AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE
UNİVERSİTETİ
•
•
•
•
•
•
•
Kafedra: NQM
İxtisas: Neft-qaz mühəndisliyi
Kurs: 3
Qrup: NQM2.20.2
Fənn: Qazıma işləri və texnikası
Tələbə: Məmmədov Nazir
Elmi Rəhbər: Şirinov Məhəmməd.
MÖVZÜ
Neft-qaz quyularının qazılması
texnikası və texnologiyası
Slide master
• Netf-qaz quyularının qazılaması texnologiyasına aşağakı
üsullar aiddir:
• Yassalar.
Rotor üsulu ilə qazıma.
• Turbin qazıyıcısı ilə qazıma.
• Vintli hidravliki quyu dibi mühərriklə qazıma.
• Elektrik üsulu ilə qazıma.
• Yassalar.
Yassalar
Dunyada ilk dəfə yas 1830-cu ildə Uilyam Morris duz şaxtasına
kanatla vurma qazma usulunda tətbiq etmişdir. Sonralar qazımaçı
neftçilər bu aləti təkmilləşdirmiş və hal-hazırki vəziyyətə gətirmişlər.
Yas-tutulmuş kəmərə yuxarıdan aşağıya və ya aşağıdan
yuxarıya güclü zərbə endirmək üçün bir alətdir. Hal-hazırda
yaslar tətbiq sahələrinə görə tutucu və qazıcı tiplərirə bölünür.
Borunun tutulmasının iki əsas tipi
məlumdur:mexaniki və diferensial
(şəkil 4.13).
•
Mexaniki tutulma əsasən qazıma
kə-mərinin hərəkəti zamanı, fiziki
maneə və ya məhdudiyyət
səbəbindən baş ve-rir. Borunun
mexaniki tutulma-sının üç əsas
səbəbi var: maneə, tıxac yaranması və quyu lüləsinin həndəsi
forması.
•
Diferensial tutulma boru hərəkətsiz
və ya çox kiçik sürətlə hərəkət
etdikdə baş ve-rir. Onun səbəbi
qazıma məhlu-lunun izafi təzyiqidir
– qazıma məhlu-lunun hidrosta-tik
təzyiqi keçirici lay-ların məsamə
təz-yiqindən artıq olduq-da boru
quyu divarınasıxılır.
Rotor üsulu ilə qazıma
Bu üsulla qazımada transmissiya
sistemi ilə qazıma bucurqadından alınan hərəkət, quyu ağzında
yerləşdirilmiş rotor mizinə, oradan isə aparıcı boru (işlək boru)
vasitəsilə qazıma kəmərinə ötürülür. Beləliklə, qazıma kəmərinin
ucuna bağlanmış qazıma baltası
qazıma kəməri ilə birlikdə fırlanır.
Rotor üsulu ilə qazımad yaranan
maksimal burucu moment–baltanın fırladılmasına süxurların göstərdiyi müqavimətdən; qazıma kəmərinin quyu divarına sürtülməsindən yaranan sürtünmə qüvvələrinin qiymətindən; qazıma məhlulunun müqavimətindən; quyu lüləsinin trayektoriyasından və s.
asılıdır.
Baltaya verilən oxboyu yük qazıma kəməri ağırlığının müəyyən
hissəsi hesabına əldə edilir. Hazırda xarici ölkələrdə qazılan
quyuların demək olar ki, böyük əksəriyyəti bu üsulla qazılır.
Turbin qazıyıcısı ilə
qazıma
Bu üsul ilə qazımada qazıma məhlulunun
hidravlik gücü hesabına hərəkətə gələn turbin
qazıyıcısının valına bağlanmış qazıma baltası
fırlanma hərəkəti alır.
•
•
•
Turbin qazıyıcısının əsas hissəsi turbindir.
Turbin çoxlu sayda (yüzdən artıq) eyni olçülü
dayaqlardan ibarətdir. Hər bir dayaq öz
növbəsində iki əsas hissədən: mühərrikin
valına bağlanmış fırlanan rotordan və
gövdəyə bərkidilmiş tərpənməz halda olan
statordan ibarətdir.
Turbin qazıyıcısı ilə qazıma zamanı ox boyu
yükün qiymətindən və qazılan süxurun
bərkliyindən asılı olaraq baltanın fırlanma
tezliyi dəyişir. Belə ki, baltada yaranan
fırlanma momenti turbin qazıyıcısının valının
fırlanma sürəti ilə tərs mütənasibdir. Baltaya
verilən ox boyu yükün qiyməti nə qədər böyük
olarsa, baltanın fırlanma sürəti o qədər az
olar və əksinə.
Turbin üsulu ilə qazımada da rotor üsulu ilə
qazımada olduğu kimi, baltaya oxboyu yük
qazıma alətinin ağırlığı hesabına verilir. Rotor
üsulu ilə qazımadan fərqli olaraq burada
qazıma kəməri sakit vəziyyətdə olduğundan,
onun işinin gərginliyi xeyli azalır. Turbin üsulu
ilə qazımada maksimal burucu moment
qazıma məhlulunun miqdarından və
Vintli hidravliki quyu dibi
mühərriklə qazıma
Bu quyudibi mühhərik iki seksiyadan ibarət olur:
mühərrik və şpindelli seksiya.
Şpindelli seksiya baltaya oxboyu yük vermək, hidravlik
yükləri qəbul etmək və təzyiq düşküsü yaratmaq
üçündür.
Vintli hidravliki quyudibi mühərriklərlə qazıdıqda
balta dövrlərinin sayını 120 – 80 dövr/dəq-ə qədər
azaltmaqla,
çox böyük fırlanma momenti əldə etmək mümkündür.
Vintli
hidravliki quyudibi mühərrikin və turbin qazıyıcısının
iş xarakteristikaları oxşardır. Lakin vintli hidravliki
quyudibi mühərriklərlə işlədikdə daha kiçik dövrlər
sayına
və daha böyük fırlanma momentinə nail olmaq
mümkündür ki,
bu da çox böyük üstünlükdür.
Vint mexanizmi əsasında yaradılmış bu
mühərrikin (şəkil 2.6) köməyi ilə, turbin
qazıyıcısından fərqli
olaraq istənilən dövrlər sayı əldə etmək
mümkündür
Maili istiqamətlənmiş və üfüqi quyuların qazılması
üçün QKAH-nin əsas komponentlərindən biri vintli
hidravliki quyudibi mühərrikdir (VHQM).
Onlar fransız mühəndisi Mone tərəfindən ixtira
olunmuş və hal-hazırki dövrə qədər təkmilləşdirilir.
Müasir maili istiqamətlənmiş və üfüqi quyuların
qazılmasının inkişafı VHQM-n yaranması ilə
əlaqədardır.
a) iş prinsipi VHQM-n mühərrik-ötürücü seksiyası
aşağıdakılardan ibarətdir:
- stator: rezin örtüklü vintli spiral səthli stasionar
seksiya
- rotor: vintli spiral səthli polad val.
Rotor və stator özləri arasında həcmi ciblər
yaratmaqla bir-birinə dəqiq uyğunlaşdırılmışdır. Bu
həcmi ciblərdən təzyiqlə vurulan qazıma məhlulu seli
bu həcmi ciblərdən keçərək rotoru fırlanmağa məcbur
edir. Rotorun fırlanma sürəti qazıma məhlulunun
sərfinin qiymətilə mütənasibdir.
b) VHQM-in müxtəlif tipləri – gücü, burucu moment və
fırlanma sürəti
Rotor və stator müxtəlif konstruksiyalarda ola bilər:
- bir vintli spiral səthli
- bir neçə vintli spiral səthli
Valın fırlanma sürəti azalmaqla vintli spiral çıxıntıların
sayının artması ilə mühərrikin çıxış gücü artır.
Vint mexanizmi
əsasında yaradılmış bu
mühərrikin (şəkil 2.6)
köməyi ilə, turbin
Bu üsul
ilə qazımadafərqli
baltanı quyu dibində yerləşdirilmiş üçfazalı dəyişən cərəyan mühərriki
qazıyıcısından
(asinxron
fırladır.
olaraq mühərriki)
istənilən dövrlər
Elektrik qazıyıcısına elektrik enerjisi qazıma borularının içərisində yerləşdirilmiş kabellə daxil
sayı əldə
etmək yerləşdirilmiş cərəyan qəbuledicisi vasitəsilə ötürülür. Elektrik
olur və fırlanğıc
üzərində
mümkündür
qazıyıcısı qazıma
kəmərinin ucuna, balta isə elektrik qazıyıcısının valına bağlanır. Elektrik
• Elektrik üsulu ilə qazıma
qazıyıcısı işə düşən kimi onun valına bağlanmış qazıma baltası fırlanma hərəkəti alır.
Qazıma məhlulunun dövranı başqa qazıma üsullarında olduğu
kimidir. Elektrik üsulu ilə qazımanın böyük gələcəyi vardır.
Turbin üsulu ilə müqayisədə elektrik üsulu ilə qazıma aşağıdakı
üstünlüklərə malikdir:
Elektrik qazıyıcısının dövrlər sayı, momenti və başqa
parametrləri:
1) qazıma məhlulunun sərfindən, onun fiziki və kimyəvi
xassələrindən, quyunun dərinliyindən asılı deyildir;
2) qazıma rejimi parametrlərinin dəyişməsindən asılı deyildir;
3) yerin üstündən elektrik qazıyıcısının işinə nəzarət etmək və
onu tənzimləmək mümkündür;
Bütün bu üstünlüklərlə yanaşı, elektrik üsulu ilə
qazımanın nöqsan cəhətləri də vardır. Bunlar aşağıdakılardır:
1) elektrik qazıyıcısına elektrik enerjisi ötürülməsinin çətinliyi və
mürəkkəbliyi;
2) elektrik qazıyıcısı ilə dərin quyuların qazılmasının
mümkünsüzlüyü;
3) elektrik qazıyıcısını qazıma məhlulunun təsirindən qorumaq
məqsədilə hermetikliyin təmin edilməsinin çətinliyi;
4) elektrik qazıyıcısının quyu dibində bəzən işə düşməməsi.
Elektrik qazıyıcısının yuxarıda qeyd edilən nöqsanları
onun geniş yayılmasına imkan verməmişdir.
Bu üsul ilə qazımanın inkişafı qazıma avadanlığı üzrə
ixtisaslaşmış mütəxəssislərin tədqiqat obyekti olmalıdır
Texnika
Biraz da quyuların qazılması texnikası barədə
qeyd edək. Qazıma işində xüsusi rola malik
qazıma baltalarıdı. Pərli baltalar fırlanma üsulu
ilə qazımada tətbiq edilən ən sadə quruluşlu
baltalardır. Bu baltalardan əsasən yumşaq və
orta bərklikli süxurları, sement tıxaclarını,
qoruyucu kəmərlərin aşağı ucunda metal
hissələri qazımaq və quyu lüləsinin
genişləndirilməsi üçün istifadə edilir. Belə tip
baltalar, əsasən,
ikipərli, üçpərli, çoxtiyəli sürtücü-kəsici tipli
buraxılır.
Vint mexanizmi
əsasında yaradılmış bu
mühərrikin (şəkil 2.6)
köməyi ilə, turbin
qazıyıcısından fərqli
olaraq istənilən dövrlər
sayı əldə etmək
mümkündür
Şaroşalı baltalar
Şaroşkaların sayına görə baltalar bir, iki, üç və çox şaroşkalı olur.
Birşaroşkalı baltalar. Birşaroşkalı baltalar, əsasən, yerin dərin qatlarında
yerləşən plastik və orta abrazivliyə malik süxurları qazımaq üçün
97,140,161,190 və 214mm diametrlərdə hazırlanır. Bir ədəd sferik şəklində
şaroşkaya malik olan bu
baltaların sapfasının oxu balta oxu ilə 30⁰–li bucaq təşkil edir.
İkişaroşkalı baltanın gövdəsi birbiri ilə qaynaq edilmiş iki
konusvarı seksiyadan ibarət olur
(şəkil 3.7 (a), (b)) Bu tip baltalar,
əsasən, yumşaq və sərt süxurları
qazımaq üçün 59 190mm
(59,93,112,132,151,190m)
diametrlərdə 69 hazırlanır.
İkişaroşkalı baltanı eyni diametrli üçşaroşkalı baltadan fərqləndirən əsas
üstün cəhət onun şaroşkalarının ölçülərinin nisbətən böyük olması və 69
eni dəliklərinin yerləşdirilməsi üçün münasib şəraitin olmasıdır. Odur ki,
çox dərin quyuların qazılmasında iki və birşaroşkalı baltalardan istifadə
olunur.