Загрузил Mioma Priora

10934-16023-1-SM

реклама
RqCZNIK
AtfNALES
POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO
DE LA S O C l E T E
GEOLOGIQUE
DE P O L O G N E
T om (V olum e) XXVilX — 1958
Z eszyt (F ascicule) 1
K raków , 1958
KAZIMIERZ DZIEDZIC
NASTĘPSTWO PERMSKICH SKAŁ WULKANICZNYCH
W REJONIE NOWEJ RUDY NA DOLNYM ŚLĄSKU
(3 fig.)
On the succession of the Permian volcanites in the region
of Nowa Ruda (Lower Silesia)
(3 fig.)
S t r e s z c z e n i e : W artykule wykazano, że permskie skały ekstruzywne w y ­
stępujące w obrąbie osadów czerwonego spągowca rejonu noworudzkiego należą
do tego samego okresu wulkanicznego. Główne ogniska erupcji koncentrowały się
w południowej części obszaru zajętego dzisiaj utworami czerwonego spągowca.
Utwory piroklastyczne rozpatrzone zostały jako facjalne odpowiedniki skał la­
wowych. Ujęcie powyższe pozwoliło wydzielić dwa cykle wulkaniczne. Każdy cykl
rozpoczynają skały zasadowe, a kończą skały kwaśne.
Czynność wulkaniczna nie wpłynęła w sposób zasadniczy na procesy sedy­
mentacyjne.
WSTĘP
Wśród młodopaleozoicznych utworów w Noworudzkim Zagłębiu Wę­
glowym poważną pozycję zajmują osady dolnego permu. Osady te okre­
ślane nazwą czerwonego spągowca, złożone z grubych kom pleksów o dość
zróżnicowanej litologii nawiązują do sedym entacji górnokarbońskiej.
Nawiązanie to objawia się podobieństwem osadów ottw eilerskich (stefan)
do zlepieńców spągowych dolnego permu jak i brakiem dyskordancji na
granicy obydwu formacji (E. B e y r i c h , etc., 1867, E. D a t h e 1904
a, b). Ponadto obserwacje terenowe pouczają, że m ateriał klastyczny
staje się coraz to drobniejszy w miarę, jak przechodzim y od ottw eileru
do trzech najniższych poziomów dolnego permu. Na tej podstawie mo­
żem y sądzić, że w rejonie noworudzkim wspomniane najniższe trzy po­
ziom y czerwonego spągowca łącznie z ottweilerem przynależą najpraw­
dopodobniej do jednego cyklu diastroficzno-sedym entacyjnego (K. D z i e ­
d z i c 1957).
W W a rstw a ch ottweilerskich rejonu noworudzkiego w ystępują ob­
ficie otoczaki skał wulkanicznych, głów nie porfirów. Tego rodzaju oto­
czaki, aczkolwiek w ilości nieco m niejszej, obserwuje się również
w permskim zlepieńcu spągowym , na podstawie czego można wnosić,
— 110 —
że na początku wspom nianego wyżej cyklu di astrof iczn o-sedym e n t acyjnego m iał m iejsce wulkanizm powierzchniowy. Z powtórną, na sze­
roką skalę rozwiniętą działalnością wulkaniczną spotykam y się dopiero
w wyższych poziomach czerwonego spągowe a. Skały wulkaniczne tego
okresu w niecce śródsudeckiej tworzą szereg warstw, pomiędzy którymi
pojawiają się cienkie wkładki drobnoziarnistych osadów detrytycznych.
Cały ten zespół w arstw tak pochodzenia wulkanicznego, jak i detrytycznego określono nazwą kompleksu eruptywnego (K. D z i e d z i c ,
1. cit.).
W środkowej (Góry Kamienne) i zachodniej (Góry Krucze) części
niecki śródsudeckiej permski kompleks eruptyw ny tw orzy zw arty hory­
zont w obrębie utworów czerwonego spągowca. Horyzont ten zaznacza
się w m orfologii w postaci górzystych grzbietów naśladujących swoim
przebiegiem zarysy brzegów niecki.
We wschodniej części niecki, a więc w rejonie noworudzkim skały
permskiego kompleksu eruptywnego występują w dwóch obszarach. Jeden
dość zw arty obszar wulkanitów, który nazwiem y „ s t r e f ą p o ł u d n i o ­
w ą ”, ciągnie się od Krajanowa po Kamieniec. Strefa ta stanow i prze­
dłużenie pasma Gór Kamiennych, a na om awianym obszarze wyznaczają
ją Scinawskie Wzgórza. Ogólne kierunki warstw, jakie się tutaj obser­
wuje, są NW -SE nachylenie zaś zwrócone jest ku SW i nie przekracza
z regu ły 20°.
W drugim obszarze występowania wulkanitów zwanym w dalszym
ciągu „ s t r e f ą p ó ł n o c n ą ” skały ekstruzyw ne są w niew ielkich izo­
lowanych partiach. Należą tu eruptyw y W łodzickiej Góry (w okolicy
Świerków), Włodowic, Drogosławia, Dzikowca i Czerwieńczyc, fig. 1).
WYSTĘPOWANIE WULKANITÓW STREFY POŁUDNIOWEJ i
Jak już nadmieniano wyżej, skały wulkaniczne omawianej strefy
rozciągają się od Krajanowa po Kamieniec. W jej obrębie w ystępują
skały lawowe (głównie m elafiry) i piroklastyczne (tufy porfirowe i m elafirowe). M elafiry tworzą dwa główne poziom y stratygraficznie różne.
Poziom starszy w ystępuje m iędzy Krajanowem a Ratnem Dolnym, młod­
szy natomiast rozw inięty jest m iędzy Raszkowem a Kamieńcem. Pozycja
m elafirów m łodszych w ynika jasno z załączonego szkicu (fig. 1). Wspo­
mniane m elafiry rozdzielone są tufam i porfirowym i. M elafiry starsze
występują w obrębie drobnoziarnistych odpowiedników piaskowca bu­
dowlanego, m elafiry młodsze natomiast znajdują się wśród stratygraficz­
nie wyższych łupków w alchiowych. Nie ma zatem wątpliwości, że chodzi
tu o dwa stratygraficznie odrębne poziomy m elafirów.
1 Nie rozpatrują tu szczegółowiej geologii obszaru położonego na E od Kol.
Mały Tłumaczów. Obszar ten wymaga ponownego zdjęcia kartograficznego.
Fig. 1. Permskie skały wulkaniczne w rejonie Nowej Rudy (według mapy
W. Petraschcka i E. Dathego 1913 oraz częściowo na podstawie obserwacji autora).
A,C — zasadowe skały wulkaniczne; B,D — kwaśne skały wulkaniczne; 1— mielafiry starsze; 2— porfiry; 3— tufy porfirowe starsze; 4— melafiry młodsze; 5— tufy
melafirowe; 8— tufy porfirowe młodsze; 7— pokłady wapieni
— Ill —
Fig. 1 .The Permian volcanic rocks in the region of Nowa Ruda. (According to
a map of W. Petrascheck and E. Dathe 1913, in part according to autor’s observa­
tions). A,C — alkaline volcanic rocks; B,D — acid volcanic rocks; 1— older m elaphyres with marks of two eruptions; 2— porphyries; 3— older porphyric tuffs; 4younger melaphyres; 5— melaphyric tuffs; 6— younger porphyric tuffs; 7— deposits
of limestone.
— 112 —
Z tego, co zostało powiedziane, w ynika, że w strefie południowej
rejonu noworudzkiego permski kom pleks eruptyw ny rozpoczęły m ełafiry starsze, jako że w ystępują poniżej innych skał w ulkanicznego po­
chodzenia. Wspomniane m elafiry reprezentują skały powierzchniowe,
gdyż obserwujem y w nich dobrze rozw inięte odm iany migdałowoowe
i gąbczaste. Odmiany takie zachowane są w stropowej części odosobnio­
nego m elafiru znajdującego się bliżej Ratna Dolnego. Natomiast w m elafirach leżących bliżej Tłumaczowa tekstury gąbczaste znajdują się
w partii środkowej m elafiru 1.
Cecha ostatnio wspomniana wskazyw ałaby na dw a etapy rozprze­
strzeniania się law y po powierzchni.
Omówione m elafiry przykryte są drobnoziarnistymi osadami. Osady
te pod wielom a względam i przypominają sk ały w ystępujące w podłożu
m ełafirów, toteż w przypadku braku m ełafirów postawienie granicy
m ;ędzy nim i jest raczej niem ożliwe (ma to m iejsce na przestrzeni od
Ratna Dolnego po Suszynę). Trzeba też podkreślić, że skały detrytyczne
0 podobnych cechach śledzi się aż do dolnej granicy łupków w alchiowych. W ykształcone są one w postaci drobnoziarnistych piaskowców
1 piaszczystych łupków o zabarwieniu zm iennym bądź brunatnoszarym,
bądź też czerwonym z licznym i plamami redukcyjnym i.
W obrębie o p ły w a n y ch utworów’ detrycznych występują tu fy porfi­
rowe, a na odcinku m iędzy Tłumaczowem i Gajewem dołączają się tufy
m elafirowe.
Z m apy geologicznej sporządzonej przez E. D a t h e g o (1904 b) w y ­
nika, że na om awianym odcinku występują dwa stratygraficznie różne
poziomy tufów porfirowych i m elafirowych. Przy czym w jednym
m iejscu (Tłumaczów przy granicy państwa) tu fy porfirowe graniczą bez­
pośrednio z m łodszym i od nich lufam i m elafirow ym i, a w drugim (oko^lice Gajewa) sk ały piroklastyczne są rozdzielone utw oram i detrytycznym i. Ze wspomnianej m apy można sądzić, że oba rodzaje skał piroklastycznych z Gajewa są młodsze od skał piroklastycznych z Tłuma­
czowa. Na podstawie m apy E. D a t h e g o kolejność stratygraficzna
utworów kompleksu eruptywnego przedstawiałaby się następująco (od
góry):
tu fy m elafirowe
utw ory detrytyczne
tu fy porfirowe
utw ory detrytyczne
tufy m elafirowe
tufy porfirowe
utw ory detrytyczne
m elafir
Na tej to zapewne podstawie wyróżnił G. B e r g (1908, 1925) dwa
poziom y tufów porfirowych w okolicach Tłumaczowa — Gajewa. Autor
1
W tym miejscu wspomnę, że analogiczne zjawisko obserwowałem w kam ie­
niołomie melafiru na wzgórzu Bukowina niedaleko Kamiennej Góry. We wspom niał
nym kamieniołomie obserwuje się grubo uławicony i zwięzły melafir rozdzielony
migdałowcem. W przekopie toru kolejowego Kamienna Góra — Lubawka melafir'
rozdzielony jest tufem melafirowym zakończonym u góry 0,5 m grubą wkładką osa­
dową.
— 113 —
w ym ieniony wiązał itufy m elafirow e starsze z m elafiram i okolic Sonowa
(ĆSR), a tufy porfirowe młodsze paralelizował z tufam i porfirowymi
rozw iniętym i powyżej wspom nianych m elafirów w obszarze Sonova.
Zauważyć należy, że w powyższym ujęciu tufy m elafirowe z Gajew a nie m iały odpowiednika. G. B e r g (1908) o tufach tych nie wspo­
m ina w swojej pracy.
Na podstawie obserwacji terenowych stwierdziłem , że na odcinku
m iędzy Tłumaczowem i Gajewem skały piroklastyczne wykazują iden­
tyczne następstwo stratygraficzne. W obydwu wypadkach tu fy porfirowe
w ystępują poniżej tufów m elafirowych, od których oddziela je wkładka
utworów detrytycznych. Tufy porfirowe i m elafirowe z Gajewa stanowią
dalszy ciąg odpowiadających im skał piroklastycznych z Tłumaczowa.
T ufy m elafirowe w iększy obszar zajmują w okolicach Tłumaczowa.
W tym rejonie są też grubiej ziarniste. W partiach położonych bliżej
spągu nierzadkie są ostrokrawędziste bloki m elafirowe. Pochodzą one
zapewne z wcześniej zakrzepłej law y znajdującej się stosunkowo nieda­
leko ogniska erupcji. Trudno ustalić, jaką rolę przy ich ostatecznej depozycji odegrały płynące wody. Być może, niektóre z nich sw oje po­
łożenie zawdzięczają sile eksplozji. Można b y o tym wnioskować na pod­
staw ie szczegółów utrwalonych w materiale najbliższego otoczenia.
W jednym np. przypadku wokół fragm entu m elafirow ego obserwowano
zgniecione i zagęsizczone, a po części przerwane warstewki materiału
t uf owego, jak to przedstawiono rysunkiem na fig. 2.
Fig. 2. Zaburzenia osadu w pobliżu fragmentu melafiru
Fig. 2. Disturbance of sediment near a melaphyre fragment
Wybuchom wulkanicznym towarzyszyć m ogły opady atmosferyczne.
B o nich to zapewne należy odnieść drobne (3— 8 mm 0) zazwyczaj dyskoidalnie uformowane kuleczki rozsiane na górnej powierzchni war­
stew ek sedym entu popiołowego. Materiał, z którego te kuleczki są zbu­
dowane, nie różni się od osadu okalającego. W płytce cienkiej zarysy
ich są wyraźnie widoczne dzięki większem u zagęszczeniu materiału.
Tłumacząc opisyw ane zjawisko można b y przyjąć, że krople deszczu
przedzierając się przez „m głę” rozpylonych w .atmosferze popiołów adsorbowały je. Utworzone w ten sposób kuleczki opadając jako cięższe,
a zarazem o pewnej stałej konsystencji, spłaszczały się podczas zetknięcia
8
R oczn ik PTC
— 114 —
z podłożem, zachowując elipsoidalną postać zewnętrzną. Podłoże cecho­
wać m usiał również określony stopień plastyczności, ponieważ pod każdą
opisywaną wyżej kuleczką zachowało się zagłębienie.
Przedstawione pokrótce cechy tufów m elafirow ych nasuwają przy­
puszczenie, że m iejsca wybuchu znajdowały się gdzieś w okolicy Tłu­
maczowa.
N a północ od Tłumaczowa z om awianym i tufam i pozostają w ści­
słej zależności m elafiry. M elafiry owe przechodzą na terytorium C. S. R.
w obszar Sonowa, gdzie leżą nad porfirami kwarcowym i. Tufy m elafi­
rowe w obszarze Sonowa zanikają, natomiast pojawia się większa ilość
poziomów m elafirow ych (2— 4 poziomy) (W. P e t r a s c h e c k , E. D at h e , 1913, W. P e t r a s c h e c k , 1934, 1944).
Na SE od Gajewa tu fy m elafirowe również zanikają, w ich zaś prze­
dłużeniu w okolicach Raszkowa — Kamieńca w ystępują m elafiry.
M elafiry z Raszkowa — Kamieńca tworzą trzy poziom y rozdzielone
utworami detrytycznym i (E. M e i s t e r , 1942). Poziom najniższy jest
najgrubszy i ma największe rozprzestrzenienie, pozostałe dwa zaś są lo­
kalnie rozwinięte. W trzech tych poziomach bardzo częste są odmiany
m igdałowcowe i gąbczaste.
WYSTĘPOWANIE WULKANITÓW W STREFIE PÓŁNOCNEJ
W omawianej strefie skały ekstruzyw ne nie tworzą w iększego je­
dnolitego pasma, lecz w ystępują we fragmentach nie powiązanych z sobą
w sposób widoczny. W poszczególnych fragmentach posuwając się od
NW ku SE napotykam y następujące rodzaje skał wulkanicznych: m ela­
firy i tu fy porfirowe W łodzickiej Góry, tu fy porfirowe i m elafirowe
Włodowic, tu fy porfirowe Drogosławia i Dzikowca oraz tu fy porfirowe
i m elafiry Czerwieńczyc.
Na Włodzickiej Górze w spągu kompleksu eruptyw nego występują
m elafiry. Zjawiska obserwowane w tychże m elafirach przemawiają za na­
kładaniem się dwóch potoków lawowych. Strefę rozdzielającą je stano­
wią m elafiry o kulistej oddzielności, z którym i związane są cienkie so­
czew ki i wkładki piaszczystego łupku.
Omawiane m elafiry przedstawiają ponadto osobne zagadnienie, jeśli
chodzi o powiązanie ich z innym i skałami o tym samym typie, a w y ­
stępującym i w najbliższym sąsiedztw ie. Stanowią one bowiem łącznie
z tufam i porfirowymi zalegającym i w ich nadkładzie odizolowany frag­
ment najdalej ku północy w ysuniętych w ulkanitów permskieh. Trudno
by było zakładać, aby m elafiry tutejsze reprezentowały w ycinek ja­
kiejś w ielkiej pokryw y zachowanej przed procesami denudacyjnym i.
W ydaje się raczej, ze dzisiejsze ich położenie związane jes-t z kilkoma
osobnym i ogniskami erupcji. Możemy o tym sądzić na podstawie bocz­
nych kontaktów ze skałami ościennym i. N a kontakcie zmienione po czę­
ści i odbarwione utw ory detrytyczne u legły porozrywaniu i opłynięciu
przez m elafir. Granice zetknięcia obserwowane niekiedy na poszczegól­
nych bloczkach «skalnych wykazują najczęściej przebieg nieregularny.
W bezpośrednim kontakcie m elafir jest w ybielony i zawiera bardzo licz­
ne drobne porwaki łupkowe. Partie m elafiru znajdujące się niedaleko
kontaktu wykształcone są jako m igdałowce i odm iany gąbczaste.
— 115 —
Wspomniane obserwacje pozwalają wnosić, że ognisko erupcji znaj­
dować się powinno niedaleko od wychodni melafiru.
Ponad om ówionym i m elafiram i spotyka się wtrącenia skał detrytycznych, na których zalegają tu fy porfirowe. Poza Włodzicką Górą po­
niżej tufów porfirowych nie obserwuje się już skał ekstruzywnych. S y ­
tuacja ta m ogłaby nasuwać przypuszczenie, że w strefie północnej kom ­
pleks eruptyw ny „rozpoczynały” tufy porfirowe, to też przyjmował
E. D a t h e (1. cit.).
N ależy jednak zaznaczyć, że tu fy porfirowe w ystępują w otoczeniu
drobnoziarnistych osadów detrytycznych zupełnie do siebie podobnych.
W okolicach W łodowic w obrębie takich osadów, ale powyżej tufów por­
firowych w ystępują tu fy m elafirow e, w Czerwieńczycach zaś w podob­
nym położeniu znajdują się m elafiry. Przypomina to stosunki stwierdzone
w strefie południowej.
Opierając się na powyższych podobieństwach przedstawiono poniżej
próbę panalelizacji i stratygrafii poszczególnych warstw kompleksu eruptyw nego w rejonie noworudzkim.
ROZWÓJ WULKANIZMU NA TLE STOSUNKÓW STRATYGRAFICZNYCH
W REJONIE NOWEJ RUDY
Najwcześniejsze eruptyw y w rejonie noworudzkim w strefie po­
łudniowej reprezentują m elafiry występujące w dolnej części kompleksu
eruptywnego, W strefie północnej, z wyjątkiem W łodzickiej Góry, w dol­
nej części tegoż kompleksu znajdują się tufy porfirowe. Powyżej stw ier­
dzono, że w obydwu strefach tufy porfirowe i m elafirow e wykazują zgo­
dne następstwo, a występują w obrębie podobnych utworów detrytycznych
(tabela 1 i fig. 3, zwłaszcza przekrój przez okolice Sarny — Gajewo).
W łaściwość ta pozwala ujmować tu fy porfirowe (lub m elafirowe) jako
jeden poziom stratygraficzny. Z uw agi zaś na to, że poniżej tufów por­
firowych w ystępują m elafiry starsze (m elafiry Krajanowa, Tłum aczowa — Ratna Dolnego' i Włodzickiej Góry), przeto nie ma wątpliwości, że
w rejonie Nowej Rudy m elafiry stanow iły pierwsze ekstruzje magmowe.
W ten sposób uzyskujem y zgodność z pozostałą częścią niecki śródsudeckiej jak i z obszarem Sudetów północnych. W niecce północnosudeekiej
zgodnie z H. S c u p i n e m (1931) dolna granica kompleksu eruptyw nego
przebiega u podstawy pokryw m elafirowych. W edług R. L e p s i u s a
(1892) również w obszarze zachodnich N iem iec (SaaivNahe) wulkanizm
permski rozpoczynają m elafiry i porfiryty. A. B o r n (1921) dopatruje
się naw et prawidłowości w następstwie skał w ulkanicznych w młodopaleozoicznych obniżeniach, która wyraża się kolejnością: m elafir — por­
firyt — porfir.
Nieobecność m elafirów starszych w strefie północnej naszego obsza­
ru wiąże się głównie z odległością tej strefy od miejsc, skąd rozprzestrze­
niała się lawa. Ogniska erupcji koncentrować się m usiały w strefie po­
łudniowej w pobliżu dzisiejszych wychodni melafirów, a jeżeli były
nieco dalej położone, to w każdym razie należałoby ich szukać po połu­
dniowej stronie wychodni, ponieważ po stronie przeciwnej nie spoty­
kam y stanowisk w ym ienionych skał. Fakt ten określa do pewnego sto­
pnia kierunek płynięcia lawy, chociaż w szczegółach nie jest on m ożliw y
o
Fig. 3. Ogólna budowa geologiczna obszaru na S od Nowej Rudy. A— czwar­
torzęd; B— czerwony spągów iec; C— utwory metamorficzne; 1— żwiry i gliny;
2— łupki walchiowe; 3— tufy melafirowe; 4— tufy porfirowe; 5— melafir; 6—
łupki, piaskowce i zlepieńce (tzw. piaskowiec budowlany) poniżej eruptywów,
7— II poziom łupków antrakozjowych; 8— I paziom łupków antrakozjowych;
9— piaskowce płyciaste; 10— zlepieniec spągowy; 11— amfibolity i fyllity; I-uskoki
Fig. 3. General geological structure of the region south of Nowa Ruda. A—
Quaternary; B— Rotliegendes; C— methamorphic formations, 1— gravels and clays;
2— Walchia shales; 3— melaphyric tuffs; 4— porphyric tuffs; 5— melaphyre; 6—
shales, sandstones and conglomerates (so called Building Sandstone) below eruptives; 7— II horizon of Anthracosia shales; 8— I horizon of Anthracosia shales;
9— platy sandstone; 10— basal conglomerate; 11— amphibolites and phyllites;
I-faults
Tabela 1
Zestawienie profilów przez kompleks eruptywny w rejonie noworudzkim
Dzikowiec
Drogosław
— uskok —
tu fy porfirow e
ślady piaskow ców
i łupków
m elafir
tufy porfirow e
d
r
o
b
n
—
o
*) N a s tę p s tw o p od an o tutaj w e d łu g J. O berca (1957)
z
—
i
a
r
n
i
s
Tłum aczów
Gajewo
łupki
w alchiow e
piaskow ce i łupki
piaszczyste brązowoczerw one
tufy m elafirow e
łupki
w alchiow e
piaskow ce i łupki
piaszczyste brązowoczerw one
tufy m elafirow e
łu p k i
w alchiow e
piaskow ce i łupki
czerw one
piaskow ce i łu p k i
piaszczyste brązow oczerwone
tufy porfirow e
piaskow ce i łupki
piaszczyste brązowoczerwone
tufy porfirow e
piaskow ce i łupki
brązow oczerw one
m elafir
piaskow ce i łupki
brązow oczerw one
—
t
e
—
o
piaskow iec
budow lany
— uskok —
m elafir
łupki pstre,
piaskow ce i łupki piaskow ce i łupki
piaszczyste brązowo- piaszczyste brązowoczerw one
czerw one
tufy porfirow e
tufy porfirow e
a
Kompleks
eruptyw ny
Sarny
(Włodowice)
Czerw ieńczyce *)
O
czerwony
spągowiec
W łodzicka Góra
i
e
d
n
i
k
i
p
i
a
s
tufy m elafirow e
tufy porfirowe
piaskow ce i łupki
b ru n a tn e i szare
m elafir
k
o
w
c
Suszyna
Ratno Dolne
a
Pilcza
łu p k i
łupki
w alchiow e
w alchiow e
piaskow ce i łupki
piaszczyste brązow o­
—
czerwone
m elafir
—
łu p k i w alchiow e
i brązowoczerwone
piaskow ce i łu p k i
tu fy j porfirow e
tufy porfirowe
—
b
u
d
—
ó
w
l
a
n
e
g
o
uskok
piaskow iec po czę­
ści zlepieńcowy
m elafir
piaskow iec
zlepieńcowy
-
117
do odcyfrowania. Lawa rozprzestrzeniała się zapewne w różnych kierun­
kach od m iejsca wybuchu.
Opierając się jednak na ogólnych przesłankach paleogeograficznych
oraz na obserwacjach kontaktów m echanicznych z podłożem można są­
dzić, że poważna masa law y poruszała się w kierunku północnym w y ­
korzystując lokalne nierówności podłoża. Nie wydaje się przy tym , aby
chodziło o podłoże, na którym przebiegały procesy denudacyjno-erozyjne.
Pam iętać bowiem trzeba, że badany obszar stanowił w ycinek basenu,
który w początkowym okresie wulkanizm u w znacznej mierze był za­
lany wodą. Wskazuje na to charakter osadów detrytycznych oraz wesipół
w ystępujące pokłady wapieni pochodzenia chemicznego.
Wraz z rozwijającym się wulkanizm em ogólne warunki gromadze­
nia osadu zapewne też nie u legły poważniejszej zmianie, gdyż sedym enty
detrytyczne w kom pleksie eruptyw nym wykazują duże podobieństwo
lito logi czno-facjalne do utworów podścielających ten kompleks. Jedne
i drugie są drobnoziarniste, zazwyczaj cienko warstewkowane. W utw o­
rach tych nie spotyka się okruchów skał w ylew nych. Brak jest w nich
zwłaszcza (poza sporadycznym i przypadkami) odłamków m elafirow ych.
Można by na tej podstawie przypuszczać, że do podwodnego zbiornika
rów nolegle z procesami powierzchniowego wulkanizm u dostarczany był
drobny detrytus skalny.
Utw ory osadowe spoczywające na melafirach zależnie od warunków
lokalnych osiągnęły różne, ale z regu ły niew ielkie miąższości, pokrywa­
jąc przekraczająco skały magmowe. Można o tym sądzić jedynie dzięki
ułożeniu przykrywających je tufów porfirowych, które przedstawiają
pierwszorzędny horyzont przewodni.
Wspomniane tufy należące już do drugiego etapu działalności wul­
kanicznej rozprzestrzeniły się szeroko, pokrywając i te obszary, dokąd
nie dotarły potoki lawowe m elafirów starszych.
interesująca jest zwłaszcza zachodnia granica zasięgu tufów porfi­
rowych, Ostatnie ślady tych skał spotykam y na W łodzickiej Górze
w Świerkach i na południe od Krajanowa przy granicy państwa. Na za­
chód od linii Św ierki — Krajanów — Tłumaczów, a w ięc w obszarze,
gdzie zanikają tu fy porfirowe, rozw inęły się porfiry kwarcowe. W zaje­
m ny stosunek powierzchniowy w ym ienionych skał jak i podobna pozy­
cja stratygraficzna W kom pleksie eruptyw nym nasuwa przypuszczenie,
że należą one do prawie równoczesnego aktu wulkanicznego. Dlatego
też skłonny jestem pojmować tu fy porfirowe jako facjalny odpowie­
dnik porfirów.
Rozumiany w ten sposób horyzont kwaśnych skał ekstruzywnych
stanowi bodajże jedyną przesłankę natury geologicznej, na której oprzeć
można paralelizację melafirów. Na tej podstawie można mówić o m ela­
firach starszych, z których w ym ienim y skały z Włodzickiej Góry, Kra­
janowa i Tłumaczowa-Ratna Dolnego 1.
Do m elafirów m łodszych zaliczyć należy skały z Raszkowa-K am ieńca i obszaru Sonowa. M elafiry wspomniane leżą powyżej horyzontu skał
kw aśnych w ipołożeniu stratygraficznym odpowiadającym tufom m elafi1 Dc melafirów starszych przynależą też melafiry z Szalejowa Dolnego i P ilczy, na co zwrócił uwagę G. B e r g (1913).
— 118 —
rowym , które zazębiając się lateralnie z m elafirem stanowią jego facjalny ekw iw alent.
Jest m ożliwe, że z omawianym m łodszym członem zasadowym na­
leży porównywać również m elafiry z Czerwieńczyc.
Kompleks eruptyw ny w rejonie noworudzkim kończy się wspom nia­
nym wyżej m łodszym członem zasadowym. Ponad nim na naszym obsza­
rze nie spotykamy już permskich skał wulkanicznych. Skały takie w po­
staci tufów porfirowych w ystępują dopiero w obszarze Sonowa, gdzie
spoczywają ponad m elafiram i (fig. 1). Wspomniane tufy na SE od Śonowa
w yklinow ują się, zaś ku NW od tej m iejscowości rozszerzają się w ydatnie,
a ich resztki spotyka się jeszcze na E od Czadrowa koło Kamiennej Góry.
W Ogólnym następstwie tu fy powyższe reprezentują czwarty akt czyn­
ności wulkanicznej, jak to przedstawiono poniżej
Obszar między Nową Rudą
i Kłodzkiem
V
Obszar Sonowa
(względnie Broumowa)
tufy porfirowe
melafiry
porfiry i tufy porfirowe
melafiry
melafiry i tufy melafirowe
tufy porfirowe
melafiry
Jak wynika z załączonego zestawienia, w kompleksie eruptyw nym
rejonu Nowej Rudy i najbliższego otoczenia wyróżnić można dwa cykle
wulkaniczne rozpoczynające się skałami zasadowymi, a zakończone ska­
łam i kwaśnym i. Szeregując poszczególne skały w odpowiednich cyklach
mielibyśm y:
V
tufy porfirowe
Sonov
melafiry lub tufy
melafirowe
Sonov, Tłumaczów, Gajewo, Rasz­
ków, Kamieniec, Czerwieńczyce
’
porfiry lub tufy
porfirowe
Sonov, Włodzicka Góra, Drogosław,
Dzikowiec, Czerwieńczyce, Włodo­
wice, Tłum aczów-G ajewo-Ratno
D., Suszy na.
Włodzicka Góra, Krajanów, Tłumaczów-Gajewo, Ratno D., Pilcza.
V
II cy k l1
V
I cykl
melafiry
1 P r z e d s ta w io n y c y k l II je st r ó w n o z n a c z n y z c y k le m III o p isa n y m
S. K o z ło w sk ie g o (1958).
p rzez
Przedstawione następstwo eruptyw ów w szczegółach odbiega od pra­
widłowości wskazywanych przez W. K l i i p f e l a (1933, 1937), w edług
którego w ylew y positępują od kwaśnych do zasadowych. Jeśliby tak
m iało być w istocie, wów czas najpierw należałoby udowodnić żyłow y
charakter m elafirów, podobnie jak to uczynił K. H u m m e l (1932) dla
m elafirów środkowego triasu południowych Alp, określając je jako podpowierzchniowe intruz je pokładowe.
— 119 —
Pomijając istotne różnice stosunków geologicznych naszego obszaru
i obszaru opisywanego przez K. H u m m e l a trzeba stwierdzić, że po­
gląd w ym ienionego autora byłby u nas trudny do przyjęcia, gdyż w ta­
kim wypadku należałoby oczekiwać albo prawie synchronicznego w y ­
dostawania się law y porfirowej i m elafirow ej — jeśli ta ostatnia miała
się wdzierać pod cienką osłonę sedym entu rozdzielającego ją od porfiru
ewentualnie jego tufu — bądź też przyjmować m łodszy w iek m elafirów.
Zespół zjaw isk nie wskazuje jednakże na to, aby chodziło tutaj o „i nf r a -i n t r u z j e ” W. K 1 ii p f e 1 a (1956) i związaną z nim i inwersję.
W zakończeniu składam profesorowi 'drowi H. Teisseyre’ow i tą drogą
podziękowanie za życzliw e uwagi, jakich nie szczędził w czasie dyskusji
nad trudniejszym i zagadnieniami dotyczącym i niniejszej pracy.
Zakład Geologii Ogólnej
U niw ersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1956
WYKAZ LITERATURY
REFERENCES
1. B e y r i c h E., R o s e G., R o t h I., R u n g e W. (1867), Geologische Karte von
den Niederschlesischen Gebirge u. den angrenzenden Gegenden. Berlin.
2. B e r g G. (1908), Zur Geologie des Braunauer Landes. Jahrb. d. K. P. Geol. L.-A.
u. Bergakad. Berlin.
3. B e r g G. (1913), Der Geologische Bau der Niiederschlesisch-Böhmischen Becken
und seiner Umgebung. Festschrift zum XII Allgem. Deutsch. Bergmanst. in
Breslau.
4. B e r g G. (1925), Die Gliederung des Oberkarbon und Rotliegenden im Nieder­
schlesischen Becken. Jahrb. d. P. Geol. L.-A. Berlin.
5. B o r n A. (1921), Über jungpaleosoische kontinentale Geosynklinalen M ittel­
europas. Abh. Senckenberg. Naturf. Gesellsch. 37, H. 4, Frankfurt a. M.
6. D a t h e E. (1904 a), Über die Excursionen vor der Hauptversammlung in der
Grafschaft Glatz. Zeitschr. d. D. Geol. Ges. Berlin.
7. D a t h e E. (1904 b), Erläuterungen zur Geol. Karten, Blätter: Neurode, Rudolfs­
waldau, Wünscheiburg. Berlin.
8. D z i e d z i c K. (1957), Problem y geologiczne utworów górnego karbonu i czer­
wonego spągowca Ziemi Kłodzkiej. Przewodnik do X X X Zjazdu Pol. Tow. Geol.
w ziemi kłodzkiej.
9. F i n e k h, L., M e i s t e r E., F i s c h e r G., B e d e r k e E. (1942), Erläuterungen
zu den Blättern Glatz, Königshain, Reichenstein u. Landeck. Berlin.
10. H u m m e l K. (1932), Oberflächennahe Intrusionen und Trümmerlaven in der
südalpinen M itteltrias. Fortschr. d. Geol. u. Palaeont. 11, Berlin.
11. K o z ł o w s k i S. (1958), W ulkanizm permski w rejonie Głuszycy i Świerków
na Dolnym Śląsku (Permian volcanity in Głuszyce and Świerki region (Lower
Silesia). Rocz. Pol. Tow. Geol. 27, z. 1, Kraków.
12. K l ü p f e l W. (1933), Das Faciesgesetz der vorquartären Vulkaneruptionen.
Geol. Rundschau, 24. Berlin.
13. K l ü p f e l W. (1937), Uber das Eruptiongesetz und die vulkanischen Zyklen.
Cbl. f. Min. u. Pal. Stuttgart.
14. K 1 ü p f e 1 W. (1956), Die Paläogeographische Auswertung der altvulkanischen
Bildungen zur Rekonstruktion der korrelaten Sedimentationsräume in Bereich
späterer Abtragung. Geol. Rundschau, 4‘5. Stuttgart.
15. L e p s i u s R. (1892), Geologie von Deutschland. 1. Stuttgart.
16. O b e r c J. (1957), Region Gór Bardzkićh. Wyd. Geol., Warszawa.
17. P e t r a s c h e c k W., D a t h e E. (1913), Geologische Übersichtskarte des Niederschlesisch-Böhm ischen Beckens. K. P. Geol. L.-A. Berlin.
18. P e t r a s c h e c k W. (1934), Der Böhmische A nteil der Mittelsudeten und sein
Vorland. Mitt. d. Geol. Ges. in Wien.
— 120 —
19. P e t r a s c h e c k W. (1944), D ie Sudetenländer. Handb. der regionalen Geolo­
gie. Berlin.
20. S c u p i n H. (1931), D ie N ordsudetische Dyas. Fortschr. d. Geol. u. Pal., B erlin.
SUM M ARY
A b s t r a c t . . In this paper the Stratigraphie succession o f the Low er Perm ian
eruptive rocks in the region of Nowa R u d a 1 is presented.. Two volcanic cycles
are also distinguished.
In the region of N ow a Ruda the rocks connected w ith the Perm ian
surface volcanism sh ow differentiation and are relatively w id ely distri­
buted. Larger m asses of these rocks, usually .separated by clastic sed i­
m ents, are grouped south of N ow a Ruda, form ing th ere a com pact erup­
tive com plex. B esides th e y appear in isolated fragm ents low ered on
account o f the fau lt tectonics.
E. D a t h e and G. B e r g w ere the authors who took interest in the
succession of volcanic rocks in the discussed region. E. D a t h e , w h ilst
m aking geological m aps, separated tw o m ain stages of volcan ic activity.
According to his view s the first stage is characterized gen era lly b y th e
acid pyroclastic rocks (porphyry tuffs). In the second stage a greater va­
r iety of these rocks w as marked. G. B e r g draw ing attention to ex istin g
faults m ade the' paralellization of th e volcanic rocks, g ivin g at the sam e
tim e their Stratigraphie succession.
The author of this paper, discussing the sequence of eru ptives, pre­
sents a point of v iew d ifferen t from those accepted thus far. The author’s
startin g point is to regard the pyroclastic beds as facial eq u ivalen ts of
lava rocks. The stratigraphic value of pyroclastic zones is stressed at
the sam e tim e. The attention is drawn also to' the lim estone deposits and
to the general character o f th e clastic sedim ents occurring in close v ici­
n ity o f the volcanites. On th e basis of these data the author th in k s that
the rocks o f the m agm atic origin w ere accum ulated in a w ater basin to
w hich the 1 terrigemic m aterial w as supplied sim ultaneously.
On account of the pyroclastic beds and deposits o f lim estone the
author regards the alkaline volcanic rocks as rocks w hich com m enced
the Perm ian volcanism . This explanation applies esp ecia lly to such pla­
ces in w hich below th e acid pyroclastic rocks no volcanic rocks are ob­
served. A phenom enon of th is kind w as caused b y the over-stepp in g of
the pyroclastic form ations w ith regard to lava rocks.
In general in. the described region a tw o-fold repetition of alk alin e
and acid rocks can be distinguished. On th is basis the follow in g tw o m ain
volcanic cy cles are separated:
Second cy cle
rae]aphyres
porphyries and porphyric tu ffs
First cycle
m elaphyres and porphyric tu ffs
porphyry tu ffs
VwilVA
V VV lV
-|
i
•
J
n n
translated b y A. Gaj.
1 The index of Polish and corresponding German geographical nam es in Lower
Silesia is given by S. K o z ł o w s k i 1958, p. 50
Скачать