
Рагҳои гарданро дар ҳолати ҷароҳати девораҳои шараён ва варид, ҳангоми
аневризм, хунравии такрорӣ, ки дар натиҷаи флегмона (дабила) ва ё ҳамчун
бандинаи профилактикӣ, ки бо маќсади пешгирӣ намудани хунравӣ ҳангоми
гирифта партофтани омосҳои гуногуни гардан ба амал омадааст, мебанданд.
Урён намудан ва бастани шараёни зериќулфак
Яке аз шартхои асосии ҷарроҳӣ дар шараёни зериќулфак (a. subclavia) ин
дастраскунии васеъ мебошад ва барои он гузаронидани резексияи ќулфак ё
буридани он (пресечение) зарур аст.
Дар бисёр ҳолатҳо буриши камоншаклро бо усули ҷанелидзе ё буриши Т-шаклро
бо усули Петровский татбиќ менамоянд (расми 8-2).
Дастраскунӣ бо усули ҷанелидзе
Ин буриш роҳи беҳтаринро ба шараёни зериќулфак ҳангоми гузаштан ба шараёни
зери баѓал таъмин мекунад.
Тарзи иҷроиш: Пўстро ба андозаи 1-2 см аз таќсимшавии тушу ќулфак ба берун
оѓоз намуда, онро дар болои ќулфак то изофаи минќоршакли шона мегузаронанд.
Аз ин ҷо хати буришро ба поён аз рўи ду ҷўяк (борозда)-и делташакли синагӣ (
sulcus deltoideopectoralis) ба андозаи 5-6 см мегардонанд. Пўст, ниёми аслӣ (fascia
colli propria) ва ќисман мушаки калони синаро(m. pectoralis major) ќабат ба ќабат
75
ҷудо менамоянд. Дар самти пеши болои ќулфак устухонпардаро ҷудо карда, бо
распатор ќисми на он ќадар калони устухонро бо ёрии арраи ҷили ҷудо мекунанд.
Сипас баргаки ќафои устухонпарда ва мушаки зериќулфакро ҷудо мекунанд.
Сараввал дар чуќурии захм вариди зериќулфакро, ки пеш аз мушакҳои зиншакли
пеш ҷойгир аст, пайдо мекунанд. Мушаки зиншакли пешро якҷоя бо асабӣ
диафрагмавӣ ба дохил тела дода, дар доираи фазои байнизинавӣ шараёни
зериќулфакро муайян мекунанд. Аз ҷониби он девори бофтаи асаби китф
мегузарад.
Барои ҷудо кардани шўъбаи дисталии шараёни зериќулфак ҳангоми гузаштани он
ба шараёни зери баѓал ниёми ќулфаку синаро (sulcus deltoideopectoralis) мебуранд,
канори мобайнии мушаки хурди синаро кушода ва бурида, ба ҳамин тариќ ба
бандчаи рагу асабҳои секунҷаи латералии гардан наздик мешаванд. Пас аз анҷоми
ҷарроҳӣ канорӣои мушакҳои зериќулфак (m. subclavius) ва устухонпардаи
буридаро медўзанд. ҷойҳои буридаи ќулфакро бо дарз ё симҳо (спица) мустањкам
мекунанд.
Дастраскунии Т – шакл бо усули Петровский
Ин буриш дастраскунии нисбатан васеъро ба шараёни зерибаѓал ҳангоми
баромадани он аз туш, инчунин дар ќисмҳои фазои байнизинагӣ (spatium
interscalenum)таъмин мекунад.
Тарзи иҷроиш: Буриши Т-шаклро ҳангоми буридани ќабатҳои бофтаҳои нарм
истифода мебаранд. Кисми горизонталии буриши андозааш 10-14 см аз болои
ќулфак, ќисми вертикалӣбошад, ба андозаи 5 см аз байни буриши аввала ба поён
мефарояд. Ќулфакро аз байнаш бо арраи Ҷили мебуранд. Мушаки зериќулфакро бо
корди ҷарроҳи (скалпель) ҷудо мекунанд. Минбаъд шараёнро бо усули дар боло
зикршуда ҷудо мекунанд.
ҳангоми расидан ба шараёни зериќулфак аз чап бояд дар бораи имконияти
расонидани осеб ба маҷрои синагӣ
(ductus thoracicus) ҳушёр будан лозим аст.
Урён намудани шараёни умумии хоб ва вариди юғӣ
Бастани шараёни умумии хоб ( a. carotis communis) бахусус рост дар бисёр ҳолатҳо
ба вайроншавии гардиши хун, ки бо сабаби инкишофи тези норасогии
колпатералҳо дар шабакаи гардиши шараёни маѓзи сар рўй медиҳад, боис
мегардад. Бастани вариди югии даруна гузаронида мешавад, хангоми захмин
шудан дар аввал хунравиро бор охи тампонада маън мекунанд, баъд аз он кисми
маркази охири рагро ёфта мебанданд ва чабидашавии хунравиро аз он эхтимол
мехисобанд
Тарзи иҷро: Сар ба ќафо моил кунонда шуда, ба тарафи муќобил аз љои ҷарроҳӣ
гардонида шудааст
(расми8-3). Рагњоро ба андозаи секунҷаи хоб ( trigonum caroticum) урён мекунанд.
Буриши дарозиаш 6-8 см-ро аз канори болоии таѓояки сипаршакл аз рўи канори
76
пеши мушаки тушу-ќулфаку-пистоншакл (m sternocleidomastoideus) мегузаронанд.
Пўст, насҳи зери пўст, ниёми сатҳиро (fascia superficialis ) бо мушаки зери пўсти
гардан (m platysma) мебуранд. Баргаки пеши маҳбали ниёми аслии (fascia colli
propria) гарданро мекушоянд ва мушакро ба берун тела медиҳанд. Дар захм
баргаки ќафои маҳбали мушаки мазкур, ки бо девори пеши маҳбали бандчаи рагу
асаби секунҷаи медиалии гардан пайваст мебошад, намоён мегарда. Бо зонди
новашакл маҳбали бандчаи рагу асаби секунҷаи медиалии гарданро мекушоянд ва
аз тарафи вариди дохили юғи зери шараёни умумии хоб бо сўзани Дешан риштаи
дуќабатаи абрешимї мегузаронанд, пас аз ин онро мебанданд.
Урён ва бастани шарёни хоби беруна.
Бастани шарёни хобби беруна ( a.carotis externa) бе гон оризахои катъи одатан
гузаронида мешавад, ва истифода бурда шуда метавонад, хамчун мархилаи
омодаги ҳангоми резексияи чоги боло. Ҳангоми иштибох намуда баста шарёни
хобби даруна дар 50% холатхо метавовад ба фавти бемор ё маъюбии амик оварда
расонад. Сабаби оризаи марговар дар бисёр холатҳо тромбози шарёни хоби даруна
шуда метавонад.
Тарзи иҷро;
Сар ба тарафи мукобил нигаронида шуда (расм.8-4). Буришро ба дарозии 6-8см аз
кунчи чоғи поён сар намуда ба тарафи поён ба канори пеши мушаки тушу кулфаку
пистоншакл то канори болои тагояки сипаршакл мегузаронанд. Пустро мебуранд,
насчи зери пустро, ниёми руякии гарданро (fascia colli superficialis) бо мушаки зери
пуст. Баргаки пеши маҳбали тушу қулфаку пистоншаклро кушода ва мушакро ба
тарафи берун бартараф менамоянд. Дар чарроҳат баргаки маҳбали мушаки тушу
қулфаку пистоншакл урён мешавад, ки он бо девори пеши махбали бофти раги ва
асаби секунчаи медиалии гардан пайваст мебошад. Онро мекушояд (буриш
мегузаронанд) ва дар чаррохах вариди югии даруна намоён мешавад (v.jugularis
interna) бо воридшавии варидхои дигар ба он, аз хама калонтар вариди руй
v.(fascialis). Шарёни берунаи хобро дар байни вариди руй ва асаби зери забон
мечуянд. Бастани шарёни берунаи хобро гузаронида лозим аст, ки дар байни
хосилшавии (пайдошави) шарёни болои сипаршакл ва шарёни забон аз он дар
баъзе мавридхо тромбози шарёни хоби даруна шуданаш мумкин.
Урён ва бастани шарёни забон.
Нишондод; Бастани шарёни забон лозим аст, ки хангоми чаррохат бардоштани
забон, ва хамин тарик барои пешгири намудани хунрави дар вакти чаррохи, дар
мавриди саратони забон.
Тарзи ичро; буришро аз кунчи чоги поён ба дарозии 5-6см мегузаронанд,
дигарашро ба канори чоги поён параллели дар байни масофаи канори чог ва шохи
77
калони устухони зери забон мегузаронанд (расм.8-5). Кабат бо кабат бофтахои
нармро мебуранд, ниёми руякии гарданро (fascia colli superficialis) бо мушаки зери
забон (m.platysma). бо зонди новашакл махбали гадуди лухоби дахонро мекушоянд,
аз латхури вариди руй (v.facialis) худдори менамоянд. Баъд аз баровардани гадуд
боло ва поён ба хотири лат нахурдани гадуди зери чог секунчаи чогро чудо
мекунанд.( trigonum linguale). Дар баробари секунча бо тарзи кунд мушаки зери
забону-забонро (m.hioglossus) бартараф менамоянд. Дар хамон лахза зери мушак
шарёни забонро (a.lingualis) меёбанд ва онро мебанданд.
Урён ва бастани шарёни руй
Тарзи ичро; Буришро ба дарозии 5см ва дигарашрокаме поёнтар ва параллели бо
канори чоги поён, 1см пеш аз кунчи он сар мекунанд (расми. 8-6). Кабат бо кабат
бофтахои нармро мебуранд, ниёми руякиро бо мушаки зери пуст. Шарёнро дар
канори пеши мушаки хоянда мучуянд (нигар ба рсми 8-6). Ба шараёни
баровардашуда ресмон гузаронида мебанданд.
Ба ѓайр аз оризаҳои хусусияти умумӣ дошта (сепсис, заҳролудшавии вазнин)
манбаъҳои амиќи илтиҳоби гардан аз он сабаб хавфноканд, ки метавонанд ба насҷ
дар миёнадевори пеш ва ќафо паҳн шаванд, ба хирной фишор оваранд ё ба варами
гулў оварда расонанд, ба ин ҷараён девораҳои шараёнҳои калон ва варидҳоро
ҳамроҳ намоянд, ки боиси вайроншавӣ ва хунравии шадиди рагҳо мегардад.
Аденофлегмонаҳои гардан дар ќисмати ноҳияҳои асосии гиреҳҳои лимфатикӣ
ҷойгир мебошанд (расми8-7).
Принсипҳои асосии табобати думалҳо (абсес) ва дабилаҳои гардан (флегмона)буридани сариваќтӣ мебошад, ки кушодани пурраи кофӣ ва заҳкаш кардани
манбаи патологиро таъмин мекунад. Буриш бояд мутлаќо ќабат ба ќабат бошад.
Пас аз буридани пўст аз рўи имконият бо маќсади нарасонидани осеб ба рагњои
хунгард, ки дар натиҷаи ҷараёни патологї таѓйир ёфтаанд, бояд асбобҳои кундро
(зонди новашакл, ќайчиҳои купферовї) истифода бурд.
Табобати дабилаи (флегмона) гардан аз ҷойгиршавии он вобаста аст.
Ҳангоми дабилаи фазои болои синагии байниапоневротикӣ буриши кундаланги
пўстро ба андозаи 1-1,5 см болотар аз ковокии туш мегузаронанд. Пўст, насҷи зери
пўсти гарданро, ки онро иҳота мекунад, ќабат ба ќабат ҷудо мекунанд. Сипас аз
болои зонди новашакл ниёми аслии гарданро, ки девораи пеши фазои байни
апоневротикии болои синаро ташкил мекунад, ҷудо мекунанд. Фасодро бартараф
намуда, ковокии онро бо ангушт муоина менамоянд. Дар сурати дар кисаҳои
паҳлугии Груббер мавҷуд будани фасодҳои ҷоришуда ба воситаи ҳамон буриш
заҳкаш мекунанд (расми).
Ҳангоми мавҷуд будани дабила дар ќисми секунҷаи латералии гардан буриши
дарозиаш 2 см пўстро ба тариќи парелелӣ ва болотари ќулфак мегузаронанд, дар
ин ҳангоми аз кунҷи ќафои мушаки тушу-ќулфакупистоншакл оќиб мегарданд.
Пўст, насҷи зери пўст, ниёми сатҳро, ки бо мушаки зери пўсти гардан иҳота
78
шудааст, мебуранд ва ба фазои насҷи секунҷаи латералии гардан ворид шуда,
манбаи фасод ҷамъшударо мекушоянд, фасодро бартараф менамоянд, ковокии ҷои
фасодро муфассал муоина мекунанд, мавҷуд будани маҳсули ҷоришудаи фасодро
муайян мекунанд. Бояд тарҳи (проексия) вариди юѓиро, ки дар сеяки канори
ќафои мушаки тушу-ќулфаку пистоншакл мегузарад, дар назар дошт. Хати тархи
(проексионии) варид, изофаи пистоншакли устухони чакка ба канори берунии
сеяки дохилии ќулфак мегузарад (нигар ба расми 8-1).
. асоси ҷойгиршавии варамҳои фасодӣ ҳангоми ҷараёни кўҳнашавї-фазои насҷи
зери-трапетсияшакл.
Барои заҳкаш кардани варами фасод дар назди изофаҳои нешдори муҳраҳо буриши
иловагиро мегузаронанд.
. ҳангоми дабилаи (флегмона) Бесолд ҷараёни илтиҳоб, ки дар мушаки тушуќулфаку пистоншакл ҷойгир шудааст, буришро дар канори ќафои сеяки болои ин
мушак мегузаронанд (нигар ба расми 8-7,б). Пўст, насҷи зери пўст, ниёми сатҳӣ бо
мушаки зерипўстӣ, ниёми аслӣ, ки мушаки тушу-ќулфаку пистоншаклро
мепўшонад, ҷудо мекунанд. Бо роҳи кунд ба таги мушак ворид мешаванд. Ҷойгоҳи
фатсиалиро кушода, фасодро бартараф мекунанд ва ковокии фасоддорро заҳкаш
менамоянд.
. ҳангоми дабилаи Дюпюитрен ҷараёни илтиҳоб дар роҳи бандчаи рагу асаби
секунҷаи медиалии гардан ҷойгир аст. Дабилаҳо метавонанд ҳам дар шўъбаи
болоӣ ва њам дар шўъба поении секунҷаи хоб ҷойгир шаванд. Онҳо метавонанд ба
ноҳияи зериќулфак, чуќурии зери баѓал, миёнадевори пеш ва ба тарафи муќобил
(дабилаи васеи гардании Дюпютрен) паҳн шаванд.
. аз ҳамин сабаб ҳангоми ҷудо кардани дабилаи маҳбали раги гардан ба дастрасӣ
тавассути ҷойгоҳи фатсиалии мушаки тушу ќулфаку пистоншакл бояд афзалият
дода шавад. Хати проексионии шараёни умумии хобро аз мушаки тушу ќулфаку
пистоншакл пайваста ба масофаи байни кунҷи ҷоғи поён ва изофаи пистоншакли
устухони чакка буриши дарозиаш 8-10 см-ро бо канори пеши мушаки тушу
ќулфаку пистоншакл мегузаронанд. Пўст, насҷи зери пўст, ниёми сатҳӣ, мушаки
зери пўсти гардан ва баргаки пеши ҷойгоҳи фастсиалии мушаки тушу-ќулфаку
пистоншаклро мебуранд. Мушаки тушу ќулфаку пистоншаклро ба берун
бароварда, мушаки шонаю зери забонро якљоя бо трахея ва ѓадуди сипаршакл ба
дохил мебаранд. Дар чуќурии буриш мањбали бандчаи рагу асабӣ мавҷуд аст.
Тавассути асбоби кунд ҷойгиршавии рагҳои гарданро ќабат ба ќабат ҷудо карда,
дабилаи маҳбали рагҳои гарданро мекушоянд. Фасодро берун бароварда заҳкаш
мекунанд. Ҳангоми чунин дастраскунӣ хавфи кушодашавӣ ва заҳролудшавии
фазои насҷӣ мавҷуд аст.
Дабилаи паҳнгаштаи маҳбали рагиро буриши де Кервен ё Кютнер ба тамоми
дарозии маҳбали рагҳо имконияти кушоданро муҳайё мекунад. Кушодани дабила
азназаргузаронии даќиќ ва бо маќсади муайян кардани хусусияти ҷараёни
паҳншавии фасод, муаянкунии таѓйиротҳои лекротикии бофтаҳо, ҳолати варидҳои
юғӣ, муоинаи ангуштии фазои фасоднокро талаб менамояд.
. Дабилаи васеи Дюпюитренро (њангоми паҳншавии дабилаи маҳбали рагҳои
гардан ба тарафи муќобил тавассути фазои превитсералї) бо ду буриши парелелии
79
тарафи паҳлўи трахея (хирной) мекушоянд. Фасодро гирифта фазоро мешўянд ва
аз ду тараф заҳкаш мекунанд.
. дабилаи превитсериалӣ бо буриши кундаланг ё гиребоншакл ҳангоми авҷгирии
ҷараён дар миёнадевори пеши медиастенотомияи гардан намоиш дода мешавад.
. Дабилаи ковокии даҳонро аз ҷоѓи поён то устухони зери забон бо буриши
дарозрўя мекушоянд. Сипас, тавассути дарзи мушаки ҷоғу зери забон бо роҳи кунд
ба чуқурӣ дохил мешаванд.
. Ҳангоми дабила дар ҳудуди секунҷаи зери ҷоғи поён буришро ба тариќи
парелелїӣбо канори ҷоѓи поён мегузаронанд.
. Дабилаи паси фазои витсералиро бо буриш аз чап ҳамќади канори пеши мушаки
тушу ќулфаку пистоншакл мекушоянд. Ҳангоми думал (абсес)-и зери гулў
буришро тавассути даҳон мегузаронанд.
Ҷрроҳиҳои гарданро одатан бо заҳкашкунии захм анҷом медиҳанд. Ҳангоми осеби
таѓоякҳои гулў ва
хирной ҳатман трахеотомия мегузаронанд.
Кушодан ва заҳкаши дабилаи секунҷаи зери манаҳ ва сатҳи ковокии даҳон
Сарчашмаҳои асосӣ ва роҳҳои ба фазои секунҷаи зери ҷоғ дохилшавии сироятҳо –
мабдаои сироятҳои одонтогенї дар ќисми буришҳо ва ашкҳои поёнӣ, паҳншавии
ҷараёни илтиҳоби ќисмати зери манаҳ ва зери чашмҳо, инчунин бо роҳи
лимфогенӣ ба ҳисоб мераванд (расми 8-9).
Дабилаи сатҳи ковокии даҳонро аз ҷумлаи бемориҳои нисбатан вазнини илтиҳобии
ќисмати ҷоѓу рўй маҳсуб медонанд. Дабилаи сатҳи ковокии даҳон ин ҷараёни
ављгирандаи сироятию илтиҳобӣ мебошад, ки ҳангоми он дар шаклҳои омехта
ќисми зери забон, инчунин насҷи зери ҷоғи поён ва секунҷаи зери манаҳ захмдор
мешаванд.
Дар бофтаҳои сатҳи ковокии даҳон ҷойгиршавии ҷараёни паҳншавии илтиҳоб
аксаран ба авҷгирии сироятҳо ва инкишофи як ќатор оризаҳо, ки ба ҳаёти бемор
хавф доранд, оварда мерасонад. Ба ѓайр аз ин, заҳролудшавӣ ва вайроншавии
гемодинамика метавонанд сабаби чунин оризаҳои хавфнок ба монанди (шоки)
садмаи септикӣ ва норасогии шадиди нафаскашӣ шаванд. Сарчашмаҳои асосӣ ва
роҳҳои дохилшавии сироят ба каъри ковокии даҳон: мабдаи сирояти одонтогенӣ
дар ќисми дандонҳои ҷоғи поён, таъсири ҷараёни сироятӣилтиҳобӣ ва захми
сироятии пардаи луҳобии ковокии даҳон ва секунҷаи зери манаҳ, паҳншавии
ҷараёни итиҳобӣ дар масоҳати аз секунҷаи зери манаҳ, ќисмати зери забон, назди
гўш ва хоянда, аз фазои болшакли ҷоғ мебошанд.
Ҳангоми кушодани дабила дар ќисмати секунҷаи зери манаҳ дастрасии берунаро
истифода мебаранд. Буришро аз устухони зери манаҳ то зери забон бо ќабат ба
ќабат ҷудо кардани насҷи зери пўст, ниёми сатҳии гардан ва мушаки зери пўсти
гардан мегузаронанд. Мабдаи фасодро бо роҳи ба ќисмҳо ҷудо кардани насҷи
секунҷаи зери манаҳ бо исканҷи хунро боздоранда ба самти газак (фасод) илтиҳобї
мекушоянд (расми8-10).
80
Имконияти аз секунҷаи зери манаҳ ба ќисмати секунҷаи зери ҷоғ паҳншавии
ҷараёни сироятӣ-илтиҳобиро аз эхтимол дур намудан мумкин нест.
Барои кушодани дабилаи ќаъри ковокии даҳон якчанд усулҳои ҷарроҳӣ мавҷуданд.
Буриши кундаланг ё гиребоншакл, ки ҳангоми иллатнокшавии дутарафаи шўъбаи
болоӣ ва поёнии ќаъри ковокии даҳон, инчунин ҳангоми ҷароҳатнокшавии шадиди
бофтаҳои ковокии даҳон истифода мешаванд, нисбатан самараноктаранд.
Усули буриши гиребоншакл
Пўст, насҷи зери пўст, мушаки зери пўсти гардан ва ниёми сатҳии гарданро, ки
онро мепўшонад, аз як кунҷ то кунҷи дигари ҷоғи поён аз болои ожанги болоии
гардан ё каме аз он болотар мебуранд.
Дар ќисмати шўъбаҳои болои ѓадудҳои луҳобӣ ѓилофаи ѓадудҳои луҳобии зери ҷоғ
бо роњи буриш баргаки болои ниёми аслии гарданро мекушоянд ва ѓадудҳои
луҳобиро ба поён тела медиҳанд. Шикамчаҳои пеши мушакҳои душикамчадор ва
ќисми мушакҳои ҷоғ ва зери забонро мегузаронанд. Фазоҳои насҷии зери ҷоғи
поён, зери манаҳ, зери забон, инчунин фазои насҷии решаи забонро месанљанд.
Фазои насҷиро заҳкаш мекунанд.
Паҳншавии сироят ҳангоми дабилаи ќаъри ковокии даҳон дар се самт имкон дорад:
дар фазои назди гулў ва миёнадевори оќиб,
дар фазои ќафои ҷоғи поён,
ба самти маҳбали бандчаи рагу асаби медиалии секунҷаи гардан ба миёнадевори
пеш.
Кушодан ва заҳкашкунии думал ва дабила дар секунҷаи зери ҷоғи поён
Сарчашмаҳои асосӣ ва роҳҳои дохилшавии сироят ба насҷи секунҷаи зери
ҷоғи поён: мабдаи сирояти одонтогенӣ дар ќисми премоляҳои поёнӣ ва молярҳои
поёнӣ, паҳншавии ҷараёни илтиҳоб ба масофаҳо аз ќисми зери забон, зери манаҳ,
ноҳияи назди гўш-хоянда, аз фазои болшакл-ҷоѓ, бо роҳи лимфогенӣ ба ҳисоб
мераванд.
«ТАБОБАТИ ҶАРРОҲИИ НУҚСОНҲОИ МОДОРЗОДИИ ГАРДАН»
Амалиёти ҷарроҳии буридани носури мобайнии гардан.
Техника; Ҳангоми чои тошкани киста ва носурхои болоии гардан як буришро ва
поёнё бошад ду буришро истифода мебаранд.
Баъди ба носур фиристодани махлули метилени кабуд бо буриши кундаланги
атрофи (канораги) носурхонаро бо бофтахои тагийроти хатшаги доштан атрофион
бурида мегирандю дарозии буриш набояд аз 23 см зиёд бошадю барои худ кардани
шароити ояндаи кори бофтахои атрофиносурро ба дарзи кисети гирифта, риштахои
онро хамчун каппак истифода мебаранд. Аз риштахо кашида, носурро аз бофтахои
атроф чудо мекунанд. Кисми мушкилтари амалиёт аз он иборан аст, ки носурро аз
устухони зери забон чудо мекунанд.
81
Носурҳои мобайнии гардан бештари вақт то ғафсии устухони зери забон рафта
мерасанд. Дар ин маврид бо мақсади пурри бартараф кардани носур резекссияи
қисми устухон гузаронидан лозим аст. Резекссияро бо асбоби Листон мекунанд.
Баъди резекссия носурро пурра бартараф мекунад. Дар мушакҳо ва фассияҳои
гардан кукҳои кетгутии ягона гузошта пустро медузанд.
Амалиёти ҷарроҳии бартарафкунии носурҳои паҳлуии гардан.
Техника; Баъд аз фиристодани маҳлули метилени кабуд буриши канории носур бо
забти бофтаҳои атрофи он, дар дарозии 3-5 см гузаронида мешавад.
Бо рохи тез роҳи носурро то устухони зери забон ҷудо мекунанд. Рузекссияи
устухон гузаронида, баътар эҳтиёткорона аз маҳбали рагҳои гардан ва асаби зери
забон ҷудо мекунанд. Дар кунҷи чопи поён буриши алохида гузаронида ба воситаи
он кисмати чудокардашудаи носур бароварда мешавад. Ба носур зонди кундро
(пуговчатий) андохта, то халк мебаранд.
Аз буриши дуюм бо рафти зонд носурро то охир чудо карда, бо риштаи кетгути
баста, бартараф мекунанд.
Бо кукхои гирехи бокимондаи онро ба девораи халк ворид мекунанд. Амалиёт бо
духтани мушак ва фасция бо кетгут ва пуст бо капрон ба анчом мерасад.
Амалиёт ҷароҳии гарданкачии мушакии модарзоди.
Мувофиқи пешниҳоди С.Т. Засепин пардаи болоии фассия хусусии гардан бо
мушаки туш-қулфакпистонакшакл сахт часпидааст. Бинобар ин хангоми
миотомияи чудогона кушодашавии пурраи мушак муяссар намешавад.
Барои ин С.Т. Зассепин пешниход кард, ки дар баробари миотомия гузаронидан
лозим аст.
Миотомияи поёни
Бургии дар масофаи 1,5-2 см болотар аз кулфак хамрадиф дар нуктаи чойгиршавии
поячаи нуктаи туши ва кулфаки мушаки туш- кулфак пистонакшакл тарафи
секунчаи латералии гардан гузаронидан мешавад.
Кабат ба кабати пуст, мушаки зери пусти гардан ва махбали фасциалии мушакхо,
ки фассияи хусусии гарданро ташкил медиханд бурида мешаванд.
Фаромуш набояд кард, ки берун аз почаи кулфаки мушак венаи югшакли беруна
мегузарад.
Бинобар ин бо роҳи кунд аввал поячаи
Бурида гирифтани қисми гадуд трапея шуда (хирной), бо боwи мондани 3-6 гр
гадуд буридани xиссаи
(гадуд) гапи ƶ- сипаршакл ба монанди рост гирифта мешавад. Амалиёт ба тафтиши
чарроҳат ба охир мерасад: нигаxдории хунрави гузаштани кукxо ба мушакxо ва
пуст буридани артерия ва венаи гадуд дар (байни) фазои байни фасцияи мушакxо
ва капсулаи хусусии гадуд ин усул метавонад аризаxоро, ки бо зарарёбии асаби
гулу оварда мерасонад кам кунад.
Осебёбии бофтаxо кам мегардад. Ин усул метавонад xангоми амалиёти хунравии
зиёдро нигоx дорад, пешгирии дубора пайдошавии териотаксикозро, ки xангоми
82
боки мондани кисми гадуд дидамешавад нагоxдор баъзе вакт субфасциали ва
субтотали бурида гирифтани ƶ- сип/л оризаxоро ба миён меорад, ки xангоми
амалиёт ва баъди он руй медиxад. Пайдошавии оризаxо xангоми амалтёт.
Хунрави зарарёбии тори асаб, гулу, ки ба нест шудани овоз ё инки овози хирослок
вайроншавии ɴ- кашӣ ва сулфакуни ҳангоми ба гулу афтидани ҷисми бегона.
Бурида гирифтани гадуди назди сипаршакл.
Зарарёбии гулу ва хирной бисёр вақт ҳангоми ҷудо кардани ғадуд ё ин ки ҳангоми
фишоровари ба хирной ва гулу.
Ба вуҷуд овардани эмбалияи ҳавои оризаҳои баъди амалиёти.
Хунрави бо пайдошавии гематома (замшавии хун).
Фалач ва нимфалач шудани торxои асаби гулу.
Гипопартериоз дар натичаи бурида гирифтани гадуди назди сипаршакл.
Оризаxои вобаста ба чарроxат.
Такроршавии зоби таксики, роxxои асосии пешгирии асосии зоби таксики.
Кам зарар додани бофтаxои ƶ- сип/л xангоми амалиёт.
Бо пуррагӣ манъ кардани хунравӣ.
Шустани чарроҳат бо маҳлули новакаин барои дур кардани маводҳои заҳрдор.
Пурра бедардкунии мавзеи амалиёт.
Фатилагузории ҷарроҳати баъди амалиёти.
Ба ғайр оризаи аҳамияти умуми доштаи (сепсис, интексикатсияи вазнин манбаҳои
илтиҳобии чуқурии гардан хавфноканд, бинобар он,ки метавонанд ба қабатҳои
насҷии пеш ва қафои миёндевор паҳн шаванд, трахеяро фишор оваранд ва ё газаки
ҳалқро сабабгор шаванд. Ба протсеси девораш шарён ва варамҳои калонро дарбар
гирифта метавонад ба ҳалшавии онҳо ва хунравии сахт сабабгор шаванд.
Аденафлегмонаи гардан дар мавқеи асосии гиреҳҳои гегенерарии лимфатики
гардан ҷойгиранд.
Принсипҳои асосии табобати обсес ва дабилаи гардан- буриши саривақти
метавонад кушодашавии пурра ва заҳкашгузори манбаи паталокиро таъмин созад.
Буриш бояд танҳо қабат ба қабат бошад. Баъди бариши пӯст мебояд ба таври
имкон лавозимоти кундро истифода бурд, (Зонди ҷӯякмонанд.Найчаҳои
купфериикаҷ)
Барои оне, ки варидҳои хунгарди ба протсеси паталоги таъғир Табобати
флегманаи гардан аз ёфтаро вайрон насозад.
ҷойгиршавиаш он вобаста аст.Ҳангоми дабилаи болопӯши ковокии байни
апоневратики(spatium interaponeroticum Suprasternalae ) буриши кундаланги пӯстро
1- 1,5см болотар аз ҷӯяки туш туш Сар мекунанд. Қабат бо қабат пӯст, чарбуи
зери пӯст, фазои насҷии рӯйи (foxia cali superficialis) ва мушакҳои зери пӯстии
иҳотакунандаи гардан (platisma )- ро мебуранд . баъдан аз болои зонди ҷӯякмонанд
насҷи хусусии гарданро ( fassia colli propria ), ки девораи пеши байни
апоневротикиро ташкил медиҳанд мебуранд. Фассодро тоза карда ковокиро бо
83
ангушт муоина мекунанд. Ҳангоми мавҷудияти фасодҳои паҳншуда ба киссаҳои
паҳлӯи Гредбер инҳоро аз ҳамон буриш заҳкаш гузошта мешавад. (Расми 8-8 )
ҳангоми дабилаи дар мавқеи матералии секунҷаи гардан Буда бурриши пӯстро
ба дарозии 2см параллелӣ ва болотар аз қулфак дуртар аз канори қафои мушаки
пешу қулфаки пистоншакл мекунад. Бо буриши пӯст, чарбуи зери пуст насҷи бол
обо мушакҳои ковокии насҷии секунҷаи материалии гардан даромада,
фассодхалтаро мекушояд, фассодро мегиранд ва паҳншавии мавқеи венаи юғи бба
сатҳи сеюми пӯшу қулфаку пистоншакл гузашт. Хати миёни вена аз шохчаи
пистоншакли устухони чака дарунтар аз наҳики қулфак мегузарад. Ҳангоми
дабилаи бецольда илтиҳоб дар мушаки тӯшу қулфаку пмстонаки ҷойгир Буда .
буришро аз ақиби болои ҳамин мушак мегузаронанд. Пӯст, сарбуи зери пӯст,
сатҳи насҷ бо мушаки зер пӯст, насҷи махсус рӯйпӯшкунандаи мушаки тӯшу
қулфаку пистоншаклро мебуранд. Аз зери мушак бо роҳи кунд мебароянд.
Ҳангоми дабилаи дюпюретаи илтиҳоби бо роҳи вориду асабии бандчаи медиалии
гардан ҷойгир шуда метавонад. Флегмонаҳо метавонанд ҳам дар боло ва ам дар
поении қисми секунҷаи хоб ҷойгир шаванд. Онҳо метавонанд дар ноҳики болои
қулфак, чуқурчаи зерибағал ва ба самти муқобил паҳн шаванд.
Бинобар ин ҳангоми дабилаи алоҳидаи маҳбалӣ варидии гардан мебояд гузаришро
аз бағали насҷи мушакии тӯшу қулфакку пистоншакл оғоз намуд. Хати мавқеи
шараёни умумии
хобби аз часпиши тӯшу қулфаки бабайни масофаи байни манаҳи поён изофаи
пистоншаклӣ устухони чакка мегузарад. Буриши даозиаш 8-10 см – ро бо камоли
пеши мушаки тӯшу қулфаку пистоншакл мекунад бо буриши пӯст чарбуи зери
пӯст, насҷи болои мушаки зери пӯстии гардан ва пардаи пеши ҷойгоҳи насҷии
тӯшу қулфаку пистоншакл амалиётро оғоз менамояд .
Мушаки тӯшу қулфаку пистоншаклро ба паҳлӯ кашида, мушаки шкамчаю зери
забонро ( m omohyoideus ) якҷоя бо трахея ва ғадуди спарашакл ба тарафи дарун
мекашанд.
Дар чуқурии буриши маҳбали бандчаи валидаи асабии гардан ( маҳбали хобии )
ҷойгир аст. Бо таҷҳизоти кунд ҷойгоҳи насҷии варидҳои гардан ҷудо карда
дабилаи маҳбали варидии гарданро мекушояд. Фассодро тоза карда ковокиро
заҳкаш гузошта мешавад. Бо ин роҳи гузариши хавфи кушодашави ва ифлосшавии
мавқеи қабатҳои насҷии пеш аз висерали мавҷуд аст. Дабилаи паҳн шудаи маҳбали
варидро бо буриши де карвина ва ё кютнера мегузаронад, ки метавонад маҳбали
варидро дар ҳама мавқеаш кушояд. Кушодани дабилаи синаи муоинаи ҳамаҷониба
ва муонаи ангушти ковокии фассодхалтаро барои харктери паҳшавии протсеи
фассодиро таъғирёбии некрозии сахти бофтаҳо ҳолати венаҳои юғиро талаб
мекунад. Дабилаи васеъи дюпютрена ( бинобар паҳншавии дабилаи маҳбали
вариди гардан ба тарафи муқобил тавасутӣ маҳбали прадвестсиналии паҳн шуда)
бо ду бурриши паралелии мавқеи паҳлӯии трахея мекушоянд. Фассодро тоза карда
ковокиро шусиа аз ду ҷониб заҳкаш гузашта мешавад. Дабилаи мавқеи
провистсерали ( spatium praeviseralae)
бо буриши кундаланг ва гирбоншакл
ҳангоми паҳншавии протсесс ва қисмати пеши миёни девори гардан кушода
мешавад.
84
Дабилаи ковокии даҳон бо буриши дарозрӯяки аз зери манаҳ то устухони зери
забон сар мешавад гузаронида мешавад.
Ҳангоми дабилаи ҳудуи секун-ҷаи зери манаҳ буришро ба таври параллели аз
канори ҷоғи поён мегузаронад. Дабилаи холигии ақиби висерали (spatium
vestrovicerale) бо буриши аз ақиб ба канори пеши мушаки тӯшу қулфаку
пистоншакл мекушоянд ҳангоми абсиси ақиби ҳалқ буришро аз даҳон
мегузаронанд. Одатан ҷарроҳии гардан бо заҳкаш миёни ба анҷом мерасад.
Тасодуфан маиб кунии тағояки ҳалқ ва ё трахеяро ҳатман трахеястомия
мегузаронанд.
Кушодан ва ҷаҳкаш гузори дабилаҳои секунҷаи зери манаҳ ва ковокии даҳон.
Манбаи асоси ва роҳи гузариши бактерияҳои касалиовар дар секунҷаи зери манаҳ
қитъаҳои бактерияҳои одонтегени ноиши поении буранда ва ашк илтиҳоб аз
мӯҳлати ниҳияи зери ҷоғ ваз ери чашм роҳи минфагени паҳн мешавад. Дабилаи
ковокии даҳон ба яке аз илтиҳобҳои вазнинтарини бемориҳои ҷоғу рухсора ба
ҳисоб меравад.
Илтиҳоби паҳншуда дар бофтаҳои ковоки даҳон ҷоёгир шуда, одатан бактерияҳои
касали овари тарақиёфта ва инкишофи орезаҳоро меорад, ба ҳаёти инсон хатарнок
аст. Ғаёр аз иин интаксикатсяи азим ва ваёроншавии геодинамика сабаби ҳамин
иродаи муддаҳиш гардад . Манбаи асосии роҳи гузариши бактеричҳои касалиовар
аз ковокии даҳон ҷамъи бактериҳои одонтогений дар дандони ҷоғи поён осебёбии
илтиҳобию сирояти ва захми уфунат шудаи пардаи луобии ковокии даҳон рӯйпӯши
пӯсти секунҷаи зери ҷоғҳову зери манаҳ бо шиддат паҳншавии илтиҳоб аз
секунҷаи зери манаҳ, зери забон, ноҳияи зери гӯшу- хоянда аз холигии болшакл
сар мешавад. Ҳангоми кушодашудани дабилаи зери манаҳ аз гузариши беруна
истифода мебаранд. Буришро аз зери манаҳ то устухони зери забон бо қабат ҷудо
кардани чарбуи зери пӯст рӯйпӯши фасияики гарданро мегузаронанд. Кушодани
ҷамъи фассодхалтаро бо қабатҳои насҷии секунҷаи зериманаҳ ба зажими
хунҳискунанда ба самти маркази илтиҳоби равонашуда амал мекунад.
Минбаъд паҳншавии протсеси илтиҳобию сирояти аз секунҷаи зери манаҳ
мумкини аст ба мавқеи секунҷаи ҷоғи поён вусъат ёбад.
Барои кушодани дабилаи қаъри ковокии даҳон якчанд роҳҳоӣ мавҷуд аст. Аз ҳама
хуб аз байни онҳо кундаланг ва ё ҷиребо монанд аст, ки ҳангоми талаф ёбии қисми
болоию поении ковокии даҳон ва ё талафёбии васеъи бофтаҳои ковокии даҳон
ҳисоб ёбад Методи бурриши гиреҳмонанд.
Ба буриши пӯст чарбуи зери пӯст мушаки зери пӯстии гардан ва моили
пӯшонандаи саиҳи он (fascia colli
superficialis) бо чини болои гардан каме болотар аз он аз як кунҷ ба кунҷи дигар
ҷо
ҷоғи поён капсулаи ғадуд- ҳои обии даҳон бурида
шуда моили сатҳии хусусии гардан (joscia clli propria) дар мавқеи қисмати болоии
ғадудҳои обии даҳон бурида шуда ғадуд ба поении кашида мешавад. Шикамчаҳои
пеши мушаки ишкамчадор бурида шуда (ventev anterior mm digastrisci) ва як қисми
мушаки ҷоғи зери забон (m. Muluhyoideus)мавқеи холигии насҷии ҷоғи поении
зери манаҳ ваз ери забон аз назар гузаронида мешавад, ковокии насҷро заҳкаш
85
монда мешавад. Паҳндшавии инфексия ҳангоми дабилаи даҳон басе ҷолиб аст. Ба ковокии мавқеи ҳалқ ва миёндевори қафо
Ба мавқеи қафои ҷоғи поён
Бо роҳи бандчаи маҳбали рагию асаби мекунад ҷои медиалии гардан дар
миёндевори пеш кушодан ва заҳкаш мондани абсес ва дабилаи секунҷаи зери поён.
Манбаи асосии роҳи паҳншавии бактерияи касаловар дар насҷи секунҷаи зери ҷоғи
поён: манбаи бактерияҳои одантогении дар ноҳияи поении милкҳо, паҳншавии
илтиҳоби аз зери забон, зери манаҳ зери гӯшу ҳоянда холигии болшакли ҷоғ ва
роҳҳои милефатики
Зажими Бильродро истифода бурда, ба тарзи кунд ғадуди ҷоғи поёнро аз даруни
сатҳи бадани ҷоғи поён ва ба канори ақиби мушаки ҷоғу зери забон дар фазои
насҷии секунҷаи зери ҷоғи поён тоб мехцрад. Фассодро мекушоем, ва заҳкаш
мекунем роҳи минбаъдаи паҳншави бактерияҳои касалиовар ҳангоми абцесс ва
дабилаи холигии насҷии секунҷаи зери ҷоғи поён дар зери забон ва зери манаҳ дар
чуқурчаи ақиби ҷоғ дар холигии насҷии маҳбалии бандчаи варидию асабии
секунҷаи медиалии гардан. Дар ҳолати ду тарафа ҷойгиршавии абцесс буриши
пӯст , насҷи зери пӯст, насҷи гардан дар мавқеи манаҳ сар мекунад. Абцесс ва
дабилаи назди ҷоғи бештар дар мавқеи секунҷаи зери ҷоғи поён ҷойгир аст.
Манбаи асосии уфунати ин мавқеи поёнии пеш аз моляр ива баъди моляри аст.
Пайдоиши илтиҳоб аз ғадуди зери ҷоғи поён аз қитъаи ҳамсоя ёки остеомиелити
ҷоғи поён ибтидо мегирад.
Паҳншавии бактерияҳои касалиовар ҳангоми дабилаи дар мавқеи секунҷаи зери
ҷоғи поён метавонад дар ҳафт раванд во хурад.
.дар мавқеи ақиби ҷоғ
.дар холигии назди ҳалқ
. дар мавқеи секунҷаи зери манаҳ ва ғайра самти муқобили секунҷаи зери ҷоғи
поён. .дар таъсиси бехи забон.
. дар холигии болшаклӣ ҷоғ .
.дар мавқеи зери забон.
.дар бандчаи маҳбалии варидию асабии секунҷаи медиалии гардан.
. ҳангоми гирифторшавии мавқеи секунҷаи ҷоғи поён бо роҳи берунаш дарозии 67см канори ҷоғи поён дуртар аз 1,5-2см поён аз он ҷудо мекунанд. Дар ҳамин вақт
пӯст чабуи зери пӯст, насҷи пӯсандаи сатҳи он (fascia super fasialis colli ) бо
мушаки зери пӯст (платизма) печонандарро қабат ба қабат мебуранд. Бо зонди
ҷӯяк монанд насҷи асосии гардан ро мебуранд ва бо чилики кунд ба байни канори
ҷоғи поён ва ғадуди оби даҳони зери ҷоғи поёнро медароранд. Барои осеб наёбии
шараёни вариди рухсора эҳтиёт мекунанд. Ҳангоми дабилаи ретроманди бульри
буришро аз канори болои мушаки тӯшу қулфаку пистоншакл гирифта дар болои
сеяки он мегузаронанд. Пӯст чарбуи зери пӯст, насҷи пӯшанда ва печонандаи
мушаки зери пӯстро мебуранд. Бо зонди ҷӯякмонанд насҷи асосии гарданро
86
мебуранд ва бо чилики кунд насҷро дур мекунанд ва фассодхақаро мекушоянд ва
заҳкаш мегузоранд.
Блокадаи Вагосимпатики бо усули Вишневский.
Барои огоҳ кардани
беҳуши плевраи пулмонали дар вақти осебёбии қафои сина ва ҷарроҳии вазнини
узвҳои қафаси сина блокадаи вагосимпатики мегузаронанд.
Тарзи гузаронидан (Техника:)
Бемор ба пушт хоб меравад. Сари бемор ба тарафи муқобил мегардад ва сари гард
ҷои роҳгузарро аз қафои канори мушаки тӯшу қулфакуу пистоншакл ва вариди
юғии берунаро муайян мекунад. Чилики нишонаро ба ҷои роҳгузарро барои аниқ
кардани қисми мӯҳраи гардан зер мекунад. Ба ин тарз бандчаи варидию асабиро ба
тарафи секунҷаи медиалии гардан дур мекунад. Ба сатҳи болои ангушти нишона
ҷарроҳ блокадаи новокаени мегузаронад. Дар ин вақт дар пеши ангушти нишона
сӯзанро ба тарзи сатҳи пеши мӯҳра медарорад ва якҷоя сӯзандоруро бо маҳлули
новокаени 0,25% бо миқдори 45мл мегузаронад
Дар вақти расидани сӯзан Ба мӯҳра зер кадани ангушти нишона маън карда
мешавад. Маҳлули новокаин ва додугирифти байни асаб ҳои гумроҳ симпатики ба
камвақт ба асаби диафармали мекунад. Баъди гирифтани сӯзандору хуни дар сӯзан
бударо ташхис мекунад. Дуруст гузаронидани нишонаҳои блокада сурхшавии рӯй
ва сафедапардбеаи чашм, дар синдроми мусбати ( клодобернера—хорнера
тангшавии гавҳараки чашм камшавии ҷӯяки пилк ва расдани ғӯзаи чашм.
Бедардкунии бофти китф нишондод.
Ҳангоми осеб ёфтани андоми боло амашети ҷароҳи дар пиронсолон, ва беморн
(муқобили нишонди муқобил ба
биҳис кунии умуми аз ҳисоби бемори системаи рагҳои дилу ва системаҳо
нафаскаши мегузаронанд.) Барои бедардкуни бофти кифт (plexus branchiales) ду
роҳи асоси яке барои қулфак ва зери мушак.
Дасрсткунии болои қулфак.
Техника Бедардкунии болои қулфакии бофти кифт якҷоя мегузаронанд, куҷоики,
танаи асосии бофт аз қавурға бурида мегузаранд. Беморро ба пушт мехобанд дар
таги сар, гардан ва ионҳо барои муносибати нухсҳои гардании пардози болишт
мегузоранд. Сари беморо ба тарафи муқобили аз ҷои боло карда мегузаронанд
дастро озодона батарафи бедардкуни ба поён овезон мекунанд. Ҳангоми мавқеи
мобайнии болои қулфақро пармасиди набзи шарёни зери қулфақро муайян
мукунанд.
Аз берун ва қафои он шохчаи бофти кифт ҷойгир шудааст баъди бедардкунии пӯст
сӯзанро дар 1см болотар аз мобайни қулфак берун аз шарёнҳои набз дониста
медароранд, ки пӯстро ташкил мекунанд, бад онро ба таври перминди куляри ба
самти шохчаи наштари тп ва тп III равона мукунанд. сӯзанро аз қавурғаи якум ба
87
пеш мекашанд баъд сӯзанро ба боло фиристода ба канори болои як мӯҳра ғеҷида
ба тошачаи бофти кифт медароранд.
Дар вақти кӯчиданд расидан танаи асал бемардарди сатро дар даст апсез мекунад
ва дард паҳм шуда нӯги чилик мегузарад.
Дар дохили бедардкунии 10-15 мнут ба фалаҷи мувақати ҳаракатооваранда
меоварад. Ҳангоми паст будани фишори шараёни набзи гузариш зери қулфақ
палмасида намешавд.
мобарии даровардаи сӯзан 1.5см аз паҳлӯяш латерали
канори мушаки тушу қулфақу пистон шакл гузаронида мешавад. Бароии муайян
кардани шараёни зери қулфақ дар ин митақаҳо муинаи ултра садо истифода
мебаранд.
Оризаҳои хатарнок дар вақти осебхурии шарёни зери қулфақ. Истифодаи
муоинаи боёрии ултра садо оризаҳоро муайян мекунанд. Ҳангоми дастрас
намудани шараёни боилои қулфақ бештар бехатар аст.
Ориза:
Ҳангоми ба сӯзан осебхӯрии шараён ва вориди зери қулфақ, фалаҷи дуру дарз ва
биёр муддат истифодабарии анестетики ва моддаи тарангкунандаи рагҳо
(адреналин ва нодреналин) ба маркази рӯйпӯши пӯст меоранд осехури қуллаи
плевра ва болои мушба пиневматоракс меоранд.
Дасрасткунии зери бағал.
Техника.
Бемор ба пушт хобида ба кунҷи рост тоб хӯрда ба чанбари бароварда
мешавад.
Сӯзанро дар пастхамии зери мушак ба таври перпендикуляри ба устухони кифт
мехалонанд ва нази шараёни зери бағалро мегиранд ва оҳиста аниқи бофта ба
ҳамон бофта маҳлули новакаинро мефиристонанд.
Бофти кифт бо сатҳи беруна месозад. Бо тарзи бедардкуни бо ёрии ҳаяҷони
электрики аз танаи асаб меоранд.
Заҳкашмонии маҷрои милефатикии синаги.
Нишондод.
Заҳкашмонии маҷрои милефатикии синаги дар атрофии гардан ба ду
ҳолат истифода бурда мешавад.
Барои безахролудшавии беморихои вазнини узвхои шикам (перитонит холецистити
фасоддор. Дар баъзе адабиётҳо ҳангоми заҳкашмонии маҷрои сина дар минтақаи
гардан бисёрии чорохои буриши горизонталиро дар мавқеи акиби зери қулфак
мегузаронанд.Хангоми ба кунчи вариди расидан ба тамоми пахноии мушаки тӯшу
кулфаку пистоншакл мегузарад.
Дастраскунии амалиёти ҷарроҳии мавқеи гардану маҷрои минефатикии
синагиро аник кардаанд.
Бурриши пӯст,качу рост кундаланг ва кунҷмонанд гузаронида мешавад.Жданов
пешниход кард ки бурриши рост ба дарозии 7-8см аз сарҳади мобайнии аз се як
ҳиссаи медиалии кулфак дар кафои канори мушаки тушу кулфаку пистоншакл бо
бурриши венаи юғии берунӣ рост мегирад.Хангоми заҳкашнамоии мачрои
лимфатики синавӣ дар гардан ҷаррохон минтақаи болои қулфаки чапа буриши
88
кӯндаланг мегузаронанд дар вакти расидани ва кунҷи вариди мушакӣ тӯшу
кулфаку пистоншаклро бо тамоми пахнияш ё ин ки азяк кисм бурррида мешавад .
Техника
Буриши бофтахои нарм дар гардан 1-2см болотар аз самти кулфак гузаронида
мешавад.Дар холигии назди зиншакл (spatium antescalenum) венаи юғии даруни
вариди зери кулфак (vena subclavia) кунҷи венаи юғи (angilus venosus juguli) ҷойгир
аст. Гузариш аз қафо ба пеш бештар танаш маҷрои лимфатики синавӣ ба он
мерезад. Ба он мондани лигатураи сабук дар парда мешавад. Сипас бо бурриши
мавҷро бо андозаи 1-1,5см гузаронида мешавад.Ин усулро истифода мебаранд,ки
дар оянда монандии монандаш найчаи заҳкаш бо маҷрои фиксатсияшуда осон
мегардад.Тавассути бурриш ба маҷрои синавӣ трубкаи тунук мемонанд.Найчаи
акиби дисталиро дар лимфа кабулкунанда сахт мекунанд,ва дар синаи бемор ба
монанди халтаи пластики ҷобаҷо мекунанд.Холатхои асосии ҷарроҳиро дар тарзи
расмҳо намоиш дода яке аз механизми техникаи заҳкашмонии лимфагии синаро
тасвир мекунанд.Барои аён тасвир шудани расм варианти паст шудани кисмати
охири маҷрои синагӣ дар вариди зери кулфак истифода мебаранд.(расми 8-17). Аз
ҳама бештар оризаи муҳимро аз осебёбии венаҳои калони гардан хангоми
моникулиатсия дар мавкеи кунҷи венави юғӣ мешуморанд. На кам аз оризаҳои
ҷиддӣ бевосита ба заҳкашнамоии маҷрои лимфатикӣ синагӣ алокаманд шуда
метавонад,лимфореяи дарозмуддат бошад баъди экстубатсия дар натиҷаи
барпокунии захми лимфатикӣ бемайл пӯшидашавии мустакилона пайдо шавад.
Чаррохӣ дар роҳҳои ҳавогузари бинӣ
Ба ҷарроҳии муҳими роҳҳои ҳавогузари бини трахеотомия ва крико-коникотомия
дохил мешавад.Онро бо сабаби нафастангии шадид дар натичаи обтуратсияи
пайдоиши гуногундоштаи рохи нафас мегузаронанд.(илтиҳоб, чисмҳои бегона,
Дастраскунии амалиёти ҷарроҳӣ дар трахея
Ба саволи кадом намуди буриш хангоми трахеостолия афзалияттар аст дар байни
олимон чавоби аник надорад.ба саволи тарзи буриши трахея чавоби аник надорад
,ба гайр аз буриши тагояки кундаланги боз буриши байни тагоякхо буриши кидаи
девораи пеши трахея бо ташкилкунии дар бехи росткунчаи бо методи Брек
хастанд .Ба ин нигох накарда барпошавии дарбех дар самти каудали чойгирбуда
дар халтаи кисмати озод духта мешавад. Ин дастуро албатта хангоми дурударози
нафаси сунъи зарур будан тавсия медихад. Методи интихобкуни буриши
кундаланги трахея байни тагоякхо. Дар интихоби сатхи буриши трахея чавоби
аникнест.Дарвобастагии сатхи буриши тагоякхои трахея як чанд навъи
трахеостомияро фарк мекунанд.(расми
8-19 ) саҳ651
Трахеотомия ва трахеостомия
Трахеотомия –ин кушодани нафасбарории гулу буда ва дахолати чаррохии таъчили
металабад . Мақсади асоси ин фавран дасракунии ҳаворо ба шуш таъмин мекунад
ва ҷисмҳои бегонаро нест мекунад . Трахеотомия-ин кушодани трахея ва
89
даровардани канюла дар сурохии он .Ин ҷарроҳи аз давраҳои қадим барои
пешгирии нафастанги инстифода мебурданд.Авалин бор трахеоситомияро соли
1546 аз тарафи олими итолияви А.Брассаловой дар франсия ичро карда шудааст
.Трахеостомияи болоию-поени мавчуд аст Трахеостомияи болои бештар дар
одамони калосол вохурда –поени бошад дар кудакон вомехурад .
Нишондод
вақте ки ногузарии механики кисмати болои роххои нафасгузар аст, ки дуру дарози
нафаси сунъи зарур аст трахеостомияро мегузаронанд.
вақте, ки нагузарии секретарию—аспиратсиони ба миён меояд, бо воситаи
трахостолии несткунии маводҳои секретари ва асрикатсияро таълим менамояд.
Асоси ҷарроҳи дар кушодани трахия болотар аз гарданаки ғадуди спрашакл равона
карда шудааст:
Техника
Буришро қабат ба қабат аз пӯст чарбуи зери пӯст, насҷи рӯйпӯшкунанда ва хати
сафеди гардан бо дарозии 46см поёнтар аз тағояки спрашакл мегузаронанд. Баъд аз ин мушаки тӯшу қулфаку
пистоншакл ва мушаки пӯсту спрашакл ( m .sternothyrodeus) ба пешу ақиби нисфи
гардан кушода мешавад. Мушакҳоро бо канор тела дода аз байни он тағояки
ангуштарин монанд ва дар зери гарданаки ғадуди спрашакл хобидаро муайян
мекунанд.
Пардаи насҷи дохилии гарданро ( fascia endecerricolis) кундаланг
мебуранд баъд аз ин гарданакро аз трахея ҷудо карда ва ба намуди кунд ба поён
тела медиҳанд, бо чунин намуди тағоякҳои болои трахеяро ҷудо месозанд.
Баъд аз ин бо ҳалқаи якдандонаи тез ва ларзишҳои тез гузошта мешавад . Бо даст
теғи нӯгтезро аз боло медоранд чилики нишонаро ба канори алмос нарасида ба нӯг
дар 1см мегузоранд ва (барои осебнарасидани девораи ақиби нафаскашии гулӯ),
баъзе вақти тағояки сеюм ва чроруми трахеяро, теғро ба сӯи гарданаки трахея
равона мекунанд. ( ба боло).
Баъди ба трахея ҳаво дохил шудан дар муддати вақт ба ором шуда, ҳангоми
ҳосилшудани сулфаи шадид меорад. Баъд аз ба захми трахечсталии шуда,
васеъкунанда мегузаронанд.
Аз як ҷо ба ҷои дигар гузаронидани он канюлаи трахеястарияро мегиранд, ба
трахея кундаланг гузштани он, барои он ,ки сипарча дар рӯйпӯши сагиталӣ бошад,
ковокии тарахея мегузаронанд.
Васеъкунандаро кушод карда, канюларо тоб медиҳанд ,то ин ,ки сипарча ба
ковокии фронтали ҷойгир шавад, кашола ба поён ҳаракат карда гирду атрофи
гарданро мустаҳкам мекунад. Пӯсти захмдор шуда то рӯдачаи трахеостомия
гузошта дӯхта мешавад.
Бартарӣ.
Дастрасии калони трахеяро намуди он ҷойгир шавии сатҳи буда, ва
варидҳои калон дар онҷо нестанд.
Норасоӣ
Буриши трахея ин бо кашолаи дар тағояки ангуштмонанд ва апарати
садопарда наздик аст.
90
Трахеостомияи поёнӣ .
Асоси ҷарроҳиро бо кушодани трахея аз канори поёни гарданаки ғадуди спрашакл
равона мекунад.
Техника.
Бурришро аз тағояки ангуштаринмонанд то ковиши минача мегузаронанд. Насҷи
асосии гарданро бурида ва дар фазои байни апаневратикии болои тӯши ( spatium
interaponeuritecum suprostenalis) насҷро ба таври кунҷи ҷудо карда ва поён аз
вариди юғии найзашакл тела дода, моили шонагии қулфакро бурида мушакро (
тӯшу—зери забон ва тӯшу спрашакл) аз пешу қафои нисфи гардан луч мекунанд.
Мушакро ба канор тела дода, лавҳачаи назди девораи моили дохили гардан ( fascia
endoservicalis) ро бури два ба фазои пеш аз трахея васеъ буда медароянд. Дар
холигии ин насҷ вориди ва баъзан шараёни поёнии ғадуди сипрашакл ро
(thyreidea—ima ) меёбанд .
Рагҳоро баста , бурида мегузаронанд ва гарданаки ғадуди сипрашаклро
мекашанд.
Трахеяро аз пардаи висерали муоинаи дохили гардан иҳота кунанда озод намуда,
тағояки забон 4-ум ва 5-уми трахеяро мебуранд. Теғро ҳатман медароранд чихеле
ки дар боло нишон дода шудааст ва онро аз тӯш ба гарданак мегузаронанд то, ки
танаи китфу саррро вайрон накунанд. Қабулҳои минбаъда нишондоди
трахеостомияи болои ягон фарқе надорад.
Бартарӣ: Он баъд аз тангшавии нафасбароии гулӯ, нест шудани осеби дастгоҳи
садопардаҳо кам вақт ба вуҷуд меоянд.
Норасоӣ: Вайронкунии танаи китфу сар хатарнок аст
Оризаҳои трахеостомия.
Трахеостомия хеле оризаи хатарнок дошта 3 гурӯҳ тақсим мешавад.
Гурӯҳи якум- ориза ҳангоми гузаронидани амалиёти ҷарроҳи рӯй медиҳад.
гуӯҳи дуюм – ориза ҳангоми давраи баъди ҷарроҳи рӯй медиҳанд.
гурӯҳи 3-юм –ориза ҳангоми дер аз давраи баъди ҷарроҳи рӯй медиҳад ( ҷаваоб
шудани бемор баъд аз беморхона.
Баъзан вақт оризаҳоро ба хатоги роҳ дадани ҳангоми амалиёти ҷарроҳи ба амал
меоянд.
буришро аз хати мобайнии гардан намегузаронанд, то,ки вариди гардан баъзан
шараён хоб осеб наёбад. Но гуфта намонад,ки ҳангоми захмёбии вариди гардан
элеболияи ҳавои ба амал меояд.
ҳангоми пеш аз кушодани трахея норасогии гемостоз метавонад хунрави дар
бронха ва пайдоиши нафас тангиро ба вуҷуд меорад.
дарозии бурриши трахея бояд бо диаметри конюла мувофиқат кунад.
захм ёбии девори ақиби сӯрхрӯда.
91
пеш аз конюла гузори бо вариди пайдо намуда пардаи трахея бурида шуда, аст
даруни он бо зуд кушода, баъзан мушаки ласт, ки канюларо дар қабати зери чарбу
медароранд, ки бо пардаи луобии дар дохили трахея барҷастаги пайдо карда,
нафастангиро зиёд мекунад. Крико –каникотомия
Крико- коникотмоия ( cricoconicjtоmia) ин кушодани гулӯ бо роҳи буриши тағояки
ҳалқамонанд ва пайвандаки ҳалқамонанди сипар аст.
Ҷарроҳиро бо вазъияти фавқулода ҳамчун ҳангоми норасоии шадиди роҳи
нафасгири ба вуҷудоии осеби трахея махкамшавии дохили бо ҷисмҳои бегона дар
ҳамон ҳолат трахеомтомияро мегузаронанд, ки дар боло зикр шуда буд.
Тарзи гузаронидани ҷарроҳи (Техника).
Буриши яквақтаи вертикалиро аз хати мобайнии гардан поёнтар аз хати тағояки
сипрашакл мегузаронанд ва пӯст, қуллаи тағояки ҳалқамонанд ва пайвандаки
ҳалқамонанд сипарро мебуранд ( conicotomia ) ҳангоми бурриш қапак гузошта
браншаро меҷунбонанд, то ки ҳангоми гузаштани ҳаворо ба роҳҳои нафас гузар
таъмин намоянд. Баъди ҳосилшавии нафастанги ба ҷои крокомикотомия –
трахеостомия ро истфода мебаранд. Ва дуру дароз монанди кампела наздиктар аз
тағояки ангуштарин бо тангшавии гулӯ ва осебии аппарати садопардаро ба амал
меорад.
Амалиёти ҷарроҳи дар ғадуди сипрашакл
Ҷобаҷогузории нақши асоси ғадуди сипрашакл дар пайдоиш ва инкишофи
треотокси хос сабабии асосии методи ҷарроҳиро дар ҳолати патологи муйян
мекунанд. Дар соли 1840 олими олмони К. Базедов аввалин бор дар бораи
симптоми трахеотомия маълумот дода аст: ҷоғари бо нуфуз, трахеокардия ва
чашмони барҷаста
(экзофтальм ) дар Италия чамъи аломатхоро бемории Флакни номида дар
Великобиритания ва ИМА-бемории Грейвса –дар Олмон бемории Базедова ном
мебаранд . Дар Россия барои муйянкунии тиреотоксикози гиперфунксияи ғадуди
сипарашакл термини , ҷоғари бонуфизи токсики ,ва ҷоғари гиреҳии токсикиро
истифода мебаранд .
ЛЕКСИЯИ №7
МАВЗЎЪ: АНАТОМИЯИ ТОПОГРАФИИ ДЕВОР ВА УЗФҲОИ
ҚАФАСИ СИНА.
Қафаси сина(thorax,pectus)- як қисми организм, ки дар байни гардан ва шикам
ҷойгир мебошад.
92
Сарҳадҳо
Сарҳади болої- қафаси сина ба қисми болои дастаки устухони туш ва қулфак, аз
қафо бо хати горизонталие, ки аз изофаи нешдори мӯҳраи VI гардан мегузарад.
Сарҳади поёнї- қафаси сина аз изофаи шамшершакли устухони туш каҷ ба поён
ба камонаки қабурғаҳо ва аз қафо ба хате, ки аз қисми дисталии қабурғаи 12 ба
изофаи нешдорї мўҳраи 12 қафаси сина кашида мешавад.
Ин сарҳадҳо шартї
буда узвҳои ковокии сифоқ аз сарҳади поёнии қафаси сина болотар љойгир
мебошанд. ( ҷигар, қисман меъда, испурҷ ва ғайра) Дар бисёр вақтҳо гумбази
плевра болотар аз сарҳади болоии қафаси сина љойгир мебошад.
Нишонаҳои беруна
Њосилаҳои устухонҳое, ки ҳамчун нишона истифода бурда мешаванд.
Қулфак.
Устухони туш (даста, ковиш,бадан,изофаи шамшершакл).
Қабурғаҳо.
Камонаки қабурғаҳо (Arcus costalis),тағоякҳои қабурғаҳои VI- X.
Изофаи нешдори мўҳраҳо.
Шона бо изофаҳояш, кунҷҳояш, кунҷҳо.
Дигар нишонаҳо
Чуқурчаи юғї.( incisura juguris).
Кунҷи поёнии устухони туш ( angulus infzasterhalis).
Фазои байни қабурғаҳои (spatial intercostales) II-III васеътар буда, фазои байни
қабурғаҳои VI-VII нисбатан тангтар мебошад.
Пистонаки ғадуди шир (papila mamoria) дар мардҳо дар фазои байни қабурғавии IV
буда дар занҳо бошад вобастаги дорад аз ҳаҷми ғадуди шир.
Кашишхурии дил дар фазои байни қабурғавии V –љум дарунтар аз хати мобайни
қулфаки шунида мешавад.
Кунҷи мушакҳо. Кунҷи пеши мушаки дандонадорро дар мушакҳои калони қафаси
сина мушаки тропецашакл мумкин аст муаян намудани, чуқуриҳои зери қулфакро
ва кунҷҳои мушаки делташаклро.
Хатҳои шартї
Хатҳои шартї дар вақти муайян намудани лоиҳаи узвҳои ковокии қафаси сина
дар девори қафаси сина хатҳои вертикалии шартиро истифода мебаранд.
Хати мобайнї пеш (linia medianaanterioz
Хати тушї (linia sternaliz) ҷойгир шудааст аз қисми берунии устухони туш.
Хати назди тушї (linia parasternaliz) ҷойгир аст дар мобайни хати туши ва хати
мобайнї қулфакї.
Хати мобайни қулфаки (linia mediaclavicularis) аз қисми мобайнї қулфак мегузарад.
Хати пеши зери бағалї (Linia axileris anterioz) аз қисми пеши чуқурии зери каш
мегузарад.
93
Хати мобайнии зери каш (linia axillaris media) аз қисми мобайнї чуқурии зери каш
мегузарад.
Хати қафои зери каши (linia axillaris postorios) аз қисми қафои чуқурии зери каш
мегузарад.
Хати шонаги (linia scapularis) дар вақти озод будани даст аз кунҷи поении шона
мегузарад.
Хати назди мўҳравї (linia paravezterzalis) мегузарад аз қисми мобайни хати шонагї
ва изофаҳои нешдори муҳраҳо.
Хати мобайнии қафо (linia mediana posterios) ба қисми болои изофаи нешдори
муҳраҳо мегузарад.
Девораҳои қафаси сина
Ба девораҳои қафаси сина (parietes thoracis) ва ковокии қафаси сина ( cavum
thoracis) тақсим мешаванд.
Девораҳои қафаси синаро асосан аз устухонҳо – сутунмуҳра, қабурғаҳо ва
устухони туш ташкил мекунад. Њамчунин қафаси синаро (compages choracis)
бофтаҳои нарм аз он ҷумла, мушакҳои беруни ва дарунии байни қабурғави ва
мушакҳое, ки ба камони бозу тааълуқ доранд ҳосил мекунанд
Пўст- (cutis) тунук, камҳаракат дар мардҳо бо муйҳо пушонида шудааст.
Қабати чарбуи зери пўст- (panniculus adiposus) кам инкишоф ёфтааст. Варидҳои
сатҳї бо варидҳои гардан , варидҳои девораи пеши шикам ва воридҳои дохили
қафаси сина алоқаманд мебошанд. (v.v. thoracici interni) Дар қисми дастаки
устухони туш асабҳои медиалии болои қулфакї љойгиранд. (n.n.supracjaviculares
mediales) .Дар қисми танаи устухони туш ва изофаи шамшершакл, асабҳои пўстии
пеши қафаси сина (r.r cutanei anteriores n.n.toracici ) љойгир мебошанд.
Фатсияи сатҳї ( jascia superjicialis) қабати чарбуро аз қафо мепўшонад.
Фатсияи аслї бошад (fascia propria) барои устуғони туш ғилофак ҳосил мекунад.
Ин фатсияи мустаҳкам буда бо устуғонпардаи устухони туш часпидааст.
(periosteum sterni)
Дар қисми латералї тунук шуда ба фасцияи қафаси сина табдил меёбад.( fascia
pectoralis)
Устухони туш (sternum)
Ноҳияи қафаси сина (rejio momario) – маҳдуд мебошад аз боло бо қулфак,- аз
поён VI-қабурға, медиалї – аз кунҷи устуғони туш,- латералї ҷуяки байни мушаки
делташакл ва қафаси сина ва хати мобайни зери кашї. Қисми болои ин ноҳия аз
қулфак то III- қубурғаҳо ноҳияи зери қулфакї ном дорад ва дар қисми чамбари
боло шарҳ дода мешавад қисми поёнаш аз қабатҳои зерин ибрат аст.
Пўст тунуку ҳаракатнок буда, дар мардҳо бо муй пушонида шудааст.
94
Чарбуи зери пўст дар занҳо нисбат хуб инкишоф ёфтааст. Дар чарбуи зери пўст
шохаҳои пеши латериали асабҳои байни қабурғавї (r.r.anteriores et medialis n.n.
toracici) варидҳои сатҳї ва даруни қафаси сина ва шараёни пеши байни қабурғавї
љойгир мебошанд. (a. Thoracoacromialis a. Thoracoca inrernaet a.a. intercostalis
anteriores)
Фатсияи сатҳї (Jascia superjicialis) аз боло ба қулфак часпидааст,ки поёнтар ба ду
баргак тақсим шуда, ба ғадуди шир ғилофа ҳосил мекунад. Аз ин сабаб фатсияи
қисми қулфаки ғадуди шир хосияти пайвандакї барои ғадуди ширро дорад (lig.
Suspensorium mammae).
Фатсияи қафаси сина (jascia pectoralis) ба қулфак часпида, баргаки сатҳї ва
амиқиаш аз ду тараф мушаки калони қафаси синаро (pectoralis maior) мепушонад
дар поён ба пеши мушаки дандонадор мегузарад (m. Seratus anterior.) латерали –
дар фатсияи зери кашї(rascia axilaris) мебошад.
Мушаки калони қафаси сина (m.pectoralis maior) қисмҳои тушї, қисми қулфакї ва
сифоқї дорад. Қисми қулфакї (pars clavicularis) мушаки калони қафаси сина аз
қисми медиалии қулфак сар мешавад, қисми тушию қабурғавї (pars sternocostalis)
аз қисми пеши туш ва тағояки V-VI қабурғаҳо, қисми сифоқї (pars abdominalis) аз
қисми пеши ғилофакї мушаки рости шикам. Нахҳои мушакҳо девори пеши чуқури
зери кашро ҳосил карда (jossа axillaris) ба барҷастагии устуғонҳои бозу пайваст
мешаванд. (crista tulerculi maioris humeri) Мушаки калони қафаси сина аз ҳисоби
шохаҳои шариёнҳои артерияи латералї қафаси сина, артерияи дарунї қафаси сина
ва шариёнҳои зери қабурғавї (a. Thoracica lateralis, a. thoracica interhaet, aa.
Intercostales. Anterioles ) ба хун таъмин мешаванд. Аз ҳисоби асабҳои латералї
медиалии қафаси сина (nn. Pectoralis medialis et lаteralis) ба асаб таъмин
мешавад.Мушаки пеши дандонадор (m.seratus anterior) дандонаҳояш аз 8-9
қабурғаи болои сар шуда ба қафо қабурғаҳоро аз паҳлу пушонида ба қисми
медиалии устухони шона пайваст мешавад,бо хунтаъминшавии мушаки
дандонадори пеш аз ҳисоби шараёнҳои латералї қафаси сина ( a. Thoracica lateralis)
буда, бо асаб таъминшавиаш аз ҳисоби асаби дарози қафаси сина (h.thoracica
lоngus ) мебошад. Дар байни фатсияи қафаси сина ва фатсияи қулфакию қафаси
синагї аз қафои мушаки калони қафаси сина фазои субпекторалї ҷойгир мебошад,
ки нисбатан хуб дар назди қулфак ба чашм мерасад. Фатсияи қулфакию қафаси
синагї (jascia clavipectoralis) аз қулфак ва изофаи минқоршакли шона cар шуда,ва
барои мушакҳои зери қулфакї ва мушаки хурди қафаси сина ғилофак ҳосил
мекунад, секунҷаи қулфаки қафаси синагиро пушонида дар поён бо баргаки қафои
фатсияи зери каши пайваст шуда, пайвандаки бардорандаро (lig suspensorium
axillae) ташкил мекунад.
Мушаки хурди қафаси сина (m.pectoralis minor) шакли секунҷа дошта аз III-V
қабурғаҳо cар шуда,ба изофаи минқоршакл ва пайваст мешавад,ва девори пеши
чуқурии зери кашро ба вуљуд меорад .Бо хун ва асаб таъминшавиаш монанди
мушаки калони қафаси сина мебошад. Қабурға ва мушакҳои берунии фазои байни
қабурғаҳо дар ноҳияҳои қафаси сина сето секунҷаро ҷудо мекунанд, секунҷаи
қулфакї, қафаси сина (trigonum clavipectorale) секунҷаи зери қафаси сина (trigonum
sulpectorale) секунҷаи якум муфасаллтар дар қисми канори бозу дарҷ гардидааст.
95
Аз қисми қаъри ин секунҷа бандчаи асабию рагї мегузарад. Аз қисми латералї
вариди зери пўст (v.cejalika) ҷойгир буда, дар ҷуяки байни мушакҳои делташакл ва
қафаси сина (sulcus deltaidopectoralis) ва аз дохил мебарояд. Асабҳои пеши қафаси
сина (n.n. thoracales anteriores)
ва шохаҳои шараёни қафаси сина
(a.toracoacromialis) , шохаҳои қафаси сина (rami pectoralis), шохаҳои делташакл
(ramus deltoideus), секунҷаи қафаси сина (trigonum pectorale) ба љойгиршави
мушаки хурди қафаси сина (m.pectoralis minor) секунҷаи зери қафаси сина (
trigonum supectorale) ба фазои байни мушакҳои калону хурди кафаси сина муносиб
мебошад. Ноҳияи зери қафаси синаги (regio inframammaria) маҳдуд шудааст аз
боло бо қабурғаи VI аз поёнбо камонаки қабургаҳо, девори медиали – кунҷи
устуғони туш, девори латераї – хати мобайни зери кашї.
Пўст тунук ҳаракатнок дар чарбуи зери пўст шохаҳои пешу латералии асабҳои
байни қабурғави ҷойгир мебошад. (r.r. anteriores et mediales n.n. thоracici) варидҳои
сатҳї ва шохаҳои шараёнҳои дохили қафаси сина ва шараёнҳои пеши байни
қабурғавї (a.thoracica interna et a.a. intercostales anterriores) фасцияи сатҳи ( jacia
superjiciales) аз дохил қабати чарбуги зери пўстро мепушонад.
Фатсияи қафаси сина (jascia pectoralis) бо баргакҳои дохила ва берунааш аз ду
тараф ба мушаки калони қафаси синаро(m.pectoralis maior) , пушонида дар поён ба
мушаки пеши дандонадор ( m. seratus anterior) ва мушаки каҷи берунаи шикам (m.
Obligus abdominis exterhus) мегузарад. Қисми сифоқии мушаки калони қафаси
сина(pars abdominalis, m. pectoralis maior) аз баргаки берунии ғилофаки мушаки
рости пеши шикам сар шуда ба қираи барҷастагии калони (crista tuberculi maioris)
устухони бозу мепайвандад. Мушаки дандонадори пеш (m.serratus anterior) бо
дандонаҳояш сар мешавад аз VIII- VIIII қабурғаи болои дар рости хати пеши зери
бағал, ба қафо гузашта сатҳи паҳлуии қабурғаҳоро пушонида аз қисми поении
шона гузашта ба қираи медиалиаш пайваст мешавад. Мушаки каҷи берунаи девори
пеши шикам (m.obligus abdominis externus) бо дандонаҳои худ аз VIII қабурғаи
поёни сар шуда ба поён ва медиалї рафта ба девори пеши шикам мегузарад.
. Қабурға ва мушакҳои байни қабурғавии беруна.
Ноҳияи шона (regoi scаpularis) маҳдуд шудааст аз боло бо хате, ки аз ҷои
пайвастшавии изофаи акромиалии шонаю қулфак сар шуда,то изофаи нешдори
муҳраи ба боло баромада мекашанд. Аз поён хати горизонталие, ки аз қисми
поёнии шона кашида мешавад. Девори медиали- хате, ки аз қисми медиалї шона
кашида мешавад. Девори латералї- кунҷи қафои мушаки делташакл ва хати
мобайнии зери кашї. Ин ноҳия дар қисми чамбарї боло муфассалтар шарҳ дода
шудааст. Ноҳияи зери шона (region infrascapularis) маҳдуд шуда, аз боло бо хати
горизонталие, ки аз қисми поёнии шона кашида мешавад. Аз поён XII- ум қабурға,
девори латералї- хати мобайни зери кашї. Девори медиалї- хати назди муҳравї.
Сохти қабатҳои ноҳияи зери шона. Пўст ғафс буда шумораи зиёди ғадудҳои
равғану арақро дорост .
Дар чарбуи зери пўст шохаҳои асабию, шараёни вариди байни қабурғавї ҷойгир
мебошанд. Фатсияи рўякї (fascia supeficialis), фатсияи аслї (fascia propria) бо ду
баргаки худ мушаки паҳни тахтапушт (m.latissimus dorsi) ва мушаки дандонадори
96
пешро (m. Serratus anterior) мепушонад.Мушаки паҳлўи тахтапушт (m. latissimus
dorsi) сар мешавад аз изофаи нешдори VI мўҳраи поёни кафаси сина, аз баргаки
берунаи фасцияи камаруқафаси сина, аз қисми қафои қираи устухони таҳигоҳ.
Нахҳои болои мушак ба тарафи латералї рафта қисми поёнии устухони шона ва
қисми поёнии мушаки мудаввари калонро (m. Teres maior) пушонида, ба
барҷастагии хурди устухони (crista tuberculis minoris) бозў мечаспад . Аз зери
мушаки паҳни тахтапушт мушаки пеши дандонадор ҷойгир мебошад. (m. serratus
anterior)
Қабурға ва мушакҳои берунаи фазои байни қабурғавї.
Ноҳияи
сутунмўҳра (region vertebralis) аз паҳлуҳо бо хатҳои назди мўҳравї маҳдуд аст. Аз
боло- хати горизонталие, ки аз изофаи нешдори барҷастагидори мўҳра мебошад.
Аз поен- хати горизонталие,ки аз изофаи нешдори мўҳраи XII қафаси сина кашида
мешавад. Хати мобайни қафо ин ноҳияро ба қисми чап ва рост таксим мекунад.
Дар ин ноҳия қабатҳои зеринро чудо мекунанд. Пуст ғафс, буда шумораи зиёди
ғадудҳои равған ва арақдор он чо ҷойгир мебошанд. Чарбуи зери пўст хуб
инкишоф ефта, дар он шохаҳои латералию медиалии пўст (rr. Cutarei mediales et
laterales),ки аз шохаҳои шараёни қафои байни- қабурғавии қафо ҷудо мешаванд.(rr.
Dorsales a.a intercostales posteriores) ва варидҳои ҳамном ва инчунин шохаҳои пўсти
медиалию латералии (rr. Cutanei mediales et laterales) шохаҳои қафои асабҳои
қафаси сина (rr. Dorsales n.n thoracici) дар кисми болои нохия дар қабати чарбуи
шохаҳои артерияи кундаланги гардан (a. Transversa colli) ҷойгир мебошанд.
Фатсияи сатҳї (fascia supcrficialis), фасцияи амиқи (fascia propria) бо ду баргаки худ
иҳота мекунад мушаки трапетсияшаклро (m. Latissimus dorsii) . Мушаки сатҳї.
Мушаки трапетсияшакл (m. trapesius) аз изофаҳои нешдори мўҳраҳои қафаси сина
сар шуда, ба қираи шона (spina scapulae) мегузарад. Дар зери мушаки
трапетсияшакл мушаки бардорандаи шона (m. Levator scapulae) поёнтар мушакҳои
хурд ва калони ромбшакл дар қисми поёнии ноҳия мушаки паҳни
тахтапуштљойгир аст. Дар поёнї мушакҳои ромбшакли хурд ва калон ҷойгир
мебошад. Мушаки қафою болои дандонадор(m. Serratys posterior superior) фатсияи
камару қафаси сина (fascia thoracolumbalis) аз изофаҳои нешдори мўҳраҳои қафаси
сина сар мешавад. Мушакҳои амиқи тахтапушт дар байни изофаҳои нешдор ва
изофаҳои кундаланги муҳраҳо ҷойгир мебошанд,. (Нигар ба амалияи љарроҳї
сутунмуҳра). Ба ин мушакҳои росткунҷаи сутунмўҳра (m. Erector spinae), мушаки
кундалангу нешдор (m. transxersospinalis) ва инчунин мушаки байни изофаҳои
нешдору (m. interspinales) мушаки байни изофаҳои кундаланг(m. intertransversatni)
дохил мешаванд
Қафаси сина
Устухонҳои кафси сина (compages thoracis) - аз 12 љўфт қабурға, 12 мўҳраи қафаси
сина ва устухони туш иборат аст. Сохти сутунмўҳра дар қисми анатомияи
топографии сутунмуҳра муфассал навишта шудааст. Қабурға (costae)- аз паҳлуи
мўҳраҳо дарозї каҷ ҷойгир шудаанд.
97
Қабурға (costae) лавҳаи борикї дорозї каљ аз паҳлўи мўҳраҳои қафаси сина
љойгир мебошад (Расми 9-4) . Қабурға аз тағояк (cortilago costalis) ва қисми
устухони (os costale) иборат мебошад. Қисми устухонии қабурға аз қисми сараки
қабурға (caput costae) , қисми тағоякї (fascies articularis coritis costae) гарданакї
қабурға (collum costae) ва қисми танагии қабурға (corpus costae) иборат мебошад.
Аз сохти даруни дар қисми поёниаш қираи қабурға (sulcus costae), ки дар он ҷо
шараён, вариду асабҳои зери қабурғавии чойгир мебошанд. Дар 10 қабурғаи болои
дар байни қисми сари ва гарданак барҷастаги (tuberculum costae) ҷойгир мебошад,
ки аз сатҳї тағоякї (fascies articularis tuberculi costae) берунтар аз барҷастаги қисми
танагї каҷ шуда, ба пеш ва кунҷро (angulus costae) ҳосил мекунад.
Пайвастшавии қабурғаҳо ба мўҳраҳои қафаси сина ба воситаи қисмҳои тағоякии
омехтаи қабурға ва муҳраҳо (articulations costotranversaria) мебошад. Ҳаракат дар
ин пайвандакҳо дар гирди меҳвари худ ба вуљуд меоянд, ки ин ба бардоштани
қисми пеш ё қафои қабурғаҳо оварда мерасонад.
Тағояки сараки қабурға (articulation cаpitis costae) аз қисми сараки қабурға, ки ба
қисми болои чуқурчаи қабурғави меоянд, ба вуљуд омадааст. Дар ташкили II-X
тағоякҳои қабурғавию мўҳравї чуқурчаҳои поёнии қабурғавї қабурғаи болои низ
иштирок мекунад. Дар 2-10 тағоякї қабурғавию мўҳрави пайвандаки дохили
тағоякї аст, ки (lig. Capitis costae intraarticularis) барҷастаги сараки қабурғаро бо
тағоякї байни мўҳравї мепайвандад. Қабурғаҳо ба ҳақиқї (costae verae) ва қалбакї
(costae spuriae) тақсим мешаванд. Қабурғаҳои ҳақиқї 7- ҷўфт буда, онҳо бо
тағоякҳои худ ба устухони туш пайваст мешаванд. Қалбаки VIII- IX- X- XI ҷуфт
кабурғаҳои болои ба воситаи тағоякҳои худ пайваст мешаванд, ду ҷуфти поёнї ба
устухони туш пайваст намешаванд. Ва ҳамчун қабурғаҳои ҷунбанда (costae
huctuanes) номбар мешаванд. Тағоякҳои VII-X қабурғаҳо бо ҳамдигар пайваст
шуда камонаки қабурғаҳоро (arcuscostarum) ба вуљуд меоранд. Кунҷеро, ки
камонаки қабурғавии росту чап ба вучуд меоранд кунҷи зери тушї (angulus
infrasternalis) меноманд.
Туш
Устухони туш (sternum)-устухони паҳн мебошад, ки қисми мобайни пеши қафаси
синаро ишғол мекунад.
Дар он қисми дастаи туш (manubrium sterni), қисми пайкарї туш (corpus sterni) ва
қисми изофаи шамшершаклро (pocessus xiphoideus) фарқ мекунанд. Дасти тушқисми болоии устухони туш буда, дар қисми болої он ковиши юғи (incisura
jugulalis) ҷойгир мебошад. Дар қисми паҳлуи ковиши юғшакл ковишҳои қулфакї
(incisurae claviculares) ҷойгир мебошанд. Ба қисми паҳлуии дастаи устухони туш
тағояки қабурғаи 1 пайвас мешавад. Ба қисми паҳлўи мобайни дастаи устухони
туш қисми тағояки қабурғаҳои III-VI пайваст мешаванд. Дар рости синхондроси
изофаи шамшершакл қисми тағоякии қабурғаи VII пайваст мешавад ва дар ҳосил
кардани камонаки қабурғаҳо (arcus costalis) иштирок мекунад.
Қисми пайкарї ва изофаи шамшершакл метавонад сурохи сохта бошад ё ба ду қисм
тақсим шавад, изофаи шамшершакл.
98
Девораҳои қафаси сина
Қафаси сина (compages thoracis) аз девори қафо, пеш ва ду девори паҳлуи ва
инчунин апертураи болои ва поён иборат мебошад.
Девори қафои қафаси синаро, қисми мўҳрави (pars thoracolis) қисми сарак ,кунҷи
қабурғаҳо ташкил мекунад . Аз паҳлуи пайкари мўҳраҳо аз дарун љуяки шушҳо
(silci pulmonalis) ҷойгир аст
Девораи пешро ташкил мекунад устуғони туш ва қисми тағоякии қабурғаҳо,
девори паҳлуиро – қисми устуғонии қабурғаҳо ташкил мекунад. Сурохии болоии
қафаси сина (aperture thoracis superios) бо қисми қафои қисми дастаки устуғони
туш қисми даруни қабурғаи якум ва қисми пеши мўҳраи якуми қафаси сина
маҳдуд шудааст. Бо ин сурохи сурхруда, трахея, асабҳои гумроҳу диафрагмави,
бандчаи асаби симпатики, шараёнҳои хобу зери қулфаки, варидҳои зери қулфаки,
вариди юғи ва маҷрои лимфатикии қафаси сина мегузарад. Сурохии апертураи
поёнии қафаси сина (aperture thoracis interior) бо қисми қафои изофаи шамшершакл
устухони туш кунҷи поёнии камонаки қабурғаҳо қисми пеши муҳра V- уми қафаси
сина маҳдуд карда шудааст.
Сурохии поёнии қафаси сина бо диафрагма маҳкам карда шудааст ки аз он сухруда
ва шараёну варидҳо мегузаранд.
Шаклҳои қафаси сина
Қафаси сина бо мушакҳои камару бозу шакли конусро мегирад, ки асоси он ба
боло мебошад бидуни мушак баръакс асоси конус ба поён мебошад.
Вобаста аз инкишофи қафаси сина шаклҳои зеринро фарқ мекунанд.
Шонапаҳн (брахиморфҳо) қафаси синаи паҳну кутоҳ дошта қабурғаҳои қафаси
сина ҳолати горизонталї доранд. Кунҷи зери устухонии туш то (120*) фазои байни
қабурғавии калон, устуғони туш паҳн мебошад.
Нишондоди нисбии қафаси сина аз 55 – боло мебошад ки ба формулаи зерин
ҳисоб карда мешавад. Формулаи Tx 100:L.
T – нишондоди даври кафаси сина дар рости пистонак.
H – Қад
Дар долихоморфҳо қафаси сина танг ва дароз кунҷи зери устуғони туш (то – 90100) диаметри сагиталї аз диаметри фронталї калонтар мебошад.
Ба гўруҳи сеюм онҳое дохил мешаванд, ки кафаси сина шакли баробарро дорад ва
кунҷи зери устухони туш миёна мебошад.
Дар занҳо одатан қафаси сина кутоҳ ва қисми поёниаш нисбат ба мардҳо майда
мебошад. Дар навзодон ҳаҷми пешу қафои қафаси сина нисбат ба паҳлуї калонтар
мебошанд. Самти қабурғавї қариб ба горизонталї аз ин сабаб қафаси сина кутоҳ
диаметрї поёниаш калон мебошад аз сабаби калон будани ҷигар.
Ҳаҷми қафаси сина.
Дар мардҳои ба воя расида ҳаҷми қафаси синаи миёна чунин мебошад.
99
Масофаи вертикалї қафо (distontia xerticalis posterios) – байни изофаи нешдорї
мўҳраҳои 2 то 7 қафаси сина 27-30см.
Масофаи вертикалї пеш (distontia verticalis anterios) – байни қисми болои дастаи
устухони туш то қисми болои изофаи шамшершакл -16-19см.
Масофаи зери каш (distontia azilaris) ҳаҷми калонтарини паҳлуи қафаси сина буда
то хати мобайни зери каши – 30см.
Масофаи кундаланг (distantia tronsversa) дар сатҳи сурохи болои қафаси сина – 911см, дар сатҳи VI қабурға 20 -28см, дар сатҳи оператуи поёнии қафаси сина 19-20
см.
Масофаи сагиталї (distantia sjgitalis) ё ин ки масофаи пешу қафо дар сатҳи изофаи
шамшершакл – 1519см.
Масофаи даври қафаси сина дар сатҳї пистонак 80-85см.
Мушакҳои қафаси сина
Мушакҳое, ки ба қисми пеши қафаси сина дохил мешаванд ба ду гурӯҳ тақсим
мешаванд.
Мушакҳои сатҳї ба мушакҳои камари бозў дохил мешаванд (нигар ба мушакҳои
бозу) ва мушакхои амиқи ё ин, ки мушакҳои қафаси сина.
Мушакҳои байни қабурғавии беруни (m.m. intercostales externi) фазои байни
қабурғавиро ишғол мекунанд то қисми тағоякї. Нахҳои мушакҳо каҷ буда, аз
қисми поёнии қабурғаї болої ба қисми қабурғаи поёнї пайваст мешаванд.
Мушакҳои байни қабурғавии беруна нафаскаширо ба дарун иҷро мекунанд чун,ки
дар вақти кашишхури онҳо қабурғаҳоро ба боло мебардоранд.
Мушакҳои байни қабурғавї дарунї (m.m. intercostales externi) аз мушакҳои берунї
дарунтар ҷойгир буда, ва аз кунҷи қабурғаҳо то устухони туш фазои байни
қабурғавиро мепушонанд. Дар қисми қафо ин мушакҳо нестанд ва иваз бо пардаи
байни қабурғагии даруни (memlrana intercostalis interna) шудаанд. Нахҳои мушакҳо
сар мешаванд аз қисми болої қабурғаи поёнї ва ба қисми поёнии қабурғаи болої
мечаспанд . Ин мушакҳо нафас барориро иҷро мекунад чун ,ки ҳангоми
кашишхури қабурғаҳоро ба поён мебаранд.
Мушаки кундалангї қафаси сина (m. Trnsversus thoracis) аз қисми даруни устухони
туш ва қабурғаҳо ҷойгир шудааст .
Нахҳои мушак сар мешаванд аз қисми даруни пайкара , изофаи шамшершакли
устухони туш ва ба қисми даруни қабурғаи II-VII маҳкам мешаванд. Мушак дар
вақти нафаскашї ба баромадї ҳаво кумак мекунад чун, ки дар вақти кашишхури
қабурғаҳо ба поён ҳаракат мекунанд. Бо хун ва асаб аз ҳисоби шараёнҳо ва
асабҳои байни қабурғави таъмин мешаванд.
Диафрагма
Диафрагма (diappragma) ( m. phrenicus) – маҳдудияти мушакию тағоякии байни
қафаси сина ва ковокии сифоқро ташкил мекунад. Нахҳои мушак аз қисми поёнии
сурохии қафаси сина сар шуда, ба боло рафта майдончаи тағоякии мобайниро
100
ташкил мекунад, ки дар он майдонча фишурдашудаи дил (plenumcardiacum) дида
мешавад. Диафрагма аз боло бо плевраї назди деворї , дар ҷойҳои шуш ҷойгир
шуда,ва дар ҷафҳои қабурғавию диафрагмавї аз поён бо пардаи сифоқии назди
деворї пушонида шуда,аз диафрагма бо чарбуи паси сифоқ ҷудо карда шудааст.
Маркази тағоякї диафрагма (centrum tendineum) шакли себарга дошта маркази
диафрагмаро ишғол мекунад. (расми 9 -13)
Маркази тағояки ду то барҷастаги ҳосил мекунанд. Дар қисми пеш сўрохи барои
венаи холии поён, ва (joromen v. Cavas) (joromen guadrilaterum)
Дар гирди маркази тағояки қисми мушаки ҷойгир аст, ки аз 3-қисм иборат аст,
қисми туш – (pars sternalis) қисми қабурғавї ( pars costalis) ва қисми камарї (pars
lumliris). Қисми туш аз қисми дохилии изофаи шамшершакл ва қисми қабурғавї
аз VII-XII қабурға сар мешавад. Қисми камари аз ду пояча чапу рост (crus dextrum
et sinistrum) иборат буда, дар байни онҳо сурохии аорта (hiatus aorticus) ҷойгир
мебошад.
Бо ин сурохи аорта ва маҷрои қафаси сина мегузарад.
Поячаи диафрагма баъди ба вуҷуд овардани сурохии аорта боз сурохи ба вуҷуд
меоварад, ки бо ин сурохи сурхруда бо асаби гумроҳ дар рости қабурғаи X
мегузарад.
Дар байни қисмҳои мушакии диафрагма секуљаи тушию – қабурғавї (trigonum
sternocostole) мавҷуд аст, ки бо ин секунча шараён ва вориди шамсї мегузарад.
Секунҷаи камару – қабурғавї(trigonum lumlocostale) ин секунҷа ҷойҳои тунуки
диафагма буда, фасод метавонад тавассути ин секунҷа аз ковокии сифоқ ба қафаси
сина ё баръакс гузарад.
Бохун ва асаб таъминшави диафрагма.
Дар бохунтаъминшави диафрагма шараёнҳои чапу рости зери диафрагмавї
(a.a.phrenicae intrors dxtra et sihista) шараёнҳои болои диафрагма (a.a. phrenice
superior) ва инчунин шараёнҳои қафои байни қабурғавї поёнии иштирок мекунанд
(a/intercostales posterris). Варидҳои қафаси сина бо варидҳои холи поён, вариди
тоқу ним тоқ ва воридҳои поёнии байниқабурғавї пайваст мешаванд (расми 9-15 ).
Диафрагма бо асаб
аз ҳисоби шохаҳои бандчаи
асабии гардан, асаби
диафрагмавї(n. phrenicus) ва шашто
асабҳои поёнии байниқабурғавї таъмин мешавад.
Дар бо хун ва асаб девори қафаси сина артерияҳои ақиби байни қабурғавї (а.а
intercostales posteriores) 9-10 ҷуфт дар фазои байниқабурғагии аз III то XI ҷойгир
шуда таъмин мекунанд. Бандчаи асабию рагї дар ҷуяки зери қабурғаҳо(sulcus
costae) ҷойгир мебошад.(расм 9-16)
Аз ҳар як артерияи ақиби байни қабурғавї шохаҳои зерин ҷудо мешаванд. Шохаи
тахтапушт (r. dorsalis) ба самти мушак ва пўсти тахтапушт рафта шохаи
ҳароммағзии артерияи қафои байни қабурғавиро (r. spinalis) медиҳад. Шохахои
медиалию латералии пўсти (rr. cutaneus)(lateralis et medialis) ба самти пўсти қафаси
сина ва шикам мераванд.Шохаҳои латералию медиалии ғадуди шир (r.r.mamaria
101
lateralis et medialis)Артерияидохилии қафаси сина (a.thorasica interna) аз артерияи
зери қулфаки ҷудо шуда 1-2 см берунтар аз устухони туш (расм 9-18 дар рости
тағояки қабурғаи VI ба ду шоха тақсим мешаванд. артерияи болои шамсї (a.
thigastrica superior) ва артерияи мушакию диафрагмавї (a. musculophrenica)
Артерияи латералии қафаси сина(a. Thoracica lateralis) ба қисми беруни қафаси
сина
шохаҳо
медиҳад.
Артерияи
қафаси
синагии
изофаи
акромион(a.thoracoacromialis) дар қисми болои қафаси сина ҷойгир шуда, ба
шохаҳои қафаси сина ва акромиалї, тақсим мешавад (расм 9-19)
)
Артерияи қафаси синагию тахтапушт (a. thoracodorsalis) давоми артерияи зери
шонагї (a. subscapularis) буда,мушаки дандонадори пешро (m. Serotus anterior) ва
мушакҳои ноҳияи шонаро бо хун таъмин мекунад. (рас
9-20)
Ҷамъшавии хун бо воридҳои ҳамном ба вуҷуд меоянд.
Бо асабтаъминшавї
Асабҳои сатҳї девори пеши қафаси сина аз шохаи асбҳои байни қабурғавї (nn.
itercostales) шохаи пўсти (zari cutanei) ва шохаҳои латералии пўсти (zomi cutonei
laterales) медиҳад.
Асабҳои амиқи пешу паҳлуи шохаҳои мушакии байниқабурғавї (romi musculares
nn. intercostales ) мекунанд мушакҳои байниқабурғагиро бо асаб таъмин . Асаби
дарози қафаси сина (h. Thoracicus longus) ва асабҳои қафаси сина (nn. Thoracoles
anteriores) ҳангоми даромадан дар фазои байниқабурғагї (foramen intervertebrale)
ҳар як асаби қафаси сина щохаи пайвасткунанда медиҳад(romus commucons), ки ба
асоси симпатикї меравад (truncus sinpoticus) баъд аз ин тақсим мешавад ба шохаҳои
рўяки (romus olor salis) ва шохаҳои сифоқи (r.ventrralis). Шохаи рўяки бо асаб
таъмин,мекунад мушакҳо ва пўсти тахтапуштро. Шохаи сифоқи аввал ба плевраї
назди деворї омада, баъд аз он љўяки қабурғавї (sukus costale)рафта, расидани
асабҳои байни қабурғавї ба плевра , ба вуҷуд омадани невралгияи асабҳои байни
қабурғавиро ҳангоми плеврит мефаҳмонад .
Аз қисми паҳлуи мушаки дандонадор (m.serratus anterior) ба поён рафта асаби
дарози қафаси сина (n.foratikus langus) ин мушакро бо асаб таъмин мекунад.
Аз қаъри секунҷаи қулфаку қафаси синагї (trigonum clavipectorale) асабҳои пеши
қафаси сина (n.n.foracalis anteriores) баромада ба дохили мушаки калон ва хурди
қафаси сина ворид шуда онҳоро бо асаб таьмин мекунад.
ҒАДУДИ ШИР
Ғадуди шир (mаmma) узви ҷуфт буда, ҳаҷмаш ва шаклаш вобастаги дорад аз синну
сол ва хусусиятҳои фардї.
(рис 21)
Дар девори пеши қафаси сина ҷойгир буда аз III то VI қабурғаро мепушонад.
Девори медиалии ғадуди шир то устухони туш, латералї то хати пеши чуқурии
102
зери каш ба поён мефарояд ба мушаки калони қафаси сина ва қисми паҳлуи
мушаки пеши дандонадор (n.seratus anterior). Дар қисми мобайни ғадуди шир
пистонак (papilla mommae) ҷойгир буда, дар атрофи он доирачаи гирдогирди нўги
пистонак (ariolla ,mommae) ҷойгир мебошад дар занҳои ҷавон пистонак дар рости
қабурғаи 5 ҷойгир мебошанд.
Дар байни ҳардуи ғадуди шир ҷавф (sinus mommarum) ҷойгир мебошад. Қисми
ғадудии узвро пайкари пистон (corpus mommae) ҳосил мекунад,ки он аз 15 -20
ҳиссаа иборат аст. (lobi mommae) ва онҳо радиалї дар дарози ғадуд ҷойгир
мебошанд.
Се намуди пистонакҳоро фарқ мекунанд мурудшакл,аҳромшакл,мудавваршакл .
Маҷроҳои хурд кушода мешаванд одатан дар дохили пистонак ва маҷрои хурд
метавонад кушода шавад дар ҷафхои хурд (sinus laktiferi). Дар пўсти ғадуди шир
ғадудҳои чарбуи ҷойгир мебошанд. Ғадуди шири мардон (mama maskulina) аз
бофтаҳои пайвасткунанда ва изи ғадуди шир иборат аст.
Ғадуди шири иловагї (momame assisoria) дар мардон ва занон поёнтар ё болотар аз
ҷои одатан ҷой гирифтаи ғадуди шир мушоҳида мешавад.
Бо хун таъмин шавии ғадуди шир.
Ғадуди шир аз ҳисоби чунин артерияҳо бо хун таъмин мешавад (расми 9-22)
Артерияи дарунии қафаси сина (a.toratica interna) шохчаҳои сурохкунанда (romi
perforantes) дар 3-4-ва 5 фазои байни қабурғавї, ки ба дохили бофтаҳои ғадуди шир
аз дарун дохил мешаванд. Шохаҳои артерияҳои берунаи байни қабурғавї 3-7 барои
бо хун таъмин шавии ғадуди шир шохаҳо медиҳанд.
Шохаҳои артерияҳои байни қабурғавии беруна бо 3-8 артерияи байни қабурғавии
дарунї, ки аз аортаи дохили қафаси сина ҷудо мешаванд анастаноз доранд.
Бозгаштї хун аз ғадуди шир бо варидҳои ҳамном.
Бозгаштї лимфа дар ғадуди шир
Системаи лимфатикии ғадуди шир дар 3-ошёна нишон дода шудааст расми (9-23)
Нисбатан сатҳї ҷойгир шуда,печиши лимфатикии зери пистонаки (plexus lifаticus
subpapilaris) лимфаатоки сатҳї 1-3 ғадуди шир дар дохили пўст ба амал омада ба
тарафи муқобил мегузарад.
Дарунтар печиши назди майдончагии сатҳии ғадуди шир (plexus areolaris
superfisialis) ҷойгир шудааст, ки дар дарунтар аз он печиши назди майдонаки
даруни ғадуди шир (plexus areoralis plofuntus) ҷойгир мебошанд. Гиреҳҳои
лимфотакии зери бағал (nodi lumfatiki аxillaris) гурӯҳи асоси мебошад, ки лимфаро
аз ғадуди шир қабул мекунад. Гиреҳҳои лимфатикии зери бағал ба 5 зер гурӯҳ
тақсим мешаванд.Лотериалї ё берунї, мобайни қафои зери шонагї ,медиалї қафаси
синагии назди ғадуди ширї ва боло.
Ковокии қафаси сина
Ковокии қафаси сина(kavum thoracis) фазое мебошад, ки бо фатсияи дохили
қафаси сина (fatsia endofrotsica) маҳдуд шудааст. Фатсияи дохилии қафаси сина
ковокии қафаси синаро аз дарун пушонида бо болои диафрагма гузашта, дар он
фатсияи диафрагмавию плеврагї (facia f renicopleurais) ном дорад. Апертураи
103
болоии қафаси сина (aperturа fhoracica superior) ковокии қафаси синаро бо узвҳои
гардан мепайвандад.
Дар дохили ковокии қафаси сина 2-то ковокии плевра (cavum pleuralis) ҷойгир
мебошад, ки дар байни онҳо миёндевори қафаси сина (mediаstinum) ,ки дар он дил
бо халтаи атрофии дил (pericardium) ва фазои дохилии халтачаи атрофи дил (cavitas
pericardialis) расми 9-24 ҷойгир мебошад.
АНАТОМИЯИ ТОПОГРАФИИ ПЛЕВРА ВА КОВОКИИ ОН
Пардаи серозии шуш –плевра (Pleura).
Плевраро тақсим мекунанд ба плевраи париеталї (pleura parietalis) ва плевраи
витсералї (plevra visceralis
s.pulmonalis). Дар байни онҳо ковокии плевра ( covitas pleuralis) мавҷуд буда, дар
шароити муқарари ковокии плевра тақрибан 7 мкм буда ковокии сатҳї он бо моеъи
серозї тар карда мешавад аз ин сабаб аз якдигар дур намешаванд. расми 9-25.
Плевраивитсералї сатҳї болои шушро мепушонида дар решаи шуш пайвандаки
шушро (lig.pulmonale) ҳосил мекунанд,ки то қисми поёнии шуш рафта мерасад .
Тақсимшавии плевраи назди деворї
Плевраи назди девориро ба плевраи қабурғавї (pleura costalis ),плевраи ссатҳї
диафрагмавї (pleura diaphragmatica), плевраи миёндеворї (pleura mediostinalis) ва
гумбази плевра (cupula pleurae). расми 9-26.
Плевраи қабурғавї (pleura diaphragmatica) қисми дохилии сатҳї қабўрғаҳоро
мепушонанд ба ғайр аз қисми пеши диафрагма ,кидар он ҷо перикард мерасад
Плевраи миёндеворї девораҳои паҳлуии миёндевораҳо ҳосил мекунад. Гумбази
плевра (cupula pleurae) аз якум қабурға боло меистад ва ба ноҳияи гардан
медарояд. расми 9-27.
Аз қафо гўмбази плевра дар рости гарданаки қабурғаи якум љойгир буда,ва аз
пеш 2-3см болотар аз қулфак меистад. Дар боло ба гумбази плевра наздик меистад
артерияи зери қулфакї (a.supclavia). Гумбази левра маҳкам карда шудааст бо ёрии
фатсияи дохилии қафаси синагї (fascia endothoracica) ва апарати пайвандакї.
Апарати пайвандакии гумбази плевра
Пайвадаги кундаланги плевра (lig. Trаnsversopleurale) ,ки аз гумбази плевра сар
шуда, то изофаи кундалаги мўҳраи VII-уми гадан рафта мерасад . Пайвандаки
сутунмуҳрагию плевра (lig vertebrepreurale) аз пайкари мўҳраи якуми қафаси сина
сар шуда, ба қисми пеши гумбази плевра рафта мечаспад.
Пайвандаки қабурғагию плеврагї( Lig. costepieuraie) дар қафои дигар пайвандакҳо
ҷойгир буда,аз қисми мўҳрагии қабурғаи якум сар шуда ба қисми қафои гумбази
плевра рафта мечаспад.
ҶАЙБҲОИ ПЛЕВРА
104
Дар байни плевраҳои назди девори киссаҳо ҳосил мешавад (recessus pleurae)
ҷайбҳои зеринро фарқ мекунанд.
1.Ҷайби қабурғавию – диафрагмавї (recessus costodiophragmaticus) аз ҳам чуқуртар
буда , дар корҳои амали аҳамияти муҳим дорад расми .( 9-28)
Плевраи қабурғагї дар сатҳї дохили ба поён фаромада ба 180 градус тоб хурда ба
плевраи диафрагмавї мегузарад .Дар ин вақт плевраи қабурғавї ва плевраи
диафрагмавї бо якдигар расида ҷайби қабурғавию диафрагмавиро ҳосил меунанд.
Ҷайбии қабурғавию диафрагмавї дар буриши горизонталї шакли наьл монанд
дошта ва паҳниаш то 7 м.к.м. мерасад. Дар вақти нафас кашидан баргакҳои ҷайб аз
ҳам дур шуда ба онҳо қисми поёнии шуш ворид мешаванд .Дар вақти нафас
баровардан ҳарду баргак ба ҳам наздик мешаванд . Дар вақти плеврити эксудативї,
эмпиемаи ковокии плевра, гемотракс, гидроторакс ҷайби қабурғавию диафрамави
бо моеъ пур мешавад. Сарҳади поёни ҷайб ҷойгир шудааст бо хати назди туши
(linia parasternalis) дар рости VI қабурға . Бо хатї байни қулфакї (linia
medioclavicularis ) дар рости VII қабурға , бо хатї пеши зери бағал (linia axillaris
anterior) дар рости VIII қабурға. Бо хатї мобайни зери бағал ( linia axillaris media)
дар рости IX-X қабурға. Бо хатї қафои зери бағалї ( linia axillaris posterior ) дар
рости X қабурға бо хатї шонагї ( linia scapularis) дар рост XI қабурға бо хати
сутунмўҳрагї (linia vertebralis) поён мефарояд то қисми поёни пайкари муҳраи XII
қафаси сина.
2.Ҷайби
қабурғавию миёндеворї (recessus costomediastanalis) дар натиҷаи
гузаштани плевраи қабурғавї ба плевраи миёндевори дар вақти гардиши плевра ба
180 градус ва ба ҳам наздик шавии плевраи миёндеворї ба вуҷуд меояд . Дар вақти
нафас кашидан плевраҳо аз ҳам ҷудо шуда қисми пеши шушро мегузаронанд. Дар
ноҳияи ковокии юғи ва инчунин дар қисми дастаки устухонии туш баргакҳои
плевраи қабурғавї аз ҳамдигар дур шуда, дар инҷо фазои байни плеврагї ба вуҷуд
меояд,ки дар ин ҷо ғадуди душоха ҷойгир мебошад. Аз IV қабурға сарҳади чапи
ҷайби қабурғавию миёндеворї сар шуда, ба чап рафта дар поён фазои байни
плеврагї ҳосил мешавад, ки ин секунҷаи бехатарии (Войнич –Сяноженского )-ро
ба амал меорад. Ин секунҷа дар 85% одамон хуб дида мешавад ва дар 15 %
одамон дида намешаванд аз сабаби наздик будани барҷастагиҳои плевра. 3.Ҷайби
дифрагмагию миёндеворї (recessus phrenicomediastinalis) фазои танге мебошад,ки
горизонталї ҷойгир аст.Дар вақти гузариши плевраи миёндеворї ба плевраи
диафрагмавї ба вуҷуд меояд.
Анатомияи ҷароҳии шушҳо ва роҳҳои нафас
Шушҳо (pulmones) узви системаи нафаскаши буда дар ковокии плевра ҷойгир
мебошад, ҳар як шуш шакли конусмонанд дошта асоси он дар болои диафрагма
ҷойгир аст. расми 9-29.
Дар шушҳо фарқ мекунанд кулла (apex pulmonalis), ки 3-4см аз қулфак боло
меистад ва 3-то сатҳ дорад.
1.Сатҳї диафрагмавї (facies diaphragmatica).
Сатҳї қабурғагї ( ки ба сатҳи дохилии қабурғаҳо нигаронида шудааст.
Сатҳї медиалї(facies medialis). расми 9-30.
105
Дар сатҳї медиали шуши рост (pulmo dexter) дар қафои решаи шуш дар тамоми
дарози чуқури сурхруда ва аз қафои он венаи тоқ дида мешавад.
Аз пеши решаи шуш сатҳї дил ҷойгир аст. Дар сатҳї медиалии шуши чап (pulma
sinistra) аз қафои решаи шуш ҷуяки аорта (sulcus aorticus), ва дар боло ҷуяки венаи
китфу сари (sukcus v.brachiocephalicae) мављуд аст. Ҷуяки қафои артерияи зери
қулфакї (sulcus a.suclavi ae) нисбат ба шуши рост хуб тар аён буда,дар ноҳияи
пешу поёни сатҳї медиали шуши чап ҷои пахшкардашудаи дил (impressio cardiaca)
мавҷуд аст. Дар сатҳї медиалии шуш ҷукурии дарвозаи шуш (hilum pulmonis), ки
дар он ҷо решаи шуш (radix pulmonis) ҷойгир аст дида мешавад. Ҳаҷми шуш дар
мардҳо 37-00 см куби дар занҳо 28-00 см кубро ташкил мекунад. Баландии шуши
рост дар мардҳо 27,1см дар занҳо 21,6 см буда шуши чап 29,8 ва 23см мебошад.
ҲИССАҲО ВА СИГМЕНТҲОИ ШУШҲО
Ҳам дар шуши рост ва ҳам дар щущи чап тарқиши каҷ (fissura obligua)
маҳдуд мекунад ҳиссаи болои шушро (lobus superior). Дар шуши рост тарқиши
уфуқи маҷуд аст,ки ҳиссаи мобайниро (lobus medius) аз ҳиссаи поёнї (lobus inferior)
ҷудо мекунад. Сатҳои байни ҳиссавї бо фатсияи витсералї пушонида шудаанд.
Ҳамин тариқ дар шуши рост 3-ҳисса дида мешавад, ҳиссаи болої,мобайнї ва поёнї .
Дар шуши чап 2 то ҳисса, болої ва поёнї мавҷуд аст . Дар навбати худ ҳиссаҳои
шуш ба сегментҳои шушию бронхї тақсим мешаванд.
Ҳиссаи
болої
Сарҳади
болоиашро ( lobi superiores) 3-4 см боло аз қулфак мегузаронанд. Аз қафо сарҳади
он баробар аст ба изофаи нешдори мўҳраи VII-уми гардан. Лоиҳаи сарҳади поёнии
шуш дар хати назди мўҳравии дар рости V – ум қабурға , ба хати шонагї дар фазои
байни қабурғавї IV-V- ум, бо хати байни қулфакї ба V- ум қабурға баробар аст.
Ҳиссаи болои шуши рост ҷавобгуи бо тақсим шавии бронхи болоии буда 3-то
сигменти шушию - бронхи дорад. Гумбази қафо ва пеш бо ҳаҷм ва андозаи худ ба
сигментҳои болои тақрибан баробаранд, Дар ҳиссаи болої шуши чап ба ғайр аз ин
боз сегменти болои забонаки ва сегменти поёни забонакиро ҷудо мекунанд, ки дар
шуши рост ҷавоб гуй мебошад ба сигментҳои ҳиссаи мобайни.
Ҳиссаи мобайнї
Дар байни ҳиссаи болои ва ҳиссаи поёни ҳиссаи мобайнии шуши рост (lobus
medius) ҷойгир буда, лоиҳаи он дар девори пеши қафаси сина чунин аст.
Сарҳади болои он бо хати уфуқие, ки дар баробари қабурғаи IV то устухони туш
кашида мешавад.
Сарҳади поёнї дар баробари қабурғаи VI кашида мешавад. Дар сарҳади мобайнї 2то сигментї шушию бронхї дида мешавад – лотериалї ва медиалї. Барои гуш
кардани нафаскаши ҳассаи мобайни стетоскопро бояд дар байни қабурғаҳои IV -VI
2-3 см. берунтар аз устухони туш гузошт.
Њиссаї поёнї
Ҳаҷми ҳиссаи поёнии (lobus inferior) ҳар як шуш нисбати дигар ҳиссаҳо калон
мебошад. Ҳиссаи поёни аз 5 сигментї шушию бронхї иборат мебошад.
Сегментҳои шушию бронхї
106
Сегментҳои шушию бронхї қисми шуш, ки дар дохили он ба шохаҳо ҷудошавии
сигменти бронх, ки ба шохаҳои артерияи шуш ҷавобгӯ мебошад мавҷуд аст.
Сигментҳо шакли пирамидаро доранд ,ки асоси он ба тарафи берунаи шуш равон
карда шудааст. Сегментҳо аз ҳамдигар бо бофтаҳои пайвасткунанда ҷудо шудаанд.
Бронх ва артерияи сигментӣ дар сигмент ҷойи мобайниро ишғол мекунанд ва
венаҳои сигментї дар назди бофтаҳои пайвасткунанда ҷойгир мебошанд.
Ҷойгиршавии сегментҳои бронхию- шушӣ.
Шуши рост.( расми 9-32)
-Сегментї гумбази аз апертураи болои қафаси сина боло рафта, гумбази плевраро
иҳота мекунад.
-Сегментї қафо ба берун ва қафо нигаронида шуда, дар фазои байни қабургаҳои II
ва IV ҷойгир мебошад.
- Сигментї пеш ба пеш нигаронида шуда, ба тарафи пеши қафаси сина дар байни
қабурғаи I ва IV ҷойгир мебощад.
Њиссаи мобайнї
-Сегментї беруна асосаш ба самти пеш ва берун равона карда шудааст - Сегментї
даруни медиалӣ дар байни қабурғаҳои IV-VI ҷойгир мебошад.
Њиссаи поёнї
-Сегментїқуллагӣ (гумбази) дар ноҳияи назди мӯҳраги ҷойгир шуда гумбази ҳисаи
поёниро ҳосил мекунад. -Сегментї асосии медиалли ба дарун равона шуда дар
болои диафрагма меистад.
-Сегментї асосии пеш ба берун равона карда шуда ба девори қафаси сина дар
ноҳиояи зери бағал дар байни қабурғаи VI- VIII ҷойгир мебошад.
-Сегментї асосии беруна ба берун равона карда шуда, дар ноҳияи зери бағал дар
байни қабурғаҳои VII- IX ҷогир мебошад.
-Сегменти асосии қафо дар ноҳияи назди мўҳрави ҷойгир буда, қисми қафои
ҷавфи қабурғавию диафрагмавиро пур мекунад. (расми 9-33)
ШУШИ ЧАП
Ҳиссаи болоӣ
-Сегментї қуллагию қафо дар қабурғаҳои III-V ҷойгир буда, гумбази он аз
опертураи болои қафаси сина боло мебарояд.
-Сегментї пеш калон буда, ба пеш равона шуда , қисми зиёди ҳиссаи болоиро
ишғол карда, дар байни қабурғаҳои I-IV ҷойгир мебошад.
-Сегментї забонаки болои дар байни қабурғаҳои III-V дар қисми пеш ва дар
ноҳияи зери каш дарбайни қабурғаҳои IV- VI ҷойгир мебошад.
-сегменти забонаки поёни аз сегменти забонаки болои поёнтар ҷойгир буда, ба
диафрагма мерасад.
Ҳиссаи поёнї
Сегментї гумбазӣ ҳамчун сегменти гумбазии шуши рост ҷой гирифтааст.
107
- Сегментї асосии медиалию бронхї одатан ба сегменти бранхи асосии пеш
пайваст мешавад.
-Сегментї пеш аз сегменти забонаки ба воситаи тарқиши каҷ ҷудо карда шудаст ва
як қисми сатҳи қабурғаги, сатҳи диафрагмави ва сатҳї миёндеворагиро ҳосил
мекунад .
-Сегментї берунаи асосї ба тарафи ноҳияи зерибағал равона шуда ба девори қафои
қафаси сина, сутунмуҳра ва миёндевори қафо дар байни қабурғаҳои IX-X омада
мерасад.
Бояд қайд кард ки дар шуши чап сегменти гумбази бо сегметни қафо метавонад
пайваст шавад якто сигменти бронхию шушї ва ҳосил шавад. Дар ин вақт
шумораи сигментҳо дар шуши чап ба 9 то баробар мешавад.
ЛОИҲАИ ШУШҲО
Гумбази шушҳо аз пеш 3-4 см болотар аз қулфак ҷойгир буда, аз қафо то мўҳраи
VII гардан рафта мерасад .
Лоиҳаи сарҳадї поёни шуши рост дар вақти пурра нафасро баровардан чунин
чунин лоињаро дорад.
Бо хатї назди тушї (liniа pаrasteralis) дар рости қабурғаи VI -ум.
Бо хатї мобайни кулфакї (linia mediaclavicularis) дар рости қабурғаи VII -ум.
Бо хатї мобайнї зери кашиї (linia axillaris media ) дар рости қабурғаи VIII -ум.
Бо хатї шонагї (linia scapularis) дар рости қабурғаи X -ум.
Бо хатї назди мўҳрагї (linia paravertebralis) дар рости XI-уми мўҳраи қафаси сина
Дар вақти пурра нафас кашидан сарҳади поёнї бо хати назди туши то VII ќабурѓа
ва аз қафо бо хати назди мўњрагї то XII қабурга поён мефарояд.
Сарҳади поёнии шуши чап 1,5 - 2 см поёнтар аз сарҳади поёни шуши рост ҷойгир
мебошад.
Лоињаи тарќиши байни ҳиссагї дар қафаси сина
Лоињаи таркиши каҷ (fissura obligua) дар шуши чап ва рост дар девори қафаси
сина якхел мебошад. Аз изофаи нешдори мўҳраи III - .юми қафаси сина сар шуда,
ба ҷои пайвастшавии қабурѓаи VI ба устухони туш рафта мерасад.
Тарқиши уфуқї ( fissura horizontalis) лоиҳааш муаян карда мешавад аз хати
мобайни зери бағал бо кабурғаи IV- ум то устухони туш.
Ҳиссаи мобайни дар байни ин ду тарқиш ва инчунин дар байни қабурғаҳои IV ва
VI аз рост ҷойгир мебошад.
Қисми қафаси синагии трахея
Трахея (trachea) шакли нова дошта, аз рости мўҳраи VII-уми гардан то ба
бронхҳо дар ковокии қафаси сина рафта мерасад. Қисми аввали трахея дар гардан
ҷойгир мебошад, аз ин сабаб трахияро ба ду қисм тақсим мекунанд. Қисми гардани
(pars cervicalis) ва қисми қафаси синагї (pars thoracalis) .Қисми гардани трахея дар
қисми амалияи ҷароҳии гардан навишта шудааст.
Трахея дар поён дар рости мўҳраҳои IV-V –уми қафаси сина тақсим мешавад ба
брохї рост ва чап (bronchus prinsipalis dextra et bronchus prinsipalis sinister.) таќсим
мешавад ва ҷои тақсимшавии трахея номи душохагии трахеяро гирифтааст, ки ин
душохагии трахея аз пеш дар рости қабурғаи II –юм ҷойгир мебошад. Дар вақти
108
тақсим шави трахея дар бронхаҳо 3- то кунҷро ҳосил мекунад. Кунҷи рост, кунҷи
чап ва кунҷи трахиобронхиалї.
Синтопия
Қисми қафаси синагии трахея бо чунин узвҳо иҳота шудааст.Аз қафои он ҷойгир
шудааст сурхруда дар рости муҳраи IV қафаси сина ва дар болои душохагии
трахея камонаки аорта ҷойгир мебошад.( Расми 9-34)
Дар ин вақт аз камонаки аорта ҷудо шуда асоси китфи сарию (truncus
branchiocechlalicus) нимдоираи рости трахеяро аз пеш мепушонад ва каҷ ба боло ва
рост рафта дар болои камонаки аорта аз қисми пеши трахея ҷойгир шудааст.
Ғадуди душоха (glandula thumi) аз рост дар қарибии трахея аз чап, асаби гўмроҳ
(n.vagus), асаби чапи баргардандаи гулў (n.larungeus recurens sinister), болотар
артерияи умуми хобии чап (a.carotis communis sinistra) љойгир шудасст. Трахея бо
бронњояш сарҳади шартї байни миёнадеворї пеш ва қафоро ташкил мекунанд.
Бронхҳо
Бронхї асосии рост (bronchus prinsipalis dextra) нисбат ба бронхї чап паҳн ва кўтоҳ
мебошад. Аз 6-8 тағоякҳои нимдавр иборат мебошад,ки диаметрашон 2-3 см
баробар мебошанд.
Бронхї асосии чап (bronchus principalis sinistra) нисбат ба бронхї рост танг ва дароз
буда, аз 9-12 тағояки нимдавр иборат аст,ки диаметрашон ба 1,2 см баробар
мебошанд.
Бронҳҳои асосї људо ба бронххои ҳиссагї тақсим мешаванд, ки дар навбати худ
онҳо ба бронхҳои сегментї тақсим мешаванд.
Дарвозаи шушҳо (hilum pulmonis) нисбат ба ду шохагии трахея поёнтар ҷойгир
мебошанд, аз ин сабаб бронхҳо ба поён ва берун кач мераванд.
Решаи шушҳо
Ба решаи шушҳо бронхї асосї (bronchus principalis), артерияи шуши (a.pulmonalis),
дуто венаи шушї (v.v. pulmomalis), артерия ва венаи бронхҳо, шароёнҳои
лимфатики ва асабҳо дохил мешавад. Аз чап ба боло артерияи шуши чап,бронхи
чап , венаҳои шушҳо ҷойгир шудаанд.
Решаи шуши рост аз болои венаи тоқ (v.asigus) чаптар гузашта, аз пеш ба қафо
камонаки аорта (arcus aoertecioe) ҷойгир мебошад.
Бо асаб таъмин шавии шушҳо
Шушҳо бо асаб аз ҳисоби банчаи асабии шушї (plexsus pulmonalis) ,ки дар дарвозаи
шушҳо дар бронхҳо таъмин мешаванд. Шохаҳои назди симпатикї ва асабҳои
ҳискунанда
аз асаби гўмроҳ ( n.vagus) дар дохили шохаҳои бронхеали
(r.r.bronhealis) ва инчунин шохаҳои симпатикї ва ҳискунанда шохаҳо аз 2-то асаби
поёни гардан ва 5-то асаби болої қафаси сина шохаҳо мегиранд . Шохаҳои
решаҳои симпатикї (tucus sumpaticus), ки дар баробари бронхҳо чойгир буда, ба
шушҳо мераванд.
109
Шохахои асаби симпатикї бо мушакҳои деворҳои рагҳоро ва шохаҳои асаби
парасимпатикї бо асаб таъмин мекунанд мушакҳои девори бронхиолаҳоро бо асаб
таъмин мекунад.
Бо хун таъмин шавии шушҳо
Њангоми бо хун таъминшавии шушҳо артерияи даврї, гаришиши хуни калон ва
гардиши хуни хурд иштирок мекунад.( расми 9-35).
Решаи шуши (truncus pulmonalis) аз медачаи рост баромада дарозии 5см ҳосил
мекунад. Душохагии решаи шушҳоро(bifurcartio trunci pulmonalis) дар ин вақт
шохаҳои рост ва чапи артерияи шушҳо (aa/ pulmonalis dextra et sinistra) ташкил
мекунанд. Аз аќиби шуши рост артерия мегузарад,ки аз қафои қисми
болоравандаи аорта ва венаҳои холи боло дар омехтагї ба решаи шуш дохил
мешаванд. Дарвозаи шушҳо дар поёнии бронхҳо ҷойгир буда, болотар аз венаи
шуш шохањои њисагї тақсим мешавад. Артерия шушии чап аз қисми поёни
камонаки аорта гузашта бо он пайваст мешавад, пайвандаки артирияви аз пеши
қисми поёнравандаи аорта гузашта,аз болои бронхї асосии чап ба решаи шуш
ворид мешавад, ки дар ин вақт болотар аз бронх ва венаҳои шушҳо ба артерияњои
њисагї тақсим мешавад.Ҷамшьавии хуни артерияви аз капилярҳои шушҳо бо
воситаҳои венаҳо (v. Pulmonalis) ба вуҷуд меояд.
Венаҳои сегменти ҳиссаи болои шуши чап ва инчунин ҳисаи болои ва миёнаи
шуши ростро ҳосил мекунад .Bенаҳои сементї ҳисаҳои поёнї шушҳоро ҳосил
мекунад. Венаҳои поёнии шушҳо (vv. Pulmonlis inleriores) ва болої шушҳои чап ва
рост дар дохили решаҳои шушҳо аз поён ҷойгир мебошанд. Ба перикард дохил
шуда бисёр вақт бо 4 шоха ба даҳлези чап кушода мешавад. Дар 25% вақтҳо
венаҳои болои ва поёнии шушҳо ба ҳам пайваст шуда, баъд аз ин ба даҳлези чап
мерезанд. Бо хун таъминшавии бофтаҳои шуш аз ҳисоби 2-4 артерияҳои бронхї
(a ,a,brochiales) таъмин карда мешавад, бисёр вақт дутои чап ва яктои рост.(
расми 9-36)
Аз қисми пешу паҳлўи аортаи қафаси сина ин шараёнњо људо мешаванд. Дар
рости артерияҳои қабурғавии сеюм бо ҳамроҳии бронхњо ба тарафи дарвозаи
шушҳо гузашта бронхњоро ба хун таъмин мекунад. Бронхҳоро
гирехҳои
лимфатикї назди бронхиалї бештари ваќт њамроњи мекунад. Дар сатҳї бронхиол
ва алвеол анастамозҳои системаи артерияи байни бронхиоли (a.a. bronchiales) ва
систеаи венаҳои шуши (v.v. pulmonalis) ҷой доранд.
Тромболияи
артерияхои
шушҳо
Дар вақти маҳкамшавии
механики ба воситаи тромб дар артерия шуш тромбоэмболия ба вуљуд омада , ба
танг шавии артерияи шуш
ва шохаҳояш оварда мерасонад, ки сабаби
инкишофёбии
камхунии шадид дар
шушу
дил мешавад.
Оќибати
тромбоэмболия ин ба миќдори кам беруншави хун аз дил, камшави оксиген дар
хун,вайроншави гузариши њаво мебошад. Дар қисмати осебдидаи шуш
аз
оќибатњои тромбоэмболия фазои мурда ба вуљуд омада , дар ќисмати солим ба
хуну њаво таъминшави зиёд мегардад.
110
Тромбоэмболияи артерияи шуш одатан ногаҳон ба вуҷуд меояд. Фақат 10%
тромбоэмболияи артерияи шуш дар вақти њаёт њангоми гузаронидани аутопсия
мушоҳида шудааст.
Одамони солим 60-70% вайроншавии шохаҳои артерияи шушро метавонанд аз
сар гузаранд. Аммо одамоне, ки касалиҳои дил ва шушро аз сар гузаронидаанд –
камтар ин вайроншавии артерии шушро гузаронад наметавонанд.
Марг дар 90% -и беморон дар муддати 2-соати ба вуҷуд омадани аломатҳои
кликии ба амал меояд. Агар фаъолияти узвҳои њаётан муњим ду соат нигоњ дошта
шавад мумкин аст, ки бемор саломат монад.
Дар давраи баъди љарроњи тромбоэмболияи артерияи шуш бисёр вақт метавонад
сабаби марги калонсолон ва пиронсолон гардад.
Баромади лимфа аз шуш
Шараёнҳои лимфатикии шушро (vasa limphatica pulmonum) ба шараёнҳои
лимфатикии рўяки ва амиқї тақсим мекунанд.( расми 9-37).
Шараёнҳои лимфатикии сатҳї дар зери плевраи шуш ҷойгир мебошанд.
Шараёнҳои лимфатики амиқї аз алвеолаҳо сар шуда венаҳои шушҳоро ҳамроҳи
намуда гиреххои лифатикиро (nodi limphatici pulmonalis) ҳосил мекунанд.Баьд аз
он ба бронхҳо гузашта гиреҳҳои лимфатики бронҳоро (nоdi limphatici bronchialis)
ҳосил мекунанд.Аз решаи шушҳо гузашта, ба системаи гиреҳҳои лимфатикї
бронхию шушї (nodi limphatici tracheobrochialis) ворид мешаванд. Ба гиреҳҳои
лимфатикї болои гиреҳҳои лимфатики трахео бронхиалї (nodi limphatici tracheo
brochiales) ворид мешаванд, ки дар ду шохагии трахея ҷойгиранд. Баьд ба боло
рафта ба гиреҳҳои лимфатакии чап ва рости трахебронхиалї (nodi limphatici
tracheobronchiatis superiores dextra et sinistra) њамроњ мешаванд. Аз гиреҳҳои
лимфатики трахео бронхиалї ба гиреҳҳои лифатикии болои қулфакї (nodi limphatici
supraclavicularis) омада мерезад.
Анатомия топографии миёндевор
Миёндевор (mediastinum) маҷмўи узвҳо ва ҳосилаҳои асабу рагҳо мебошанд, аз
паҳлуи рост ва чап бо плевраи миёндевор ки маҳдуд карда шудаанд. Аз қафо –
пайкарҳои мўҳраҳои қафаси сина аз пеш – қисми қафои устухони туш, аз поён бо
диафрагма ва аз боло ковокии гардан ба воситаи апертураи болои қафаси сина
мањдуд мекунад. Мувофики номеклатураи анатомияи Париж миёндевори боло ва
поён (mediastinum superior et mediastinum inferior) таќсим мекунанд.( расми 9-38).
Миёндевори болоиро аз поён бо хати шартие, ки аз кунҷи устухони туш то тағояки
байни қабуғави IV-V-ум кашида мешавад маҳдуд мекунанд. Дар миёндевори болои
камонаки аорта мавҷуд буда, артерияҳои аз он ҷудо шаванда, варидҳои китфу сари,
вариди холии боло, трахея, қисми болоии сурхруда, асабҳои диафрагмагию
гўмроҳ, асоси симпатикї ,маҷрои лимфатикии қафаси сина, ғадуди душоха мављуд
аст. Миёндевори поёнии пеш ва қафоро дар навбати худ ба миёндеворї пеш,миёна
ва қафо (mediastinum anterius, medium et posterius)тақсим мекунанд. Миёндевори
пеш дар байни қисми қафои устухони туш ва қисми пеши перикард ҷойгир
111
шудааст. Дар он артерияи дохилии қафаси сина ва қисми поёнии ғадуди душоха
ҷойгир аст. Миёндеворї миёна дар байни баргаки пеш ва қафои перикард ҷойгир
аст. Дар он дил дар ковокии перекард ҷойгир аст.Дар миёндеворї қафо ва
миёндеворї боло ва поён узвҳо якхела ҷойгиранд, аз ин сабаб онро ҳоҷати тақсим
кардан нест. Дар миёндевори қафо сурхрўда, асаби гумроҳ, асоси симпатики,
асабҳои даруни, вариди тоқ ва нимтоқ, маҷрои лимфатикии қафаси сина, қисми
поёнии аортаи қафаси сина ҷойгир мебошанд.
Миёндевори пеш
Миёндевори пеш ҳаҷман калон буда 2-3ҳиссаи миёндевори қафаси синаро ишғол
мекунад. Дил дар миёндевори пеш бо перикард (pericardium ) , ковокии перекард (
cavitas pericardialis), рагҳои калон, ғадуди душоха ва асбҳои диафрагмавї ҷойгир
аст.
Анатомия топографии перикард
Перикард (perecardium) халтаи сахт, ки дар он дил ва рагҳои калони хунгарди ба
дил дохил ва хориҷ шаванда ҷойгир мебошанд. Асоси ин конус дар поён ҷойгир
мебошад ва ба қисми пайи диафрагма пайваст шудааст.
Ќисми аввали аортаро оҳиста- оҳиста танг карда дар боло мепушонад. Перикард
аз ду парда иборат аст, перекарди фибрози (pericardium fibrosum) ва перекарди
серози (pericardium serosum).( расми 9-39).
Перикарди фиброзї беруна ва сатҳїбофтаҳои пайвасткунанда дар ноҳияи асоси дил,
ки ба қисми адвентитсияи аорта, асоси шушї, варидҳои холии болою поён ва
вариди шушҳо мегузарад. Перикарди фиброзї дар қисми
пайи диафрама
пайваст мебошад. Қисми пешаш ба қисми қафои устухонпардаи устухони туш ба
воситаи пайвандақи тушию перекардиалї (lig. sternoperecardiaca) пайваст мешавад.
Перекарди фиброзї аз ду баргак баргаки назди деворї (lamina parietalis), ки аз дарун
перекарди феброзиро мепушонан ва баргаки витсералї
(lamina visceralis) ё эпикард, ки дилро мепушонад иборат аст. Қисми аввали
аортаи болораванда ва артерияи шуш бо баргаки витсералии перекард пешонида
шуда бо ковокии перекард (cavitas pericardialis) дохил мешавад, ки дар и байни
баргаки назди девори ва ковокии перекард
доимо
як миқдори моеъи
перекардиали (liguor pericardii) вуљуд дорад,ки намнокиро ташкил карда лаѓжиши
онњоро осон мекунад. Қисмҳои зерини перекардро фарқ мекунанд.(расми 9-40).
Қисми тушию қабурғагии перикард (pars sternocostalis) ба танаи устухони туш ва
инчунин ба қисми дохилии фазои байни қабурғагии IV ва V-ум наздик мешавад.
Қисми рост ва чапи миёндеворї перекард (pars mediastimalis pericardi dextra et pars
mediastinalis pericardii sinistra) дар қисми паҳлўи дил ҷойгир буда ба плевраи
миёндеворї наздик мешавад. Ба ин қисмҳои перикард асабҳои диафрагмавї
(n.n.phrenici) наздик мешавад, ва шараёнҳои перекардодиафрагмави ( vasa
pericardiacophrenica). Қисми сутунмўҳрагї (pars vertebralis pericardii) ба қисми қафо
ба тарафи сутунмўҳра равона карда шудааст. Сатҳи қафои қисми сутунмўҳрагии
112
перикард сарҳад байни миён девори пеш ва қафо буда ба он сурхруда, вариди тоқ,
аортаи қафаси сина ва маҷрои қафаси сина наздик мешавад.
Сатҳи диафрагмавии перикард(pars diaphragmatica) маркази
пайии
диафрагма пайваст мебошад. Дар ҷойҳои гузариши баргаки назди девории
перикарди серозї ба эпикард ба ковокии перикардиали назди аорта ва асоси шушї,
варидҳои холи ва шушҳо дубликатураи перикардии серози ҳосил мешавад, ки
чуқуриҳои кундаланг ва качи перикардро маҳдуд мекунад.( рами 9 41).
Ҷавфи кундаланги перикард (sinus transverses) дар асоси дил дар байни артерияҳое,
ки аз медачаҳо( аорта ва решаи шуш) ва варидҳои дохилшаванда ва перикард
(вариди холи боло, вариди рост ва чапи шушҳо) ҷойгир шудааст. Сарҳадҳои он аз
пеш – аортаи болораванда (aorta asendens) ва решаи шуши ( truncus pulmonalis) аз
поён ва аз қафо – вариди холи боло (v, cаva superior) варидҳои шуши рост ва чап (v.
pulmonalis extrerna) ва камонаки аорта (arcus aortae) аз поён асоси дил (basis cordis)
мебошад. Ҷавфи кундаланг дар вақти ҷарроҳиҳо дар дил ҳангоми захми он
аҳамияти муњими амали дорад. Њангоми чунин ҷарроҳиҳо ба дохили он лавҳачаи
докагин гузаронида оҳиста -оҳиста онро кашида ва дилро ба пеши наздик
мекунанд. Ин хунравиро аз захми дил то якдараҷаи муаян кам мекунад ва онро
ҳангоми дарз гузаронї маҳкам мекунанд. Ҷавфи каҷи перекард
(sinus obligus pericardi) дар қисми қафои даҳлези чап ва перикард маҳдуд аст аз
рост бо вариди холии поён (v.cava.inferior) ва асоси вариди шуши рост
(v.pulmonalis interior externa) аз боло бо асоси вариди поёнии шуши чап
(v.pulmonalis inferior sinistra) њамсарњад мебошад.Бисёртар аҳмияти муњими
амали дорад қисми тушию қабурғавї ва сатҳї диафрагмавї чун ,ки дар ин қисмҳо
ожидании перикард гузарони мешавад. Барои гирифтани моеъи паталогии
ҷамъшуда дар ковокии перикард.
Бо хун таъминшавии перикард
Бохун таъминшавии перикард аз ҳисоби артерияҳои зерин таъмин мешавад.
Артерияи перекарду диафрагмагї (a.perecardiаcophrenica) – шохаи артерияи дохили
қафаси сина асаби диафрагмаро њамроњи карда шоха ба перикард ва диафрагма
медињад ва њамчунин бо хун таъмин мекунад. (расми 9-40). Шохаҳои перикардии
(rami pericardiaci) аз аортаи қафаси сина ҷудо мешавад қисми қафои перикардро ва
бо хун таъмин мекунад. Ҷамъшавии хун ба воситаи варидҳои перикарду
диафрагмавї (v.v pericardiacophrenicae) ва варидҳои перикард (v.v pericardiacае) ба
вариди китфу сари ё ин ки ба вариди холии боло.
Бо асаб таъминшавии перикард.
Бо асаб таъминшавии перикард аз ҳисоби шохаҳои асаби гумроҳ , диафрагмаги ва
шохаҳои сампатикї ,ки аз бандчаи асабии дил берун меоянд мебошад.
Баромади лимфа
Баромади лимфа аз перикард асосан ба ду самт аст:Ба пеш ба гиреҳҳои лимфатики
қафаси сина (hodi lymphatici sternalis) ва инчунин гиреҳҳои лимфатикии миёндевор
(hodi lymphatici mediastinales anteriores). Гиреҳҳои лимфотикии назди тушї (hodi
lymphatici mediastinales anteriores).
Гиреҳҳои лимфатикии назди туши (nodi
limfatici parasternalis) дар паҳлуи устухони туш дар паҳлуи артерияхои дохили
қафаси сина (vasa thоracica interha) ҷойгир шудаанд. Онҳо дар шараёнҳои
113
лимфотикие, ки аз ғадуди шир , қисми пеши перикард ва фазаи байни қабурғаги
меоянд ворид мешаванд.
Гиреҳҳои лимфотикии миёндевори пеш (hodi lymphatici mediastinales anteriores) дар
қисми пеши камонаки аорта ҷойгир мешавад. Аз инҷо лимфа бо гиреҳҳои
лимфотикии миёнидевори пеш (vasa lymphatici mediastenales anteriora) ба самти
маҷрои лимфотикии пистонаки(truncus lymphaticus mamarius) аз ҳардy тараф ҷори
мешавад.
Гиреҳҳои лимфотикии миёнадевори қафо ( nodi lumphotici mediastinatis posteriores)
ба болои ва болои диафрагмаги тақсим мешавад. Дар қисми қафои диафрагма дар
сатҳи болои он љойгир шудаанд. Дар инљо лимфа аз девори қафои перикард ҷори
мешавад. Гиреҳҳои лимфатикї тушию миёндевори пеш ва болои диафрагмагї ба
маҷрои пистонакї (truncus tumphoticus mamarius) аз чап ба маҷрои қафаси сина аз
рост ба маҷрои лимфотики аз миёндевори қафо ба маҷрои бронхиюмиёндевори
холи шуда. ворид мешавад . Ба воситаи он лимфа аз чап ба маҷрои қафаси син ва аз
рост маҷрои лимфотики қафаси сина мерезад.
Анатомияи топогрофии дил.
Дил (соч) - узви ковоки мушаки буда , гардиши хунро аз сабаби кашиш хурдан аз
варидҳо ба артерияҳо таъмин мекунад. Дил дар байни баргакњои миёндевори пеш
дар дохили перикард ҷойгир мебошад. Аз 3/2 ҳиссаи дил чаптар аз хати мобойни
ва аз 3/1 ҳиссааш дар рост аз хати мобайнї ҷойгир мебошад.
Шакл
Дил шакли конуси дошта дар он асоси дил,( basis cordis) ќуллаи дил (apex cordis
)ва қисми сатҳи фарқ мекунанд . Қисми поёнии ки ба диафрагма наздик мешавадсати диафрагмагї (fasies diaphragmatica (inferior)), қисми пеш, ки ба қафои
устухони туш ва қабурғаҳо нигаронида шудааст-сатҳи тушию қабурғаги (fasies
sternocostalis( anterior)) ва паҳлўи-сатҳи шушҳо (fasies pulmonalis (anterior)) (расми
9-42) номида мешавад.
Сохти сатхи дил
Ҷуяки афсарии дил (Sulcus coronarius) дилро иҳота намуда меъдачаҳоро аз даҳлезҳо
ҷудо мекунад. Дар ҷуяки афсарї шохаи иҳота кунандаи чапи артерияи сатҳи дил
(r. Circumflexus a. coronaria) мегузаранд.
Артерияи рости афсари дил (a.coronaria dextra), вариди холии дил (v.cordis parva)
бо чарбу пушонида шудаанд.
Ба ҷуяки афсарї ҷайби афсарии дил (sinus coronarius cordis ) наздик мешавад.
Чайби байни меъдачагии пеш (sinus interventricularis anterior) ба девори байни
меъдачаги ҷавобгуй мебошад. Дар ҷайби байни меъдачаги дар сатҳи тушию
қабурғаги нисбатан наздиктар ба сарҳади чапи дил шохаи байни меъдачагии
артерияи холии чап(r. Interventricularis anterior a.coronaria sinistrae) венаи калони
дил (v.cordis magma) љойгир мебошад. Чавфи байни меъдачаги ба ҷуяки қуллаи
дил гузашта ба ҷавфи байни меъдачагии қафо (sinus interventricullaris posterior)
мегузарад. Давоми ҷавфи байни меъдачагии пеш дар сатҳи диафрагмавии дил
девори байни меъдачагиро ташкил мекунад. Шохаи қафои байни меъдачагии
артерияи холии рост (r. Interventricularis posterior a.coronariae dextrae ) ва вариди
114
қуллагии миёна (v. cordis media), ки холи мешавад ба љайби афсарии дил ҷойгир
шудаанд.
Намудҳои сохти дил
Дил вобаста аз ҳаҷми худ 4 намуд сохт дорад.
1.Паҳн ва кӯтоҳ-пањми дарозтар аз дарози.
2.Дили борик ва дароз- дарози дарозтар аз паҳми.
3.Дили қатрагї -дарози хеле дароз аз паҳми
4. Шакли дили одди-дарози ва паҳниаш қариб баробар аст.
Ҳаҷмҳои дил
Дарозии дил аз кулла то асосаш 12-13 см паҳмиаш 9-40 см пешу қафо 6-7 см.
мебошад. Вазни дил дар навзодон 23-27 гр.
Дар мардҳо 20-30 сола вазни дил 297 гр-ро ташкил мекунад.
Дар занхо 220 гр-ро ташкил мекунад.
Ҳолати дил
Дил ҷойгир шудааст дар қисми қафои 3/1 поёни устухони туш дар ҳудуди
мийндевори поёни (area interpleurica inferior). Дар ин ноҳия фазои секунҷа ҳосил
мешавад, ки бо плевра пушонида шудааст ва маълум аст ҳамчун секунҷаи бехатари
Войнич-Сяноженцкий. Ҳолати дил таъғир меёбад вобаста ба ҳолати бадан,
ҳаракати нафаскаши ва сину сол. Ҳолати бадан дар паҳлуи чап ба тарафи чап ҷои
худро иваз мекунад. Дар вақт хам кардан пайкар дил наздик мешавад ба қафои
устухони туш .Дар асоси рентгенологияи қафаси сина ҳолатҳои ҷойгир шавии дил
чунин мебошад; Рост,дарозруява кундаланг. Ин ҳолатҳо вобастаги доранд ба
шакли қафаси сина. Дар қафаси синаи паҳн бисёр вақт ҳолати дил дарозруя
мебошад. Дар қафаси синаи борик дил ҳолати ростро дорад. (расми 9-43)
Апарати нигоҳдориҳои дил. Сатҳи диафрагмавии перикард мебошад бо қисми
тағояки диафрагма сахт љойгир мебошад .Дар ин ҷо ҷойи дил ҳосил мешавад.
Дар маҳкам намудани дил пайвандаки тушиюперикардиалї (lig. sternopericariaca)
,ки аз перикард то устухони туш рафта мерасад, иштирок мекунад.
Дил бо перикард ба воситаи шараёнҳои калони худ аорта, артерияҳои шуш ва
вариди холии боло кашол шудааст. Аз ин сабаб фишори якхела аз тарафи шушҳо
аз дил аз ду тараф пахш карда шудааст ва ин яке аз сабаби ба поён нафуромадани
дил мебошад.
Лоиҳаи дил дар девори пеши қафаси сина
Сарҳади болои дил ба хати гаризонталие, ки кашидашудааст дар рости пайваст
шавии тағояки қабурғаи III-юм ба устухони туш баробар аст. Сарҳади рост:
хате,ки қираи болои қабурғаи II-ро ба устухони туш бо қираи болои қабурғаи III
115
бо рафти каҷии қабурғаи панҷум ба болою поён фаромада 1,5 см аз қисми рости
устухони туш пайваст мешавад.
Сарҳади рости дилро
венаи холии боло, даҳлези рост,
венаи
холии
поён
ташкил
мекунад..
Сарҳади
поёнии дил аз ҷои пайвастшавии қабурғаи V –ум рост ба воситаи фазои байни
қабурғагии V-ум 1,5 см аз чап норасида то хати мобайни қабурғаги ин сарҳади
даҳлези рост ҳосил мебошад Сарҳади чап. Хате ки қирраи поёнии қабурғаи 1-ум
ва қирраи болои қабурғаи II-юмро дар ҷои пойвастшавии онҳо ба устухони туш
пайваст мекунад. Сарҳади берунаро дар акси рентгени нишон медиҳад сарҳади
меъдачаи чап.
Сарҳади қуллаи дил аз чап ва фазои байни қабурғагии V-ум
поёнтар аз ҷои пайвастшавии тағояки v қабурға дар мобайни хати қулфаки ва
назди пушти ташкил мекунад.
Сарҳади байни меъдачаҳо ва даҳлезҳо дар ҷои пайвастшавии тағояки қабурғаи III
аз чап ва VI аз рост мебошад.
Лоиҳаи сурохиҳои дил
Лоиҳаи сурохии даҳанаи рости даҳлезу меъдачаи дил (ostium atrioventriculare)
аз чап дар назди фазои байни қабурғагии III-юм дар назди устухони туш.
Дарғоти дутабақа гуш карда мешавад дар куллаи дил.
Лоиҳаи даҳанаи меъда ва даҳлези рост (ostium atrioventriculare dextrum) ба самти
кач дар қафои сеяки поёнии устухони туш мавҷуд мебошад.Садо аз дарғоти
сетабақа гуш карда мешавад дар фазои байни қабурғагии IV –ум аз тарафи рости
устухони туш.
Даҳанаи аорта (ostium aortoe) лоиҳааш мавҷуд мебошад аз қафои устухони туш дар
назди тағояки қабурғаи III-юм. Садои аорта шунида мешавад дар фазои байни
қабурғагии III-юм аз тарафи рости устухони туш.
Даҳанаи танаи раги шуш ( ostium truncinulmonalis) ҷойгир шудаст дар назди
тағояки қабурғаи III-юм чаптар аз қисми чапи устухони туш. Садои дарғотҳои
ҳилолшакл гуш карда мешаванд дар фазои байни қабурғагии IIIюм аз тарафи чапи
устухони туш. Склетотопия
Дил ҷойгир шудаастдар қафои устухони туш ва паҳн шудааст аз II-юм то IV-ум
қабурға .Ҳосилаҳои алоҳидаи анатомии чунин склетотопия доранд.
Гушаки даҳлези рост (anricula atrialis dextra) ҷойгир шудааст аз қафои фазои байни
қабурғагии II-юм аз тарафи рости устухони туш.
Даҳлези рост (otrium dextrum) ҷойгир шудааст аз тарафи рости хати мобайн дар
байни тағоякҳои қабурғаҳои III-юм ва V-ум дар ин вақт 1/3 ҳиссаи он дар қафои
устухони туш ва 2/3 хиссаи дигараш аз қафои тағоякҳои қабурғаҳои рост.
Меъдачаи рости дил (ventriculus dexter) ҷойгир шудааст дар байни тағояки
қабурғаи III-юм ва изофаи шамшершакл ва 1/3 ҳиссаи қисми рости он аз қафои
устухони туш, аз 2/3 ҳиссаи дигараш дар қафои тағоякҳои қабурғаҳои чап ҷойгир
шудааст.Гушаки даҳлези чап (auricula atrialis sinistra) ҷойгир шудааст дар қафои
тағояки қабурғаи III-юм аз тарафи чап дар назди устухони туш.
116
Даҳлези чапи дил (atrium sinistrum) ба қафо нигаронида шудааст аз ин сабаб дар
девори пеши қафаси сина лоиҳааш муаян карда намешавад.
Сатҳї ҷойгиршавии гушаки даҳлези чапи дил ба тағояки қабурғаи II-юм ва фазои
байни қабурғаи аз тарафи чап ҷавобгуй мебошад.
Меъдачаи чапи дил (ventriculus sinister) лоиҳааш муайян карда мешавад ба монанди
хате, ки аз қисми берунии устухони туш ҷойгир аст аз фазои байни қабурғагии IIюм то тағояки VI қабурғаи аз чап.
Синтопия
Дил ва перикард чунин алоқамандиҳоро бо узвҳои дигар доранд.
Аз пеш дил пушонида шудааст бо баргакҳои плевраи миёндевор ва қисман бо
шушҳо , пур карданд ҷавфи қабурғагию миёндеориро .
Бо ҳамин сабаб дар вақти захмдор шудани дил аз пеш қисми берунаи он метавонад
захмдор шавад ва инчунин паренхимаи шуш.Агар захм аз кунҷи устухони туш
бошад факат плевра захмдор мешавад ва ин ба пневматорокс оварда мерасонад.
(Нигар ба ҷарроҳиҳо ҳангоми захмҳои гузарандаи қафаси сина).Агар захм дар
секунҷаи бехатари бошад пневматорокс намешавад.
Ҳамин тариқ сето минтақаи дарозрударо ҷудо кардан мумкин аст аз паҳлуи хати
туши (linea sternalis).
1.Берунї (дар он мумкин аст захмдор шавии плевра ,шуш ва дил).
2.Мобайнї (дар ин ҷой захмдор мешавад плевра ва дил. )
3.Дарунї (дар ин минтақа фақат дил захмдор мешавад. )
Аз қафои
дил узвҳои миёндевори қафо: сурхруда, асаби гумроҳ, аортаи қафаси сина, аз рост
венаи тоқ(v.asygo),аз чап венаи нимтоқ(v.asygos), аз чап венаи нимтоқ
(v.hemiasygos) ва дар чуяки току- аорта (sulcus asygoaortalis)-маҷрои қафаси сина
(ductus thoracicus) ҷойгир шудааст.
Аз паҳлуҳо ба дил наздик ҷойгир аст плевраи миёндеворї ва дар қафои онҳо
шушҳо , ки бо баргаки витсералї пушонида шудаанд.
Аз боло ва аз қафо ба он рагҳои калон дохил ё хориҷ мешаванд.Аз қисми пеши
дил ғадуди душоха (glаndula thymus) буда ,дар калонсолон боқимондаи он
мављуд мебошад. Дар поёни дар қисми маркази сурохигии диофрагма (folium
anterius diaphragmatis) дил ҷойгир аст.
Ковокии дил
Дил ба ҳиссаи чап ва рост тақсим шудааст ва ҳар як ҳисса аз даҳлезҳо ва
меъдачаҳо иборат мебошанд.(расми 9-45).
Даҳлези рости дил (ouricula atrialis dextra) сарҳади рости дилро,як ҳиссаи ассос ва
як ҳиссаи сатҳи қабурғагию туширо ҳосил мекунад.(расми 9-46).Даҳлези рост
гушакидилро (auricular atrialisdextra) дорад. Дар даҳлези рости дил венаи холии
боло (v.cava superior),венаи холи поён (v.cava inftrior) ва ҷайби афсарии дил (sinus
coronariuscordis) мерезад.Гузаронидани хун ба меьдачаи рости дил ба воситаи
сурохии байни даҳлезу меъдача (ostium atrioventricularis decnrum) ба вуҷуд
меояд.Даҳлези рости дил тунук буда 2-3 мм.-ро ташкил дода, ғунҷоишаш
100-140мл мебошад. Қирраи сарҳадї (crista terminalis) онро ба ҷайбии венаҳои холи
(sinus venarum cavarum) ва даҳдези дил (atrium proprium ) тақсим мекунад.
117
Ҷайби венаҳои холї ( sinus venarum covarum ) аз қафо ва рости қираи сарҳади
ҷойгир мебошад . Дар девори берунаи даҳлез ҷавобгу ва бо ҷуяки ҳамҳудуд (atrium
praprium) мебошад.
Ҷайби венаҳои холи (sinus venarum covarum) аз рост ва қафои қираи сарҳади
ҷойгир аст
, ки дар девори берунаи даҳлез мувофиқ буда,ба ҷуяки
терминалїҳамҳудуд (sulcus terminalis) мебошад. Ба он вариди холии боло, вариди
холии поён, варидҳои пеши дил, ҷайби афсарии дил мерезанд. Дарғоти он рехтани
баръакси хунро ба ҷайби афсарии хун дар вақти кашиш хурдани дил метавонад
кам кунад. (нигар ба бохун таъминшавии тифл дар батн).
Мушакҳои девори пеши даҳлез девори пеши дилро ҳосил карда , ва аз тарафт
чапи қирраи сарҳаде, ки аз онҷо сар мешавад мушакҳои шонамонанди дил (m.m
pectinati) ва кундаланг ҷойгир буда,дар девори даҳлези дил ҷойгир мебошад. Ба
даҳлез дохил мешавад. Гушак, ки девори мушаки дорад ва ҷои ба вуҷуд омадани
тромб мебошад, дар вақти ҷудо шудан метавоанд ба эмболияи артерияи шуш
оварда расонад.
Девори байни даҳлезҳои дил (septum interatriole) даҳлези ростро аз даҳлези чапро
ҷудо мекунад. Дар девори байни даҳлезҳо чуқурчаи байзашакл (fossa ovalis)
боқимондаи сурохи дохилии байни (foramen ovale) пайваст кунандаи даҳлезҳои
дили кудаки дохили батн ва 10%-и он метавонад маҳкам нашавад дар давоми ҳайёт
боқи
монанд.
Нуқсонҳои девории байни даҳлези дил
Бисёр вақт нуқсони назди чуқурчаи байзашкл инкор карда мешавад. (расми 9-47).
Нуқсони байни даҳлезҳои дил дар духтарон нисбат ба бачаҳо 2 маротиба зиёдтар
дида мешавад. Одатан медачаи рост нисбат ба меъдачаи чап калонтар аст.
Гузаронидани хун ба воситаи нуқсони девори байни даҳлезҳо аз чап ба ростба
вуљуд меояд. Аз ин сабаб зиёдтар чоришавии хун ба рагҳои шуш ба амал меояд.
Меъдачаи рости дил (ventriculus cordis dexter) қисми зиёди сатҳї қубурчагию тушї
ва қисми калони сатҳї диафрамагии дилро ҳосил мекунад. Хунро аз даҳлези рост
гирифта онро ба воситаи даҳанаи танаи раги шуш ( ostium trunsi pulmonalis) ба
асоси шуши, ки чаптар аз аорта ҷойгир аст мебарад. Меъдачаи рост девори
мушакиаш ғавс (5-7мм) (trabeculac cormeas) мебошад.
Дар он ду ноҳияро фарқ мекунанд медачаи хусуси, ки дар он хун ворид мешавад ва
конуси артериоли (conus arteriorus), ки аз он хун хориҷ мешавад.
Меъдачаи хусусї девори ғафси мушаки дорад, ки аз мушакҳои пеш, қафо ва байни
девори иборат мебошад.
Конуси артериоли девори хамвор дошта ба сурохии раги шуш меравад, ки
дарғотҳои ниммоҳро дорост.
Дарғоти даҳлезї меъдачаи рости дил ё (сетабақа) (valve atrioxentricularis dextravalva tricuspidalis).
Гузаштани хунро аз даҳлези рости дил ба меъдачаи рости дил таъмин мекунад. Он
иборат аз ҳалқаи фиброзї (annulus librasus) ва 3 табақа (cupides) мебошад. Табақаи
пеш (cuspis anterior) табақаи қафо (cuspis posterior) ва табақаи миёндеворагї (cuspis
septalis). Ҳар як табақа асосан аз бофатаҳои пайвасткунанда иборат буда,ва ба
118
воситаи онҳо ба ҳалқаи фиброзї пайваст мешавад. Ҳар як табақа ба самтї меъдача
равона аст ва нигоҳ дошта мешавад ба воситаи торҳои пайи (chordae tendinae), ки
аз кунчҳои озоди табақаҳо ба девори меъдачаҳо ва мушакҳои пистонакшакл
мераванд. Торҳои пайи аз мушаки пистонакшакли пеши дил (m. papillaris anterior),
мушаки пистонакшакли ақиби дил (m. papillaris posterior) ва якчанд мушаки байни
девори пистонакшакли хурд (m. papillaris septales) иборат мебошад. Ҳалқаи
фибрози фосилаи сахт буда маҳдуд мекунад сурохии байни меъдача ва даҳлези
дилро. Дарғотї сетабака рехтани хунро аз меъдача ба даҳлез дар вақти
кашишхурии он нигоҳ медорад.
Дарғотї танаи раги шуш(Valva trunci pulmonalis)
Аз дарғотї ҳилолшакли чап, рост ва пеш (valvula semilunares sinistra. dextra et
anterior ) иборат аст (расим 9-48).
Канорҳои озоди онро бофтаи пайвасткунанда мустаҳкам карда аст . Дар маркази
канорҳои озод ғафсие мавҷуд аст – гиреҳ (nodulus valvulacе semilunaris) пурра
маҳкам мекунад ковокиашро. Кунҷҳои озод ба боло ва ба асоси шуши равона карда
шудаанд. Дарғоти шуши хуни хориҷ кардагиро аз асоси шуши ба меъдача дар
вақти кашишхурии меъдачаи дил манъ мекунад. Асоси шуши дар рости дарғотҳои
шуши ва аз тарафи чапи аорта ҷойгир мебошад. Диаметри сурохи асоси шуши 1721мм – ро ташкил мекунад . Ҷавфи шушї (sinus trunci pulmonalis) ҷуқуриҳои
хурдро дар деровари асоси шушї ба вуҷуд меорад. Асоси шушї дарозиаш 5см буда
аз тарафи чапу рости артерияҳои шуши ҷойгир мебошад.
Даҳлези чапи дил (atrium sinistrum)
Қисми сатҳи қафои дилро ҳосил карда, аз гушак (atricula atrialis sinistra) иборат
мебошад. Дар даҳлези чапи
дил дуто, баъзе вақт сето, ва баъзе вақт як венаи шуши рост мерезад. Бисёр вақт ду
то венаи шуши чап мерезад. (расми9-49).
Хун аз даҳлези чап ба медачаи чапи дил ба воситаи сурохиҳои байни медача ва
даҳлез (ostium atrioventritularis sinistrum) мегузарад,ки дар он дарғоти митралї
(valve atrioventritularis sinistra valva mitralis ) ҷойгир мебошад.
Даҳлези чапи девораш нисбат ба даҳлези рост ғафстар буда гунҷоишаш 90-135мл
мебошад. Дар даҳлези чап ду вена аз ҳар ду тараф ва бисёр вақт се то аз рост ва як
вена аз чап холи мешавад . Дар девори байни даҳлези чуқурии дарозруя боқимондаи сурохии дарозруяи дохили (fozamen ovale lomiti ) батни мавҷуд
мебошад. Дар даҳлези чап гушакро фарқ мекунанд, ки ҷойи ба вуҷуд омадани
тромб мебошад ва дар вақти ҷудошави ба эмболияи рагҳои хунгарди даври калон
(мисол, мағзи сар, гурдаҳо) оварда мерасонад. Дастраскуни ба даҳлези чап ва
дарғоти митралї (мисол дар вақти ками- суротомия) ба воситаи баридани гушаки
чап медачаи чап (ventriculus sinister ) ба амал оварда мешавад.
Меъдачаи чап ( ventriculus sinister)
Меъдачаи чап сарҳади чапи дилро ҳосил мекунад. Қисми болои сеяки ҳисаи сатҳи
тушию қабурғагии дилро, ва ду ҳиссаи сатҳи диафрагмаро ҳосил карда ва хунро аз
даҳлези чапи дил қабул мекунад. Хунро ба воситаи сурохии аорта (ostium aortaе)
119
ба қисми боло равандаи аорта мебарорад. Девори меъдачаи чап се мароти аз
медачаи рост ғафстар мебошад. Меъдачаи чапро тақсим мекунад ба меъдачаи чапи
хусуси ва назди даҳлезїи аорта. Медадачаи чап нисбат ба дигир ковокии дил
девориаш ғафстар мебошад.
Дарғотї даҳлезу медачагии чапи дил дутабақа ё митралї (valva atrioventricularis
sinistra (valva mitralis) ] буда, барои гузаронидани хун аз даҳлези чапи дил ба
меъдачаи чапи дил хизмат мекунад.
Ин дарғот табақаи калони пеш (cuspis anterior) ва хурди қафо (cuspis posterior)
дорад, ки бо халқаи фиброзї (annulus lubrosus) пайваст мебошад. Ин дарғот нахҳои
фиброзии зиёд дошта, нисбат ба дарғотї байни даҳлезу медачаи рости дил ғафстар
Ин дарғот гардиши хунро аз медачаи чапи дил ба даҳлези чап дар вақти
кашишхурии медача монеъги мекунад.
Даҳлези аорта (ostium aortac) боло ва росттар аз клапани дутабақа љойгир буда ,
аортаи болораванда меравад ва дар он дарғотї аорта (valve aortaе) вуљуд дорад, ки
иборат аст аз се клапанҳои ҳилолшакл мебошад.
дарғотї ҳилолшакли рост (valvula semilunaris dextra)
дарғотї ҳилолшакли чап (valvula semilunaris sinistra)
дарғотї ҳилолшакли оқиб (valvula semilunaris posterior)
Сохти анатомии онҳо монанди клапанҳои шуш мебошад. Дарғоти аорта рехтани
хунро аз аорта ба меъдача манъ мекунад ҳангоми кашишхурии дил.
Аортаи болораванда
Ибтидо мегирад дар сатҳи дарғотї аорта .(расим 9-50).
Девори байни медачаҳо (septum interventriculare) меъдачаи чапи дилро аз меъдачаи
рости дил ҷудо мекунад
Қисми зиёди девори мушакї (pars muscularis) қисми камаш пардадорї (pars
membranae).
Нуқсони девори байни медачаҳо – яке аз нуқсонҳои паҳншудаи дил ба шумор
меравад .(расми 9-51).
Нуқсонҳои девори байни меъдачаҳо бисёр вақт бо дигар нуқсонҳоро ҳамроҳи
мекунад. Тағироти гардиши хун вобаста аст аз дараҷаи таъғирёбии фишори байни
медачаи чап ва медачаи рости дил ба вуљуд меояд. Дар вақти кам будани
муқобилияти рагҳои шуши муқобилият дар давраи калон партофтан ба воситаи
нуқсони девори байни меъдачаги аз чап ба рост анҷом меёбад. Ин ба калоншавии
гардиши хун расонида,ва дар навбати худ ба норасогии инкишофи аввалини дил
оварда мерасонад. Муқобилияти баланди шуш метавонад ба қафомонии инкишофи
ҷисмони, ақли, инкшофи сироятҳои роҳҳои нафас ва тағиротҳои рагҳои шуш
оварда расонад.
Дар вақти мукобилияти гардиши хун бо рагҳои шуш фишори хун баланд
мешавад,ки нисбат ба рагҳои даври калони гардиши хун ба вуҷуд меояд. Рехтани
хуни муқобил (синдром Айзенмира) номида мешавад. Аз ин маврид бемор ҷарроҳї
нашаванда мешавад.
Деворҳои дил
120
Деворҳои дил аз пардаи дарунии дил (эндокард) пардаи мушакии дил (miocardium),
ва вараки виссералии халтачаи атрофии дил (epicardium) иборат мебошад. (расми
9-52).
Сатҳї дохилии ковокии дил бо эндокард пушонида шудааст.
Миокард аз се қабати мушаки иборат мебошад. Њар як қабат аз халқаи фиброзї сар
мешавад. Ҳалқаи фиброзї (anulus fibrоsus) – қабати сахти бофтаҳои пайвасткунанда
буда, дар лоиҳаи қирраи афсари ҷойгир мебошад ва даҳлезро аз меъдачаҳои дил
ҷудо мекунад. Ҳалқаи фиброзї барои дил ҳамчун пайкари дил хизмат мекунад ва аз
он кабатҳои мушакии даҳлезҳо ва меъдачаҳои дил сар мешавад . Нахҳои
пайвасткунандаи дарғотҳои байни даҳлезҳо ва медачаҳо ва дарғотҳои шушиюаортагї ҳамчун давоми ҳалкаи фиброзї хизмат мекунад. (расми 9-53).
Ғавсии миокард дар ҳар як ковокии ҳархела буда, вобаста ба фаъолияти ҳаряк
ковокї мебошад.Аз ҳама ғавстар меъдачаи чап мебошад. Нахҳои қабатҳои
гуногуни миокард нисбат ба якдигар такрибан амуди ҷойгир буда,ҳангоми кутоҳ
шавии онҳо ба танг шавии ковокиҳои фазои дил оварда мерасонад. Наҳои миокард
кирраи афсариро намегузарад.
Баргаки виссералии перикарди серозї аз берун миокардро пушонида қабати
беруниро –эпикардро ҳосил мекунад.
Тартиби кори гузаронидани дил
Тартиби кори гузаронидани дил (systema conducens cardiacum) аз клеткаҳои
мушакии махсус иборат аст, ки ҳамчун бандача ҷамъшуда буда , гиреҳ ва нахҳое,
ки қобилияти гузуронидани набзї кашишхурии дилро ба ҳамаи қисмҳои миокард
мерасонад ва таъмин мекунад.
Комбинатсияи кашишхурии даҳлез ва медачаҳои дил. (расми 9-54).
Таркиб
Қисму ҷайбу- даҳлези нишон дода шудааст, ҳамчун гиреҳи ҷайбу- даҳлезї (nodus
sinoatrialis)-ронандаи мавзуни кашишхурии дил ба миқдори такрибан 72-зарба дар
як дақиқа ба даҳлезҳо ва гиреҳҳои даҳлезу медачаҳо паҳн мешавад.
Дар байни қирраи маҳдуд (crista terminalis) ва асоси венаи холии боло љойгир
шудааст.
Ҳачмаш 7х2х1 мм. Бо хун таъминшавиаш аз ҳисоби артерияи рости афсарї бо
асабтаъминшавиаш аз ҳисоби асабҳои парасимпатикї.
Қисми даҳлезу-меъдачаи дил
Гиреҳи даҳлезу меъдачаи дил (nodus atrioventricularis) тақрибан 40 омил дар як
дақиқа ҳосил мекунад. Кори онро гиреҳи ҷавфу-даҳлези идора мекунад. Дар
даҳлези рост дарунтар аз асоси ҷавфи афсарї ва болотар аз ҷои пайвастшавии
девораи дарғоти сетабақа љойгир шудааст. Ҳачмаш 3х1х0,5м.м аз ҳисоби
артерияи рости афсори (a.coronaria dextra) бо хун таъмин мешавад. Хоричшавии
хун ба воситаи венаи мобайнии дил (v. cordis media) ба амал меояд.
Бандчаи даҳлезу медачаи дил (fasciulus atrioventricularis) (бандчаи Гиса) аз гиреҳи
даҳлезу меъдачаги ҷудо шуда, аз ҳалқаи фиброзї гузашта ба девори байни
меъдачаҳо рафта дар он ба поячаҳо тақсим мешавад. -Поячаи чап (crus sinistra) аз
121
таги эндокард аз тарафи чап дар девори байни меъдачагї мегузарад. Аз 2-4-шоха
иборат буда дарозиаш 5-20м.м. паҳниаш-1,5-15м.м. мебошад.
-Поячаи рост (crus dextra) аз таги эндокард аз тарафи рост гузошта дар девори
байни меъдачаги як шоха дорад. Бориктар аз пояки чап мебошад.
- Нахҳои гузаранда (myolibra canducens) (нахи Пуркинье) набзро аз бандчаи
даҳлезу-медачагї ба миокарди медачаҳо мегузаронад. Бо хунтаминшави аз ҳисоби
артерияи рости афсарї ва шохаи байнимеъдачагии артерияи чапи афсарї таъмин
мешавад. Рехтани хун бошад ба венаи калони дил.(v. cordis magna) мебошад.
Бо хун таъминшавии дил
Тартиби шараёнҳои дил.
Тартиби шараёнҳои афсарї ва рагҳои вориди даври сеюми гардиши хунро дар
одам ҳосил мекунанд . Чунин рагҳои дилро аз ҳамдигар фарқ мекунанд. (расми955)
Шараёни рости афсарї (a.coronaria dextra) аз ҷавфи рости аорта оғоз
мешавад(sinus aortae). Дар байни конуси артериолї (conus arteriosus) ва гушаки
даҳлези рост ҷойгир шудааст . Ба шохаи чапи шараёни афсарї (ramus circumflexus
a.coronalis sinistra) пайваст мешавад. Дар сатҳї қафои дил аз шараёни рости афсарї
ҷудо шуда,шохаи байни меъдачаи қафо (ramus interxencularis posterior) бо чуқурии
байни меъдачаги(sulcus interventriculare posterior) ва ба самти қуллаи дил равона
мешавад.
Шараёни чапи афсарї (a.coronalis sinistra) аз ҷавфи аорта дар байни шараёни
шуш ва ва гушаки даҳлези чап сар шуда ва ба ду шоха тақсим мешавад. Шохаи
иҳотакунанда (ramus circumflexus) дар чуяки афсарї ҷойгир буда, бо шараёни
афсарии
рост (a.coronaria dextra) ва шохаи пеши байни меъдачаги(ramus
interventricularis onterior) пайваст мешавад. Дар сеяки пеши байни меъдачагии рост
(sulcus interventricularis onterior ) ба самти қулаи дил мегузарад.
Бозгашти хун аз дил
Вариди калони дил (v.corgis magna) сар мешавад дар қулаи дил. Дар ҷуяки байни
меъдачагии пеши дил(sulcus interventricularis onterior) ҷойгир буд,а дар паҳлуи
шохаи байни меъдачагии пеши артерияи афсарї(r.
interventricularis аnterior .coronarias sinistraе) баъд аз он ба ҷуяки афсари бо
ҳамроҳии шохаи иҳотокунандаи ҳамон артерия (ramus circumflexus a. coronariaе
sinistraе) мегузарад ва дар сатҳї қафои дил паҳншуда ба вариди калон табдил
меёбад. Љавфи афсарии дил(sinus coronariascordis) дар даҳлези рост кушода
мешaвад. Бо ҳамроҳии шохаи байни меъдачаги шараёни рости афсарї вариди
мобайнии дил (v.cordis media) ба ҷавфи афсарї вориди хурди дил (v.cordis parva)
мегузарад.
Бозгашти лимфа аз дил
Шараёнҳои лимфотикии дил ба шараёнҳои поёнии сатҳї ва амиқи тақсим
мешаванд . Шараёнҳои сатҳї дар зери эндокард ва шароёнҳои амиқи бошанд дар
дохили қабати мушаки ҷойгир мешаванд. Ҷоришавии лимфа бо шараёнҳои афсарї
аз поён ба боло ҷори мешаванд самти якуми маҳдудияти гиреҳои лимфотикии дил
(hodi lymphatici cardiaci) дар сатҳи пеши қисми болоравандаи аорта ҷойгир шуданд
122
. Аз инчо лимфа бо шароаёнҳои миёндеворї пеш(vasa mediastenales anteriora) дохил
мешавад ба шараёнҳои лимфотики пистонаки
(truncus lymphaticus mammarius) аз ҳарду тараф ҷойгир шуданд .
Бо асаб таъмин
шавии дил
Суръати кашишхурии дил ва ҳаљми хориҷкунии хун аз дил дар зери идораи асаби
вегететиви карор дорад. (расми 9-56)
Қисми асабҳои парасимпатикии дил
Нахҳои асаби гумроҳ дар сатҳї болои дил ба самти гиреҳҳои гузаронда ҷойгир
мебошанд. Нахҳои назди гиреҳи бо як қисми ками қафои гиреҳҳо дар миокард
синапсҳо ҳосил мекунанд. Асаби гумроҳ суръати кашишхурии дилро паст карда
хоричи хунро аз дил кам мекунад.
Қисми асабҳои симпатикии дил
Системаи эҳсоси асаби аз ҳисоби асабҳои гардании дили боло мобайнї ва поёнї,ки
аз гиреҳҳои асабҳои
эҳсоси болои, мобайнї ва гардании қафои синагї, ки аз Th1-Th3 қисми қафаси
синаги асабҳои эҳсоси ҷудо мешавад.
Асабҳои поёнии гардании дил (n.cordiacus cervicalis interior) аз гиреҳи поёнии
гардан (ganglion cervicalis interius) ва ё аз гиреҳи ситорашакл ҷудо мешавад
(ganglion cervicothora cicum s.stellatum) аз қисми қафои шараёни зери қулфак
гузошта ба бофтаи асабии дил дохил мешавад.
Нахҳои системаи (эҳсоси) симпатикї тамом мешавад дар назди гиреҳҳои даҳлезу
медачаги қисми симпатикї ва зиёд мекунад тапишу ҳаҷми кашиши дилро. Нахҳои
асабҳои симпатики ва гумроҳ иштирок мекунад дар ташкил намудани шаш
бофтаи бандчаи асабии дил.
Бофти асаби пеши рост ва чапи дил[plexus сardiacus anterior (dexter en sinister)]
ҷойгир шуданд дар рагҳои калон ва қисми пеши медачаҳои дил.
Бофти асаби қафои рост ва чапи дил [plexus cardicus posterior(dexter et sinister)]
ҷойгиранд дар қисми қафои медачаҳо.
Бофти асаби рост ва чапи даҳлези дил ҷойгир шудаанд дар мавқеи даҳлезҳо.
Ҳиссиёти марказраванда
Асабҳои марказрав то рости Th1 – Th4 гирехҳои ҳароммагз ва инчунин гирехҳои
ҳиссиёти асаби гумроҳ мерасанд .
Ғадуди душоха (ё ғадуди ғурри)
Ғадуди душоха (glangula thymus ) дар фазои болои плевра ё дар майдончаи байни
плеврагї љоғар (area interpleurica superior) аз қисми қафои қисми дастаки
устухони туш (расми 9-57) ҷойгир мебошад.
Ғадуди душоха инкишофаш дар сини 2 – 3 солагї ба охир расида дар оянда ба
инкишофи баръакс дучор мешавад . Дар вақти ба охир расидани инкишофаш
узвҳои миёндевори пеш аз инчунин шушҳоро метавонад пушонад. Дар кудакон
ранги гулобї дошта дар калонсолон бофтаи ғадуд ба бофтаи чарбуи табдилёфта
ранги зардро мегирад. Аз қисми болоии ғадуди душоха ғадуди ҷоғар ҷойгир
буда,аз кисми поёнаш бошад перикард аз паҳлуҳо бошад то плевраи миёндевори
123
рафта мерасад. Дар чарбуи атрофии ғадуд бисёртар аз пеш гиреҳҳои лимфотакии
миёндевори пеш (nodi lymphatici superior s . thyvica) то 10-12 ҷойгир мебошад. Ин
гиреҳҳои лимфотикї дар ҳолатҳои эҳтидолї ҳаҷман калон шуда,воридҳои дохилиро
пахш мекунанд. Дар вақти серкории ғадуди душоха дар хурдсоли ба статуси
тимико лимффотики (status thymmico lymphaticus), ки ба калоншави ғадуди
душоха, гиреҳҳои лимфотики ва коҳиши ғадуди болои гурда оварда мерасонад,ин
инкишофи паталогї метавонад дар аксар сабаби марги кудак шавад .
Аорта
Аортаро ба 3 қисм тақсим мекунанд: Қисми болораванда, камони аорта ва қисми
поёнравандаи аорта. Аортаи поёнраванда аз қисми қафаси синагї (parsthoracica
aortac) ва қисми сифоки (pars aldominalis aortac) иборат аст . Қисми болоравандаи
аорта дар миёндеворї пеш ҷойгир мебошад қисми поёнравандаи қафаси синагии
аорта дар миёндевори қафо ҷойгир буда, қисми камонаки аорта ин қисми гузариши
аорта аз миёндевори пеш ба миёндевори қафо мебошад (расми 9-58).
Қисми болоравандаи аорта (aorta asendens) аз меъдачаи чапи дил дар рости фазои
байни қабурғагии сеюм. Қисми болоравандаи аорта дар қафои устухони туш
ҷойгир буда, дарозиаш 5-6 см мебошад. Дар ҷои пайвастшавии қабурғаи дуюм бо
устухони туш аз тарфи рост ба тарафи чап ба қафо гашта ба камонаки аорта
мегузарад. Аз ин се шараёни калони дил қисми болоравандаи аорта руи шумора
дуюм мебошад ва аз тарафи рости он венаи холии боло аз тарафи чап артерияи
шуш ҷойгир аст. Ҳамин тариқ қисми болоравандаи аорта дар байни ин ду шараён
ҷойгир мебошад.
Камонаки
аорта
(aorta
asendens)
Камонаки аорта аз
пеш ба қафо решаи шуши чапро бурида гузашта камони аорта дар ҷои
пайвасшавии қабурғаи дуюм аз тарафи рост сар мешавад. Қисми болои он ба
қисми мобайнии қисми дастаки устухони туш баробар аст дар зери камони аорта
ҷавфи кундаланги перикард, душохагии артерияи шуш, асаби баргардандаи чапи
халқ ва маҷрои шараёни (ductus rteriosus) ҷойгир аст. Дар рости мўҳраи VIII
қафаси сина аортаро аз пеш мегузарад сурхруда.
Нуқсонҳои инкишофёбии аорта
Тангии гардани аорта ду маротиба зиёдтар дар бачаҳо нисбат ба духтарон дида
мешавад (расми 9-59).
Дар ҷои тангии аорта муқобилият ба гузариши хун зиёд мешавад. Дигаргуншавии
гардиши хун ва зиёдшавии кори медачаи чап ба назар мерасад. Дар баъзе кудакон
ягон аломати нуқсон дида намешавад дар баъзеи дигираш баъд аз таваллуд
аломатҳои нуқсон (дарди сар, хунрави аз бини, беҳолати умуми чамбари поён, чарх
задании сар) дида мешавад. Тангии гарданаки аорта дар моҳҳои аввали ҳайёт
метавонад кудакро ба марг расонад. Нуқсонҳои иловагии дил дар 60% ҳолатҳо
124
дидан мумкин аст. Табобат бо роҳи ҷарроҳӣ ба қайд гирифта шудааст.Ба қайд
гирифта шудааст нуқсони инкишофи аорта ин дуто шавии аорта, ҷудошавии
артеряи зери қулфакї рост ва артерияи сутунмўҳра аз аорта.
Шараёни шуш
Шараёни шуш (arteria pulmonalis) аз конуси артериалии (conus arteriosus) меъдачаи
рост мебарояд. Аз тарафи чапи артерияи болораванда љойгир шудааст . Ҷои
саршавии он баробар аст ба фазои байни қабурғагии дуюм аз тарафи чап. Ба
монанди аорта, қисми саршавии артерияи шуш ба ковокии перикар дохил мешавад.
Суддабандии
артеряи
шуш
Тангиии қисми
болоравандаи меъдачаи рости дил дар ноҳияи дарғоти артеряи шуш мебошад. Дар
вақти тангии асоси артеряи шуш баландшавии фишор дар байни меъдачаи рост ва
артеряи шуш ба вуҷуд меорад. Ин ба баланшавии фишор дар даҳлези рост
,кушодашавии сурохии тухмшакл, (loramen ovale) ва гузаронидани хун аз тарафи
рост ба чап ва инкишофёбии норасагии медачаи рости дил оварда мерасонад.Агар
тангии артеряи шуш кам бошад дар биёр ҳолатҳо бе аломат мегузарад. Дар вақти
зиёд будани тангии артеряи шуш тез мондашави, тангии нафас ва дард дар қафаси
сина ба вуҷуд меояд, дар вақти кори ҷисмони норасогии ҳаво, чарх задании сар ва
аз ҳуш рафтани бемор мушоҳида карда мешавад. Дар вақти зиёд будани
вайроншавии гардиши хун вальвулопластика гузаронида мешавад.
Дар вақти якљоя мавҷуд будани тангии артеряи шуш бо нуқсони девори байни
меъдачаги (гипертрофия)
захомати меъдачаи рост дар тарафи рост ҷойгиршавии аорта чоҳоргонаи (тетрада)
Фалло номида мешавад .(расми 9-60).
Маҷрои шараёнї
Маҷрои шараёни (ductus arteriosus) пайвастагии байни нимдавраи артеряи шуши
чап ва камонаки аорта (расми 9-61) мебошад.
Ин аҳамияти калони физиологї барои бо хун таъминшавии тифли дохили батн
дорад чун,ки ба воситаи он хуни артеряи шуш ба оксиген пур буда,, қафаси синаи
кудак фишурдашуда мебошад ва хун ба маҷрои артеряви ба даври калони гардиши
хун мегузарад. Одатан дар 3-6 моҳагї ин маҷро холї монда ва ба пайвандаки
артерявї (lig arteriosum) муббадал мегардад. Маҳкам нашудани маҷрои артеряви
баъди шаш моҳи ҳайёт ин маҷроҳи нуқсони ҳисобида мешавад ва аҳамияти калони
клиники дорад, чунки гардиши хун вайрон мешавад. Кудаконе, ки дар онҳо маҷрои
артеряви маҳкам нашудааст бисёртар ба илтиҳоби шушҳо гирифтор мешаванд.
Дар айни ҳол маълум карда шудааст, ки илтиҳоби шушро кудакони то 6 моҳа дар
вақти мавҷуд будани маљрои артеряви бисёр мушкил мегузаронанд ва инчунин
кудакони калонсоле, ки дар онҳо маҷрои атеряви мавҷуд аст илтиҳоби шушро бо
мушкилотҳои зиёд мегузаронанд.
125
Дар як қисми кудакон дар соли аввали ҳайёт норасогии дил дида мешавад. Баъзе
вақт аломатҳои потологї дертар маълум мешаванд. Вақте, ки фишорбаланди дар
даври хурди гардиши хун дида мешавад.
Дар бисёри беморон маҷрои артериявиро ногаҳони дарёфт мекунанд чун, ки
беаломат мегузарад. Маҷрои артериявии кушодаро дарёфт мекунанд бо ҳамроҳии
нуқсонҳои девори байнимеъдагї, тангшавии гардонакї аорта. Табобат бо роҳи
ҷарроҳӣ мебошад.
Ба хун таъминшавии ҷанин
Бо хун таъминшавии ҷанинро – ҳамроҳак низ меноманд (расми 9-62).
Дар ҳамроҳак хуни ҷанин бо оксиген ва моддаҳои ғизои пур карда мешавад. Аз
ҳамроҳак хуни ҷанин ба воситаи вариди ноф (v.umblicalis) ба ноф ва аз он ҷо ба
дарвозаи ҷигар, ки дар он ҷо ба ду шоха ҷудо мешавад яке аз онҳо ба вариди
дарвозагї мерезад (v. parta) ва дуюм ба маҷрои варидї (ductus venosus) мустақилона
ба венаи холии поён (v. cava interior) ё ба воситаи яке аз варидҳои ҷигар
(v.heparica) ба амал меояд. Дар вариди холии поён омехташавии хуни
дохилшаванда ба амал омада ба маҷрои вариди аз вариди ноф ба хуни
ҷоришаванда аз қисми поёнии организми ҷанин меравад. Хуне, ки аз вариди холии
поён ба даҳлези рост дохил мешавад бо дарғоти вариди холии поён (valvula v.
caval) ба даҳлези чап мерезад ва ба воситаи сурохии тухмшакл (lozaven ovale) баъд
аз ин хун ба меъдачаи чап рафта аз он ҷо ба аорта мегузарад.
Хуни вариди аз қисми болои организми ҷанин ба воситаи вариди холии боло
(v.cava superior) ба даҳлези рост ва аз он ҷо ба меъдачаи рост ворид шуда, аз он ҷо
ба артеряи решаи шуш мегузарад. Аз решаи шуш бо воситаи маҷрои шараёни
(ductus arteriosus) хун ба аорта ворид мешавад. Поёнтар аз ҷои ҷудошавии артеряи
зери қулфаки чап(a. culclavia sinistra)дар аорта омехташавии хуни меъдачаи чап ва
рост ба амал меояд. Ҳамин тариқ қисми болоии организми ҷанин (аз он ҷумла
мағзи сар) бо хуни нисбатан бо оксиген бой нисбат ба қисми поёнии организм
таъмин мешавад чун,ки онҳо аз шохаҳои аорта пеш аз маҷрои артерявї ҷудо шуда
бо хун таъмин мешаванд.
Ба воситаи шохаҳои шараёни дарунии тиҳигоҳ (a.a iliacac internac) ва шараёни ноф
(a.umblicflis) ба ҷанин хун ворид мешавад
Вариди холии боло
Варидии холии боло (v. cavа superior) ҳангоми омехташавии варидҳои китфу сар
(v.brachiocephalicac) дар рости пайвастшавии қабурғаи якум бо устухони туш
(расми 9-63).
Вариди паҳн буда дарозиаш 4-5см –ро ташкил намуда, дар рости тағояки қабурғаи
сеюм ба даҳлези рост ворид мешавад. Дар натиҷаи хуб маҳкам будани вариди
холии боло ба плевраи миёндевори рост дар вақти захмдор шудани вариди холии
боло деворҳои он фишурда намешавад ва ин ба эмболияи ҳавої оварда мерасонад.
Ба венаи холии боло мерезад венаи тоқ(v. asigos).
Вариди холии поён
Вариди холии поёнї (v.cava interior) ба воситаи сурохии ҳамном аз диафрагма
гузашта ба ковокии перикард ворид мешавад. Дар инҷо ҳангоми бардоштани дил
126
онро муоина намудан мумкин аст. Дарозии қисми диафрагмавї 2-3см мебошад,
болотар вариди холии поён ба қисми поёнии даҳлези рост ворид мешавад .
Варидҳои шуш
Вардҳои шуш (v.v pulmonales) 4-то буда дутогї аз дарвозаи ҳар як шуш баромада ба
тарафи даҳлези чап рафта дар он мерезанд. Варидҳои шуши рост нисбат ба
варидҳои шуши чап дарозтар мебошанд. Тақрибан дар ҳамаи дарозї венаҳои шуш
ба ковокии перикард дохил мешаванд.
Шараён ва асабҳои диафрагма
Асаби диафрагмавї (n.phrenucus) аз бандчаи асаби гардан ҷудо шуда, ба қисми
пеши мушаки пеши дандонадор ба поён фаромада(нигар ба анатомияи топографии
бандчаи асаби гардан дар бобби-6) ба воситаи сурохии болоии қафаси сина
мегузарад. Дар инҷо асабҳои диафрагмавии чап ва рост топографияи гуногун
доранд. Асаби диафрагмавии рост дар паҳлуи шараёни халтачаи атрофии дилу
диафрагма (a.pericordiacophrenica) ҷойгир буда мегузарад.Дар байни плевраи байни
девории рост ва сатҳї берунии вариди холии болои баъд мегузарад аз пеши решаи
шуши рост дар байни плевраи миёндевори ва халтаи атрофии дил ба диафрагма
мефарояд (расми 9-64).
Асаби диафрагмавии чап ҳамчунин дар ҳамсамтии артерияи халтачаи атрофии дил
ва диафрагма ба ковокии қафаси сина аз пеши камонаки аорта ва решаи шуши чап
гузашта дар байни плевраи миёндевори чап ва халтаи атроии дил ба диафрагма
мефарояд.
Ҳарду асаб мегузаранд аз қисми пеши решаи шуш аз ин сабаб оноро ба узвҳои
миёндевори пеш дохил мекунанд. Асабҳои диафрагмави бо ҳамроҳии шараёнҳои
ҳамсамташон ба қисми паҳлуии халтаи атрофии дил пайваст мебошанд.
Миёндевори қафо
Дар миёндеворї қафоқисми аортаи поёнравандаи қафаси сина ,(инчунин варидхои
кардиали ), сурхруда, асабҳои гӯмроҳ ва асабҳои симпатикии бо шохаҳои асабии аз
онҳо ҷудошаванда ҷойгир мебошанд.
Қисми аортаи поёнравандаи қафаси сина
Қисми поёнравандаи аортаро (pars desendens aortac) ба қисми қафои синагї (pars
thoracico aortac) дохил мекунанд. Қисми қафаси синагии аорта (pars desendens
aortac) дарозиаш тақрибан 17см ва аз мўҳраи IV-то мўҳраи XII - и қафаси сина
мерасад.Дар рости мўҳраи XII—уми қафаси сина аорта бо воситаи сурохии
диафрагма ба фазои паси сифоқпардагї мегузарад.
Варидҳои кардиалї
Вариди тоқ (v.asigos) - давоми вариди рости болоравандаи камар (v.lumbalis) буда,
дар болои сутунмўҳра аз қисми рости сурхруда ҷойгир шудааст .Дар он варидҳои
рости қафои байни қабурғагї (v.v.intercostales), варидҳои рости бронхҳо, вариди
нимтоқ,
варидҳои сурхруда, варидҳои халтаи атрофии дил (v.v.pericardii),
варидҳои болои диафрагма (v.v.phrenical) ва вариди зери қабурғагї мерезанд .Дар
он инчунин хун аз бандчаи варидии дохили сутунмўҳра мерезанд . Вариди тоқ
дар вариди холи боло дар рости мўҳраи IV – уми қафаси сина мерезад. (нигар ба
расми 9-65).
127
Вариди нимтоқ (v. hemiasygos) давоми вариди болоравандаи камар буда аз қисми
болои сутунмўҳра аз тарафи чап ҷойгирбуда
ва дар вариди тоқ мерезанд.Дар
вариди нимтоқ варидҳои чапи қафои байни қабурғагї ва вариди иловагии нимтоқ
мерезанд (нигар ба поён).
Вариди иловагї нимтоқ (v. . heriasygos ) хунро љамъ карда аз 3 то 5 варид қафои
болои байни қабурғагї аз чап вориди сурхруда , вордҳои бронҳҳо мерезад гоҳ-гоҳ
вариди китфу сар рехтанаш мумкин. (v.brachiocephalica)
Маҷрои
лимфатики
қафаси
сина
Њамаи лимфаи
ҷоришавандаро аз қисми поёни диафрагма инчунин аз қисми рости болои
диафрагмавї гирифта ба даври калони гардиши хун ба воситаи маҷрои
лимфатикии қафаси сина, дар рости мўҳраи XII –
уми қафаси сина дар байни
поячаҳои диафрагма ҳангоми якҷояшавии маҷроҳҳои лимфатики камар ба вуҷуд
меояд (расми 966).
Дар ҷои якҷояшави ҷавфи ширї ҳосил мешавад ( cisterna chuli ).Дар қафаси сина
дар қисми қафои сурхруда аз қисми рости аорта ва аз қисми чапи вориди тоқ
ҷойгир аст.Паҳни ин онқадар калон нест баъзе вақт метавонад ба2-3см буда
маҷроҳ тақсим шавад.Аз қисми қуллаи шуши чап гузашта камонак ҳосил мекунад,
дар вариди зери қулфаки чап дар ҷои пайвастшавии он бо вариди юғии чапи дарунї
мерезад .
Ноҳияҳои носургузаронї
Дар маҷрои лимфотикии байни қабурғагї лимфа аз девори нафаси сина ва ғадуди
шир мерезад.
Дар маҷрои зери қулфакї лимфа аз чамбари чапи боло қисми чапи қафаси сина ва
қисми чапи гардан мерезад. Маҷрои чапи юғи лимфаро аз қисми чапи сар ва
гардан. Маҷрои лимфатики чапи бронхҳо лимфаро аз қисми чапи бронхҳо ва
миёндеворҳо ҷамъ мекунад.
Қисми қафаси синагии сурхруда
Қисми қафаси синагии сурхруда (pars thoracalis esophagi) сар мешавад аз сурохии
болоии қафас сина дар рости муҳраи II қафаси сина баъзе вақт аз қисми болоии
муҳраи III қафаси сина то сурохии сурхрудагии диафрагма. (нигар ба қисми
гардани сурхруда бобби 7).Дар қисми қафаси синагии сурхруда каҷиҳо ҳосил
мекунад. Қисми гузариши гардани сурхруда ба қисми кафаси синаги бисёр вақт
ҷойгир аст дар хати мобайни. Каҷии фронталии болои дар қисми гардании
сурхруда дар рости ду мўҳраи поёнии гардан ва ду мўҳраи болои қафаси сина
ҷойгир мебошад
Синтопия
Дар вақти гузариши сурхруда аз гардан ба ковокии қафаси сина дар қисми пеши он
трахея. Ба миёндевори қафо гузашта сурхруда оҳиста –оҳиста ба тарафи чап майл
намуда одатан дар рости мўҳраи V – уми қафаси сина бронхи чапро аз пешаш
128
мегузарад. Аз ин рост аорта қафаси синаги оҳиста-оҳиста ба қисми қафои
сурхруда мегузарад.
Дар боло то VI қабурғаи қафаси сина сурхруда дар болои мўҳраҳои қафаси сина
ва аз пешаш бошад трахея ҷойгир аст.Аз қисми поёнии ин сатҳ бошад сурхруда бо
чуяк дар байни вариди тоқ ва аорта (sulcus asygo aortalis) пушонида шудааст.
Ҳамин тариқ синтопияи сурхруда дар қисми поёнии ковокии қафаси сина чунин
аст :Аз қисми кафояш маҷрои лимфатикии қафаси сина ва сутунмуҳра аз пеш
онро мепушонанд рагҳои калон ва дил, аз рости вайро ҳамроҳи мекунад вариди тоқ
(v.asygos) . аз чап қисми қафаси синагии аорта ҷойгир аст. Бо хун таъминшавии
сурхруда
Аз сарчашмаҳои гуногун ба вуҷуд меояд. Дар қисми гардании сурхруда шохаҳои танаи сипару гардан , дар қафаси сина – шохаҳои шараёнҳои бронхиалї
(a.a branchiales) ва инчунин аз 5-7 шараёнҳои қафои байни қабурғагї вуљуд дорад.
Қисми сифоқи сурхруда аз ҳисоби шараёни чапи меъда (a.a. gastricaе sinistra) ва
шараёнҳои поёнии диафрагма (a.a phrenicac interiores) бо хун таъмин
мешавад.Гардиши хуни варидивобаста аст аз ҷойгиршавииаш дар баландї дар
варидҳои гуногун ба вуҷуд меояд.Дар гардан хун ба варидҳои поёнии сипари (v.v
thyroideaе interioris) дар ковокии қафаси сина дар варидҳои тоқ ва нимтоқ аз қисми
сифоқии сурхруда дар варидҳои чапи меъда (v. gastric sinistra) ҷори мешавад.
Ҷоришавии лимфа аз сурхруда ба ду роҳи ҷойгиршуда дар қабати луоби ва қабати
мушаки ба вуҷуд меояд.
Аз қисми гардани лимфа бо гирреҳҳои чуқури лимфатикии, дар қафаси сина - ба
гирреҳҳои лимфатикии назди аорта ,дар қафаси сина - ба гиреҳҳои лимфатикии
чапи меъда ҷори мешавад .Сурхруда аз ҳисоби нахҳои асаби вегетативї боасаб
таъмин мешавад:Парасимпатикї – аз асаби гумроҳ (расми – 9 -66).Симпатикї – аз
нахҳои асаби симпатикї . Онҳо дар давоми сурхруда тақсим шуда, печиши
сурхрударо (plecsus esophfqus )ба вуҷуд меоранд.
Асабҳои гўмроҳ
Асаби гўмроҳ (n.vagus) аз чап ва рост анатомияи топографии гуногун доранд.
Асаби гўмроҳи чап ба ковокии қафаси сина ба воситаи сурохии болоии он
даромада аз кафои вариди китфу сари гузашта ба фазои байни шараёни умумии
хоб ва шараёни зери қулфакии чап аз пеш камонаки аортаро мегузарад .Дар қисми
поёнии аорта асаби гўмроҳи чап шоха медиҳад, асби баргандандаи
гўлу, ки
мегузарад камонаки аортаро аз қафо ва боз мегардад ба гардан.Поёнтар асаби
гўмроҳи чап аз қисми қафои бронхи чап ва поёнтар ба қисми пеши сухруда
меравад.
Асаби гўмроҳи рост ба ковокии қафаси сина ба воситаи сурохии болої он аз қафои
вариди китфу сарї аз пеши шараёни зери қулфак мегузарад. Дар рости шараёни
зери қулфаки аз асаби гўмроҳ асаби баргардандаи чуқури гулу, ки каҷ шуда аз
поён ва қафо шараёни зери қулфаки ростро боз мегардад ба гулу. Поёнтар асаб
гўмроҳи рост аз қафои бронҳҳо гузащта дар қафои сурхруда ҷойгир мешавад.
Ҳамин тарик асаби гўмроҳї чап аз сабаби гардиши меъда дар инкишофи дохили
байни ҷойгир мешавад, дар сатҳи пеши сурхруда асби гумроҳи рост бошад дар
129
сатҳи қафои сурхруда ҷойгир мешавад Қисми қафаси синагии асаби гумроҳ чунин
асабҳо медиҳад:
Шохаҳои бронҳҳо ба қисми болои бронҳо ба шуш меравад ва бо шохахои асби
симпотикии гиреҳи асби шушро
(lexus pulmonalis) ҳосил мекунад.
Танаи асаби симпатикї
Танаи асаби симпатикї (Truncus sympaticus) ҷуфт буда, дар паҳлуи сутунмуҳра
ҷойгир мебошад(расми 967)
Аз ҳамаи узвҳои миёндеворїақиб дида, он латералї ҷойгир буда ,ва дар рости
сараки қабурғаҳо ҷойгир мебошад. Аз гирреҳои симпатикї (nodi trunci simpfthici )
иборат аст,ки бо шохаҳои байни гиреҳои асаб (rami interganglionares ) пайвастанд.
Ҳар як гиреҳи танаи симпатикї ( ganglion trunci sumpathici)шохаи сафеди
пайвасткунанда(ramus communicans albus) ва шохаи хокистаранги пайвасткунанда (
ramus comunicans griseus) медиҳад.Ба ғайр аз шохаҳои пайвасткунанда аз
танаи симпатикї боз дигар шохаҳо медиҳад, ки дар ташкил кардани минтақаҳои
рефлексогени- бандҳои вегетативїдар бо асаб таъмин кардани рагҳо , узвҳои
қафаси сина ва ковокии сифоқ иштирок мекунанд..
Асаби калони узвҳои дохилї (n.splenchnicus maior) аз V то XI гирреҳои қафаси сина
cар мешавад . Пайваст шуда ба як тана, асаб ба тарафи диафрагма меравад, аз
байни пояҷаҳои диафрагма гузашта ба ковокии сифоқ меравад ва дар ташкил
намудани бофтаи асаби шамси(plexus coelliacus) иштирок мекунад.
Асаби хурди узвҳои дохили (n.splanchnicus minos) аз даҳум – ёздаҳум гирреҳои
симпатикии қафаси сина бо ҳамроҳии асаби калони узвҳои дохили ба бофтаи асаби
шамсї (plexus mesentericus superior) гузашта,ва бофтаи асаби гурдаро (Plexus
renalis) ташкил мекунад.
Асабҳои поении дохили(n.splanchnicus imus s. Minimus s.tertius) аз гиреҳи
дувоздаҳуми симпатикии қафаси сина сар мешавад.
Асабҳои
қафаси синагии дил (n.cardiaci thoracici) аз дуюм ва панҷум гирреҳои симпатикии
қафаси сина ҷудо мешавад. Дар ташкил намудани бофтаи асаби аорта (plexus
aorticus) иштирок мекунад. Шохаҳои бофтаи асаби аорта дар шараёнҳое ,ки аз
аортаи қафаси сина ҷудо шуда,бофтаи асаби назди шараёнї ҳосил мекунад .
Асабҳои борики симпотикие, ки аз асоси гиреҳои симпатикии қафаси сина ҷудо
мешаванд- шохаҳои сурхрудагї (rami esophagei) шохаҳои шушї (rami pulmonales)
дар ташкил намудани бофтаи асаби сурхруда (plexus esopahageus ) ва бофтаи асаби
шуш (plexus pulmonales) иштирок мекунанд. Фазоҳои чарбуии миёндевори кафаси
сина.
Фатсияи қафаси сина (fascia endothoricica) сатҳи дарунии қафаси синаро
мепушонад ва дар поён ба диафрагма гузашта ба фатсияи плевраю –диафрагма
(fascia phrenicopleuralis) табдил меёбад.
130
Нахҳои фатсияи дохилии қафаси сина фатсияи миёндеворро пушонида, инчунин
наздик мешавад ва барои узвҳо ва бандҷаи асабию рагии миёндеворї ғилофак
ҳосил мекунанд. Нахҳои ин фатсия чунин фазаҳои байни
фатсиявиро
маҳдуд
мекунанд
.
Фазои пеши халта атрофи
дилро аз қафои баргаки фасцияи дохили қафаси сина, ки мепушонанд мушаки
кундалангї қафаси синаро ҷойгир шудааст.Аз қафо бо ғилофаки фатсиалии ғадуди
душоха ва рагҳое, ки пеш аз трахеяю перикод ҷойгир мешаванд, ин фазо маҳдуд
шудааст. Аз поён бо фатсияи диафрагмавию плеврагї ва ба воситаи секунҷаи
тушию қабурғагї алоқаманди дарад ба чорбуи пеши сифоқї маҳдуд аст. Дар боло
ин фазо алоқамандї дорад ба фазои пеши
витсералии
гардан.
Фазои пеши трахеалї аз чап бо
камонаки аорта ва аввали шохаҳои он ,аз рост бо плевраи миёндеворї ва вариди
тоқ маҳдуд аст. Аз пеш ин фазо бо ғилофаки фатсиалии ғадуди душоха ва девори
қафои халтаи атрофии дил ,аз қафо трахея ва баргаки фасциали, ки ба бронхи асоси
кашида шудааст.
Фазои назди сурхрудагї дар миёндевори боло ва паҳлуҳо ва
қафо ҷудо карда шуда, ба воситаи бронхҳо фатсияи дохили қафаси сина, ки наздик
мебошанд ба плевраи миёндеворї аз пеши трахея, ки ба он пайваст мебошанд.Дар
миёндевори қафо фазои назди сурхруда ҷойгирбуда, дар байни девори қафои
халтаи дил ва баргаки фатсияи дохили қафаси сина ки аортаро пушонида шудааст.
Қисми фазои назди сурхрудагї ба нахҳои фатсиявї пайваст шуда,деворҳои
паҳлуиро ғилофаки фатсиалии сурхрударо бо плевраї миёндеворї аз поёнї решаи
шуши ба қисми пеш ва қафо тақсим мешавад.
Фазои назди сурхрудагї дар боло ба фазои қафои витсералии гардан ва аз поён ба
воситаи сурохии аортагї диафрагма , секунҷаи камару – қабурғагї ба фазои паси
сифоқпарда алоқамандї дорад.
Дар вақти илтиҳоби фасодноки миёндевор дида мешавад: халшавии фасодноки
бофтаҳо ба дарозии фазои байни қабурғагї, вайроншавии халтаи атрофии дил,
перикардитї фасоднок ё емпиемаи ковокии плевра мушоҳида мешавад. Дар вақти
медиастинитї фасодноки қафо фасод чарбуи зери плевра ҷори шуда, ва метавонад
ба поён ба чарбуи қафои сифоқ ба воситаи сурохии диафрагма - секунҷаи камару
қабурғаги ё сурохии сурхруда мефарояд.Баъзе вақт фасод кушода шуда ба
ковокии трахея ё сурхруда мефарояд. Сабабҳое, ки мусоидат мекунандба
паҳншавии илтиҳоб ва фасод дар миёндевор: инкишофи нобаробарї нахҳои фатсия
ва ҳуҷайраҳо аз ин сабаб қисмҳои алоҳидаи миёндевор аз якдигар маҳдуд
намебошанд, баргакҳои плевра ва диафрагма , ҳамавақт ҳаҷман ва нисбат ба фазо
тағирёбии узвҳо ва рагҳои миёндевор ҳаракатнок мебошад.
Гиреҳҳои лимфотикии ковокии қафаси сина
Дар ковокии қафаси сина гирреҳҳои лимфотикии назди девори ва гиреҳҳои
лимфотикии витсералї фарқ мекунанд (расми9-69).
Гиреҳҳои лимфатикии назди девори аз ду гурӯҳ иборат буда ба гурӯҳи қафои
131
дохил мешаванд. Гиреҳои лимфотикии байни қабурғагї (nodi linphatici intercostales)
, ки дар қисми пеш ва паҳлуҳои сутунмўҳра ҷойгир шудаанд. Ба гурӯҳи пеш дохил
мешавад гиреҳои лимфотикии назди туш(nodi linphatici palasternales), ки артерияи
дохилии қафаси синаро (a.thoracica interna) пайрави мекунад.
Гиреҳҳои лимфотикии витсералиро ба гиреҳҳои лимфотикии миёндевори пеш (nodi
lymphotici mediactenales anteriores) , гиреҳои лимфотикии миёндеворї қафо(nodi
lymphotici mediastinales posteriores) ва
трахеобронхиалии (nodi lemphatici trancheoles) таксим мекунанд. Роҳҳои
ҷоришавии лимфа аз дил ва шушҳо мерасонад ба гиреҳҳои лимфотикии поёнии
трахеобранхиалї, ки дар байни душохагии трахея аввали бронхї асоси ва вариди
шушҳо ҷойгир шудаанд.
ЛЕКСИЯИ №8
МАВЗЎЪ: ҶАРРОҲИҲО ДАР ДЕВОР, УЗВҲОИ КОВОКИИ ҚАФАСИ СИНА ВА
МИЁНАДЕВОР..
Љарроњињои узвњои ковокии сина назар ба љароњињои ковокии шикам дертар
пайдо шудаанд. Дар нимаи 2-и асри XVIII дар амалияи торокотомия бо буриши
ќабурѓањо љорї шуд.
Љарроњињо њангоми беморињои ѓадудуи шир.
Равандњои фасоди ѓадуд метавонад дар њосилаи њиссањои зерипуштї ва
зериѓилофї пайдо шаванд. Вобаста аз љойгиршавї ва пањншавии раванди фасод
дастрасињои љарроњиро таъмин мекунанд.
Бедардкунї, наркоз ё бедардкунии љузъї.
Техникаи љарроњї: ѓадудро бо даст људо карда бурриши радиалии амиќ,
мегузаронанд. Ковоки думалро бо ангушт тафтиш мекунанд, то ки ягон нуќтаи
фасод намонад. Вобаста аз протсесси патологї чунин љарроњињоро мегузаронанд:
а) бурриши секторалии ѓадуд
б) мастэктомия – пурра буридани ѓадуд
в) ожидании ковокии плевра.
Нишондод: - аниќкуннии ташхиси плевра:
дуркунии моеъи ковокї
плеврити эксудативї ва фасодї
пневмоторакс
Бедардкунии љузъї – 0,5% новокаин, 10-15 мл.
Техника: љарроњ бо дасти чап пўстро кашида, бо дасти рост сўзанро ба ковокии
плевра дохил мекунад. Вобаста ба ташхис ё дур кардани моеъ, дур кардани хун
гузаронида мешавад.
132
Торакопластика – бурриши як ќисми ќафаси сина ба маќсади бартараф кардани
фишордињии ќисми девораи сина.
Нишондод: эмпиемањои шуш, коллапсотерапияи сили шуш, кавернањои њиссаи
болои шуш. Ду намуди торакопластика – экстра ва интраплевралиро фарќ
мекунанд. Љарроњињои думали шушро ба ду гуруњ људо мекунанд, - яклањзавї,
дулањзавї. Яклањзавї – дар он ваќте гузаронида мешавад, ки дар минтаќаи думал
кафшери плевраи париеталї бо виссералї бошад. Дулањзавї бошад, он ваќте, ки
агар ин кафшер набошад. Аввал кафшеррро барќарор карда, баъд фасодро
мекушоянд.
Њолати бемор: ба тарафи солим хобидан.
Бедардкунї: наркоз ё бедардкунии љузъї.
Техника: бурриши дарозиаш 10-12 см гузаронида, як – ду ќабурѓаро мебуранд.
Мебинанд, ки кафшер байни ќабурѓањо њаст ё не. Агар бошад, бо роњи кунд
плевраи париеталиро аз мушакњои байниќабурѓавї људо карда, бо сўзани ѓафс
пунксия мегиранд. Агар фасод бошад онро кушода, хушк мекунанд.
Ба ковоки найчаи резини мегузоранд. Баъд љои љарњатро медўзанд. Њар рўз
ба воситаи найча љузъи антибиотикї равон мекунанд.
Љароњатњои дохилшавандаи ќафаси сина.
Бо пневмоторакс, гематоракс ва плевропулмошок мегузарад. Се намуди
пневмотораксро фарќ мекунанд:
- пневматоракси кушода – ковокии плеврабо атмосфера алоќа дорад
- пневматоракси пўшида – дохилшавиии њаво ба ковокии плевра ба воситаи иллат
ёфтан.
- пневматоракси клапанї – њавои атмосфера ба ковокии плевра дохил шуда аз он
баромада наметавонад.
Пневмамоэктомия – бурриши шуш.
Нишондод, саратони шуш, думалњои зиёд, бронхоэктазияи васеъ, сили шуш.
Техникаи бурриши: ковокии плевраро кушода, рагу фассияњоро як тараф
карда, карда, ба плевраи медиастиналї. Артерия, венаи шушро баста, венаи токро
мебуранд. Њамин тавр, венаи шушро мебуранд ва баъд аз ин бурида нўги онро
медўзанд. Барои дўхтани бронх аппарати УКБ-7 ва барои рагњои шуш УКБ-60
истифода мешавад. Рагу асабу бронхњои шушро бурида, ба људокунии худи шуш
аз пайвастањои девори сар мекунанд. Шушро озод карда мегиранд ва мепартоянд.
Баъди ин ба ковокии плевра антибиотик дохил мекунанд. Пеш аз дўхтани плевра
дар он дренаж мегузаронанд. Ба воситаи дренаж ковокии дохилшударо мешўянд.
Буридани њиссаи шуш - лобэктомия – ин буридани њиссаи шуш дар
сарњадњои анатомї мебошад.
Нишондод: думал, бронхоэктазия, омосњо ва сили шуши мањдуд.
Техника: Ковокии плевраро кушода, шушро озод мекунанд, артерияи шушро баста
ба он бандина мегузоранд. Шохаи њиссаи даркориро ёфта мебанданд ва њиссаи
лозимиро мекунанд. Баъд аз ин аз шприси Жане ё аспиратор њаворо аз ковокии
плевра кашида мегиранд.
Резексияи сегменти шуш.
Нишондод: сил, эхинококк, кистањои бронхогенї.
133
Техника: вобаста аз сегменти буридашаванда дастрасии љарроњї таъмин мешавад.
Ковокии плевраро куушода, ноњияи решаи шушро бедард мекунанд. Рагу
бронхњои сегменти љарроњишавандаро
озод карда
онњоро мебанданд,
љароњатро ќабат ќабат дўхта, дренаж мегузоранд.
Пунксияи перикард.
Нишондод: ташхис ва табобат њангоми перикардитњо.
Техника: секунљаи ларейро ёфта – ба љои пайвастшавии ќабурѓаи VII ба шуш 1%
новокаин дохил мекунанд. Эксудатро кашида гирифта љои сўзанзадаро пластир
мегузоранд.
Дўхтани љароњатњои дил.
Нишондод: љароњатњои дохилшавандаи ноњияи дил.
Њолати бемор: ба пушт.
Бедардкунї – наркозим эндотрахеалї ва бедардкунии љузъї.
Техника: ба хати parasternalis аз IV – VI ќабурѓа бурриши
вертикалї
мегузаронанд, баъд онро горизонталї равон мекунанд. Ковокии плевраро кушода
III, IV,V ќабурѓаро мебуранд. Ба воситаи љароњатњои васеъкунанда онро кушода
перикардро мекушоянд.
Љароњатро бо дарзњои шоњї бо њошияи 0,5 см медўзанд. Перикардро
бошад, бо кеткут медўзанд.ќабатњои дигарро медўзанду дренаж мегузоранд.
Љарроњињое, ки дар дил гузаронида мешаванд:
1.
Бастани маљрои Баталов- њангоми нуќсонњои модарзодї.
2.
Љарроњињо њангоми шалшавии артерияи шуш.
3.
љарроњињо њангоми норасоии гардиши хуни коронарї
4.
љарроњињо њангоми нуќсонњои ролт дошудом дил, стенози артерияи шуш,
аорта ва ѓ.
ЛЕКСИЯИ №9
МАВЗЎЪ: АНАТОМИЯИ ТОПОГРАФИИ ДЕВОРАҲОИ ПЕШУ ПАҲЛӮИИ ШИКАМ.
1.
Љарроњ, пеш аз љарроњї дар деворањои сифок, (шикам) бояд таќсимоти
деворањои сифок, ба ду ќисми пањлўи ва як ќисми мобайни таќсимшавии
деворањои сифокро донад.
Њангоми гузаронидани љарроњї дар ноњияи пеши шикам барои муайян кардани
проексияи узвњо дар пеши шикам онро ба се ќисм људо мекунанд.
1.
Болої- аз нуќтаи поёни ќабурѓаи 10 гузаронида мешавад.
2.
Поёнї-бо хати пайвастшавии теѓаи пешу болои тињигоњ (spina illiaca
anterior superior ocoxae).
3.
Дар рўи ин хатњо ноњияи пеши шикам ба се ќисм људо мешавад:
а. болои ноф- epigastrica- болои фавк
б. ноф-mesogastrica-фавкї
в. зери нофї-hypogastrica-зери фавќ.
134
Људо кардани ин ноњияњои топанатомї барои ташхис ва лоињањои узвњои
ковокињои шикам истифода бурда мешавад.
Привес (с. 1914) схемаи проексияи узвњои ковокии шикамро дар сатњи пеши
девораи шикам ба хатњо људо карда шартан ишора кард. Ин схемаро барои
амиќкунии љойгиршавии ќисми пилорикии меъда, ќаъри талхадон, каљии калони
меъда, Сараки ѓадуди зери меъда истифода бурдан мумкинаст. Девораи пеши
шикам аз мушакњои пурќуввату апоневроз ташкил шудааст, ки онњо вобаста ба
синну сол таѓйир меёбанд.
Дар кўдакон ва њам одамони калонсол девораи пеши шикам аз се шўъба иборат
аст.
Хусусиятњои девораи пеши шиками кўдакон:
а) мускулатураи девораи пеши шиками кўдакон суст инкишоф ёфтааст.
б) апоневрозњое, ки
барои мушаки мустаќим ѓилофак њосил мекунанд,
номукаммал инкишоф ёфтаасн ва њангоми гузариш онњо ба хати сафед (linea alba)
дар љои гузариш таркишњои бемушак дида мешавад.
в) канали кадкашаки кўдакон васеъ ва кўтоњ буда бо апоневроз пўшонида
шудааст
г) дар кўдакон нуќсонњои модарзодї, чурраи кадкашак дида мешавад, ки ба
протсесси фаромадани тухм ва хоя вобаста аст.
1.
Лапаратомияњо
2.
Чуррањо
3.
Намудњои чуррањо
4.
Љарроњињо дар ќафо
Шўъбаи деворањои пеши шикам дар калонсолон:
1.
девораи пањлўи чап
2.
девораи пањлўи рост.
3.
шўъбаи мобайнї.
Шўъбаи пањлўии девораи шикам аз њосилањои ќабат-ќабат љойгиршудаи:
а) мушакњои кундаланг.
б) мушакњои амиќ.
в) мушакњои каљи рўякї иборат мебошад.
Мушакњои кундаланг- самти горизонталї дошта аз таѓоякњои-6 ќабурѓаи
поён сар шуда то кирраи устухони тињигоњ мераванд. Вай аз дохил бо фассия
пўшида, бо баргаки париеталии шикампарда пайваст мешавад. Ин фассияи
дохиларо фассияи кундаланг меноманд. Аз онњо берунтар мушакњои каљи дохилї
(m.obliquus interna) љойгир шудааст, ки аз кирраи устухони тињигоњ, ба се устухон
рафта пайваст мешавад. Аз њама мушакии берунии шўъбаи пањлўии девораи
шикам, ин мушаки каљи берунии (m. obliquus extera) мебошад. Байни мушакњои
кундаланг ва дохили рагу асабњои девораи пеши шикам мегузаранд, (5-6 то
intercostalis superior, n abdominalis ва ѓ). Шўъбаи миёна аз мушакњои мустаќими
рост (m. restus abdominalis) иборат мебошад. Ин мушак дар апоневрозе, ки аз
нахњои мушакњои кундалангу каљ њосил мешавад, такя мекунад.
Барои он, ки мо чуррањои дар давоми њаёт пайдошударо муайян кунем.
135
Пеш аз њамма бояд ба љойњои суст инкишоф ёфтаи мушаки апоневрозї
ањамият дињем. Ин љо, таркиши ќадкашак, канори поёнии мушаки каљи дохилї ва
мушаки кундаланганд. Аз њамма љои сустинкишофёфтаи девораи пеши шикам ин
ноњияи ноф мебошад.
Хусусиятњои њар як ќабат.
1.
Пўст.
2.
Насљи зери пўст.
3.
Фассияти сатњї.
4.
Мушакњо бо ниёмњояшон (апоневроз).
5.
Фассияи кундаланг.
6.
Насљи зери сифокпардагї дар навзодон дида намешавад.
7.
Хати њилолї суст намоён аст.
Инкишофи возењи мушакњои шикам њангоми роњ гаштани кўдак сар
мешавад.
Фассияи кундаланг ба баргаки париеталии сифокпарда зич часпидааст,
чунки насљи пеши сифокпардагї аз сини 2 солагї пайдо мешавад ва њангоми
балоѓат хуб инкишоф меёбад .
Ќитъаи ќадкашак ва ноњияи он: сарњад (пайвандаки Пупарт канори мушаки
мустаќим (рост), хати горизонтали шартї.
Намудњо:- таркишмонанд, гирд, байзашакл.
Канали ќадкашак дар кўдакон кўтоњ ва васеъ мебошад. дарозиаш дар сини
яксолагї 0,5 то 2,5 см, сўрохии беруниаш 0,7 то 1,4 см, то сини 15 солагї аз 1,2 то 3
см. чурраи модарзод:- нуќсони инкишофи изофаи сифокпардаю кадкашак баъди
таваллуд баста мешавад. Пардаи умумии мањбал аз фассияи умумї ва сифокпарда.
Агар дар байни онњо моеъ монад, онгоњ истисќо (обпарда) мушоњида карда
мешавад. Агар изофаи сифокпардаю кадкашак начаспад, он гоњ, фосила боќи
мемонад, ки ковокии шикам алоќа дорад. 37,7% (чурраи модарзод).
Ќитъаи мобайнї: поёнтар аз ноф, девори аќиби ѓилофи мушаки мустаќим нест.
1.
Канали ќадкашак: дар занон мушаки каљи дарун масофаи дароз бо
пайвандаки ќадкашак хобида фосилаи кушоди ќадкашакро мањдуд мекунад.
2.
Сўрохии њалќаи берунии кадкашак ќариб, ки тамоман баста шудааст. Бо
пайвандаки мунавварї аз онљо бароянда, барои њамин чурраи кадкашак дар занон
нисбат ба мардон кам вомехўрад.
Ќитъаи ноф - дар занон ва кўдакон сўрохиаш калонтар мебошад.
Хати сафед - (чуррањо, мерома) омоси хушсифати бофтаи чарбї. Агар чурра
њис шавад, клиникаи захми набударо медињанд.
Ќитъаи камар ва фосилаи паси сифок: ќисми миён ва чуќурчаи тињигоњ
солњои зиёдест, ки диќќати анатомњо ва љарроњонро ба худ љалб кардааст.
Дастраскунињои љарроњї ва узвњои фазои шикампарда бо ду роњ гузаронида
мешавад:
1.
Ба воситаи мушаки ноњияи миён. Бурриши Бергман Израэл ва Федоров.
2.
Ба воситаи ковокии шикам (трасперитоналї). Фосилаи паси сифок байни
(fascia entoabdominalis) ва шикампарда љойгир шудааст ва як ќисмии ковокии
136
шикам мебошад. Вай аз узвњои ќафои шикампарда, насљ, фассия ва чуќурчаи
тињигоњ иборат аст.
Ќабати мушаки ноњияи миён дар шўъбањои пањлўи ва девораи пеш љойгир
ва аз он мушакњое иборат аст, ки мушаккњои шикам мебошанд. Ѓайр аз
мушакњои кундалангу каљ , боз ин љо мушаки фаррохї (пањни тахтапушт m.
latissimus dorsi) дида мешавад, ки бо мушаки дандонадори ќафои поён (m. serratus
posterior ) якљояанд. Ѓайр аз ин, дар ќисмим медиалї ва амиќи (чуќур) ноњияи
миён мушакњои тавоно, (мушаки ќаткунандаи пушт ) мушаки квадратии миён (m.
quadratus) ва мушаки калони камар ( m. psoas major ) љойгиранд.
Секунљаи асосиро номабар мекунем, ки љои баромадании гурдањо њисоб
мешавад:
1. Секунљаи Пти – канори берунии мушаки фаррохи тахтапушт ва канори дохилии
мушаки каљи беруна, ќаъри он апоневрози мушаки каљи дохилї аст.
2. Секунљаи Лесгафт-Грюнфелёд канори поёнии мушаки дандорадори ќафо –
боло, поён – канор кќафои мушаки каљи дохилї, медиалї, аз ќафо канори мушаки
ќаткунандаи пушт.
Дастраскунї ба њавзак. Ќабатњо аз пеш: ќабатњо аз ќафо то сифокпардаи
париеталї.
3.
Њуљайрабофт мављуд аст. 3-ѓилофаки фассиалї.
Дар ќитъаи болои фосилаи паси сифок. Дар байни ќабурѓа ва поячањои
камарии диафрагма сўрохии Бохдалек мављуд аст. Љои баромадани чурра ва
пањншавии фасод ва фазои параплеврагї. Ба фазои насљии паси сифокпарда пеш
аз думѓоза Or ва Cor то 800-1200см мегузаронанд, ва баъд рентген мекунанд.
Гурда, рўдаи ѓафс хуб акс меёбад (пневморентг). Донистани анатомияи топографї
барои фањмиши динамикаи пањншавии гемотома њангоми захмдоршавї
ањамияти калон дорад.
Сарчашмаи гузаштани сироят:
1.
Насљи назди рўда ( бисёртар касалињои рўдаи 12-ангушта)
2.
Касалии шадиди изофаи кўррўда (паси кўррўдагї) ретросекалї.
3.
Ѓадуди зери меъда ( pancreas).
4.
Газаки насљии назди гурда, наи пешобрав, њавзак.
5.
Газаки лимфагирењњои паси сифок.
ЛЕКСИЯИ № 10
МАВЗЎЪ: АНАТОМИЯИ ТОПОГРАФИИ УЗВҲОИ
ФАЗОИ ПАСИ СИФОҚ.
Ѓадуи зери меъда яке аз ѓадудњои асосиии организм мебошад. вай дар
мўњраи якуми миён, насљи зери шикампардавї љойгир шудааст. Ѓадуди зери
меъда кундаланг аз дарвозаи испурч то рўдаи дувоздањангушта тўл кашидааст.
Вай аз се ќисм иборат аст:
а) cарак
б) гардана
в) дум ќабурѓаи XII – XI
137
Сабабњои асосии бесамарии усулњои табобат њангоми беморињои ѓадуди
зери меъда гуногунанд. Инњо пеш аз њамма душворињои ташхиси тафриќии
беморињои илтињоби дегенеративии он мебошад, ки дар ин њолатњо аломатњои
вайроншавии вазифаи рўдаи дувоздањангушта ва талхабарор дида мешавад.
Алоќамандии узвњои комплекси гепатопанкреатодуоденалї
аксуламалї
якљояи онро ба протсесси патологї пеш аз њамма умумияти эмбриогенезии
онњоро нишон медињад. Чи хеле, ки маълум аст, аввалин манбаи ѓадуд дар
чорњафтагии инкишофи љанин якљоя бо љигар пайдо мешавад.( аз шўъбаи
миёнаи ќисми миёнаи рўдаи ибтидои).
Ѓадуди зери меъда – аз пеш бо узвњои девораю ќафои халтаи чарбу пўшида
шудааст. Аз ин рў, барои аз назар гузаронидани он усулњои содда, палмосишро
истифода мебаранд. Сараки он бо воситаи сўрохии љайби чарбу сатњи пеши ѓадуд
бо воситаи бурриши пайвандаки меъдаю рўдаро истифода мебаранд. Ѓадуди зери
меъда бо узвњои атроф топографияи бо њам вобастаи мураккаб дорад. Дар
ќафои сарак венаи холи поён (v.cava inferior), дар ќисми чаптар аорта, аз пеши
венаи холи поён љараёнгоњи умумии талха, шўъбаи саршавии вена порта аз
канори болою паси ѓадуд рагњои хунии испурч љойгир шудаанд.
Нуќсонњои асосии инкишофи ѓадуди зери меъда.
ѓадудњои иловагї
инкишоф наёфтани дум
баъзан араки ѓадуди зери меъда дар намуди њалќа, рўдаи дувоздањангуштаро
ињота мекунад, ки боиси фишордињии рўда ва душворшавии гузариши талха
мешавад.
ѓадуд баъзан аз ду ќисми људо иборат аст, ки сарак ва танаи дум љараёнгоњњои
људо дорад.
Љараёнгоњњои ѓадуди зери меъда аз аз ѓафсии ѓадуд сар шуда, то тамоми он тўл
мекашад. Дарозии љараёнгоњ 20см. ќутраш 0,5мм аст. Љое, ки љараёнгоњи ѓадуди
зери меъда бо љараёнгоњи талха пайваст мешавад ва ампула њосил мешавад
(сфинктер Одди). Ин љараёнгоњњо дар рўдаи дувоздањангушта кушодда мешавад.
Ребсон 4типи гуногунии дохилшавии талха ва гирави ѓадуди зери меъдаро ба
рўдаи дувоздањангушта људо кардааст.
1.
Ампулаи умумї-њарду љараёнгоњ дар як нуќта мерезанд-55%.
2.
Ампулаи умумии ѓадудњо дар пистонакњои калони рўда кушода мешавад 33,6%.
3.
Њар дуи маљрогоњњо људо бо дури 3- 4 мм ба рўда дохил мешаванд, ки
ќариб 4% .
4.
Дар ду маљрогоњ якто шуда, дар намуди пистонаки дароз ба рўдаи
дувоздањангушта дохил мешаванд, ки ин - 8%-ро ташкил медињад.
Барои дар бораи њолатњои маљрогоњњои ѓадуди зери меъда, андозаи он, ковокии
он, будани санг ва ѓайра маълумот пайдо кардан аз панкреатография истифода
мебаранд. Дар ин њолат бо маддаи контрастї рангбахш пур карда мешавад.
Ин усул танњо дар лањзаи љарроњї муайян карда мешавад.
Дар таљрибаомўзии клиникї ду намуди панкроетография истифода бурда
мешавад.
138
1.
Панкреатографияи ретрограднї дар паси пистонаки хурди рўда деворрўдаи
дувоздањангушта Каме бурида мешавад (3см). Бо воситаи пистонак ба катетери
полиэтиленї моддаи контрастї дохил мешавад.
2.
Панкреатографияи антеградї – бо сўзани борик ба рўњияи дуюми ѓадуд сўзан
зада ба он моддаи констрастї дохил мекунанд (2мл)
Бо хун таъминшавии ѓадуди зери меъда ба воситаи артерияи чини шикампардаи
боло ва танаи батнї ба мамал меояд.
Интерватсияи ѓадуди зери меъда аз ду манбаъ, бофтаи симпатикї ва асаби гумроњ
ба амал оварда мешавад.
Структураи системаи асабро аз назар гузаронида бовари њосил кардан мумкин аст,
ки ѓадуди зери меъда, љигар ва рўдаи дувоздањангшушта манбаи ягонаи
интерватсия доранд. Аз ин рў, њангоми носомонињои ѓадуди зери меъда
(панкреонекроз) вайроншавии њаммаи узвњо дар як ваќт мушоњида мешавад.
Клиникаи беморињои ѓадуди зери меъда боз аз ин рў душвор мебошад, ки он ду
системаи секретсия дорад:
Экзокринї - беморињои илтињобї - дегенеративї.
Эндокринї – инсулин - љазирањои Лангерганс.
Ѓадуд дар як шабонарўз то 2литр шира мебарорад, ки аз сафеда бой аст.
Барои ташхиси ѓадуди зери меъда ангиолграфия (рентгеновазография)
истифода бурда мешавад, ки носомонии архитектоникаи рагњои хуни ѓадудро
нишон медињад. Ангиографияи селективї аз рўи селёдинир чуни наст, ба артерияи
рон катетери махсус дохил мекунанд:
1.
Полиативї-гузоштани анастомозњоњангоми омоси
ѓадуд, гузоштани
дренажњои дохилї автодренажгузории халтаи чарбу њангоми панкреатитњои
шадид.
2.
Љарроњињои полирадикалї-нимќатъи резексияи пањлўии ѓадуди зери
меъда, резексияи трансдуоденалї њангоми саратони пистонаки калони рўдаи
дувоздањангушта.
3.
Љарроњињои ќатъї-радикалї- роезексияи панкреатодуоденалї. Буридани
ќисми думи ѓадуд.аз сабаби мављуд будани омос. Дур кардани киста ва
аденомањо аз љазирањои Лангерганс (инсулинпродутсент).
Аз њамма душвор дар љарроњињои ѓадуди зер менъда ин љарроњињои
омосњои саратони мебошад ин аз он сабаб аст, ки омосњои ин ѓадуд зуд ба атроф
месабзанд ва ба маљрогоњњои ѓадуд ва маљрогоњи талха фишор меоранд. Аз ин
рў,яке аз симптомњои омоси Сараки ѓадуди зери меъда зардазеркуни мебошад.
Дастрасии љарроњињои зери меъда ба ду гурўњ људо мешаванд:
1. Лапаротомия. 2.Бевосита
1.
Лапаратомия-проексияи наздиктарини узв дар девораи пеши шикам, мисол,
аз processus xyphoideus. то ноф-рост.
2.
Дастраскунии бевоста бо ѓадуд бо воситаи узвњои ковок ва баргакї кафои
шикампардаи деворї.
Инфузияњои давомноки регионарї (ноњиявии) маводњои зиддиферментї ва
новокаин метавонад просессњои онтолитикиро боз дорад ва инкишофи
панкреонекрозро пешгирї кунад (аутолизсамоперивариван-ие).
139
Солњои охир барои табобати ксалињои гадуди зери меъда усули дохил
кардани моддањои доругиро бор аги хуни ѓадуди зери меъда истифода мебаранд.
ЛЕКСИЯИ №11
МАВЗЎЪ: ҶАРРОҲИҲО ДАР ДЕВОРИ ШИКАМ ВА УЗВҲОИ ПАСИСИФОҚПАРДА.
Лапаротомия
Лапаротомия – намуди датраскуни бо роњи кушодни ковокии сифоќ.Маќсади
асоси ин дастпаскунии озод ба узвњои ковокии сифоќ.Њангоми лапаротомия бо
маќсади нигоњ доштани њолати анатомии девори пеши шикам чунини
талаботњоро нигоњ доштан лозим аст:
.Љои кушодани ковокии сифоќии сифоќ бояд ба лоињаи узв дар пуст мувофиќ ва
роњи кутоњи датраскуни бошад.
.Њачми захм бояд чарроњии озодона таъмин кунад.
.Буриш бояд таъмин кунад пайи баъди љарроњии мустањкамро.
Барои вайрон накардани ин талаботњо шароитњои зеринро ногоњ доштан лозим
аст.
.Ба ковокии сифоќ бояд аз воситаи мушак гузашт, чунки пайи баъди љарроњи
мустањкам мешавад.
.Мушакњои девори пеши шикамро дарозруя бояб бурид (баѓайр аз мушаки рости
пеши шикам , ки онро кундалангњам буридан мумкин аст).
.Торњои асабро набуридан.
. Буриши девори пеши шикам дар њар ќабат ба самти гуногун гузаронида
шавад,чунки мепушонад ќабати дарзи поёниро ќабати солим ин дар ваќти
буридани мушакон дар дарозии нахњояшон ба амал меояд.
Буришњо дар девори пеши шикам мешаванд:
. Дарозруя.
.Каљ.
.Кунљи.
.Кундаланг.
.Таѓирёбанда.
.Омехта.
Лапаратомияи дарозруя
Намудњои лапарамияи дарозруя (расми 12 -1):
.Мобайни
.Трансректали
. параректали
140
Лапаратомияи мобайни
Њангоми ин буриш ковокии сифоќро пањн мекушоянд аз изофаи шамшершакл то
устухони ќовуќ. Њангоми ин буриш пайвандаки якљояи мушакњои каљи девори
пеши шикам бурида мешавад. Ин буриш ќариб ба њамаи узвњои ковокии сифоќ
дастракуни медињад аз ин сабаб дар љарроњии фаври судманд мебошад. Бо
маќсади захмдор нашавии пайвандаки гирди ноф лапаратомияи мобайниро дар
хати сафеди шикам гузаронида нофро аз тарафи чап мегузаранд
Фарќмекунанд:
. Лапаратомияи мобайнии болои;
. Лапаратомияи мобайнии байнии;
. Лапаратомияи мобайнии поёни;
. Лапаратомияи мобайнии умуми;
Лапаратомияи мобайнии болои
Ба узвњои ошёнаи болои ковокии сифоќ дастраскуниро таъмин мекунад (расми
12-2).
Усул. Дар дарозии аз изофаи шамшершакл то ноф пуст, насљи зери пуст, хати
сафеди шикамро мебуранд бо њамроњии фассияи кундаланг ва чарбуи назди
сифоќу баргаки париеталии сифоќ. Ин буришро њангоми номуаянии ташхиси
мегузаронанд. Баъди кушодани ковокии сифоќ буришро ба боло ё поён дароз
намудан мумкин аст. Одатан буриш дар дарозии 8 – 10 см, як њисааш аз ноф боло
њисааи дигараш аз ноф поён ва нофро аз тарафи чап мегузаранд. Ин буриш
имконияти назорати ошёнаи болои ва поёниро медињад.
Лапаратомияи мобайнии байнии
Усул. Одатан буриши дарозиаш 8 – 10 см гузаронида мешавад, ки як ќисми он аз
ноф боло ќисми дигараш аз ноф поён мебошад ва нофро аз чап мегузаранд. Ин
буриш имконият медињад барои назорати узвњои ошёнаи болои ва поёнии ковокии
сифоќ. Дар фаќти дозима онро ба боло ё поён дароз намудан мумкин аст.
Лапаратомияи мобайнии поёни
Ин буришро барои љарроњи дар узвњои поёнии ковокии сифоќ ва кос истифода
мебаранд.
Усул. Буриши дарозруя бо хати сафеди шикам аз ноф то устухони ќовуќ
мегузаронанд. Дар инљо хати сафеди шикам бисёр тунук аст аз ин сабаб девори
пеши шикамро дар дарзии мањбали мушаки рости шикам 1 -2мм росттар аз хати
сафеди шикам мегузаронанд(расми 12 -3,а,1). Мушаки рости шикамро ба тарафи
латерали тела дода ковокии сифоќро дарозруя баъди буридани фассияи кундаланг
ва баргаки париеталии сифоќ мекушоянд. Пеш аз мањкам намудани девори пеши
шикам баргаки берунаи мањбали мушаки рости шикамро аз чап дарозруя
мебуранд (расми 12-3,а, 2). Ковокии сифоќро бо дарзњои бефосила, ки баргаки
париеталии сифоќ ва фассияи кундалангро ињота мекунад медузанд, ин мушакњои
рости шикамро наздик намуда баъ аз он баргаки берунаи мањбали рости шикам ва
пустро медузанд ( расми 12 – 3, б).
141
Лапаратомияи парамедиали бо усули Ленандеру.
Буриши парамедиали аз тарафи чап ин буриш барии меъда ва фазои зери
ќабурѓави буда пайи баъди љарроњи мустањкам мебошад.
Расми 12-4. Лапаратомияи парамедиали аз тарафи чап бо духтани захм. а-бо хати
канда-канда хати буриш нишон дода шудааст,б:1-дарз дар сифок ва баргаки
махбали кафои мушаки рости шикам,2-дарз дар баргаки пеши махбали мушаки
рости шикам, 3-дарзи нигохдоранда,4-дарз дар пуст.
Усул (расми 12 – 4,а). Бо буриши дарозруяи њаљмаш 10 – 12 см аз ќисми
медиалии мушаки рости шикам пуст, насљи зери пуст ва баргаки пеши мањбали
мушаки рости шикамро гузашта мушаки рости шикамро ба тарафи латерали тела
дода баргаки ќафои мањбали мушаки рости шикамро кушода баъд аз он фассияи
кундаланг ва сифоќро мекушоянд. Њаминтариќ бо асаб таъминшавии мушаки
рости шикам зарар намеёбад. Њангоми духтани захми баъди љарроњи дар якљояги
бо баргаки ќафои мањбали мушаки рости шикам фассияи кундаланг ва сифоќ
духта мешавд.Баъд аз он мушаки рости шикамро дар љояш мегузоранд ,ки ќатори
дарзњоро мепушонад.Баргаки пеши мањбали мушаки рости шикамро медузанд.
Дарзњои канда – канда чунин мегузоранд. Бо сузан пустро 2см дуртар аз канори
захм сурох рамуда аз чарбуи зери пуст ва баргаки пеши мањбали мушаки рости
шикам мегузаранд. Айнан њамин тариќ дар тарафи муќобил дарз мегузоранд.
Масофаи байни дарзњо 3 -4 см мебошад. (расми 12 -4, б).Бартари аш њамин аст , ки
пайи баъди љарроњи нисбатан мустањкам мебошад. Норасои ин дастраскуни ин
мањдудияти љарроњи дар узвњои ковокии сифоќ.
Лапаратомияи трансректали
Барои дастраскуни ба меъда њангоми гастростома гузоштан ё ваќти носур
гузори дар рудаи ѓафс истифодабурда мешавад.
Усул. Дар мобайни мушаки рости шикам буриши дарозруяи пуст,насљи зери пуст
ва баргаки пеши мањбали мушаки рости шикам гузаронида мешавад.Баъд аз он
нахњои мушаки рости шикамро дарозруя људо намуда баргаки ќафои мањбали
онро кушода фассияи кундаланг ва баргаки париеталии сифоќро мекушоянд.
Буришро аз камонаки ќабурѓањо то рости ноф мегузаронанд дар ваќти зарури онро
метавонанд дарозтар кунанд. Њангоми мањкам намудани захм баргаки ќафои
мањбали мушаки рости шикамро бо фассияи кундаланг ва баргаки париеталии
сифоќ медузанд.Нахњои људо намудаи мушакро надухта
баргаки пеши мањбали мушаки рости шикам ва пустро медузанд ( расми 12 - 5).
Бартарии ин дастраскуни дар он аст , ки
њангоми гузоштани носурњо мувофиќ аст барои гузоштани исканљаи мушаки.
Норасои ин мањдудияти дастраскунии узвњои ковокии сифоќ.
Расми 12-5. Лапаратомияи трансректали бо духтани захм.
Лапаратомияи параректали
Лапаратомияи параректалиро аз тарафи рост њангоми апендэктомия истифода
бурдан мумкин аст.
Усул. Буриши дарозруя аз камонаки ќабурѓањо то
142
рости ноф аз ќисми латералии мушаки рости шикам гузаронида мешавад. Баргаки
пеши мањбали мушаки рости шикамро кушода мушакро ба тарафи медиали тела
дода баргаки ќафои мањбали мушаки рости шикам ва баргаки париеталии сифоќро
мекушоянд. Захми баъди љарроњиро монанди захми парамедиали барќарор
мекунанд.Хамин тариќ дарзро авал дар сифоќ, баргаки ќафои мањбали мушаки
рост гузошта, мушакро дар љояш мондабаргаки мањбали пеши мушаки рости
шикамро барќарор мекунанд ( расми 12 - 6). Бартарии ин дасраскунии сохти
анатомики доштанаш. Норасогиаш дар захмдоршавии асабњои байни ќабурѓавии
ќафои мушаки рости шикам ва мањдудияти дастраскунии узвњои ковокии сифоќ.
Лапаратомияи кундаланг ва каљ
Буришхои кач аз нуктаи назари анатомия ба максад наздиктар мебошанд нисбат ба
буришхои дарозруя. Бо чунин сабабҳо.
Шохаҳои асабҳои девори пеши шикам қариб, ки захмдор намешанд.
Буришҳои каљ ба самти кашишхурии мукҳои девори пеши шикам мераванд.
Камтар захмдор мешаванд мушакҳои девори пеши шикам
Буришхои каљ одатан барои узвҳои људогона (љигар,талхадон, испурч,изофаи
кирмшакл ва ғ.) истифода мешаванд. Буришхои кундро кам истифода мебаранд аз
сабаби мушкилии духтани мушакҳои кундаланг буридашуда ва имконияти
буридашавии дарзҳо(расми 12-8.)
Норасогиҳо.Гузаронидани лапаратомияи кундаланг вакти зиёдро талаб мекунад нисбат ба
лапаратомияи дарозруя.
Лапаратомияи каљ (бо усули Мак-Барни-Волковича –Дяконов)
Ҳангоми ин буриш мушакҳои девори пеши шикам бурида нашуда дар дарозии
нахҳояшон људо карда мешаванд.Ҳамин тарик хати људокардани нахҳои мушакҳо
дар ҳар як кабатнисбат ба чкдигар каљ љойгир мешаванд.
Нишондод. Ин буриш ҳангоми ташхисҳои аниқ дар ноҳияҳои маҳдуди ковокии
сифоқ
мегузаронанд.
By намуди
лапаратомияро
бисёртар
ҳангоми
аппендисит,илиостома ва сигмостома истифода мебаранд.
Усул. Буриш бо баробари пайвандаки қадкашак дар сарҳади хате,ки аз ноф то
изофаи пешу болоии устухони тиҳигоҳ гузаронида мешавад,аз3/1 ҳиссаи ин буриш
аз хат боло ва аз 3/2 хиссаи он аз ин хат поён, ба ғайр аз кунљи болоии зағм.Расми
12-9а. Пуст насљи зери пуст ва фассияи сатҳи бурида мешавад. Бо рафти нахҳо
апаневрози мушаки каљи берунаи шикам ва дар кунљи болоияш бошад мушаки
каљ бурида мешавад. расми (12-9 б.). Нахҳои мушаки каљи даруни ва мушаки
кундалангро бо рафти нахҳояшон
људо мекунанд.(расми 12-9 в).Баргаки
париеталии сифокро ба самти буриши пуст мебуранд.Курруда одатан дар ҳамин
ноҳия љойгир аст.
Бартарии ин буриш дар он аст ки сохти анатоми ва боасаб таъмин кунии мушакҳо
вайрон намешавад.
Норасоги ин дастраскунии маҳдуд.
Лапаратомияи болои кундаланг бо усули шпренгел
143
Нишондод. Кушодани роњои талха, пайвастгоњи меъдаю руда, испурчва рудаи
кундаланг.
Усул. Дар сарњади сеяки мобайнию поёнии
изофаи шамшершакл ва ноф буриши кундаланги пуст, ки аз канори латералии
мушакњои рости шикам мегузарад гузаронида мешавад. Бо њамин хат пардаи
пеши мањбали мушаки рости шикам, мушакњо, баргаки ќафои мањбали мушакњо
бо фассияи кундаланг ва баргаки париеталии брюшина
бурида мешавад.
Пайвандаки мудаввари љигарро баста мебуранд. Њагоми мањкам намудани захм
барќарор куниро аз хати сафеди шикам ва хати спигели оѓоз мекунанд. Дар як
ќабат баргаки париеталии сифоќ, фассияи кундаланг ва баргаки ќафои мањбали
мушаки рости шмкам духта мешавад. Мушакњои ростро духтан лозим нест онњо
ба њам наздик мешаванд ва дар љои буридашуда пай пайдо мешевад (расми 12 10).
Бартари. Лапаратомияи кундалангро ба тораколапаратомия табдил додан
мумкин аст њангоми буридани камонаки ќабурѓањо ва фазои байни ќабурѓавии 7,
8 ва 9 – ум.
Норасоињо. Пайваст шавии мушакњои рости шикам мушкил мебошад. Њагоми ин
буриш набояд мушаки кундалангро бурид
Лапаратомияи поёнии кундаланг бо усули Пфаненштилю
Нишандод. Љарроњињо дар узвњои кос.
Усул. Буриши каме хамида ба поён дар чини пуст дар њаљми 2 – 3 ангушти
кундаланг болотар аз устухони ќовуќ то канорњои латералии мушакњои рости
шикам. Баргаки пеши мањбали рости шикамро бурида ба боло ва поён бо роњи
кунд људо мекунанд (расми 12 11.а ). Њарду мушаки рости шикамро ба тарафњои
латерали тела медињанд дар инљо баргаки ќафои мањбал нест. Дарозруя фассияи
кундаланг ва баргаки париеталии сифоќро кушода ба ковокии сифоќ ворид
мешаванд (расми 12 – 11, б,в). Буришњо дар ќисми пеш ва ќафои мушаки рости
шикам нисбат ба якдигар перпендикуляри мегузаранд аз ин сабабпайи баъди
љарромустањкам меояд (расми 12 – 11,г). Бартари.
Бисёрќабата пушонидани захм пайи мустањками баъди љарроњи медињад.
Норасои. Имконияти мањдуди назорати узвњои ковокии сифоќ.
Лапаратомияи омехта
Омехта кардаи лапаратомияњои дарозруяро бо кундаланг ва каљи пешу пањлуии
девори пеши шикам.
Нишондод. Дар ваќти љарроњи њангоми норасогии
буриши мобайни девори пеши шикам буриши иловаги аз поён ё болои буриши
авала ба тарафи латерали гузаронида мешавад. Буриши омехта таќрибан ба њамаи
узвњои ошёнаи болои имконият медињад. Бартари доранд дастраскунињои
торакофреноабдоминалии ( Куино, Петровский - Почечуева).
Дастраскунии Куино
Буришро аз кунљи поёнии устухони шонаи рост бо фазои байни қабурғавии 7-ум
то ноф бурда мерасонад. Дар инвақт ковокии плевра ва сифоқро кушода
144
диафрагмаро мебуранд. Ин буриш сатҳи қафою болоии љигарро хуб мекушояд
(расми 12-12).
Дастраскунии Петровский-Почечуева
Буришро аз кунљи поёнии устухони шонаи рост бо фазои байни қабурғавии 7-ум
то мобайни хати сафеди шикам баъд аз он буришро ба поён давом дода нофро аз
тарафи чап мегузаранд. Дар инвақт ковокии плевра ва сифоқро кушода
диафрагмаро мебуранд.(расми 12-13).
Тораколапаротомия
Бо ин дастраскуни аввал ковокии қафаси синаро баяд аз он ковокии сифоқ кушода
мешавад.
Нишондод. Таъмин мекунад дастраскуниро ба узвҳое, ки ба ковокии қафаси сина
ва ковокии шикам алоқаманди доранд (сурхруда, меъда, вариди холии поён ва
ғайра ).
Торакотомия+лапаротомия. Дар ин вақт буришро дар фазои байни қабурғавии 7-ум
аз тарафи чап аз хати зери кашии қафо то камонаки қабурғаҳо, баъд аз он
лапаротомия аз камонаки қабурғаҳо то хати сафеди шикам бурда мерасонанд.
Ҳарду буриш камонаки қабурғаҳо ва диафрагмаро намебуранд. (расми 12-14,а).
Лапаротомия +торакотомия. Дар ин маврид аввал ковокии сифоқ баъд аз он
ковокии қафаси синаро мекушоянд.(расми 12-14,б).
Тораколапаротомия
Дар авал ковокии плевра баъд аз он ковокии сифоқ кушода мешавад. Буришро аз
фазои байни қабурғаги сар намуда баъд бо камонаки қабурғаҳо ҳарду ковокиро бо
ҳам мепайванданд (расми 12 – 14,в).
Лапароторакомия
Дар авал ковокии сифоқ баъд аз он ковокии плевра кушода мешавад (расми 12 –
14,г).
Љарроҳиҳо ҳангоми нуқсонҳои пешу паҳлўии девори пеши шикам
Чурраҳои девори пеши шикам
Чурраи девори пеши шикам (hernia abdominalis), ё чурраи берунаи девори пеши
шикам ин баромадани ҳосилаҳои ковокии сифоқ бо ҳамроҳии баргаки сифоқ. Аз
сўрохиҳои ҳақиқи ба қабати мушакию апоневрози ё сўрохие, ки дар ин қабат
ҳангоми љарроҳиҳи ё садамаҳо ба вуӌуд меоянд.
Элементҳои асосии чураҳои девори пеши шикамро ташкил мекунад, дарвозаи чура,
халтаи чура, ва ҳосилаҳои халтаи чура (расми 12-36).
145
Дарвозаи чура ин љои сусти мушаку апоневрозиро дар девори пеши шикам
мебошад ки аз онҳо халтаи чура мебарояд.
Халтаи чура љои қатшудаи сифоқи париеталиро мегўянд ки аз дарвозаи чура ба
насљи зери пўст медарояд. Дар халтаи чура фарқ мекунанд: каър, тана ва гарданак.
Гарданак љои аз ҳама танги халтаи чураро меноманд.
Ҳосилаҳои халтаи чура метавонад руда, чарбу ва дигар узвҳо бошанд.
Таснифоти чураҳо
Чураҳои девори пеши шикамро ба 2 гуруҳ тақсим мекунанд: беруна (hernia
abdominales externa) ва даруна (hernia abdominales interna). Дохил мешаванд дар
кисаҳо ё сўрохиҳои сифоқпарда дар дохили ковокии сифоқ.
Чураҳои даруна одатан ташхис карда мешаванд ҳангоми лапаротомия аз сабаби
ногузариши рудаҳо. Ба онҳо тааллуқ доранд:
Чураи кисаи рудаи дувоздаҳангушта ва борик (hernia recessus duodenujejunalis)
Чураи кисаи чарбуї (hernia bursa omentalis)
Чураи ретросекалї (hernia retrocecalis)
Чураҳои диафрагма ва ғайра
Чураҳои беруна бисёртар нисбат ба чураҳои даруна вомехурад (расми 12 - 37 )
Бо роҳи палмосидан муаян намудани нишонаҳои теладиҳи ҳангоми сулфазани. 1 –руда
(ҳосилаи халтаи чура). Баргаки париеталии чура , 3 –апоневроз, 4 –мушак, 5 – Фассияи сатҳи
ва чарбуи зери пуст, 6 – пуст, 7 – дарвозаи чура, 8 – халтаи чура ,9 – қабатҳои чура,
10 даҳонаки халта, 11 – бадни халтаи чура, 12 – қаъри халтаи чура.
Таснифи Чураҳои беруна бо нишонаҳои анатомикї вобаста аз ноҳияе, ки чура ба
амал меояд.
Чураҳои канали қаткашак (рост ва каљ)
Чураҳои рон
Чураҳои хати сафеди шикам (чураҳои эпигастралї)
Чураҳои ноф
Чураи хати спигелї
Чураҳои камар
Чураҳои сўрохии пўшонанда
Таснифи чураҳо аз рўи этиология
Чураҳои модарзодї
Чураҳои дар давоми ҳаёт ба амал омада
Чураҳои баъди љарроҳї
Чураҳои такроршаванда
Чураҳои баъдиосебї
Таснифи чураҳо аз рўи аломатҳои клиникї
Чураҳои ислоҳшаванда (herniae reponibilis) – ҳосилаҳои чура озодона аз ковокии
сифоқ баромада боз медароянд
146
Чураҳои ислоҳнашаванда (hernia inreponibilis) аз чураҳои ислоҳшаванда фарқ
мекунанд бо вуљуд доштани пайҳо байни ҳосилаҳои халтаи чураю девори халтаи
чура ва имконият надоштани ислоҳшавии онҳо; нишонаҳои ногузариши рудаҳо
нест (расми 12-38).
Чураҳои ислоҳнашаванда (hernia incarceratae).
Чураҳои сиқашуда
.Чураҳои сиқашуда 4,5 % бемориҳои шадиди љарроҳиро дар бар мегиранд.
Чураҳои сиқашудаи канали қаткашак аз 50 то 75% - ро ташкил намуда одатан дар
мардҳо вомехўранд. Чураҳои канали қаткашак аз тарафи рост бисёртар ба назар
мерасанд нисбат ба чураҳои канали қаткашак аз тарафи чап. Чураҳои сиқашуда ин
чураҳое мебошанд ки дар сатҳи дарвоза зершавии ҳосилаҳои халтаи чура ба амал
омада вайроншавии бо хуну асаб таъминкунї ва кори узвҳо оварда мерасонад ки ин
ба ногузариши рудаҳо ва некрози узвҳо оварда мерасонад. Фарқ мекунанд чураҳои
эластикї, ахлотї ва омехта.
.Чураҳои эластикї ҳангоми кашишхўрии бофтаҳои иҳотакунандаи халтаи чура ва
танг будани сурохии чура ба амал меояд. Чураҳои эластики 75-85% чураҳоро
ташкил мекунанд.
. Ҳангоми чураҳои ахлоти қисми поёнфаромадаи руда зер мекунад қисми
болораванда ва масориқаи онро Ин намуди чураҳо кам дида мешаванд (расми 12 –
39,а).
Ҳангоми беаҳамияти чураҳои ахлоти ба чураҳои эласти мубадал шуда чураҳои
омкхта ба амал ояд.
Дар байни чураҳои сиқашуда фарқ
мекунанд чураҳои назди девори ва ( чураи Рихтер - латре) ва чураи сақашудаи
ретрогради.
Чураҳои назди девории сиқашуда ба он фарқ мекунанд, ки як қисми девори руда
пахш карда мешавад одатан қисми муқобили масориқаи руда. Дар соли 1785
авалинбор Рихтер ин намуди чураҳоро чураҳои хурд номид ва дар айни ҳол бошад
ба номи чураҳои сиқашудаи назди девории Рихтер ном мебаранд. Дар байни
чураҳои сиқашуда 2,5 % -ро ташкил дода камтар дар мардҳо нисбат ба занҳо дида
мешаванд. Чураҳои Рихтер одатан ҳангоми дарвозаҳои хурди чураҳо ва бисёртар
ҳангоми чураҳои ноф, чураҳои эпигастрали, чураҳои рон вакамтар дар канали
қадкашак дида мешеванд. Ҳангомичураҳои Рихтери гузариши рудаҳо вайрон
намешад ва ташхиси онҳо мушкил мебошад ( расми 12- 39).Ҳангоми чураҳои каљи
сиқашудаи назди девории пахшшавии қисми руда дар сурохии амиқи канали
қадкашак ба амал меояд.
. Чураҳои сиқашудаи ретрогрогради вақте баамал меояд, ки қисми пахш шудаи
руда ҳам дар дохили сифоқ ва хам дар дохили чура ба монанди ҳарфи лотинии- w
бошад. Чураҳои сиқашудаи ретрогрогради аз 1 то 3 % -и чураҳои сиқашударо
ташкил медиҳанд.
147
Чураҳои лағжанда
Чураҳои лағжанда ба намуди чураҳои махсус дохил мешаванд (расми 12-39).
Девори онҳоро қисман девори узувҳои холи (мисол шошадон, куруда, қисми
болоравандаи рудаи ғафс ва ғ), ки бо сифоқ пушонида нашудаанд дар ҳолати пур
шудани узви мезоперитониали љой гирифташуда халтаи чураи лағжанда метавонад
баргашта ба ковокии сифоқ ворид шавад.
Чураҳои канали қадкашак
Барои муаян намудани ҳосилшавии чураҳои каљ ва рости канали қадкашак сохти
анатомии қисми поёнии девори пеши шикам, инкишофи шошадон ва фаромадани
тухмро донистан лозим аст. Фақат бо ҳамин роҳ мумкин аст муаян намудани
ҳосилшавии чураҳоро. Фарқ мекунанд чураҳои модарзоди ва дар давоми ҳаёт
ҳосилшавандаро (расми 12-40).
Фасияи дохилии маљрои нутфабарор.
Чураҳои модарзоди канали қадкашак фақат каљ мешаванд. Ҳангоми чураҳои
модарзоди дар писарҳо халтаи чура аз ҳисоби изофаи сифоқ (processus vaginalis
peritonae) ба амал меояд, ки ҳангоми фаромадани тухм қад шуда қабати серози
(tunika vaginalis testis) онро ҳосил мекунад. Дар ин маврид халтаи чура бо ковокии
сифоқ алоқаманди дорад ба воситаи изофаи сифоқи инкишоф наёфта, ки дар
дарозии ҳалқаи дарунии канали қадкашак, ки дар қаъри тухмдон тухми
мезоперитониали пушонидашуда бо ҳосилаҳои халтаи чура, вай дар як маврид
баргаки амиқи ва халтаи чураро ташкил мекунад (расми 12-40 а). Дар ин маврид
халтаи чура аз берун бо фасияи кундаланги шикам, мушак, мушаки бардорандаи
тухм(m. Cremaster), фасияи сатҳи, қабати гушти (tunica dartos) ва пусти тухмдон
пушонида шудааст. Ҳангоми ҳосилшавии чураҳои каљ дар давоми ҳаёти канали
қадкашак халтаи чура бо ҳосилаҳояш аз ткхм људо ҳосил мешаванд (расми12-40
б). Танобаки нутфабарор ба девори беруни халтаи чура мустаҳкам часпидааст.
Дар занҳо чураҳои каљ бо шакли дигар ҳосил мешаванд. Изофаи маҳбалии сифоқ
(канал нукков) аз қисми девори пеши шикам гузашта канали қадкашакро ҳосил
мекунад. Нисбатан дертар тухмдонҳо, ки бо пайвандаки мудаввари бачадон
равонкардашуда, ба канали қадкашак мегузаранд. Пайвандаки мудаввар аз канали
қадкашак дар наздикии дивертикули нукков аз қафо, аз боло бо лаби калон ва
бофтаҳои иҳотакунанда мегузарад. Дивертикули нукков дар баъзе ҳолатҳо дар
мавриди таввалудшави пура ё ин, ки нопура маҳкам нашудаанд ва барои ба вуљуд
омадани чураҳои каљи модарзоди хизмат мекунанд.
Чураҳои канали қадкашаки дар давоми ҳаёт ҳосилшуда дар зери таъсирҳои гуногун
ба чукурии беруна ҳангоми пура маҳкамшавии изофаи маҳбали сифоқ ва сустии
бофтаҳои ҳосилкунандаи сурохии амиқи канали қадкашак шароити кушодшави,
даридан ва ҳосилшавии халтаи чура бо баромадани узвҳо ба амал меояд.
Чураҳои каљи канали қадкашак
Чураҳои каљи канали қадкашак гуфта чураҳоеро мегўянд, ки халтаи чура ба
воситаи ҳалқаи амиқи канали қадкашак дохил шуда ба ковокии канал аз ҳалқаи
беруна мебарояд. Халтаи зери дар зери фасияи берунии канали қадкашак љой
148
гиршуда ҳосилаҳои маљроҳи нутфабарор аз пеш ва медиали нисбат ба халтаи чура
љойгир мешаванд. Бо гуфти Кримов П.А вобаста аз дараљаи инкишоф чураҳои
каљи зеринро фарқ мекунанд.
Чураи саршаванда (herni inguinalis obliqua incipens) бо ёрии дохил кардани ангушт
ба ҳалқаи берунаи канали қадкаши дар ҳолати сулфа задани бемор муаян карда
мешавад ва дар ҳолати суст намудани фишори дохилии ковокии сифоқ зуд нопадид
мешавад. (расми 12-41 а)
.Чураи канали (hernia oblique canalis inguinalis) дар ҳолати қаъри халтачаи чура ба
ҳалқаи берунаи канали қадкаши ворид мешавад муаян карда мешавад. (расми 12-41
б)
.Чураи қади канали қадкашаку танобаки нутфа (hernia inguinalis obliqua funicularis).
Чурае, ки аз аз ҳалкаи берунаи канали қадкаши мебарояд ва дар даруни танобаки
нутфа љойгир мешавад.(расми 12-41 в)
.Чураи каљи қадкашаки-хоядон (hernia oblique inguino-scrotalis)- Чурае, ки ба
хоядон мефарояд ва онро дар баъзе мавридҳо то дараљаи муаян кушод
мекунад.(расми 12-41 г)
Чураҳои каљи канали қадкашак ҳам модарзод ва ҳам дар давоми ҳаёт ҳосилшуда
бошанд.(расми 12-40).
Чураҳои каљи канали қадкаши метавонад дар мардҳо ба хоядон ва дар занҳо
бошад ба чарбуи лабҳои калони маҳбал фарояд. Дар ҳангоми аз канали қадкашак
гузаштан халтаи чура кушод мешавад ва апаневрози мушаки мустакими шикам
тунук мешавад (қисми пеши канали қадкаши).
Барои чурахои каљи канали қадкашак нишонаҳои зерин хос мебошанд
(расми 12-42).
Дарвозаи баромад дар чуқурии берунаи
канали қадкашак (fossa inguinalis lateralis) љойгир мебошад.
Халтаи чура
дар баробари канали қадкашак ва аз қисми берунаи шараёни поёнии фавқи шикам
љойгир мебошад. Халтаи чура аз ҳалқаи сатҳи ба чарбуи зери пуст ё хоя мебарояд.
Тармими дарвозаи чура ҳангоми чураҳои каљ ба маҳкам намудани девори қафои
чура равона карда шудааст.
Чураҳои рости канали қадкашак
Чураҳои рости канали қадкашак гуфта чураҳоеро мегуянд, ки баромади узвҳои
даруна ба халтаи чура бо фассияи кундаланг пушонида шудаанд , ба воситаи
чуқурии дохила ( fossa inguinalis medialis) мебароянд ба канали қадкашак на дар
маљрои нутфабарор (расми 12 - 43 ).
Чураҳои рост ба воситаи ҳалқаи сатҳи ба чарбуи зери пуст баромада ба хоя ворид
намешаванд, ки ба ин нахои мушаки бардорандаи тухм халал
мерасонанд. Халтаи чура дар маљрои нутфа љойгир нашудааст. Вобаста аз
инкишоф
фарқ
мекунанд
(бо
Кукуљанов);
Чураи саршавандаи канали қдкашак (hernia inguinalis directa incipiens)
149
ҳангоми мављуд будани барљастагии хурд дар девори қафои канали қадкашак
( расми 12 – 44,а).
Чураҳои
рости канали қадкашак ( hernia inguinalis directa) вақте, ки ҳаљми
омезиш калон шуда дар канали қадкашак аз қафои апоневрози мушаки каљи
беруна љойгир мешавад ( расми – 12 -44, б)
Чураҳои рости
хояю канали қадкашак ( hernia inguinalis directa scrotalis) чура ба воситаи ҳалқаи
сатҳи баромада ба хоя мефарояд ( расми 12 – 44,в).
Шаклҳои чураҳои рости канали қадкашак
Шакли паҳнгашаи чура;ба амал меояд барљастагии девори қафои канали қадкашак
аз он сабаб, ки қабати апоневрозию мушаки дар вақти баланд будан ва шакли
секунља доштани фазои канали қадкашак қариб , ки
нест.Пайвандаки байни чуқурчаги ( пайвандаки Хесселбах) онқадар маълум
нест.
Шакли кам вомехурдаги ба воситаи фазои
наонқадар калони байни тағояки халтаи чура мебарояд.
Чураи рости
канали қадкашак доимо дар давоми ҳаёт ба амал меояд ва ба сиқашави майл
надорад. Чураҳои рости канали қадкашак нисбат ба каљ кам дида мешаванд
одатан дар мардҳо ва дутарафа дида мешаванд.Онҳо қариб,ки дар кудакон дида
намешаванд.Шакли аз ҳама кам ин чураҳои болои шошадон,ки аз чуқурии болои
шошадон мебароянд.
Нишонаҳои чураи рости
канали қадкашак
Дарвозаи баромад дар чуқурии медиали ( fossa inguinalis medialis) љойгир
мебошад.
Халтаи чура перпендикуляри нисбат ба
канали қадкашак мегузарад,самти рост дорад ва аз қисми дохилии шараёни поёнии
фавқии шикам ( a. epigastrica inferior) љойгир мебошад.
Халтаи чура ба масона намефарояд ва бо пардаи умумии маҳбали маљрои
нутфабарор пушонида нашудааст.
Принсипҳои асосии чурабури
Љароҳиҳо барои чураи канали қадкашак 10-15% ҳамаи љароҳиҳои деворипеши
шикамро ташкил медиҳад. Дар Русия ҳарсол то 200 000 ва ИМА зиёда аз 500 000
љароҳихи герниопластика гузаронида мешаванд.
Нишондод .Дард, вайроншавии кори меъдаю руда, мушкили ҳангоми корҳои
љисмони. Чураи сиқашуда нишондоди таъљили барои љаррохии таъљили
мебошад.
Марҳилаҳои љароҳи
Марҳилаи таёри ин беҳисгардони
Марҳилаи авали чурабури
Кабат бо қабат буридани мавзеи барљастаги бо аломатҳои љароҳию –
анатомики
Кушодани дарвозаи чура
Људо намудани халтаи чура бо роҳи бедард људо намудани қабатҳои
пушонандаи он
Кушодани халтаи чура ва
тафтиши
ковокии
халтаи
чура
Бастани баланд ва буридани халта аз гарданак
Марҳидаи дуюм тармими дарвозаи чура
150
Беҳискуни. Мушкилии беҳисгардони то ҳол вуљуд дорад якқатор љарроҳон
беҳисгардонии умумиро ва қисми дигараш бошад беҳисгардонии мавқеиро
меписанданд. Беҳисгардонии умуми имконят медиҳад љарроҳи кардан бе
варамкунии бофтаҳо аз ҳисоби маҳлулҳои бедардкунанда, алоқамандиро бо бемор
имкон намедиҳад , хараљоти иқтисодии зиёд дорад ва дараљаи баланди
касбиро талаб мекунад.
Беҳисгардонии
мавқеи дастрас ва оди бисёртар дар беморони калонсол истифода бурда мешавад.
Норасогиҳои асосии ҳамаи беҳисгардониҳои мавқеи:
Мушкилии
беҳисгардонии одатан барои шахсони фарбеҳ ва имконияти
истифода дар ҳамаи намуди чураҳо. Маҳдуд мекунад ҳаракати љарроҳро
Эфекти руҳии мављуди бемор дар љарроҳи
Варамии бофтаҳо аз ҳисоби маҳлулҳои бедардкунанда имконияти фарқ намудани
бофтаҳоро кам мекунад. Беҳисгардонии ноқили дар дармонгоҳои калоне, ки бо
мушкилиҳои герниопластика машғуланд бисёртар истифода мешавад.
Усул. Сузандоруро 2см дарунтар аз қираи пешу болои устухони тиҳигоҳ
мехалонанд. Баъд аз ин cузандоруро иваз мекунанд ба сузани дароз то 10 см ва
беҳис мекунанд то сатҳи дохилии устухони тиҳигоҳ. Дар он мавзеъ то 150 – 200
мл маҳлули беҳискунанда мегузаронанд.Баъд аз он сузанро ба қафо кашида дар
зери пуст дар сатҳи горизонтали беҳисгардонии қабатҳои девори пеши шикам
гузаронида мешавад дар паҳнии то 8 см (расми 12 -45 ).
Бартариҳои асосии ин намуди беҳискуни бехатарии беҳискуни. Беҳискунии ҳамаи
асабҳо аз яқ нуқта, ки топографияи аниқ ва дуртар аз банчаи асабию раги
мебошад.Бағайр аз он ин дар ҳамаи намуди чурабуриҳо истифода
мешавад ва варамии бофтаҳо аз ҳисоби маҳлулҳои буҳискунанда дида
намешавад.
Марҳилаи авали буридани чураи канали қадкашак.
Ќабат ба ќабат буридани
бофтањои нарм. Буриши пуст насљи зери пуст ва
фасссияи сатњи 2см болотар аз пайвандаки ќадкашак дар дарозии 8 – 12 см аз
нуќтаи сеяки берунаи пайвандак то барљастагии устухони ќовуќ гузаронида
мешавад ( расми 12 -46). Хунравиро аз шараён ва варидњо (a,et v. epigastrica
superficialis) манъ мекунанд.Апоневпози мушаки каљи берунаро ва њалќаи
сатњиро ме кушоянд.
Буридани
дарвозаи чура. Апоневпози мушаки каљи берунаро аз чарбуи зерипуст тоза
менамоянд ба воситаи њалќаи сатњи дар канали ќадкашак зонди љуякчадоро ворид
намуда аз болои он апоневпози мушаки каљи берунаро мебуранд (расми 12 47,а).
Кунљњои апоневрози буридаро дар исканчањо ќапида ба тарафњо кушада аз
бофтањои зеримушаки бо роњи кунд људо карда мешавад (расми 12 47,б). Дар ин
маврид озод мешавад ќисми поёнии мушаки каљи даруна, мушаки кундаланг ва
маљрои нурфабарор ,ки дар байни мушакњо љойгир аст. Бо тупфер пайвандаки
ќадкашак то барљастагии устухони ќовуќ озод карда мешавад.
151
Људо намудани халтаи чура.
Пардаи мањбали маљрои нутфабарор
кушода шуда дар байни элементњои он девори халтаи чураро ёфта онро
бо тупфер аз бофтањои атрофии људо мекунанд то гарданак
(расми 12 – 48, а).
Кушодани халтаи чура ва муоинаи њосилањои он. Халтаи чура аз
ќаъраш кушода муоина карда мешавад (расми 12 – 48,б). Агар њалтаи
чура холи бошад дидан лозим аст,ки ба ковокии сифоќ алоќаманди
дорад ё не агар њосила бошад онро муоина намуда ба ковокии сифоќ
равона намудан лозим аст ( расми 12 – 49,а). Бурида бастани халтаи чура
аз гарданак. Девори халтаи чура то гарданак буридашуда аз гарданак бо
кетгут медузанд ва хири кетгутро мебанданд авал дар як тараф баъд дар
тарафи дигар (расми 12 – 49, б ). Дар ваќти духа бастани халтаи чура
онро бардоштант лдозим тоин, ки ч арбу ё девори руда духта баста
нашавад. Ќисми периферии онро бурида мегиранд (расми 12 – 50). Баъд
аз он назорат мекунанд ки хунрави набошад ва дар фасияи буридашудаи
мушаки бардорандаи тухм якчанд дарзи канда кандаи кетгути
мегузоранд.
Норасоњо
Њангоми кушодани канали ќадкашак ба њосилањои он осеб расонида
мешавад.
Мушкилии иљроиш.
152
Марњилаи дуюм - тармим ва пушидани дарвозаи чура. Њамаи
намудњои тамими канали ќадкашакро
њангоми чурањои канали
ќадкашак ба дугуруњ таќсим мекунанд.
Мустањкамсозии девори пеши канали ќадкашак њангоми чурањои каљ
бо буридани апоневрози мушаки каљи беруна ва азљо бељо накардани
маљрои нутфабарор ( Боброва, Жирара, Спасокукотский,
Кимбаровский,Мартинов, ва ѓ.).
Мустањкамсозии девори ќафои канали ќадкашак њангоми чурањои рост
бо буридани апоневрози мушаки каљи беруна ва азљо бељо созии
маљрои нутфабарор гузаронида мешавад( Бассини, Кукуљанов ва ѓ.).
153
Аворизњо баъди љурабурии рости канали ќадкашак
Аворизњои ваќти љароњи ва баъди љароњи њангоми чурубури дар
канали ќадкашак.
Захмдоршавии рагњои калон бисёртар
вариди рон дар ваќти пањн вачуќур гузоштани
дарз дар пайвандаки ќадкашак
дар болои рагњои рон.
Љаъмшавии хун дар канали ќадкашак ва масона дар њолатм мустањкам
набастани рагњо. Дар ваќти чурабури хунравии камро низ тез маън
кардан лозим аст.
Захмдор намудани рагњо, асаб, маљрои нутфабарор дар ваќти
беењтиёти ва кор бо бофтањои нарм. Захмдор намудани масона.
Фасодгири
њангоми
риоя
накардани
ќоидањои
асептики.
Неврит ва невралгияи баъди љарроњи, ки дард ба масона ё рон
медињад.
Тромбоз ва баъд аз он
тромбофлебитњои варидњои кос, рон ва соќ сактаи шуш ва эмболияи
шараёнњои шуш. Тромбоэмболия дар шабонарузи 1 – 8 пайдо шуданаш
мумкин аст.
Чурабури ва тармими дарвозаи чура њангоми чураи каљи канали
ќадкашак
Тарзи тармими Боброва – Люка – Шампионера
Усул. Бофтањои нармро дар лоињаи канали ќадкашак мебуранд. Баъди
буридани апоневрози мушаки каљи беруна ба канали ќадкашак даромада
халтаи чураро људо намуда аз гарданак духта 1см дуртар аз дарзи дар
гарданаки халтаи чура гузошташуда мебуранд. Девори пеши канали
ќадкашакро мањкам мекунанд бо пай дар пай духтан бо дарзњои канда
канда аз боло апоневрози мушаки каљи беруна ќисми поёни озоди
мушаки каљи даруна вафасияи кундалангро ба пайвандаки ќадкашак ва
лавњаи поёнии апоневрози мушаки каљи берунаи шикам. Нисбати
девори ба амал оварда маљрои нутфа барор дар ќафо мемонад (расми 12
– 51). Бо маќсади намондани ковокии холи чарбуи зери пустро
боњамроњии апоневрози мушаки каљи беруна медузанд (расми 12 – 52).
Бартари. Тарзи тармими Боброва бо таври анатомики асоснок
кардашудааст ва кафолати мањкамшавии фазои канали ќадкашакро бо
бофтањои якхела медињад.Тарзи тармим яке аз хубтарин намуди
154
мањкам намудани девори пеши канали ќадкашак њангоми чурањои каљ
мебошад.
Тарзи тармими Жирара
Усул. Баъди коркарди халтаи чура ва буридани халтаи чурра ёзонида
мешавад,ба тарафи лавњаи апоневрози каљи берунаи шикам ва дар
зинаи аввал ба пайвандаки ќадкашак духта мешавад канорњои озди
поёнии мушаки каљи даруна ва мушаки кундалангро бо кукњои
алоњидаи абрешими аз ќисми пеши маљрои нутфабарор (рис 12-53),а).
Дар ин ҳолат бояд асаби тиҳигоҳу қадкашакро (n.ilioinguinalis ) аз бастан
бо маводи духт эњтиёт кард осеб диданаш инкишофи мураккаби дуру
дароз ва дард дар канали қадкашак оварда мерасонад. Баъд аз ин дар
ҳамаи дарозии буриш бодарзи канда кандаи абрешими апоневрози
медиалии мушаки каљи берунии шикамро ба пайвандаки қадкашак
медузанд (рас 12-53,б). Њамаги 5 – 7 дарзи абрешимии алоњида
гузаронида мешавад, к ибо навбат онњоро мебанданд. Дарзи якум дар
барљастагии устухони ќовуќ гузошта мешавад ва дар ваќти бастан
эњтиёт намудан лозим аст, ки маљрои нутфабарор озод бимонад.
Апоневрози латералии мушаки каљи беруна дар болои апоневрози
медиалии мушаки каљи беруна бо кукњои канда кандаи абрешими
духта мешавад ( расми 12 – 54, а).Њалќаи њосилшуда бояд нуги ангушти
ишоратиро гузаронад.
Бартари Дар ваќти тармими канали ќадкашак ќабати сахти мушакию
аполневрози њосил мешавад, ки аз мушаки каљи даруна, мушаки
кундаланг, апоневрози дуќабатаи мушаки каљи беруна иборат мебошад
(расми 12 – 54, б).
Норасои Имконияти људошавии нахњои пайвандаки ќадкашак,
норасогии дарзњои ќатори якум ва пайи наонќадар сахт аз он сабаб, ки
ќабатњои гуногун боњам духта мешаванд.
Тарзи тармими Спасокукоцский.
155
Усул. Дар авал якуякбора апоневрози медиалии мушаки каљи берунаро
бо кисми озоди поёнии мушакњои каљи даруна ва кундаланг дар канали
ќадкашак пеш аз маљрои нутфабарор медузанд (расми 12 –
55).
Бартари.Тармими канали ќадкашак бо тарзи Спасокукоцский нигоњ
медорад пайвандаки ќадкашакро аз људошавии нахњо.
Норасоги. Иконияти таѓирёбии љои бофтањои мушакњо ва сиќашавии он дар
байни апоневрози пайвандаки ќадкашак, ки ба просеси пайвастшавии бофтањо
халал мерасонад.
Тарзи тармими Мартинов.
Маќсади тарзи тармими Мартинов ин мустањкамнамоии девори пеши канали
ќадкашак бо истифодаи бофтањои якхела аз њисоби духтани ќисми медиалии
апоневрози мушаки каљи берунаро ба пайвандаки ќадкашак аз пеши маљрои
нутфабарор, апоневрози латералиро бошад аз болои апоневрози медиали (расми 12
– 57).
Дўхтани лавҳаи медиалии апоневрози мушаки каљї беруна дар канали қадкашак.
Мартинов.
А-а дўхтани лавҳаи латералии апоневрози мушаки каљи берунаи шикам дар болои
лавҳаи медиалї. Б- нақша ва усул дар буриши саггиталї.
Тарзи тармими Кимбаровский
Усул. Баьд аз кушодани апоневрози мушаки каљи беруна халтаи чура чудокарда
шуда коркард карда мешавад. Дар апоневрози медиали мушаки качи беруна 1-1,5
см дуртар аз канори апоневроз дарз гузаронида , кисми поёнии озоди мушаки качи
даруна ва кундалангро гирифта, бармегарданд ба канори дарзи аввала
гузаронидашудаи апоневрози мушаки качи беруна ба самти аз дарун ба берун. Баьд
аз гузаронидани ин дарз бо хамон маводи духт кисми кафои пайвандаки кдкашак
духта мешавад. Баьд аз кашидани маводи духт кираи дарунии апоневрози мушаки
качи беруна тобхурда ба тарафи пайвандаки каткашак мекашад кираи мушакро
(расми 12-59, а).
Расми 12-59. Тармими канали қадкашак бо усули Кимбаровский. А- дарзи
Кимаровский. Б – нақша ва усул дар буриши саггиталї
Баьд аз ин кисми латераи апоневрози мушаки качи беруна духта мешавад дар
болои апоневрози медиалии мушаки качи беруна, ки апоневрози дукабата ҳосил
мешавад.
Бартари. Пайвасткарда мешаванд бофтаҳои якхела( апоневрози медиалии мушаки
качи беруна ,ки канорҳои озоди мушаки каљи даруна ва кундалангро пушонида ба
пайвандаки каткашак пайваст мешавад). Маљрои нутфабаро бетағйир мемонад.
156
ЧУРАҲОИ РОН
Дарвозаи чураи ронї метавонад љойгир шавад дар дарун,мобайн ва инчунин дар
беруни қисми пайвандаки қадкашак. Вобаста аз љойгиршавї дарвозаҳои чураи бо
А.П. Кримов мешаванд:
чураҳои гузаришї аз фазои (лакуна) мушакї.
чураҳои гузаришї аз фазои рагї.
чураҳои гузаришї аз қишри пайвандаки фазої. (рас. 12-72).
Чураҳои типики ронї (hernia femoralis tipica),бо гузоштани аз сурохии дарунаи
канали рон дар назди фазои рагї ( lacuna vasorum), бисёр дида мешавад. Дар ин
ҳолат барљастагии чураҳо дарун аз вариди рон мегузаранд. Халтаи чура бо ниёми
сатҳї ва пустї пушида аст. Дар насљ аз болои халтаи чура шараён ва вариди
берунаи (a. et v. pudenda externa) узвҳои љинсї мегузаранд. (рас. 12-73).
Таснифи чураҳои ронї бо пайдоиши дараљаҳои ављгирї
Дараљаи авали пайдоиши чураи ронї (чура намебарояд аз назди сурохии дарунаи
канали рон).
Чураи интерститсионалї (чура намебарояд аз назди сурохии берунаи канали рон).
Чураи пурра (чура намебарояд аз канали рон ва сурохии беруна ба зери насљи
пусти мавзеи пеши рон).
ЉАРРОҲЇ ҲАНГОМИ ЧУРАҲОИ РОН
Усули табобати љарроҳии чураҳри рон ба ду гуруҳ људо мешаванд:
махками дарвозаи чура аз тарафи рон.
қадкашак.
љарроҳии чураҳои рон аз дастраскунии ронї ба поён аз пайвандаки қадкашак осон
аст.Ҳангоми љарроҳи радикалї ва болотар љойгиршавии гарданаки халтаи чура
дастраскунии қадкашак мебошад. Аз тарафи дигар хуб анљом ёфтани љарроҳи ин
барқароршавии ҳамаи қабатҳои девори сифоқ мебошад, дастраскунии қадкашакро
барои аз назар гузаронидани девори сифоқ ,бо ангушт аз дарвозаи чура аз тарафи
ковокии шикам муайян карда мешавад. Вобаста аз усулҳои љарроҳи буришҳои
гуногун дар пуст гузаронида мешавад.(рас. 12-74).
Усули Бассини
Равиши љарроҳи. Дар пуст буришҳои каљ ва ё уфуқї мегузаронанд. Буриши
уфуқиро 2 см болотар аз пайвандаки қадкашак сар карда, бо нақшаи хати рагҳои
рон 7-8 см поён мефароранд. Пуст ва насљро људо карда,бо эҳтиёт хунро манъ
мекунанд (гемостаз). Бо имконият халтаи чураро кушода,то гарданакаш људо
мекунанд. Девораи берунаи халтаро бо эҳтиёт мекунанд, барои он ки вариди ва
рагҳое пайвастшавандаҳои онро –вариди калони таги пуст ( v. saphena magna) осеб
набинанд. Бояд донист,ки пешобдон метавонад дар девораи медиалии халта хоб
кунад. (рас. 12-75 а). Қаҳри халтаро ба исканљ қапида, људо мекунанд ва назорат
мебаранд,ки дохили чурабударо ба ковокии шикам равона созанд. (рас. 12-75 б).
157
Гарданаки халтаро бо риштаи абрешимї болотар духта ва мебанданд. Риштаҳои
поён будаи халтаи чураро озод мекунанд. Баъд бо 2-3 дарзҳои гиреҳмонанди
абрешимї сурохии дарунаи канали рон, пайвандаки қадкашакро дар устухонпардаи
устухони қовуқ ва шонашакл, ё ин ки дар пайвандаки болои шонашакл (lig.
pubicum superius) махкам мекунанд. (рас.12-76 а ).
Баъд аз духтани пайвандаки қадкашак дар устухонпардаи устухони қовуқ қатори
дуюми дарзҳоро ба канорҳои нимдоираи қишри зери пуст ва фассияи шонашакл
мегузаронанд. (рас. 12-76 б)
Усули Руджи
Қаноатбахш набудани љарроҳон аз натичаи љарроҳи бо дастрасткунии рони
(рост)барои пайдо намудани усулҳои нав оварда мерасонад,ки барои аз болотар
бастани гарданаки халтаи чура ва пурра махкам кардани дарвозаи чура.
Равиши љарроҳи: Буриши мутавозї боло аз пайвандаки қадкашак.Буридани
пуст,насљи зери пуст,кушодани канали қадкашак,канорҳои мушаки качи
даруна,мушаки кундаланги шикам ва танобаки наслбарор ба боло бардошта
мешавад.Пас аз људо кардани фосилаи қадкашак бо буриши мутавозии ниёми
кундаланг бо рохи кунд вориди насљи пеш аз сифоқпарда шуда, халтаи чура аз
гарданак бурида мешавад.(расми 12-77). Зери гарданаки халта бо қапаки докагї ва
аз қафои он халтаи чураро ба захм кашида мебароранд,аз зери пайвандаки
қадкашак.(расми 12-78,
а).Халтаи чура кушода,дохили он муоина карда,ба
ковокии сифоқ ворид карда шуд.(расми 12-78, б). Пас аз он гарданаки халта духта
ва бурида мешавад.Пайвандаки қадкашак (lig.inguinale) ва шонадор (lig.pectinale) аз
насљ чудо карда мешавад.Ҳангоми сурохии дарунаи канали рон мушоҳида карда
мешавад се-чор дарзи абрешимї зери танобаки наслбарор бо духтани пайвандаки
қадкашак ба пайвандаки шонагї.(рас.1279).Ҳангоми гузоштани ин дарзхо мушаки
дарунаи каљ ва кундаланг бо танобаки наслбарор ба боло мебароранд.Канали
қадкашакро барқарор намуда,дар аввал духта мешавад ниёми кундаланг ва баъд
канорҳои буридаи апоневрози берунаи мушаки каљи шикам.
Усули Парлавеччио (1893) як вақта гирифтани ҳалқаи рон ва фосилаи қадкашак
бо ташаккули ин пайдоиши чураҳои қадкашаки оянда бартараф карда мешавад.
Барои ин сурохии дарунаи канали ронро мепушонанд,бо роҳи духтани канорҳои
мушаки каљи даруна ва мушаки кундаланги шикам ба пардаи устухони қовуқ ва
пайвандаки шонагї. Баъд бо қатори дуюми дарзҳои канда-кандаи ин мушакҳо ба
канори пайвандаки қадкашак духта мешавад.Гузоштани дарзҳо аз тарафи вариди
рон (v.femoralis) ба самти љонибї
(медиалї) давом дода мешавад. Дарзҳо аз самти бозгашт баста мешавад.Тармими
девори пеши канали қадкашак гузаронида мешавад,бо роҳи дубора кардани
апоневрози берунаи мушаки каљи шикам.
158
Усули Райха
Равиши љарроҳи: Гузаронида мешавад бо буриши қабати бофтаҳои нармї боло аз
пайвандаки қадкашак.Баъд аз кушодани канали қадкашак мушаки каљи даруна ва
кундаланг ба боло бардошта мешавад.Танобаки наслбарор ва пайвандаки гирди
бачадон ба боло бардошта мешавад. Пас аз људо кардани фосилаи қадкашак бо
буриши мутавозии ниёми кундаланг бо рохи кунд вориди насљи пеш аз
сифоқпарда шуда, халтаи чура аз гарданак бурида мешавад,ки халтаи чура дарёфт
мешавад. Худи халтаи чура ба канали қадкашак бароварда ва кушода, ковоки аз
назар гузаронида, баста ва бурида гирифта мешавад. Пайвандаки қадкашак ва
шонадор аз насљ људо карда мешавад. Вақте ки сурохии дарунаи канали рон озод
дида мешавад, бо истифодаи як қатор дарзҳо дар пушти танобаки наслбарор,
канорҳои мушаки каљи даруна ва кундаланги шикам бо пайвандаки қадкашак ба
устухонпардаи устухони қовуқ ва пайвандаки шонагї медузанд.(рас.12-80). Пас аз
ин бо яке аз усулҳои нави тармими девори пеши канали қадкашакро мегузаронанд.
ЛЕКСИЯИ №12
МАВЗУЪ: ЧУРРАБУРӢ. НАМУДҲОИ ЧУРРАБУРӢ.
Принсипҳои асосии чурабури
Љароҳиҳо барои чураи канали қадкашак 10-15% ҳамаи љароҳиҳои деворипеши
шикамро ташкил медиҳад. Дар Русия ҳарсол то 200 000 ва ИМА зиёда аз 500 000
љароҳихи герниопластика гузаронида мешаванд.
Нишондод .Дард, вайроншавии кори меъдаю руда, мушкили ҳангоми корҳои
љисмони. Чураи сиқашуда нишондоди таъљили барои љаррохии таъљили
мебошад.
Марҳилаҳои љароҳи
Марҳилаи таёри ин беҳисгардони
Марҳилаи авали чурабури
Кабат бо қабат буридани мавзеи барљастаги бо аломатҳои љароҳию –
анатомики
Кушодани дарвозаи чура
Људо намудани халтаи чура бо роҳи бедард људо намудани қабатҳои
пушонандаи он
Кушодани халтаи чура ва
тафтиши
ковокии
халтаи
чура
Бастани баланд ва буридани халта аз гарданак
Марҳидаи дуюм тармими дарвозаи чура
Беҳискуни. Мушкилии беҳисгардони то ҳол вуљуд дорад якқатор љарроҳон
беҳисгардонии умумиро ва қисми дигараш бошад беҳисгардонии мавқеиро
меписанданд. Беҳисгардонии умуми имконят медиҳад љарроҳи кардан бе
159
варамкунии бофтаҳо аз ҳисоби маҳлулҳои бедардкунанда, алоқамандиро бо бемор
имкон намедиҳад , хараљоти иқтисодии зиёд дорад ва дараљаи баланди
касбиро талаб мекунад.
Беҳисгардонии
мавқеи дастрас ва оди бисёртар дар беморони калонсол истифода бурда мешавад.
Норасогиҳои асосии ҳамаи беҳисгардониҳои мавқеи:
Мушкилии
беҳисгардонии одатан барои шахсони фарбеҳ ва имконияти
истифода дар ҳамаи намуди чураҳо. Маҳдуд мекунад ҳаракати љарроҳро
Эфекти руҳии мављуди бемор дар љарроҳи
Варамии бофтаҳо аз ҳисоби маҳлулҳои бедардкунанда имконияти фарқ намудани
бофтаҳоро кам мекунад. Беҳисгардонии ноқили дар дармонгоҳои калоне, ки бо
мушкилиҳои герниопластика машғуланд бисёртар истифода мешавад.
Усул. Сузандоруро 2см дарунтар аз қираи пешу болои устухони тиҳигоҳ
мехалонанд. Баъд аз ин cузандоруро иваз мекунанд ба сузани дароз то 10 см ва
беҳис мекунанд то сатҳи дохилии устухони тиҳигоҳ. Дар он мавзеъ то 150 – 200
мл маҳлули беҳискунанда мегузаронанд.Баъд аз он сузанро ба қафо кашида дар
зери пуст дар сатҳи горизонтали беҳисгардонии қабатҳои девори пеши шикам
гузаронида мешавад дар паҳнии то 8 см (расми 12 -45 ).
Бартариҳои асосии ин намуди беҳискуни бехатарии беҳискуни. Беҳискунии ҳамаи
асабҳо аз яқ нуқта, ки топографияи аниқ ва дуртар аз банчаи асабию раги
мебошад.Бағайр аз он ин дар ҳамаи намуди чурабуриҳо истифода
мешавад ва варамии бофтаҳо аз ҳисоби маҳлулҳои буҳискунанда дида
намешавад.
Марҳилаи авали буридани чураи канали қадкашак.
Ќабат ба ќабат буридани
бофтањои нарм. Буриши пуст насљи зери пуст ва
фасссияи сатњи 2см болотар аз пайвандаки ќадкашак дар дарозии 8 – 12 см аз
нуќтаи сеяки берунаи пайвандак то барљастагии устухони ќовуќ гузаронида
мешавад ( расми 12 -46). Хунравиро аз шараён ва варидњо (a,et v. epigastrica
superficialis) манъ мекунанд.Апоневпози мушаки каљи берунаро ва њалќаи
сатњиро ме кушоянд.
Буридани
дарвозаи чура. Апоневпози мушаки каљи берунаро аз чарбуи зерипуст тоза
менамоянд ба воситаи њалќаи сатњи дар канали ќадкашак зонди љуякчадоро ворид
намуда аз болои он апоневпози мушаки каљи берунаро мебуранд (расми 12 47,а).
Кунљњои апоневрози буридаро дар исканчањо ќапида ба тарафњо кушада аз
бофтањои зеримушаки бо роњи кунд људо карда мешавад (расми 12 47,б). Дар ин
маврид озод мешавад ќисми поёнии мушаки каљи даруна, мушаки кундаланг ва
маљрои нурфабарор ,ки дар байни мушакњо љойгир аст. Бо тупфер пайвандаки
ќадкашак то барљастагии устухони ќовуќ озод карда мешавад.
160
Кушодани халтаи чура ва муоинаи њосилањои он. Халтаи чура аз
ќаъраш кушода муоина карда мешавад (расми 12 – 48,б). Агар њалтаи
чура холи бошад дидан лозим аст,ки ба ковокии сифоќ алоќаманди
дорад ё не агар њосила бошад онро муоина намуда ба ковокии сифоќ
равона намудан лозим аст ( расми 12 – 49,а). Бурида бастани халтаи чура
аз гарданак. Девори халтаи чура то гарданак буридашуда аз гарданак бо
кетгут медузанд ва хири кетгутро мебанданд авал дар як тараф баъд дар
тарафи дигар (расми 12 – 49, б ). Дар ваќти духа бастани халтаи чура
онро бардоштант лдозим тоин, ки ч арбу ё девори руда духта баста
нашавад. Ќисми периферии онро бурида мегиранд (расми 12 – 50). Баъд
аз он назорат мекунанд ки хунрави набошад ва дар фасияи буридашудаи
мушаки бардорандаи тухм якчанд дарзи канда кандаи кетгути
мегузоранд.
Норасоњо
Њангоми кушодани канали ќадкашак ба њосилањои он осеб расонида
мешавад.
Мушкилии иљроиш.
Марњилаи дуюм - тармим ва пушидани дарвозаи чура. Њамаи
намудњои тамими канали ќадкашакро
њангоми чурањои канали
ќадкашак ба дугуруњ таќсим мекунанд.
Мустањкамсозии девори пеши канали ќадкашак њангоми чурањои каљ
бо буридани апоневрози мушаки каљи беруна ва азљо бељо накардани
маљрои нутфабарор ( Боброва, Жирара, Спасокукотский,
Кимбаровский,Мартинов, ва ѓ.).
Мустањкамсозии девори ќафои канали ќадкашак њангоми чурањои рост
бо буридани апоневрози мушаки каљи беруна ва азљо бељо созии
маљрои нутфабарор гузаронида мешавад( Бассини, Кукуљанов ва ѓ.).
161
Аворизњо баъди љурабурии рости канали ќадкашак
Аворизњои ваќти љароњи ва баъди љароњи њангоми чурубури дар
канали ќадкашак.
Захмдоршавии рагњои калон бисёртар
вариди рон дар ваќти пањн вачуќур гузоштани дарз дар пайвандаки
ќадкашак дар болои рагњои рон.
Љаъмшавии хун дар
канали ќадкашак ва масона дар њолатм мустањкам набастани рагњо.
Дар ваќти чурабури хунравии камро низ тез маън кардан лозим аст.
Захмдор намудани рагњо, асаб, маљрои нутфабарор дар ваќти
беењтиёти ва кор бо бофтањои нарм. Захмдор намудани масона.
Фасодгири
њангоми
риоя
накардани
ќоидањои
асептики.
Неврит ва невралгияи баъди љарроњи, ки дард ба масона ё рон
медињад.
Тромбоз ва баъд аз он
тромбофлебитњои варидњои кос, рон ва соќ сактаи шуш ва эмболияи
шараёнњои шуш. Тромбоэмболия дар шабонарузи 1 – 8 пайдо шуданаш
мумкин аст.
Чурабури ва тармими дарвозаи чура њангоми чураи каљи канали
ќадкашак
Тарзи тармими Боброва – Люка – Шампионера
Усул. Бофтањои нармро дар лоињаи канали ќадкашак мебуранд. Баъди
буридани апоневрози мушаки каљи беруна ба канали ќадкашак даромада
халтаи чураро људо намуда аз гарданак духта 1см дуртар аз дарзи дар
гарданаки халтаи чура гузошташуда мебуранд. Девори пеши канали
ќадкашакро мањкам мекунанд бо пай дар пай духтан бо дарзњои канда
канда аз боло апоневрози мушаки каљи беруна ќисми поёни озоди
мушаки каљи даруна вафасияи кундалангро ба пайвандаки ќадкашак ва
лавњаи поёнии апоневрози мушаки каљи берунаи шикам. Нисбати
девори ба амал оварда маљрои нутфа барор дар ќафо мемонад (расми 12
– 51). Бо маќсади намондани ковокии холи чарбуи зери пустро
боњамроњии апоневрози мушаки каљи беруна медузанд (расми 12 – 52).
Бартари. Тарзи тармими Боброва бо таври анатомики асоснок
кардашудааст ва кафолати мањкамшавии фазои канали ќадкашакро бо
бофтањои якхела медињад.Тарзи тармим яке аз хубтарин намуди
162
мањкам намудани девори пеши канали ќадкашак њангоми чурањои каљ
мебошад.
Тарзи тармими Жирара
Усул. Баъди коркарди халтаи чура ва буридани халтаи чурра ёзонида
мешавад,ба тарафи лавњаи апоневрози каљи берунаи шикам ва дар
зинаи аввал ба пайвандаки ќадкашак духта мешавад канорњои озди
поёнии мушаки каљи даруна ва мушаки кундалангро бо кукњои
алоњидаи абрешими аз ќисми пеши маљрои нутфабарор (рис 12-53),а).
Дар ин ҳолат бояд асаби тиҳигоҳу қадкашакро (n.ilioinguinalis ) аз бастан
бо маводи духт эњтиёт кард осеб диданаш инкишофи мураккаби дуру
дароз ва дард дар канали қадкашак оварда мерасонад. Баъд аз ин дар
ҳамаи дарозии буриш бодарзи канда кандаи абрешими апоневрози
медиалии мушаки каљи берунии шикамро ба пайвандаки қадкашак
медузанд (рас 12-53,б). Њамаги 5 – 7 дарзи абрешимии алоњида
гузаронида мешавад, к ибо навбат онњоро мебанданд. Дарзи якум дар
барљастагии устухони ќовуќ гузошта мешавад ва дар ваќти бастан
эњтиёт намудан лозим аст, ки маљрои нутфабарор озод бимонад.
Апоневрози латералии мушаки каљи беруна дар болои апоневрози
медиалии мушаки каљи беруна бо кукњои канда кандаи абрешими
духта мешавад ( расми 12 – 54, а).Њалќаи њосилшуда бояд нуги ангушти
ишоратиро гузаронад.
Бартари Дар ваќти тармими канали ќадкашак ќабати сахти мушакию
аполневрози њосил мешавад, ки аз мушаки каљи даруна, мушаки
кундаланг, апоневрози дуќабатаи мушаки каљи беруна иборат мебошад
(расми 12 – 54, б).
Норасои Имконияти људошавии нахњои пайвандаки ќадкашак,
норасогии дарзњои ќатори якум ва пайи наонќадар сахт аз он сабаб, ки
ќабатњои гуногун боњам духта мешаванд.
Тарзи тармими Спасокукоцский.
163
Усул. Дар авал якуякбора апоневрози медиалии мушаки каљи берунаро
бо кисми озоди поёнии мушакњои каљи даруна ва кундаланг дар канали
ќадкашак пеш аз маљрои нутфабарор медузанд (расми 12 –
55).
Дар марњилаи дуюм апоневрози латералии мушаки каљи берунаро дар
болои апоневрози медиали медузанд ( расми 12 56,а).
Бартари.Тармими канали ќадкашак бо тарзи Спасокукоцский нигоњ
медорад пайвандаки ќадкашакро аз људошавии нахњо.
Норасоги. Иконияти таѓирёбии љои бофтањои мушакњо ва сиќашавии он дар
байни апоневрози пайвандаки ќадкашак, ки ба просеси пайвастшавии бофтањо
халал мерасонад.
Тарзи тармими Мартинов.
Маќсади тарзи тармими Мартинов ин мустањкамнамоии девори пеши канали
ќадкашак бо истифодаи бофтањои якхела аз њисоби духтани ќисми медиалии
апоневрози мушаки каљи берунаро ба пайвандаки ќадкашак аз пеши маљрои
нутфабарор, апоневрози латералиро бошад аз болои апоневрози медиали (расми 12
– 57).
Дўхтани лавҳаи медиалии апоневрози мушаки каљї беруна дар канали қадкашак.
Њамин тариќ ин тарз аз апоневрози дуќабатаи мушаки каљи беруна иборат
мебошад ( расми 12 – 58,а).
А-а дўхтани лавҳаи латералии апоневрози мушаки каљи берунаи шикам дар болои
лавҳаи медиалї. Б- нақша ва усул дар буриши саггиталї.
Тарзи тармими Кимбаровский
Усул. Баьд аз кушодани апоневрози мушаки каљи беруна халтаи чура чудокарда
шуда коркард карда мешавад. Дар апоневрози медиали мушаки качи беруна 1-1,5
см дуртар аз канори апоневроз дарз гузаронида , кисми поёнии озоди мушаки качи
даруна ва кундалангро гирифта, бармегарданд ба канори дарзи аввала
гузаронидашудаи апоневрози мушаки качи беруна ба самти аз дарун ба берун. Баьд
аз гузаронидани ин дарз бо хамон маводи духт кисми кафои пайвандаки кдкашак
духта мешавад. Баьд аз кашидани маводи духт кираи дарунии апоневрози мушаки
качи беруна тобхурда ба тарафи пайвандаки каткашак мекашад кираи мушакро
(расми 12-59, а).
Баьд аз ин кисми латераи апоневрози мушаки качи беруна духта мешавад дар
болои апоневрози медиалии мушаки качи беруна, ки апоневрози дукабата ҳосил
мешавад.
164
Бартари. Пайвасткарда мешаванд бофтаҳои якхела( апоневрози медиалии мушаки
качи беруна ,ки канорҳои озоди мушаки каљи даруна ва кундалангро пушонида ба
пайвандаки каткашак пайваст мешавад). Маљрои нутфабаро бетағйир мемонад.
Чуррабурї ва тармими
дарвозаи чурра ҳангоми чурраҳои рости канали қаткашак.
Тармими дарвозаи чурра ҳангоми чурраҳои рости канали каткашак ба самти
мустаҳкамкунии девори кафои канали каткашак равона шудааст. Бо гуфти
Кукуджанов протсенти такроршавии чурраҳо аз 15% то 26% , ки нисбат ба
протсенти такроршавиро дар чурраҳои каљи канали каткашак 4-5 маротиба зиёд
мебошад.
Усул. Қабат ба қабат кушодани бофтаҳои нарм монанд дар чурраҳои каљ.
Маљрои нутфабаро дар тамоми дарозии канали қаткашак људо карда шуда ба
тарафи берун тела дода мешавад. Баьди буридани фатсияи кундаланг ба људо
намудани халтаи чурра аз чарбуи пеши сифоқ машғул мешаванд. Баьд аз кушодани
халтаи чурра ҳосилаҳои дохилаи онро аз назар мегузаронанд. Буридан ва духтани
халтаи чурра нокушода онро мумкин нест. Номумкин аз сабаби хатари захмдоршавии
масона ва дигар узвҳо, агар гарданаки халта бисёр калон набошад аз сатҳи дарунї бо дарзи кисетї
онро духта, кисми берунаашро бурида мегиранд. Ҳангоми калон будани дарвозаи чурра онро бо
дарзи бефосилаи кетгутї духта, тармими халтаи чурраро ба охир расонда ба тармими девори
қафои кканали қаткашак мегузаранд.
Тарзи тармими Бассини.
Усул.
Баьд аз буридани халтаи чурра, маљрои нутфабароро ба тарафи боло ва берун
тела медиҳанд. Канорҳои апоневрози буридашударо ба канорҳо тела медиҳанд,
лавҳаи апоневрози медиалии мушаки каљи беруна аз мушаки каљи даруна ва
кундаланг бояд озод карда шавад. Бо дарзҳои канда-кандаи абрешимї қисми озоди
поёнии мушаки каљи даруна ва кундалангро дар якљояги бо фатсияи кундаланг ба
пайвандаки қаткашак медўзанд(расми 12-60).
Ҳолати асосии тармим бо усули Бассини ин дўхтани ҳосилаҳои анатомики дар
пайвандаки қаткашак бо мақсади кам осебёбии он (расми 12-61).
Дар қисми болоии захм фазо гузошта мешавад то ин ки маљрои нутфабаро пахш
карда нашавад. Дарзи охиронро аз тарафи медиалии апоневрози мушаки рости
девори пеши шикам ва барљастагии устсхони қовуқ ва пайвандаки қаткашак
мегузоранд. Дарзхои гузаронида шуда бо навбат баста мешаванд ва дар чуқурии
мушаку апоневрозии ҳосилшуда маљрои нутфабароро гузошта, аз болои он бо
дарзҳои канда-канда апоневрози мушаки каљи беруна духта мешавад. (расми 1262)
Асоси љарроҳї
ин мустаҳкамсозии девори пешу кафои канали қаткашак бо роҳи
барқарорсозии онҳо. Ҳангоми иљрои ин љарроҳи Кукуљонов Н.И. ҳамаги 2% такроршавии
чурраҳоро тасдиқ кардааст
Усул. Баьд аз кушодани апоневрози мушаки каљи беруна маљрои нутфабаро дар ќапаки докагї
гирифта шуда, ба тарафи поён ё боло тела дода мешавад. Халтаи чурра дар ноњияи дарвозаи
165
амиќи чурра баланд баста ва бурида мешавад. Фатсияи кундалангро дарозрўя бурида, пайвандаки
шонагї људо карда мешавад. Баьд аз он мачрои нутфабаро ба пеш кашида шуда, дуто дарзи
матрасї гузошта мешавад , ки фатсияи кундаланг ,пайвандаки шонагї ва пайвандаки болои
ќовоќ(lig.pubicum superius)-ро дар бар мегирад. Духтани ин ќабатњо девори мустахками ќаьри
канали ќаткашакро њасил мекунад( расми 12-63, а). дар ќисми медиалии фазои канали ќаткашак
мањбали мушаки расти девори пеши шикам ба пайвандаки болои ќовоќ духта мешавад, ки ин ба
поён фаромадани ќисми озоди мушаки каљи даруна, майдашавии њаљми фазои ќаткашак ба
мустањкамшавии девори кафои канали ќаткашак оварда мерасонад( расми 12-63, б). Хамаи ин
дарзњоро аз ќафои маљрои нутфабаро мебанданд. Њангоми духтани лавњаи медиалии мушаки
каљи девори пеши шикам ба пайвандаки ќаткашак мушаки каљи дарунаро намегиранд, то ин ки
маљрои нутфабарор пахш карда нашавад. Дар ќисми беруна мушаки каљи дарунаро ба канали
каткашак духта, маљрои нутфабароро дар љояш гузошта, аз болои он апоневрози ду ќабатаи
мушаки каљи беруна духта мешавад.
Чурабурии чурањои сиќашудаи ( зершуда) канали ќаткашак.
Чурањои сиќашуда ба љарроњии таьљили ниёз доранд. Маљбуран равон намудани њосилањои
халтаи чура ба ковокии сифоќ мумкин нест, аз сабаби он ки метавонем ба ковокии сифоќ
узвњои ба њаёт номутобиќро ба ковокии сифоќ равон кунем. Ќисман буридани рўда дар ваќти
сиќашавии рўдаи борик бисёртар гузаронида мешавад ,нисбат ба рўдаи ѓавс.
Марњилањои асосии чурабури њангоми чураи сиќашуда.
Ќабат ба ќабат кушодани бофтањои нарм то апоневрози мушаки каљи беруна, назорати рўда дар
сўрохии берунаи канали ќаткашак. Људо намудани халтаи чура то гарданак ва љои сиќашудаи
њалќаи он.
Девори халтаи чураро оњиста мекушоянд, буришро аз ќаьр то гарданак мебаранд. Кушодани
њалќаро њангоми чурањои сиќашудаи канали ќаткашак, аз ќисми пеши њалќа мегузаронанд бо
маќсади захмдор накардани артерияи поёнии фавќии шикам, ки дар ќисми дарунии гарданаки
чурак љойгир шудааст. Њалќаи сиќашударо баьд аз кушодани халтаи чурак мекушоянд, то ин ки
узвњои халта муоина карда шаванд пеш аз ворид намудан ба ковокии сифоќ.
Њангоми кушодани халтаи чура, мањдуд мекунанд расидани обњои чураро ба захм, чунки онњо
метавонанд фасоднок бошанд. Баьд аз кушодани халтаи чура њосилањои онро аз назар
мегузаронанд , баьд аз он њалкаро аз берун ва боло мекушоянд, чунки аз ќисми медиали
артеричи поёнии фавќии шикам љойгир аст( расми 12-64).
Баьд аз он ки сиќашави
бартараф карда шуд, узв ќисман аз ковокии сифоќ ба захм бароварда шуда, ба њаёт мутобиќ
будани онро муайян мекунанд. Пайдоиши ранги муќарари, кашишхўрии рўда ва набзи рагњо
шањодати медињанд, аз он ки узв ба њаёт мутобиќ аст. Рўда бо нуќсонњои калони ќабати серозї
ба ќисман буридани рўда ниёз дорад( расми 12-65).
Барои муайян кардани њолати ба њаёт мутобиќ будани рўда зарур аст дар ёд дошт:
Ќисми ба њаёт мутобиќ будаи рўдаро ба ковокии сифоќ дар њоле равон мекунанд, ки њангоми
гарм кардани он бо мањлули физиологи набзи рагњо ва кашишхўрии рўда тез барќарор мешавад,
дар њолати набудани ин аломатњо ќисми рўда то бофтањои солим бурида мешавад. Ќисми
сиќашудаи чарбу доимо бурида гирифта мешавад. Њангоми бурида гирифтани рўда аз љои
сиќашудаи ќисми поёнраванда дар њаљми 50-70см ва ќисми болораванда бошад дар њаљми
1015см бурида гирифта мешавад(расми 12-66). Ќисман бурида гирифтани рўдаро аз бастан ва
буридани масориќаи он шурўь мекунанд (расми 12-67,а). Бастани рагњоро тарзе гузаронидан
лозим аст, ки бо хун таьминшавии девори рўда вайрон нашавад.
166
Ба ин љарроҳи бояд диққати љиддї дод, ки нотавоної људо кардани рудаҳо ба
норасогии дарзҳои анастамозї мерасонад. Пас аз људо кардани руда дар қисми
гирифташуда, капакҳои руда (жом) гузошта ва бурида мешавад. (рас. 12-67, б).
Барқарор намудани гузариши руда бо анастамози намуди нуг ба нуг ва паҳлу ба
паҳлу гузошта мешавад. Анастамози руда ба ковокии шикам ворид карда мешавад.
Воридоти рударо бояд аз ҳалқаҳо ва мавзеи зершуда сар кард. Агар рудаҳои
холишуда бо ҳар гуна андоза, дамиш ва ҳалқаи зершуда на он қадар васеъ бошад,
воридшавї бо мушкилї ба вуљуд меояд. Баъд аз ин халтаи чураро баста мебуранд ва
тармими дарвозаи чура ва духтани пустро мегузаронанд.
Љарроҳи дар кудакон кам фарқ карда мешавад аз чурабурии калонсолон ҳангоми
чураҳои зершуда. Аз ҳамаи чураҳои зершуда дар кудакон чураҳои каљ 94% ташкил
мекунанд. Чураҳои зершуда дар 1-6% ҳолатҳо аз 6 моҳагї то 2 солагї дида
мешаванд. Ҳамаи инро ба назар гирифта,љарроҳиро барвақтар гузаронидан лозим
аст. Фарқияти чураи зершудаи калонсолон аз кудакон дар он аст,ки дар кудакон
дигаргунии ҳалқаҳои зершуда бисёртар дар сурохии сатҳии канали қадкашак дида
мешаванд.
Љарроҳии чураи қадкашак дар кудакон
Дар таљрибаи љарроҳи кудакон асосан ду усули табобати чураи қадкашак дида
мешаванд.
Усул бе кушодани канали қадкашак (Ру - Оппел).
Усул бо кушодани канали қадкашак.
Аз нуқтаи назари бисёри олимони ҳозиразамон кудакони хурдро ҳангоми
пайдоиши чура љарроҳи карда шавад, барои он ки пешгирии хуби зершуда
мебошад. Олимони дигар мешуморанд, ки то 4 – 6 моҳаги гузаронидани љарроҳи
душвортар мебошад, барои он ки бофтаҳо хеле нозуканд.
Ҳангоме ки чура дар
ду тараф дида мешавад, љарроҳон ба чунин хулоса омаданд, ки кудаконро ҳамчун
калонсолон ду маротиба љарроҳи кунанд: дар аввал чурраи тараферо ки кудак
бисёр танқиси мекашад ва баъд тарафи дигарашро.
Дар интихоби усули чурабурї ба хулоса омаданд, ки дар кудакони ширмак ва
хурдсол бояд тарзи оддии чурабуриро бе кушодани апоневрози мушаки каљи
даруна истифода баранд ва дар кудакони калонтар бошад бо кушодани он, барои
он ки даромадан ба гарданаки халтаи чура мумкин бошад. Бисёре аз муаллифон
мешуморанд, ки ҳангоми вайроншавии вазифаи канали чура мушакҳо дар ягон вақт
ба дарзҳо гирифта нашаванд. Танҳо дар баъзе ҳолатҳо ҳангоми суст будани девори
пушт ё баланду секунљашакл будан дар кудакони калонтар бо мақсади
фаровардани мушакҳо бо роҳи духтани 1 -2 дарзҳо ба канори маҳбали мушаки
мустақили шикам ва пайвандаки фазої. (lig. lacunare).
Ин дар оянда вазифаи дурусти мушаки канали қадкашакро иљро мекунад. Бисёре
аз муалифон ба ақидае омаданд, ки мушкилии чураи моя дар он аст ки ҳаногоми
кушодани халтаи чура метавонад ба танобаки наслбарор зарар расонад, бинобар ин
қисми канориробо тарзи љарроҳии Винкелман истифода мебаранд.
Усули Ру
Ин усулро дар марҳилаи авали пайдоиши чураи қадкашак дар кудакон истифода
мебаранд. Нишондоди љарроҳї дар он аст ки паҳн кардани ҳалқаи қадкашак
167
ҳамчун барои пешгирии пайдоиши чура истифода бурда мешавад. Равиши
љарроҳї: баъди буридани пуст ва насљи халтаи чураро људо карда мекушоянд,
апоневрози мушаки каљи берунаи шикамро намебуранд. Дохили чура бударо ба
даруни ковокии сифоқ равона мекунанд. Халтаро сахт кашида дар гарданак
мебанданд ва људо мекунанд. Дар фарқияти усули Черни дар усули Ру пойчаи
апорневрози мушаки каљи шикам бароварда мешавад ва бо ду се дарзи абрешимї
медузанд, ки барои баъди басташавии дарзҳои ҳалқаи қадкашаки садҳї танобаки
наслбарорро зер накунад.(рас. 12-68).
Баъди духтани сурохии беруна, ба девори пеши канали қадкашак дарзҳои гиреҳї
бо гирифтани аз як тараф апоневрози мушаки каљи берунаи шикам бо мушакҳои
зербуда, аз дигар тараф пайвандаки қадкашак ва мушаки кундаланги шикам
гузошта мешавад. Баъди басташавии дарзҳо апоневроз ба ду људо мешавад ва
болинча ҳосил мекунад, мушакҳо бошанд ба пайвандаки қадкашак баста мешаванд.
Агар нахҳои апоневратикї суст инкишоф ёфта бошанд, дар ин ҳолат ба болои
қатори якуми дарзҳо мумкин аст гузоштани як қатор дарзҳои дигар. Баъд дарзҳоро
ба пуст ва фассия мегузаронанд.
Норасогиҳо. Ҳангоми љарроҳї бо усули Ру принсепҳои сохти анатомї, баланд
људошавии халтаи чура мушоҳида намешавад,инчунин номумкин љарроҳии
чураҳои каљи қадкашак,ки дар ҳудуди канали қадкашак љойгир анд ва тангшавии
ҳалқаи берунаи қадкашак ба воситаи дарзҳои иловагї дар пойчаи апоневрози
мушаки каи берунаи шикам дида намешавад. Усули Оппел
Мақсади усул дар он аст, ки апоневрози накушода ва мушакҳои зери қабати у ба
пайвандаки қадкашак духта мешавад ва бо якљоягї танг шудани сурохии берунаи
қадкашак, вобаста аз духтани пойчаҳои он. Сурохии боқимонда бояд ангушти
ишоратиро озод ворид кунад. Нишондоди ин усул ҳангоми суст будани апоневроз
ва васеъ будани суохии берунаи қадкашак. Ин усули чурабурї ном гирифт – Ру Оппел.
Усули Черни
Ҳангоми нав пайдо шудани чураҳои қадкашак дар кудакон истифода мебаранд,
усули Черни бе кушодани девори пеши канали қадкашак. Равиши љарроҳї: бо
буриши каљмавзеъи қадкашаку тиҳиго људо мекунанд, аммо дар ягон ҳолат
апоневрози мушаки каљи берунаи шикам ва сурохии берунаи қадкашакро
намекушоянд. Дар аввал халтаи чураро људо карда, дар назди сурохии берунаи
қадкашак халтаи чура баста ва гирифта мешавад. Баъд сар карда аз сурохии
берунаи қадкашак 1-2 дарзҳои П – шакл бо гирифтани пойчаҳои апоневрози
мушаки каљи берунаи шиккам боло ва поёни девораи пеши сифоқ ва канали
қадкашак гирифта мешавад. Илова бар ин дар сатҳи дарзҳои пешина 3-4 дарз дар
девораи пеши канали қадкашак духта мешавад. Дар ин ҳолат ба амал меояд
дубликатураи апоневрози мушаки каљи берунаи шикам бо лоиҳаи канали
қадкашак бо якљояги кам шудани андозаи сатҳи қадкашак. (рас. 12-69).
168
Усули Краснобаев
Мақсади ин усул дар он аст,ки танг шудани сурохии берунаи қадкашак бо
истифода аз як дарз мебошад. Пас аз ин ба ҳосил шудаи чини апоневрози мушаки
каљи берунаи шикам боз 3-4 дарз гузошта мешавад.
Равиши истифодабарї: Баъд аз буридани пуст бо андозаи 4-6 см мутавозеъ боло аз
пайвандаки қадкашак апоневрози мушаки каљи берунаи шикам бо пойчаҳояш ва
сурохии сатҳии канали қадкашак људо мекунанд. Бо роҳи кунд ниём ва қабатҳои
тунуки бофтаи васлкунанда ,ки пушида шудааст, танобаки наслбарор ва халтаи
чураро људо мекунанд. Насљи байни элементҳои танобаки наслбарорро људо
карда, халтаи чура то гарданак кушода мешавад. Баъди назорат кардани дохили
халтаи чура то гарданак бо матои абрешимї духта мешавад. Баъд гузошта мешавад
дарзи яккум дар пойчаҳои апоневрозї мушаки каљи берунаи шикам ва пас аз ҳосил
шудани чини апоневрозї бо гузоштани 2-3 дарзи абрешимї. (рас. 12-70) .
Бояд донист ,ки ҳангоми духтани пайвандаки қадкашак сатҳї духта шавад,барои он
ки рагҳои ронї осеб набинанд. Дар кудакон рагҳо назди пайвандак љойгир шуда
анд. Бояд эътибор дод,ки дар вақти тангшавї сурохии сатҳии канали қадкашак
дида нашавад.
Усули Мартинов
Дар гуруҳи чурабурї бо кушодани канали қадкашак,гирифтани халтаи чура ва
махками тармими девори пешї дар асоси дубоикатураи ҳамаи лавҳаҳои апоневрозї
бе гирифтан ва духтани мушакҳо ин усули Мартинов мебошад. Равиши љарроҳи:
Пас аз буриши оддї дар пуст, апоневроз ва гирифтани халтаи чура,на кам аз чор
дарзҳои абрешимї дар байни сатҳои болои лавҳаи апоневрози мушаки каљи
берунаи шикам ва пайвандаки қадкашак гузошта мешавад. Эътибор аст гузаштани
дарзи яккуми медиалї, барои он ки сурохии беруна бояд кушод буда ба тангшавии
танобаки насбарор зер нанамояд. Лавҳаи поёни апрневрози мушаки каљи берунаро
ба сатҳи боло мегузоранд ва бо як чанд дарз бе кашидани махсус барои танг
нагардидани сурохии сатҳии канали қадкашак медузанд. Дарзҳо бе гирифтани
мушак духта мешаванд. (рас. 12-71).
Усулҳои дигар
Усулҳои Жирар,Спасокукотски,Кимбаровски, Бассини ва ғайра бо гирифта
духтани мушакҳо набояд дар таљрибаи кудакон истифода бурда шаванд.
Гирифтани дарзҳои апоневрози таги мушак ғайр аз хатарнок будани атрофияи
мушак мумкин аст,осеби асабҳои сатҳї ва ҳатто элементи танобаки наслбарор. Дар
кудакони наврас чурабурї бо буриши апоневрози мушаки каљи беруна, бо пурра
гирифтани халтаи чура,дар равиши ҳосили дубликатурї аз апоневроз усули
Мартинов мебошад.
169
ЧУРАҲОИ РОН
Дарвозаи чураи ронї метавонад љойгир шавад дар дарун,мобайн ва инчунин дар
беруни қисми пайвандаки қадкашак. Вобаста аз љойгиршавї дарвозаҳои чураи бо
А.П. Кримов мешаванд:
чураҳои гузаришї аз фазои (лакуна) мушакї.
чураҳои гузаришї аз фазои рагї.
чураҳои гузаришї аз қишри пайвандаки фазої. (рас. 12-72).
Чураҳои типики ронї (hernia femoralis tipica),бо гузоштани аз сурохии дарунаи
канали рон дар назди фазои рагї ( lacuna vasorum), бисёр дида мешавад. Дар ин
ҳолат барљастагии чураҳо дарун аз вариди рон мегузаранд. Халтаи чура бо ниёми
сатҳї ва пустї пушида аст. Дар насљ аз болои халтаи чура шараён ва вариди
берунаи (a. et v. pudenda externa) узвҳои љинсї мегузаранд. (рас. 12-73).
Таснифи чураҳои ронї бо пайдоиши дараљаҳои ављгирї
Дараљаи авали пайдоиши чураи ронї (чура намебарояд аз назди сурохии дарунаи
канали рон).
Чураи интерститсионалї (чура намебарояд аз назди сурохии берунаи канали рон).
Чураи пурра (чура намебарояд аз канали рон ва сурохии беруна ба зери насљи
пусти мавзеи пеши рон).
ЉАРРОҲЇ ҲАНГОМИ ЧУРАҲОИ РОН
Усули табобати љарроҳии чураҳри рон ба ду гуруҳ људо мешаванд:
махками дарвозаи чура аз тарафи рон.
қадкашак.
љарроҳии чураҳои рон аз дастраскунии ронї ба поён аз пайвандаки қадкашак осон
аст.Ҳангоми љарроҳи радикалї ва болотар љойгиршавии гарданаки халтаи чура
дастраскунии қадкашак мебошад. Аз тарафи дигар хуб анљом ёфтани љарроҳи ин
барқароршавии ҳамаи қабатҳои девори сифоқ мебошад, дастраскунии қадкашакро
барои аз назар гузаронидани девори сифоқ ,бо ангушт аз дарвозаи чура аз тарафи
ковокии шикам муайян карда мешавад. Вобаста аз усулҳои љарроҳи буришҳои
гуногун дар пуст гузаронида мешавад.(рас. 12-74).
Усули Бассини
Равиши љарроҳи. Дар пуст буришҳои каљ ва ё уфуқї мегузаронанд. Буриши
уфуқиро 2 см болотар аз пайвандаки қадкашак сар карда, бо нақшаи хати рагҳои
рон 7-8 см поён мефароранд. Пуст ва насљро људо карда,бо эҳтиёт хунро манъ
мекунанд (гемостаз). Бо имконият халтаи чураро кушода,то гарданакаш људо
мекунанд. Девораи берунаи халтаро бо эҳтиёт мекунанд, барои он ки вариди ва
рагҳое пайвастшавандаҳои онро –вариди калони таги пуст ( v. saphena magna) осеб
набинанд. Бояд донист,ки пешобдон метавонад дар девораи медиалии халта хоб
кунад. (рас. 12-75 а). Қаҳри халтаро ба исканљ қапида, људо мекунанд ва назорат
мебаранд,ки дохили чурабударо ба ковокии шикам равона созанд. (рас. 12-75 б).
Гарданаки халтаро бо риштаи абрешимї болотар духта ва мебанданд. Риштаҳои
170
поён будаи халтаи чураро озод мекунанд. Баъд бо 2-3 дарзҳои гиреҳмонанди
абрешимї сурохии дарунаи канали рон, пайвандаки қадкашакро дар устухонпардаи
устухони қовуқ ва шонашакл, ё ин ки дар пайвандаки болои шонашакл (lig.
pubicum superius) махкам мекунанд. (рас.12-76 а ).
Баъд аз духтани пайвандаки қадкашак дар устухонпардаи устухони қовуқ қатори
дуюми дарзҳоро ба канорҳои нимдоираи қишри зери пуст ва фассияи шонашакл
мегузаронанд. (рас. 12-76 б)
Усули Руджи
Қаноатбахш набудани љарроҳон аз натичаи љарроҳи бо дастрасткунии рони
(рост)барои пайдо намудани усулҳои нав оварда мерасонад,ки барои аз болотар
бастани гарданаки халтаи чура ва пурра махкам кардани дарвозаи чура.
Равиши љарроҳи: Буриши мутавозї боло аз пайвандаки қадкашак.Буридани
пуст,насљи зери пуст,кушодани канали қадкашак,канорҳои мушаки качи
даруна,мушаки кундаланги шикам ва танобаки наслбарор ба боло бардошта
мешавад.Пас аз људо кардани фосилаи қадкашак бо буриши мутавозии ниёми
кундаланг бо рохи кунд вориди насљи пеш аз сифоқпарда шуда, халтаи чура аз
гарданак бурида мешавад.(расми 12-77). Зери гарданаки халта бо қапаки докагї ва
аз қафои он халтаи чураро ба захм кашида мебароранд,аз зери пайвандаки
қадкашак.(расми 12-78,
а).Халтаи чура кушода,дохили он муоина карда,ба
ковокии сифоқ ворид карда шуд.(расми 12-78, б). Пас аз он гарданаки халта духта
ва бурида мешавад.Пайвандаки қадкашак (lig.inguinale) ва шонадор (lig.pectinale) аз
насљ чудо карда мешавад.Ҳангоми сурохии дарунаи канали рон мушоҳида карда
мешавад се-чор дарзи абрешимї зери танобаки наслбарор бо духтани пайвандаки
қадкашак ба пайвандаки шонагї.(рас.1279).Ҳангоми гузоштани ин дарзхо мушаки
дарунаи каљ ва кундаланг бо танобаки наслбарор ба боло мебароранд.Канали
қадкашакро барқарор намуда,дар аввал духта мешавад ниёми кундаланг ва баъд
канорҳои буридаи апоневрози берунаи мушаки каљи шикам.
Яке дар ин ҳолат пайвандаки қадкашак каме поён љойгир шуда,фосилаи
қадкашак зиёд шуда,барои пайдошавии чураҳои рости қадкашак шароити хуб
пайдо мекунад.
Усули Парлавеччио (1893) як вақта гирифтани ҳалқаи рон ва фосилаи қадкашак
бо ташаккули ин пайдоиши чураҳои қадкашаки оянда бартараф карда мешавад.
Барои ин сурохии дарунаи канали ронро мепушонанд,бо роҳи духтани канорҳои
мушаки каљи даруна ва мушаки кундаланги шикам ба пардаи устухони қовуқ ва
пайвандаки шонагї. Баъд бо қатори дуюми дарзҳои канда-кандаи ин мушакҳо ба
канори пайвандаки қадкашак духта мешавад.Гузоштани дарзҳо аз тарафи вариди
рон (v.femoralis) ба самти љонибї
171
(медиалї) давом дода мешавад. Дарзҳо аз самти бозгашт баста мешавад.Тармими
девори пеши канали қадкашак гузаронида мешавад,бо роҳи дубора кардани
апоневрози берунаи мушаки каљи шикам.
Усули Райха
Равиши љарроҳи: Гузаронида мешавад бо буриши қабати бофтаҳои нармї боло аз
пайвандаки қадкашак.Баъд аз кушодани канали қадкашак мушаки каљи даруна ва
кундаланг ба боло бардошта мешавад.Танобаки наслбарор ва пайвандаки гирди
бачадон ба боло бардошта мешавад. Пас аз људо кардани фосилаи қадкашак бо
буриши мутавозии ниёми кундаланг бо рохи кунд вориди насљи пеш аз
сифоқпарда шуда, халтаи чура аз гарданак бурида мешавад,ки халтаи чура дарёфт
мешавад. Худи халтаи чура ба канали қадкашак бароварда ва кушода, ковоки аз
назар гузаронида, баста ва бурида гирифта мешавад. Пайвандаки қадкашак ва
шонадор аз насљ људо карда мешавад. Вақте ки сурохии дарунаи канали рон озод
дида мешавад, бо истифодаи як қатор дарзҳо дар пушти танобаки наслбарор,
канорҳои мушаки каљи даруна ва кундаланги шикам бо пайвандаки қадкашак ба
устухонпардаи устухони қовуқ ва пайвандаки шонагї медузанд.(рас.12-80). Пас аз
ин бо яке аз усулҳои нави тармими девори пеши канали қадкашакро мегузаронанд.
ЧУРАҲОИ ВЕНТРАЛИИ БАЪД АЗ ЉАРРОҲЇ
Чураҳои баъд аз љароҳии вентрали тақрибан 2,4% аз ҳисоби умумии чураҳо ва
метавонанд дар ҳамаи мавзеъҳои девори сифоқ ва љои буриши љарроҳи пайдо
шаванд. Онҳо дар мардҳо бисёртар дида мешаванд, баъд аз љароҳии меъда ва дар
занҳо баъд аз љароҳии узвҳои кос.
Маълум аст се намуди чураҳои баъд аз љарроҳї:
Нимкуррашакл бо васеи асос ва васеи дарвозаи чура.
Ҳаматарафа ҳангоми пайвасти пешу қафо, пайвасти девори халтаи чура бо дохили
он.
Намуди типикии гарданаки борик ва қаҳри васеъ
Чураҳо баъд аз љароҳи дар зери паи пуст, назди ё дуртар аз пуст љойгир шуда
метавонанд, онҳо метавонанд бо андозаи майда ва калон буда вобаста аз нуқсони
девори сифоқ.
РАВИШИ ЧУРАБУРЇ
Буриши пустро дар назди бофтаи солим аз ду канори паи баъд аз љарроҳї
гузаронида мешавад. (рис 12-81). Пайи баъд аз љарроҳї бурида шуда, канорҳои
пуст аз гирди дарвозаи чура људо карда мешавад. (рас. 12-82). Ҳис кардани
гарданаки халтаи чура, муайян кардани тунукии девор дар љои набудани
пайвастшавии дохили чура эҳтиёткорона бо корди љарроҳи бурида мешавад. Дар
ин буриш ангуштро ворид намуда 1 см аз даромадгоҳи чура, ҳамаи халтаи чура
бурида мегиранд. (рас. 12-83). Часпоиши мобайни чура, дохили он ва инчунин
алоқамндии байни ҳалқаҳои рударо бо эҳтиёт мебуранд. Пайвасти ҳалқахои рударо
эхтиёткорона чудо мекунанд.Ҳалкаи руда ба ковокии сифоқ ворид мешавад.(рас.
12-84).
172
Узвҳои ковокии сифоқро аз назар гузаронида,ба тармими дарвозаи чура оғоз
мекунанд.Бо ин мақсад усулхҳои гуногун истифода мебаранд,ки онҳоро ба се гуруҳ
(вобаста аз истифодабарии бофтаҳо барои тармим) тақсим кардан мумкин аст:
●Апоневротикї
●Мушакию- апоневротикї
● Намуди дигари тармимї(тармими лавҳагии пўстї,ниёмї,аллотармимї ва хоказо)
ТАРМИМИ АПОНЕВРОТИКЇ
Барои махкам кардани нухсони девори сифоқ духтани оддї канорҳои
апоневроз,сохтани дубликатура ва духтани канорҳои нухсон як ё ду лавҳагї бо
порчаи апоневроз мумкин аст. Усули Люка-Шампионера
Бо ин усул нусхони девори сифоқ пайдарпай бо се қатор дарзҳои канда- канда
медузанд.Дар аввал дарзҳои канда-канда дар канорҳои апоневроз ва халтаи чура
мегузаранд.(расми 12-85).Баъд ин қатори дарз вориди қатори дуюм бо гузаштани аз
канорҳои дарзи пешина мешавад.Қатори сеюм гузошта мешавад ба девори пеши
мушаки рости шикам.(рас. 12-86). Пустро бо дарзи канда- канда медузанд.
ТАРМИМИ МУШАКИЮ-АПОНЕВРОТИКЇ
Мазмуни ин усулҳои тармимї истифодабари барои махкам кардани дарвозаи чура
бо апоневроз ва мушак.
Бо мақсади махкам кардани дарвозаи чура қисми поёнию паҳлугии шикам дар
вақти
пайдоиши
чура
баъд
аз
буришҳои
Мак-БарниВолковичДяконова,Сабанеев.Сабанеев пешниҳод кард сохтани дубликатураи
сифоқи кабатҳои ба пуст баровардашуда.Монаков ин љарроҳиро дигаргун сохт.
Равиши чарроҳи: Баъд аз буридани халтаи чура ва духтани гарданак буриши
моҳшакл дар апоневрози мушаки каљи шикам 1см канортар аз дарвозаи чура
гузошта мешавад. Канори дохилии дарвозаи чура дар апоневроз ва мушак
гузоштани се дарзи малохї мегузаронанд аз дарун ба берун бо воситаи асоси
лавҳачаи берунаи буридашудаи апоневроз.(рас. 12-87 а). Ҳангоми бастани ин
дарзхо канори берунаи дарвозаи чура ба дарун гузошта мешавад.Ба канори дарунаи
дарвозаи чура болои дарзи малоҳї духта мешавад,лавҳачаи канорҳои озоди
апоневрози беруна духта мешавад.
НАМУДҲОИ ДИГАРИ ТАРМИМ
Аллопластика. ………….
Атласи љароҳиҳо дар девораи пеши шикам ва узвҳои ковокии шикам).
Дарвозаи чурра бо усули апоневроз ива мушаку апоневрози тармим кардан
ғайриимкон аст. Нуқсонҳои девори шикам бо маводҳои сунъї (лавсан, капрон,
нейлон) дўхта мешавад. Баъд аз дўхтани сифоқпардаи париеталї андозаи муайяни
маводи синтетикиро ба нуқсони девораи пеши шикам гузошта бо гиреҳҳои
кандаканда медўзанд.
173
Чураҳои ноф
Ба нуқсонҳои инкишофи девораи пеши шикам, ноҳияи ноф дохил мешавад.
Ноф ин пайи дарозрўяи дар ноҳияи ҳалқаи ноф ҳосилшуда мебошад.
Қабатҳои ноф: пўсти тунук, фатсияи ноф ва сифоқпарда. Дар ин љо насљи зери
пўсти мушакҳо, насљи пеш аз сифоқпарда нест.
Таснифбандии чураҳои ноф.
-Чураҳои эмбрионалии ноф ва танобаки ноф(омфаселя)
-Чураҳои навзодон
-Чураҳои сини кўдаки
-Чураҳои калонсолон (рост ва каљ).
Халтаи чураи ноф бо пўст, насзери пўст ва фатсияи кундаланг пўшида шуда
аст(расми 12-89) ҳосилаи халтаи чураи нофї бисёр вақт масориқа, рўдаи борик ва
ғафс шуда метавонанд.
Чурабури ҳангоми чураи ноф
Чураҳои сини кўдаки ва калонсолон бо ду роҳ экстраперитониалї ва
интраперитонеалї љарроҳи карда мешавад
(расми 12-90).
Усули экстраперитонеалї хело кам истифода кардамешавад. Чунин
љарроҳиҳо дар вақти хурд будани чураи ноф истифода карда мешавад. Усули
Лексер
Рафти амалиёт: Буриши моҳшакли пўст гузаронида мешавад. Дар вақти
љарроҳи бисёр вақт ноф бурида гирифта мешавад.
Усули Сапежко
Рафти амалиёт: Буриши пўст бо хати мобайни шикам. Малофаҳои пўстиро
људо мекунанд. Баъд аз баромадани дарвозаи чура, халтаи чураро аз насљи зери
пўст људо мекунанд. Дар байни гарданаи халтаи чура ва ҳалқаи ноф бо зонди
љўйчамонанд то хати сафеди шикам мекушоянд(расми 12-93). Халтаи чураро
кушода, аз назар мегузаронанд, ва ҳосилаҳои онро ба дарун равона карда онро
баста мебуранд. Баъд аз ин бо дарзҳои П-шакл боли ҳам медўзанд.
Рафти амалиёт: Буриши аввалини пўст ва насљи зери пўст. Пўстро бо ноф
људо намуда халтаи чура ёфта мешавад. Ҳалқаи чура дар кундаланги кушода
мешавад. Баъд аз ин халтаи чура кушода шуда, ҳосилаи он ба ковокии шикам
ворид карда шуда, сифоқпарда ба дарзи бефосила дўхта мешавад. Бо дарзҳои
Пшакл ва кундаланги дўхта мешавад. Канори малофаи болоиро ба поён бо
гиреҳҳои канда-канда медўзанд.
Љарроҳиҳо ҳангоми нуқсонҳои хати сафеди шикам
174
Чураҳои хати сафеди шикам. Ҳиссаи апоневротикии девори пеши шикам аз
изофаи шамшершакл то пайвандшавии хати сафеди шикам номида мешавад. Ин
хат дар натиљаи чиликшавии нахҳои пайвандакї шаш мушаки девори пеши шикам
ҳосил мешавад(сето аз ҳар тараф).
Чураҳои хати сафед бисёр вақт сохти гирд доранд. Дар намуди кундаланг
љойгир мешаванд. Ҳосилаи халтаи чурра бисёр вақт чарбуи калон аст. Халтаи
чураи хати сафеди шикам бо пўст пўшида шуда аст. Вобаста ба љойгиршавї
чураҳои хати сафеди шикам ба намудҳои зерин тақсим карда мешавад:
-меҳроби
-назди нофї
-зери меҳробї
Чураҳои хати сафеди шикам 11% чураҳои девори шикамро ташкил медиҳад.
Инчунин чурраҳо бисёртар дар мардҳо дида мешавад.
Расми 12-98. Нақшаи ҳосилшавии чураи хати сафеди шикам: а-липомаи пеш аз
сифоқ парда, б- чраи оғозшаванда, в-чураи ҳосилшуда. 1-пўст, 2- насљи зери пўст,
3мушаки рости шикам, 4-фатсияи кундаланг, 5-сифоқпарда, 6-чарбуи калон, 7халтаи чура(аз Войленко В.Н.,Меделян А.И. Атласи љарроҳиҳо дар девораи пеши
шикам ва узвҳои ковокии шикам-М.,1965).
Тармии хати сафеди шикам ҳангоми чура бо усули Сапежко-Дяконов
Рафти амалиёт:Бурриши пўст ва насљи зери пўст ба дарози ё кундаланг.
Халтаи чураро људо намуда, коркард мекунанд. Дар атрофии дарвозаи чурра ба
дарозии 2-см апаневрозро аз насљи зери пўст озод мекунанд. Ҳалқаи чураро бо
хати сафед мекушоянд. Тармини дарвозаи чураро бо усули Сапежко-Дяконов
мегузаронанд.
Љарроҳиҳо ҳангоми дуршавии мушаки рости шикам
Дуршавии мушаки рости шикам бе чура (диастаз) бисёр вақт дар занҳои
бисёртаввалут намуда дида мешавад. Барои ислоҳ намудан як чанд намуди чураҳои
зерин истифода карда мешавад.
Усули экстрапеританелии Люк-Шампионери.
Рафти амалиёт: Ба хати миёнаи шикам дар болои диастази мушак пўст ва
насљи зери пўст то апоневроз бурида шуда барои нест намудани диастаза ду
Нуқсонҳои модарзодии инкишофи девораи пеши шикам.
Бисёртар нуқсонҳои инкишофи девори пеши шикам дар ноҳияи шикам љойгир
мешавад,ки ба чунин намудҳо тақсим карда мешавад.
1. Маљроҳи нофу-рўда 2. Роҳи пешоб(урахус).
Вайроншавии облетератсияи ин маљроҳҳо боиси ҳосилшавии носурҳои пурра ва
нопурраи ноф мешаванд.
Чурабури ҳангоми чурраи модарзодии ноҳияи қадкашак
175
Ин намуди чура барои кўдакони навзод ва хурд хо аст. Мақсади љарроҳи
ҳангоми чураҳои модарзодии ноҳияи қадкашак ин бурида гирифтани халтаи чурра
набуда, маҳкам намудани алоқаи он бо ковокии мебошад.
Рафти амалиёт : Буриш бо чини пўсти, пўст ва насљи зери пўст то апаневрози
мушаки каљи беруни бурида мешавад. Баъд аз ин кушодани канали қадкашак
канорҳои апаневрозро ба канорҳо васеъ карда бо роҳи кунд қабати мушакро људо
мекунанд. Ҳалқаи чура ҳангоми чураи модарзодї изофаи начаспидаи маҳбали хело
тунук мебошад, барои ҳамин эҳтиёткорона људо карда мешавад. Девори пеши
халтаи чураро мекушоянд ва танобаки љинсиро људо мекунанд.
Канорҳои
халтаи чураро ба исканља мегиранд ва бо пинсети анатомии ба ковокии шикам
ворид мекунанд.
Қисми проксималии халтаи чураро бо қайчи ё скалпел људо мекунанд. Бо ин
элементҳои танобаки љинсиро то дарвозаи чура људо мекунанд. Мустаҳзаркуни
бояд хело эҳтиёткорона амали карда шавад, дар сурати бастани ягон раги азим
некрози наслдон ба амал наояд.
Расми 12-105. Љарроҳи ҳангоми чураи модарзодии қадкашак. А-људо
намудани қисми дисталии халтаи чура, б-бурида гирифтани қисми дисталии халтаи
чура, в-пура ба берун чаппа қат намудани изофаи маҳбалии сифоқпарда ва дўхтани
он ба девораи танобаки љинсї(аз Войленко В.Н.,Меделян А.И. Атласи љарроҳиҳо
дар девораи пеши шикам ва узвҳои ковокии шикам-М.,1965).
Љарроҳиҳо дар меъда ва рўдаи дувоздаҳангушта.
Дастраскуниҳои љарроҳи ба меъда.
Барои дастраснамудани меъда як чанд намуд буриш истифода карда
мешавад: мобайнї, кўндаланг, трансректалї ва омехта.
3-Дастраскунии кўндаланги болои бо усули Шпренгел.
4-Омехта(аз Войленко В.Н.,Меделян А.И. Атласи љарроҳиҳо дар девораи пеши
шикам ва узвҳои ковокии шикам-М.,1965).
Яке аз дастраскуниҳои хуб ба меъда ин мобайни мебошад.
Дастраскунии трансректалии рост итифода бурда мешавад.
Дастраскунии кундаланг бо усули Шпренгел бисёртар аз ноф гузаронида мешавад.
Бисёр вақт дастраскуниҳои омехта Т-шакл ва каљшакл истифода бурда мешаванд.
176
А Д А Б И Ё Т:
1.
Войленко В. И., Неделян Д. И., Омельченко В. М. «Атлас операции на
брюшной стенке и органах брюшной полости» Москва-1965г.
2.
Золтан Я. М. «Оперативная техника и условия оптимального заживания ран»
Будапешт-1977г.
3.
Кованов В. В. «Оперативная хирургия и топографическая анатомия»Москва1978г.
177
4.
Кованов В. В., Аникина Т. И., Сиченикова И. А., «Краткий курс лекции по
оперативной хирургии и топографической анатомии» Москва- 1968г.
5.
Корни Р., «Хирургия кисти» Будапешт-1956г.
6.
Кирпатовский М. Д., «Кишечный шов»
7.
Лопухин Ю. М. «Практикум по оперативной хирургии»
8.
Ратнер Г. А. «Хирургия сосудов» К.,1974г.
9.
Усольцева Е. В., Ташкара К. И. «Хирургические заболевания и повреждения
кисти» Москва-1975г.
178