Приложение. Тексты дельфийских оракулов и

Ïðèëîæåíèå
ÒÅÊÑÒÛ ÄÅËÜÔÈÉÑÊÈÕ ÎÐÀÊÓËÎÂ
È ÊÎÐÐÅÑÏÎÍÄÈÐÓÞÙÈÕ
Ñ ÍÈÌÈ ÈÑÒÎÐÈ×ÅÑÊÈÕ
ÑÂÈÄÅÒÅËÜÑÒÂ
I. ÄÅËÜÔÛ È ÊÎËÎÍÈÇÀÖÈß
Îñíîâàíèå êîëîíèé â Èòàëèè è Ñèöèëèè
1. Ðåãèé
(P-W 371; F Q 33)
Diod., VIII, 23, 2: o{ti ejk th`ı dekavthı ajntiqevnteı Calkidei`ı
h\lqon crhsovmenoi peri; ajpoikivaı, kai; ajnei`le:
Ayiv
j a h|/ potamw~n iJerwvtatoı eijı a{la pivptei,
e[nq∆ ei[sw bavllonti to;n a[rsena qh`luı ojpuivei1
e[nqa povlin oi[kize, didoi` dev soi Au[sona cwvran.
oiJ de; kata; to;n jAyivan potamo;n euJrovnteı a[mpelon peripeplegmevnhn
ejrinew~,/ to; legovmenon ajrsenovqhlun, e[ktisan povlin. — «Õàëêè-
äÿíå, êîòîðûå áûëè ïîñâÿùåíû â êà÷åñòâå äåñÿòèíû áîãó, ïðèøëè âîïðîñèòü î êîëîíèè, è áîã âîçâåñòèë:
Àïñèÿ, êîåé ñðåäü ðåê íåò ñâÿùåííåé, ãäå â ìîðå âòåêàåò,
Òàì, âî âïàäåíèè, æåíñêîå â æåíû ïðèåìëåò ìóæñêîå,
Ãðàä çàëîæè òàì, äàþòñÿ æ òåáå Àâñîíèéñêèå çåìëè.
Îáíàðóæèâ âíèç ïî ðåêå âèíîãðàäíóþ ëîçó, îáâèâøóþñÿ âîêðóã
äèêîé ñìîêîâíèöû (òî, ÷òî íàçûâàþò ãåðìàôðîäèòîì), îíè îñíîâàëè ãîðîä» (ñòèõ. ïåð. Ì. Ì. Õîëîäà).
Strab., VI, 1, 6, p. 257: ktivsma d∆ ejsti; to; JRhvgion Calkidevwn,
ou}ı kata; crhsmo;n dekateuqevntaı tw`/ jApovllwni di∆ ajforivan,
u{steron ejk Delfw`n ajpoikh`sai deu`rov fasi, paralabovntaı kai;
a[llouı tw`n oi[koqen: wJı d∆ Antiv
j
ocovı fhsi, Zagklai`oi metepevmyan1
Ãëàãîë ojpuivw óïîòðåáëÿåòñÿ ëèøü ïî îòíîøåíèþ ê ìóæ÷èíàì (ñì.:
LSJ, s. v. ojpuivw).
353
to tou;ı Calkidevaı kai; oijkisth;n jAntivmnhston sunevsthsan. —
«Ðåãèé îñíîâàí õàëêèäÿíàìè. Îíè, êàê ïåðåäàþò, èç-çà íåäîðîäà ïî ïîâåëåíèþ îðàêóëà ïîñâÿòèëè êàæäîãî äåñÿòîãî ÷åëîâåêà
èç ñâîåé ñðåäû Àïîëëîíó, à âïîñëåäñòâèè ïåðåñåëèëèñü ñþäà èç
Äåëüô, çàõâàòèâ ñ ñîáîé ñ ðîäèíû òàêæå äðóãèõ [ñîãðàæäàí].
Ïî ñëîâàì Àíòèîõà, çàíêëåéöû ïðèçâàëè õàëêèäÿí è íàçíà÷èëè
Àíòèìíåñòà îñíîâàòåëåì êîëîíèè. Â ýòîì ïîñåëåíèè ïðèíÿëè
ó÷àñòèå òàêæå èçãíàííèêè ìåññåíöû èç Ïåëîïîííåñà» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Timaios ap. Strab., VI, I, 9, p. 260 = FgrHist 566 F 43: fhsi;
de; Tivmaioı Puqivoiı pote; ajgwnizomevnouı tou`tovn te kai; A
j rivstwna
JRhgi`non ejrivsai peri; tou` klhvrou. to;n me;n dh; jArivstwna dei`sqai
tw`n Delfw`n eJautw`/ sumpravttein: iJerou;ı ga;r ei`nai tou` qeou`
tou;ı progovnouı aujtou` kai; th;n ajpoikivan ejnqevnde ejstavlqai. —
«Ïî ñëîâàì Òèìåÿ, Åâíîì è Àðèñòîí èç Ðåãèÿ íåêîãäà ñîñòÿçàëèñü íà Ïèôèéñêèõ èãðàõ è ïîñïîðèëè, êîìó áðîñàòü æðåáèé.
Àðèñòîí æå ïðîñèë äåëüôèéöåâ ñîäåéñòâîâàòü åìó, ïîòîìó ÷òî
åãî ïðåäêè áûëè ïîñâÿùåíû áîãó è îòñþäà áûëà âûâåäåíà êîëîíèÿ» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Dion. Hal., XIX, 2: jArtimhvdhı oJ Calkideu;ı lovgion ei\cen,
e[nq∆ a]n eu{rh/ to;n a[rrena uJpo; th`ı qhleivaı ojpuiovmenon, aujtovqi
mevnein kai; mhkevti proswtevrw plei`n: pleuvsaı de; peri; to; Pallavntion th`ı Ij talivaı kai; ijdw;n a[mpelon ... (lacuna) ... kai; tou;ı
katevcontaı to;n tovpon barbavrouı ejkbalw;n oijkei`: JRhvg
v ion oJ tovpoı
kalei`tai. — «Àðòèìåä õàëêèäÿíèí ïîëó÷èë îðàêóë, ÷òî òàì, ãäå
îí îòûùåò ìóæ÷èíó, âçÿòîãî â æåíû æåíùèíîé, çäåñü îí è
äîëæåí îñòàòüñÿ è äàëüøå íå ïëûòü. Ïðîïëûâàÿ Ïàëëàíòèé â
Èòàëèè è óâèäÿ âèíîãðàäíóþ ëîçó ... èçãíàâ âàðâàðîâ, æèâóùèõ
â ýòîì ìåñòå, îí òàì ïîñåëèëñÿ. Ýòî ìåñòî íàçûâàåòñÿ Ðåãèåì».
Heracl. Pont., FHG, II, p. 219, fr. 25: JRhv g ion w[ / k isan
Calkidei`ı oiJ ajp∆ Eujrivpou dia; limo;n ajnastavnteı: parevlabon de;
kai; ejk Peloponnhvsou tou;ı Messhnivouı ... kai; sunw`k/ isan prw`ton
para; to;n jIokavstou tavfon, ejno;ı tw`n Aijovlou paivdwn, o{n fasin
ajpoqanei`n plhgevnta uJpo; dravkontoı: kai; crhsmo;n e[labon, o{pou
a[n hJ qhvleia tou; a[rrena ... kai; ijdovnteı ejrinw`/ perifukui`an a[mpelon,
tou`ton ei\nai to;n tovpon sunh`kan: to; de; cwri;on, ejn w|/ th;n povlin
w[/kisan, JRhvgion ejkalei`to ajpov tinoı ejgcwrivon h{rwoı. — «Ðå354
ãèé îñíîâàëè õàëêèäÿíå, êîòîðûå âûñåëèëèñü îò Åâðèïà èç-çà
ãîëîäà. Îíè òàêæå âçÿëè ñ ñîáîé ìåññåíöåâ èç Ïåëîïîííåñà ...
è îíè âìåñòå îñíîâàëè ïîñåëåíèå ñíà÷àëà îêîëî ìîãèëû Èîêàñòà, îäíîãî èç ñûíîâåé Èîëà, êîòîðûé, êàê ãîâîðÿò, óìåð, óêóøåííûé çìååé. Îíè ïîëó÷èëè îðàêóë, ÷òî òàì, ãäå æåíùèíà [áåðåò
â æåíû] ìóæ÷èíó ... è óâèäåâ âèíîãðàäíóþ ëîçó, ðàñòóùóþ âîêðóã äèêîé ñìîêîâíèöû, îíè ïîíÿëè, ÷òî ýòî — òî ñàìîå ìåñòî.
À ìåñòî, â êîòîðîì îíè îñíîâàëè ãîðîä, íàçûâàëîñü Ðåãèé ïî
[èìåíè] êàêîãî-òî ìåñòíîãî ãåðîÿ».
2. Ñèðàêóçû
a) (P-W 2; F Q 27)
Paus., V, 7, 3: ...to;n qeo;n ejpistavmenoı to;n ejn Delfoi`ı
oJmologou`ntav sfisin, o}ı A
j rcivan to;n Korivnqion ejı to;n Sirakousw`n
ajpostevllwn oijkismo;n kai; tavde ei\pe ta; e[ph.
jOrtugivh tiı kei`tai ejn hjeroeidevi povntw/
Qrinakivhı kaquvperqen, i{n∆ jAlfeiou` stovma bluvzei
misgovmenon phgai`sin ejurreivthı jAreqouvshı.
«...ýòîò ôàêò ïîäòâåðæäàåò è áîã â Äåëüôàõ. Îí, ïîñûëàÿ
êîðèíôÿíèíà Àðõèÿ âûâåñòè êîëîíèþ â çåìëþ ñèðàêóçÿí, ìåæäó ïðî÷èì, ñêàçàë â ñòèõàõ ñëåäóþùåå:
Îñòðîâ íåêèé ëåæèò, Îðòèãèÿ, â ìîðå øèðîêîì,
Ïðîòèâ ñòðàíû Òðèíàêðèéñêîé, ãäå óñòüå Àëôåÿ ñëèâàåò
Âîäû ñ ïðåêðàñíî òåêóùèì ðó÷üåì Àðåòóçû»
(ïåð. Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
Ñð.: Diod., V, 3, 5; Verg. Aen., III, 693 sqq.
b) (P-W 229; F Q 31)
Strab., VI, 2, 4, p. 269–270: a{ma de; Muvskellovn tev fasin
eijı Delfou;ı ejlqei`n kai; to;n jArcivan: crhsthriazomevnwn d∆ ejrevsqai
to;n qeovn, povteron aiJrou`ntai plou`ton h] uJgiveian: to;n me;n ou\n
jArcivan eJlevsqai to;n plou`ton, Muvskellon de; th;n uJgiveian: tw`/
me;n dh; Surakouv s saı dou` n ai ktiv z ein, tw` / de; Krov t wna . —
«Îäíîâðåìåííî ñ Ìèñêåëëîì ïðèáûë â Äåëüôû, êàê ïåðåäàþò
è Àðõèé, à êîãäà îíè âîïðîñèëè îðàêóë, áîã îòâå÷àë èì âîïðîñîì: ÷òî îíè âûáèðàþò — áîãàòñòâî èëè çäîðîâüå? Àðõèé âûáðàë áîãàòñòâî, Ìèñêåëë — çäîðîâüå. Òàêèì îáðàçîì, ïåðâîìó
355
áîã ïðåäîñòàâèë îñíîâàòü Ñèðàêóçû, à ïîñëåäíåìó — Êðîòîí»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñð.: Suid., s. v. jArcivaı; Steph. Byz., s. v. Surakou`sai.
3. Êðîòîí
a) (P-W 43; F Q 28)
j caio;ı w]n to; gevnoı ejk
Diod., VIII, 17: o{ti Muvskellovı tiı A
JRuvphı kathvnthsen eijı Delfou;ı kai; to;n qeo;n ejphrwvthse peri;
tevknwn genevsewı: hJ de; Puqiva ajnei`len ou{twı:
“Muvskelle bracuvnwte, filei` s∆ eJkavergoı jApovllwn,
kai; genea;n dwvsei: tovde de; provterovn se keleuvei,
oijkh`saiv se Krovtwna mevgan kalai`ı ejn ajrouvvraiı”.
«Íåêèé àõååö Ìèñêåëë, ðîäîì èç Ðèïû, ïðèøåë â Äåëüôû è âîïðîñèë áîãà î ðîæäåíèè ïîòîìñòâà. Ïèôèÿ âîçâåñòèëà ñëåäóþùåå:
Ëþáèò òåáÿ, êðàòêîñïèííûé Ìèñêåëë, Àïîëëîí äàëüíîâåðæåö,
Äàñò è ïîòîìêîâ, íî ïðåæäå äàåò òåáå òî ïîâåëåíüå,
×òîá îñíîâàë òû âåëèêèé Êðîòîí, ÷òî íà çåìëÿõ ïðåêðàñíûõ»
(ñòèõ. ïåð. Ì. Ì. Õîëîäà).
b) (P-W 44; F Q 29)
Diod., VIII, 17: tou` de; Krovtwna ajgnoou`ntoı eijpei`n pavlin
th;n Puqivan.
aujtovı soi fravzei eJkathvboloı: ajlla; sunivei.
ou|toı me;n Tafivassoı ajnhvrotoı, h{de de; Calkivı,
h{de de; Kourhvtwn ... hJ iJera; cqwvn.
ai{de d∆ jEcinavdeı eijsiv: polu;ı d∆ ejp∆ ajristera; povntoı.
ou{tw s∆ oujk a[n fhmi Lakinivou a[krou aJmartei`n
oujd∆ iJera`ı Krimivshı oujd∆ Aijsavrou potamoi`o.
«Òàê êàê îí [Ìèñêåëë. — O. Ê.] íå çíàë [ìåñòîíàõîæäåíèÿ] Êðîòîíà, ïèôèÿ âíîâü âîçâåñòèëà:
Ñàì äàëüíîâåðæåö äàåò äëÿ òåáÿ îáúÿñíåíüå, ïîéìè æå!
Ýòî Òàôèàñ, íå çíàþùèé âñïàøêè, à âîò è Õàëêèäà,
Âîò æå êóðåòîâ <...> ñâÿùåííàÿ îáëàñòü.
Âîò Ýõèíàäû, à ìîðå, êîòîðîå ñëåâà, øèðîêî.
Ìîëâëþ, ÷òî òàê òû åäâà ëè ïðîïóñòèøü è ìûñ Ëàêèíèéñêèé,
Ñ íèì è Êðèìèññó ñâÿùåííóþ, òàêæå òå÷åíüå Ýñàðà»
(ñòèõ. ïåð. Ì. Ì. Õîëîäà).
356
Antioch. ap. Strab., VI, 1, 12, p. 262 = FgrHist 555 F 10:
fhsi; d∆ jAntivocoı, tou` qeou` fhvsantoı Acaioi`
j
ı Krovtwna ktivzein,
ajpelqei`n Muvskellon kataskeyovmenon to;n tovpon. — «Ïî ñëî-
âàì Àíòèîõà, êîãäà áîã èçðåê àõåéöàì ïîâåëåíèå îñíîâàòü Êðîòîí, Ìèñêåëë îòïðàâèëñÿ òóäà, ÷òîáû îñìîòðåòü ìåñòíîñòü» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
ñ) (P-W 45; F Q 30)
Diod., VIII, 17: o{ti tou` crhsmou` prostavttontoı Krovtwna
ktivzein oJ Muvskelloı th;n peri; th;n Suvbarin cwvran qaumavsaı
ejbouvleto ktivsai, kai; ejxevpese crhsmo;ı aujtw`/ ou|toı:
Muvskelle bracuvnwte, pare;k qeou` a[lla mateuvwn
klauvmata masteuveiı: dw`ron d∆ o} didw`/ qeo;ı ai[nei.
«Õîòÿ îðàêóë ïðåäïèñûâàë îñíîâàòü Êðîòîí, Ìèñêåëë, âîñõèùåííûé ìåñòíîñòüþ îêîëî Ñèáàðèñà, ðåøèë ïîñåëèòüñÿ òàì,
è åìó áûëî îáúÿâëåíî òàêîå ïðîðèöàíèå:
Èùåøü èíîå, Ìèñêåëë êðàòêîñïèííûé, íå ñëóøàÿñü áîãà,
Ïëà÷åé òåì èùåøü. Ïðèìè æå ïîäàðîê, ÷òî áîãîì äàåòñÿ!»
(ñòèõ. ïåð. Ì. Ì. Õîëîäà).
Strab., VI, 1, 12, p. 262: ...ijdovnta d∆ ejktismevnhn h[dh Suvbarin
potamw`/ tw`/ plhsivon oJmwvnumon, kri`nai tau`thn ajmeivnw: ejpanerevsqai d∆ ou\n ajpiovnta to;n qeo;n eij lw`/on ei[h tauvthn ajnt∆ ejkeivnhı
ktivzv ein, to;n d∆ ajneipei`n (ejtuvgcane de; uJpovkufoı w]n oJ Muvskelloı):
Muvskelle bracuvnwte, pare;k qeou` a[lla mateuvwn
klauvmata masteuveiı: dw`ron d∆ o} didw`/ qeo;ı ai[nei.
«Îäíàêî, óâèäåâ, ÷òî Ñèáàðèñ óæå îñíîâàí è íàçâàí ïî èìåíè
ñîñåäíåé ðåêè, îí ðåøèë, ÷òî Ñèáàðèñ ëó÷øå. Âî âñÿêîì ñëó÷àå,
âåðíóâøèñü íàçàä, îí ñíîâà âîïðîñèë áîãà, íå ëó÷øå ëè âìåñòî
Êðîòîíà îñíîâàòü Ñèáàðèñ. Áîã îòâå÷àë (Ìèñêåëë áûë êàê ðàç
ãîðáóí):
Î, êðèâîñïèííûé Ìèñêåëë, â ñòîðîíå òû èíîå âçûñêóÿ,
Ëîâèøü êóñêè, è çà íèõ, — ÷òî äàþò òåáå, —
áóäü áëàãîäàðåí»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cp.: Hippys àð. Zenob., III, 42 = FgrHist 553 F 1 = FHG,
III, p. 14.
357
4. Òàðåíò
a) (P-W 46-47; F Q 34-35)
Diod., VIII, 21, 3: oiJ de; ejpeunaktai; qewrou;ı pevmyanteı eijı
Delfou;ı ejphrwvtwn, eij divdwsin aujtoi`ı th;n Sikuwnivan. hJ d∆ e[fh
kalovn toi to; metaxu; Korivnqou kai; Sikuw`noı:
ajll∆ oujk oijkhvseiı oujd∆ eij pagcavlkeoı ei[hı.
Satuvrion fravzou su; Tavrantovı t∆ ajglao;n u{dwr
kai; limevna skaio;n kai; o{pou travgoı aJlmuro;n oi\dma
ajmfagapa`/ tevggwn a[kron polioi`o geneivou:
e[nqa Tavranta poiou` ejpi; Saturivou bebaw`ta.
ajkouvsanteı de; hjgnovoun: hJ de; fanerwvteron e[fh:
Satuvriovn toi dw`ka, Tavrantav te pivona dh`mon
oijkh`sai kai; phvmat∆ jIapuvgessi genevsqai.
«Ýïåâíàêòû [Äèîäîð îòîæäåñòâëÿåò èõ ñ ïàðôåíèÿìè. —
Î. Ê.], ïîñëàâ ôåîðîâ â Äåëüôû, ñïðàøèâàëè, äàñò ëè îí [áîã. —
Î. Ê.] èì Ñèêèîíèþ, à îíà [ïèôèÿ. — Î. Ê.] ñêàçàëà:
“Ïðåêðàñíî, êîíå÷íî, ìåñòî ìåæäó Êîðèíôîì è Ñèêèîíîì,
íî òû åãî íå çàñåëèøü, äàæå åñëè áóäåøü âåñü èç ìåäè. Òû çàìåòü
Ñàòèðèîí è ñâåðêàþùóþ âîäó Òàðàíòà, à òàêæå çàëèâ, ÷òî ñëåâà, è ìåñòî, ãäå êîçåë ñîëåíóþ âîëíó ëàñêîâî âñòðå÷àåò, óâëàæíÿÿ êðàé ñåäîé áîðîäû. Òàì òû ïîñòðîé Òàðàíò, ïîäíÿâøèéñÿ
íà Ñàòèðèîíå”.
Âûñëóøàâ, îíè íå ïîíÿëè, à îíà ñêàçàëà áîëåå ÿñíî:
Ñàòèðèîí òåáå äàë, òàêæå òó÷íóþ çåìëþ Òàðàíòà,
×òîáû òû òàì ïîñåëèëñÿ è áåäñòâèåì ñòàë äëÿ ÿïèãîâ»
(ñòèõ. ïåð. Ì. Ì. Õîëîäà).
Antioch. ap. Strab., VI, 3, 2, p. 278–279 = FgrHist 555 F 13:
...to;n de; Favlanqon e[pemyan eijı qeou` peri; ajpoikivaı: oJ de; e[crhse:
Satuvriovn toi dw`ka, Tavrantav te pivona dh`mon
oijkh`sai kai; phvmat∆ jIapuvgessi genevsqai.
«Ôàëàíôà [ïàðôåíèè. — Î. Ê.] îòïðàâèëè â ñâÿòèëèùå áîãà
âîïðîøàòü îá îñíîâàíèè êîëîíèè. Áîã îòâå÷àë:
Ñàòèðèîí òåáå äàë è òó÷íûå íèâû Òàðàíòà,
×òîáû, òàì ïîñåëèâøèñü, ñòàë òû ãðîçîé èàïèãîâ»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cp.: Dion. Hal., XIX, fr. 1, 2; Athen., V, 219 a; Suid., s. v.
eij to; mevson.
358
b) (P-W 525 F Q 36)
Paus., X, 10, 6–8: stellomevnw/ de; ejı ajpoikivan tw`/ Falavnqw/
lovgion h\lqen ejk Delfw`n: uJetou` aujto;n aijsqovmenon uJpo; ai[qra/,
thnikau`ta kai; cwvran kthvsesqai kai; povlin. — «Êîãäà Ôèëàí-
ôà îòïðàâëÿëè äëÿ îñíîâàíèÿ êîëîíèè, òî ïðèøëî ïðåäñêàçàíèå
èç Äåëüô, ÷òî îí òîãäà îâëàäååò ñòðàíîé è âîçüìåò ãîðîä, êîãäà
îí ïî÷óâñòâóåò äîæäü, èäóùèé èç «÷èñòîãî íåáà» (ýôèðà)» (ïåð.
Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
ñ) (P-W 526; F Q 38)
Justin., III, 4, 12–18: ...Phalantus per seditionem in exilium
proturbatus Brundisium se contulit, quo expulsi sedibus suis veteres
Tarentini concesserant. His moriens persuadet, ut ossa sua postremasque reliquias conterant et tacite spargi in foro Tarentinorum
curent; hoc enim modo recuperare illos patriam suam posse Apollinem
Delphis cecinisse. Illi ... praeceptis paruere. Sed oraculi diversa
sententia fuerat. Perpetuitatem enim urbis, non amissionem hoc facto
promiserat. Ita ... possessio Tarentina Partheniis in aeternum fundata,
ob cuius beneficii memoriam Phalanto divinos honores decrevere. —
«...Ôàëàíò áûë èçãíàí ìÿòåæíèêàìè è óäàëèëñÿ â Áðóíäèçèé,
êóäà ðàíåå ïåðåñåëèëèñü èçãíàííûå èç ñâîåãî ïðåæíåãî ìåñòîæèòåëüñòâà òàðåíòèíöû. (13) Óìèðàÿ, Ôàëàíò ïîïðîñèë èõ, ÷òîáû îíè “êîñòè è îñòàíêè åãî ðàñòåðëè â ïðàõ è òàéíî ðàçâåÿëè
èõ íà òàðåíòèíñêîì ôîðóìå; òîãäà, êàê ïðåäðåê Äåëüôèéñêèé
îðàêóë, èçãíàííûå òàðåíòèíöû ÿêîáû ñìîãóò îòâîåâàòü ñâîþ
ðîäèíó”. (15) Æèòåëè Áðóíäèçèÿ ... âûïîëíèëè åãî ðàñïîðÿæåíèå; íî ñëîâà îðàêóëà èìåëè çíà÷åíèå ñîâñåì èíîå: (16) âå÷íîå
âëàäåíèå ýòèì ãîðîäîì, à íå ïîòåðþ åãî ïðåäðåê îí, åñëè ýòî
áóäåò ñäåëàíî. (17) Òàê ñîâåò âîæäÿ-èçãíàííèêà ... çà ïàðôåíèÿìè íàâåêè çàêðåïèë âëàäåíèå Òàðåíòîì. (18) Â ïàìÿòü ýòîãî
áëàãîäåÿíèÿ îíè ïîñòàíîâèëè îêàçûâàòü Ôàëàíòó áîæåñêèå ïî÷åñòè» (ïåð À. À. Äåêîíñêîãî è Ì. È. Ðèæñêîãî).
5. Ãåëa
(P-W 3; F Q 40)
Diod., VIII, 23: o{ t i jAntivfhmoı kai; [Entimoı oiJ Gevlan
ktivsanteı hjrwvthsan th;n Puqivan, kai; e[crhse tau`ta:
359
[Entim∆ hjde; Kravtwnoı ajgaklevoı uiJe; dai>vfron,
ejlqovnteı Sikelh;n <kalh;n> cqovna naiveton a[mfw,
deimavmenoi ptoliveqron oJmou` Krhtw`n JRodivwn te
pa;r procoa;ı potamoi`o Gevla sunomwvnumon aJgnou`.
«Çàòåì Àíòèôåì è Åíòèì, êîòîðûå îñíîâàëè Ãåëó, âîïðîñèëè ïèôèþ, è îíà îòâåòèëà èì âîò ÷òî: “Åíòèì è äîñòîñëàâíîãî
Êðàòîíà õðàáðûé ñûí, èäèòå îáà è ïîñåëèòåñü íà ïðåêðàñíîé
ñèöèëèéñêîé çåìëå, âîçäâèãíóâ äëÿ êðèòÿí è ðîäîñöåâ âìåñòå
îêîëî óñòüÿ ñâÿùåííîé ðåêè Ãåëû ãîðîä, íîñÿùèé òî æå èìÿ”».
Ñð.: Verg. Aen., III, 702; Zenob., I, 54.
Îñíîâàíèå è ãîñóäàðñòâåííîå óñòðîéñòâî Êèðåíû
6. Îðàêóëû â ñâÿçè ñ îñíîâàíèåì Êèðåíû
ôåðñêàÿ âåðñèÿ
a) (P-W 37; F Q 45)
Hdt, IV, 150: crewmevnw/ de; tw`/ Grivnnw/ basilevi> tw`n Qhraivwn
peri; a[llwn cra`/ hJ Puqivh ktivzein ejn Libuvh/ povlin. oJ de; ajmeivbeto
levgwn: ejgw; mevn, w\nax, presbuvterovı te h[dh eijmi; kai; baru;ı ajeivresqai: su; dev tina tw`nde tw`n newtevrwn kevleue tau`ta poievein.
a{ma te e[lege tau`ta kai; ejdeivknue ejı to;n Bavtton. — «Êîãäà
öàðü ôåðåéöåâ Ãðèíí ñòàë âîïðîøàòü îðàêóë î ðàçëè÷íûõ äåëàõ,
Ïèôèÿ ïîâåëåëà îñíîâàòü ãîðîä â Ëèâèè. Öàðü îòâå÷àë íà ýòî:
“Âëàäûêà! ß óæå ñòàðèê, è ìíå ñëèøêîì òÿæåëî îòïðàâèòüñÿ â
ïóòü. Ïîâåëè ýòî ñäåëàòü êîìó-íèáóäü èç ìîëîäûõ ëþäåé çäåñü”.
Ýòèìè ñëîâàìè öàðü óêàçàë íà Áàòòà» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cp.: Justin., XIII, 7, 1.
b) (P-W 38; F Q 46)
Hdt, IV, 151: eJpta; de; ejtevwn meta; tau`ta oujk u|e th;n Qhvrhn:
ejn toi`si ta; devndrea pavnta sfi ta; ejn th`/ nhvsw/ plh;n eJno;ı ejxauavnqh.
crewmevnoisi dev toi`si Qhraivoisi proevfere hJ Puqivh th;n ejı Libuvhn
ajpoikivhn. — «Ïîñëå ýòîãî áîã ñåìü ëåò íå ïîñûëàë äîæäÿ íà
Ôåðó, è íà îñòðîâå çàñîõëè âñå äåðåâüÿ, êðîìå îäíîãî. Òîãäà
ôåðåéöû âîïðîñèëè îá ýòîì îðàêóë, è Ïèôèÿ âíîâü ïîâåëåëà
âûñëàòü êîëîíèþ â Ëèâèþ» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cp.: Justin., XIII, 7, 4.
360
êèðåíñêàÿ âåðñèÿ
c) (P-W 39; F Q 47)
Hdt, IV, 155: ejpeivte ga;r hjndrwvqh ou|toı, h\lqe ejı Delfou;ı
peri; th`ı fwnh`ı: ejpeirwtw`nti dev oiJ cra`/ hJ Puqivh tavde:
Bavtt∆ ejpi; fwnh;n h\lqeı: a[nax dev se Foi`boı jApovllwn
ejı Libuvhn pevmpei mhlotrovfon oijkisth`ra.
w{sper eij ei[poi JEllavdi glwvssh/ crewmevnh: w\ basileu`, ejpi; fwnh;n
h\lqeı. oJ d∆ ajmeivbeto toisivde: w\nax, ejgw; me;n h\lqon para; se;
crhsovmenoı peri; th`ı fwnh`ı, su; dev moi a[lla ajduvnata cra`/ı
keleuvwn Libuvhn ajpoikivzein: tevw/ duvnami, koivh/ ceiriv… tau`ta levgwn
oujki; e[peiqe a[lla oiJ cra`n: wJı de; kata; taujta; ejqevspizev oiJ kai;
provteron, oi[ceto metaxu; ajpolipw;n oJ Bavttoı ejı th;n Qhvrhn. —
«Êîãäà Áàòò âûðîñ è ïðèáûë â Äåëüôû çà ñîâåòîì î ñâîåé [çàèêàþùåéñÿ] ðå÷è, Ïèôèÿ îòâåòèëà åìó òàê:
“Áàòò, òû ïðèøåë ðàäè ðå÷è, Ôåá æå âëàäûêà Àïîëëîí,
 Ëèâèþ, àãíöåâ êîðìÿùóþ, øëåò ïîñåëåíöåì òåáÿ”.
Íà ýëëèíñêîì ÿçûêå Ïèôèÿ ñêàçàëà áû òàê: “Î öàðü! Òû ïðèøåë ðàäè ðå÷è”. Áàòò æå îòâåòèë òàêèìè ñëîâàìè: “Âëàäûêà!
ß ïðèøåë âîïðîñèòü òåáÿ î ìîåé ðå÷è, à òû âîçëàãàåøü íà ìåíÿ
äðóãóþ íåâîçìîæíóþ çàäà÷ó, ïðèêàçûâàÿ âûâåñòè ïîñåëåíèå â
Ëèâèþ. Íî ñ êàêèì âîéñêîì? Ñ êàêèìè ëþäüìè?” Ýòèì îòâåòîì îí, îäíàêî, íå óáåäèë Ïèôèþ äàòü åìó äðóãîå ïðîðèöàíèå.
Ïèôèÿ ïîâòîðèëà ñâîå ïðåäñêàçàíèå, è Áàòò åùå âî âðåìÿ èçðå÷åíèÿ ïðîðî÷åñòâà âîçâðàòèëñÿ íà Ôåðó» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñð.: Pind. Pyth., IV, 3-8:
...Puqw`ni...
e[nqa pote; crusevwn Dio;ı aijetw`n pavredroı
oujk ajpodavmou Apov
j llwnoı tucovntoı iJevrea
crh`sen oijkisth`ra Bavtton
karpofovrou Libuvaı, ...iJera;n
na`son wJı h[dh lipw;n ktivsseien eujavrmaton
povlin ejn ajrginoventi mastw`/...
...È ïèôèéñêîé ñêàëå.
Ãäå íåêîãäà æðèöà,
Ñîïðåñòîëüíèöà Çåâñîâûõ çîëîòûõ îðëîâ,
Îò áëèçîñòè Àïîëëîíà
361
Ïðîâåùàëà Áàòòó,
Çèæäèòåëþ ïëîäîíîñòíîé Ëèâèè,
Ïîêèíóòü ñâÿùåííûé ñâîé îñòðîâ
È âîçäâèãíóòü íà áåëîì, êàê ãðóäü, õîëìå
Ãîðîä äîáðûõ êîëåñíèö...
(ïåð. Ì. Ë. Ãàñïàðîâà).
Cp.: Schol. Pind. Pyth., IV, 10; Heraclid. Pont., FHG, II,
212, fr. 4, 1; Justin., XIII, 7, 1.
Ñð. âåðñèþ Ãåðîäîòà è ïîýòè÷åñêîå èçëîæåíèå Ïèíäàðà ñ
«êëÿòâîé îñíîâàòåëåé» (o{rkion tw`n oijkisthvrwn)2: [e[]doxe ta`i
ejkklhsivai: ejpei; jApovllwn aujtomavtixen B[avt]twi kai; Qhraivoiı
ajpoi[kivxai] Kuravnan, oJristo;n dokei` Qh[raivo]iı ajpopevmpen ejı
ta;ı [Lib]uvan Bavttom me;n ajrchgevta[n t]e kai; basilh`a... —
«Íà íàðîäíîì ñîáðàíèè ðåøåíî: ïîñêîëüêó Àïîëëîí ïî ñâîåìó
ïîáóæäåíèþ âîçâåñòèë Áàòòó è ôåðÿíàì îòïðàâèòü êîëîíèþ â
Êèðåíó, ôåðÿíå ïîñòàíîâèëè ïîñëàòü Áàòòà àðõàãåòîì è öàðåì...»
(SEG IX, 3, l. 23–27).
d) (P-W 40; F Q 48)
Hdt, IV, 156: meta; de; aujtw`/ te touvtw/ kai; toi`si a[lloisi
Qhraivoisi sunefevreto paligkovtwı. ajgnoeu`nteı de; ta;ı sumfora;ı
oiJ Qhrai`oi e[pempon ejı Delfou;ı peri; tw`n pareovntwn kakw`n. hJ
de; Puqivh sfi e[crhse sugktivzousi Bavttw/ Kurhvnhn th`ı Libuvhı
a[meinon prhvvxein. — [Áàòò íå èñïîëíèë ïðåäûäóùåãî ñîâåòà îðà2
Õîòÿ ýòà íàäïèñü îòíîñèòñÿ ê ïåðâîé ïîëîâèíå IV â., ñîäåðæàíèå
åå âîñõîäèò ê äðåâíåìó ïîñòàíîâëåíèþ ôåðñêèõ êîëîíèñòîâ. Ñì.: Äîâàòóð À. È. Êèðåíñêàÿ êëÿòâà îñíîâàòåëåé // ÄÀÍ ÑÑÑÐ. Ñåðèÿ Â.
1928. 11. Ñ. 233–236; Áîðóõîâè÷ Â. Ã. Àõåéöû â òðàäèöèè îá îñíîâàíèè Êèðåíû // ÓÇ ÃÃÓ. Âûï. 67. Ãîðüêèé, 1965. Ñ. 71–72;
ßéëåíêî Â. Ï. Ãðå÷åñêàÿ êîëîíèçàöèÿ VII–III ââ. äî í. ý.: Ïî ìàòåðèàëàì ýïèãðàôè÷åñêèõ èñòî÷íèêîâ. Ì., 1982. Ñ. 67–75; Øóáèí Â. È.
Ãðå÷åñêàÿ êîëîíèçàöèÿ Þæíîãî Ñðåäèçåìíîìîðüÿ â VII–VI ââ. äî í. ý.
Äèññ. ... êàíä. èñò. íàóê. Ë., 1989. Ñ. 143; Graham A. J. 1) The Authencity
of ORKION TWN OIKISTHRWN of Cyrene // JHS. Vol. LXXX. 1960.
P. 111; 2) Colony and Mother-City in Ancient Greece. Manchester, 1964.
P. 27; Jeffery L. H. The Pact of the First Settlers at Cyrene // Historia.
Bd. X. 1961. P. 142; Fine J. V. A. The Ancient Greeks: A Critical History.
London, 1983. P. 89–90.
362
êóëà íåìåäëåííî. — Î. Ê.] «Ïîñëå ýòîãî Áàòòà è ïðî÷èõ ôåðåéöåâ âíîâü ïîñòèãëè [ðàçíûå] íåâçãîäû. Íå âåäàÿ ïðè÷èíû ýòîãî, ôåðåéöû ïîñëàëè â Äåëüôû âîïðîñèòü îðàêóë. Ïèôèÿ îòâåòèëà, ÷òî íàñòóïèò îáëåã÷åíèå, åñëè îíè âî ãëàâå ñ Áàòòîì çàëîæàò
îñíîâàíèå Êèðåíû â Ëèâèè» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
e) (P-W 71; F Q 47)
Diod., VIII, 29: o{ti jAristotevlhı oJ kai; Bavttoı ktivsai
boulovmenoı Kurhvnhn e[labe crhsmo;n ou{twı:
Bavtt∆ ejpi; fwnh;n h\lqeı: a[nax de; se Foi`boı Apov
j llwn
ejı Libuvhn pevmpei kallistevfanon Kurhvnhı
eujreivhı a[rcein kai; e[cein basilhivda timhvn.
e[nqa se bavrbaroi a[ndreı, ejpa;n Libuvhı ejpibhvh/ı,
baitofovroi ejpivasi: su; d∆ eujcovmenoı Kronivwni
Pallavdi t∆ ejgremavch/ glaukwvpidi kai; Dio;ı uiJw`/
Foivbw/ ajkersekovmh/ nivkhn uJpoceivrion e{xeiı,
kai; mavkaroı Libuvhı kallistevfanou basileuvseiı
aujto;ı kai; gevnoı uJmovn: a[gei de; se Foi`boı Apov
j llwn.
«Ïîòîìó ÷òî è Àðèñòîòåëü, îí æå Áàòò, îñíîâàë Êèðåíó,
ïîëó÷èâ âîò òàêîå ïðîðèöàíèå:
Áàòò, òû ïðèøåë ðàäè ðå÷è, íî Ôåá Àïîëëîí, ïîâåëèòåëü,
Øëåò òåáÿ â Ëèâèþ äèâíîâåí÷àííóþ, ÷òîá òû Êèðåíîé
Ïðàâèë ïðîñòîðíîé è ÷òîáû âëàäåë òû äîñòîèíñòâîì öàðñêèì.
Òîëüêî ïðèáóäåøü òû â Ëèâèþ, âàðâàðîâ òàì èñïûòàåøü
Íàòèñê, â îâ÷èíû îäåòûõ, íî òû, ïîìîëÿñü Êðîíèîíó,
Áóäÿùåé â áðàíü ñâåòëîîêîé Ïàëëàäå è Çåâñîâó ñûíó —
Äîëãîìó âëàñàìè Ôåáó, ïîáåäó ñòÿæàåøü è äàëå
 ñ÷àñòüè íàä Ëèâèåé, äèâíîâåí÷àííîé, òû öàðñòâîâàòü áóäåøü
Ñàì è òâîé ðîä. Â ñåì æå Ôåá Àïîëëîí ó òåáÿ ïðåäâîäèòåëü»
(ñòèõ. ïåð. Ì. Ì. Õîëîäà).
f) (P-W 41; F Q 49)
Hdt, IV, 157: Tauvthn oijkevonteı duvo e[tea, oujde;n ga;r sfi
crhsto;n sunefevreto, e{na aujtw`n katalipovnteı oiJ loipoi; pavnteı
ajpevpleon ejı Delfouvı, ajpikovmenoi de; ejpi; to; crhsthvrion ejcrevwnto,
favmenoi oijkevein te th;n Libuvhn kai; oujde;n a[meinon prhvssein oijkeu`nteı. hJ de; Puqivh sfi pro;ı tau`ta cra`/ tavde:
363
aij tu; ejmeu` Libuvhn mhlotrovfon oi\daı a[meinon,
mh; ejlqw;n ejlqovntoı, a[gan a[gamai sofivhn seu.
ajkouvsanteı de; touvtwn oiJ ajmfi; to;n Bavtton ajpevplwon ojpivsw:
ouj ga;r dhv sfeaı ajpivei oJ qeo;ı th`ı ajpoikivhı, pri;n dh; ajpivkwntai
ejı aujth;n Libuvhn. — «Çäåñü [íà îñòðîâå Ïëàòåÿ ó ëèâèéñêîãî
ïîáåðåæüÿ. — Î. Ê.] îíè æèëè äâà ãîäà. Íè÷åãî õîðîøåãî,
îäíàêî, è çäåñü ñ íèìè íå ïðîèçîøëî, è âñå îíè, îñòàâèâ ëèøü
îäíîãî ÷åëîâåêà, îòïëûëè îòòóäà â Äåëüôû. Ïî ïðèáûòèè îíè
âîïðîñèëè îðàêóë, îáúÿâèâ, ÷òî õîòÿ îíè è ïîñåëèëèñü â Ëèâèè, íî äåëà ó íèõ îòíþäü íå ëó÷øå. Â îòâåò Ïèôèÿ èçðåêëà
âîò ÷òî:
Âåäàåøü ëó÷øå ìåíÿ êîðìÿùóþ àãíöåâ Ëèâèþ,
 íåé íå áûâàâ. Ìíå æå, áûâøåìó òàì, äèâíà
òâîÿ ìóäðîñòü áåçìåðíî.
Óñëûøàâ òàêîé îòâåò îðàêóëà Áàòò ñî ñïóòíèêàìè îòïëûëè íàçàä. Âåäü áîã, î÷åâèäíî, íå îñâîáîæäàë èõ îò îáÿçàííîñòè îñíîâàòü ïîñåëåíèå, ïîêà îíè íå äîñòèãíóò ñàìîé Ëèâèè» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Plut. De Pyth. or., 27, 408 a: i[ste ga;r Ê to; ci`on kai; Krhtivnhn
kai; Gnhsivocon kai; Favlanqon ⁄ a[llouı te pollou;ı hJgemovnaı
stovlwn o{soiı e[dei tekmhrivoiı ajneurei`n th;n dedomevnhn eJkavstw/
kai; proshvkousan i{drusin: w|n e[nioi kai; dihmavrtanon w{sper
Bavttoı. e[doxe ga;r ejkpesei`n ouj katalabw;n ejf∆ o}n ejpevmfqh tovpon:
ei\ta h|ke deuvteron potniwvmenoı. uJpeipw;n ou\n oJ qeovı
aij tu; ejmeu` Libuvan malotrovfon oi\sqaı a[reion,
mh; ejlqw;n ejlqovntoı, a[gan a[gamai sofivhn seu.
ou{tw pavlin aujto;n ejxevpemye. — «Âû âåäü çíàåòå, ñêîëüêî íóæ-
íî áûëî óêàçàíèé ... âîæäÿì ïåðåñåëåíöåâ, ÷òîáû íàéòè íàçíà÷åííîå êàæäîìó ìåñòî ïîñåëåíèÿ. Íåêîòîðûå èç íèõ ñáèâàëèñü
ñ ïóòè, êàê, íàïðèìåð, Áàòò. Åìó ïîêàçàëîñü, ÷òî åãî ïîñòèãíåò
íåóäà÷à, è îí íå íàøåë òîãî ìåñòà, êóäà áûë ïîñëàí; òîãäà îí
ïðèøåë âîïðîñèòü âî âòîðîé ðàç, è áîã åìó èçðåê:
“Åñëè òû ëó÷øå ìåíÿ, áûâàâøåãî â Ëèâèè, çíàåøü
Çåìëþ, êîðìÿùóþ àãíöåâ, òî ìóäðîñòü òâîÿ ìíå çàâèäíà”.
Ýòèìè ñëîâàìè áîã âòîðè÷íî ïîñëàë åãî òóäà æå» (ïåð.
Ë. À. Ôðåéáåðã).
364
g) (P-W 416; F Q 51)
Menecl. Barc. àp. Schol. Pind. Pyth., IV, 10 = FHG, IV,
p. 449, fr. 1 = FgrHist 270 F 6: ajpodhmhvsaı de; eijı Delfou;ı
Bavttoı hjrwvta peri; th`ı stavsewı, povteron diagwnivsontai peri;
th`ı eijı th;n patrivda ejpanastrofh`ı h] eJtevrwsev poi ajpoikivan
steivlwntai. to;n de; qeo;n crh`sai:
Bavtte <to;> provsqe kakovn, to; de; deuvteron ejsqlo;n ejreuna`ı/ .
e[rceo, lei`f∆ aJlivan cwvran: h[peiroı ajmeivnwn
hjw`/oı. provteron dovlon e[kbale:* peivqei peivqwn
sterro;n gh`n oJsivwı h}n misei` pollh;n ajqemivstwı.
oi|av t∆ ajnh;r e[rxei, toi`on tevloı aujto;n iJkavnei.
* Ïîñëåäóþùèé òåêñò 3-é è 4-é ñòðîê ñèëüíî èñïîð÷åí;
Ã. Ïàðê è Ä. Óîðìåëë âîññòàíàâëèâàþò èõ ñëåäóþùèì îáðàçîì:
peivqe∆: jApovllwn
sterro;n gh`n oJsivwsen eJh;n, misei`ı ajqemivstwı
(“Be persuaded. It is the desert that Apollo hallowed as him own.
Your hatred is wicked”)3.
[Ìåíåêë èç Áàðêè ñîîáùàåò î òîì, ÷òî ãðàæäàíå Ôåðû íà÷àëè ìåæäîóñîáíûå ðàçäîðû è ðàçäåëèëèñü íà äâå ïàðòèè, âîæäåì îäíîé èç íèõ áûë Áàòò. Ñòîðîííèêàì Áàòòà ïðèøëîñü áåæàòü. — Î. Ê.] «Îòïðàâèâøèñü â Äåëüôû, Áàòò âîïðîñèë î
ñìóòå, áîðîòüñÿ ëè èì çà âîçâðàùåíèå íà ðîäèíó èëè îòïðàâèòüñÿ êóäà-íèáóäü â äðóãîå ìåñòî äëÿ îñíîâàíèÿ êîëîíèè. Áîã âîçâåñòèë: “Áàòò, èç òîãî, î ÷åì âîïðîøàåøü, ïåðâîå — äóðíî, âòîðîå — ðàçóìíî, èäè, îñòàâü îêðóæåííóþ ìîðåì çåìëþ, ìàòåðèê
íà âîñòîêå ëó÷øå. Îñòàâü ïðåæíèé îáìàí... Êàê ÷åëîâåê ñäåëàåò, òàêîâîé èñõîä åãî è ïîñòèãíåò”».
7. Îðàêóë êèðåíöàì î ïðèãëàøåíèè ïîñðåäíèêà
èç Ìàíòèíåè
(P-W 69; F Q 118)
Hdt, VI, 161: diedevxato de; th;n basilhivhn tou` jArkesivlew oJ
pai`ı Bavttoı, cwlovı te ejw;n kai; oujk ajrtivpouı. oiJ de; Kurhnai`oi
pro; ı th; n katalabou` s an sumforh; n e[ p empon ej ı Delfou; ı
3
Ñì.: Parke H. W., Wormell D. E. W. 1) Notes on Some Delphic
Oracles // Hermathena. Vol. XXVII. 1938. P. 72–77; 2) Notes on
Delphic Oracles // ClQu. Vol. XLIII. 1949. 3, 4. P. 139–140.
365
ejpeirhsomevnouı o{ntina trovpon katasthsavmenoi kavllista a]n
oijkevoien. hJ de; Puqivh ejkevleue ejk Mantinevhı th`ı jArkavdwn
katartisth`ra ajgagevsqai. — «Íàñëåäîâàë öàðñòâî Àðêåñèëàÿ
åãî ñûí Áàòò. Îí áûë õðîìîé è åäâà ìîã ñòîÿòü íà íîãàõ. Êèðåíöû æå ïîñëàëè â Äåëüôû âîïðîñèòü îðàêóë èç-çà ïîñòèãøåãî
èõ íåñ÷àñòüÿ: ïðè êàêîì ãîñóäàðñòâåííîì óñòðîéñòâå ëó÷øå âñåãî èì æèòü. Ïèôèÿ âåëåëà èì ïðèãëàñèòü ïîñðåäíèêà èç Ìàíòèíåè â Àðêàäèè» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
II. ÄÅËÜÔÛ È ÐÀÍÍßß
ÇÀÊÎÍÎÄÀÒÅËÜÍÀß ÐÅÔÎÐÌÀ
Ïðîèñõîæäåíèå ñïàðòàíñêèõ ãîñóäàðñòâåííûõ
èíñòèòóòîâ
8. Äåëüôû è Áîëüøàÿ ðåòðà
(P-W 21; F Q 8)
Tyrt. ap. Plut. Lycurg., 6 = fr. 3 b Diehl3:
Foivbou ajkouvsanteı Puqwnovqen oi[kad∆ e[neikan
manteivaı te qeou` kai; televent∆ e[pea:
a[rcein me;n boulh`ı qeotimhvtouı basilh`aı
oi|si mevlei Spavrthı iJmerovessa povliı,
presbuvtaı te gevrontaı, e[peita de; dhvmotaı a[ndraı
eujqeivaiı rJhvtraiı ajntapameibomevnouı.
Òå, êòî â ïåùåðå Ïèôîíà óñëûøàëè Ôåáà ðå÷åíüå,
Ìóäðîå ñëîâî áîãîâ â äîì ñâîé ðîäíîé ïðèíåñëè:
Ïóñòü â Ñîâåòå öàðè, êîòîðûõ áîãè ïî÷òèëè,
Ïåðâûìè áóäóò; ïóñêàé ìèëóþ Ñïàðòó õðàíÿò
Ñ íèìè ñîâåòíèêè-ñòàðöû, çà íèìè — ìóæè èç íàðîäà,
Òå, ÷òî äîëæíû îòâå÷àòü ðå÷üþ ïðÿìîé íà âîïðîñ
(ïåð. Ñ. Ï. Ìàðêèøà).
Ñð.: Tyrt. ap. Diod., VII, 12, 5 = fr. 3 a Diehl3.
Plut. Lyc., 6 (î ñîäåðæàíè Áîëüøîé påòðû (rJhvtra) Ëèêóðãà): Dio;ı Sullanivw kai; jAqana`ı Sullanivaı iJaro;n iJdrusavmenon,
fula;ı fulavxanta kai; wjba;ı wjbavxanta, triavkonta gerwsivan su;n
ajrcagevtaiı katastavsanta, w{raı ejx w{raı ajpellavzein metaxu;
366
Babuvkaı te kai; Knakivwnoı. touvtwı eijsfevrein te kai; ajfivstasqai,
davmw d∆ ajntagorivan h\men kai; kravtoı. ...aij de; skolivan oJ da`moı
e[roito, tw;ı presbugenevaı kai; ajrcagevtaı ajpostath`raı h\men. —
«Âîçäâèãíóòü õðàì õðàì Çåâñà Ñèëëàíèéñêîãî è Àôèíû Ñèëëàíèéñêîé. Ðàçäåëèòü íà ôèëû è îáû. Ó÷ðåäèòü òðèäöàòü ñòàðåéøèí ñ âîæäÿìè ñîâîêóïíî. Îò âðåìåíè äî âðåìåíè ñîçûâàòü
ñîáðàíèå ìåæ Áàáèêîé è Êíàêèîíîì è òàì ïðåäëàãàòü è ðàñïóñêàòü, íî ãîñïîäñòâî è ñèëà äà ïðèíàäëåæèò íàðîäó. ...Åñëè íàðîä ïîñòàíîâèò íåâåðíî, ñòàðåéøèíàì è öàðÿì ðàñïóñòèòü» [ïîñëåäíþþ ôðàçó Ïëóòàðõ íàçûâàåò äîáàâëåíèåì öàðåé Ïîëèäîðà
è Ôåîïîìïà. — Î. Ê.] (ïåð. Ñ. Ï. Ìàðêèøà).
9. Îðàêóëû Ëèêóðãó
(P-W 29; 216; F Q 7)
Hdt, I, 65: Lukouvrgou tw`n Spartihtevwn dokivmou ajndro;ı
ejlqovntoı ejı Delfou;ı ejpi; to; crhsthvrion, wJı ejshvie ejı to; mevgaron,
ijqu;ı hJ Puqivh levgei tavde:
h{keiı, w\ Lukovorge, ejmo;n poti; pivona nho;n
Zhni; fivloı kai; pa`sin jOluvmpia dwvmat∆ e[cousi.
divzw h[ se qeo;n manteuvsomai h] a[nqrwpon:
ajll∆ e[ti kai; ma`llon qeo;n e[lpomai, w\ Lukovorge.
oiJ me;n dhv tineı pro;ı touvtoisi levgousi kai; fravsai aujtw`/ th;n
Puqivhn to;n nu`n katestew`ta kovsmon Spartihvth/si... — «Ëè-
êóðã, çíàòíûé ñïàðòàíåö, ïðèáûë â Äåëüôû âîïðîñèòü îðàêóë.
Êîãäà îí âñòóïèë â ñâÿòèëèùå, Ïèôèÿ èçðåêëà åìó âîò ÷òî:
Òû ïðèòåê, î Ëèêóðã, ê äàðàìè îáèëüíîìó õðàìó,
Çåâñó ëþáåçíûé è âñåì íà Îëèìïå îáèòåëü èìóùèì,
Ñìåðòíûé èëü áîã òû? Êîìó èçðåêàòü ïðîðèöàíüå äîëæíà ÿ?
Áîãîì, ñêîðåå, Ëèêóðã ïî÷èòàòü òåáÿ íóæíî áåññìåðòíûì.
Ïî ñëîâàì íåêîòîðûõ, Ïèôèÿ, êðîìå ýòîãî ïðåäñêàçàíèÿ, ïðåäðåêëà Ëèêóðãó äàæå âñå ñóùåñòâóþùåå íûíå ñïàðòàíñêîå ãîñóäàðñòâåííîå óñòðîéñòâî» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Xen. Apol., 15: levgetai ga;r eijı to;n nao;n eijsiovnta proseipeivn
aujtovn: Frontivzw povtera qeovn se ei[pw h] a[nqrwpon. — «Êîãäà
îí âîøåë â õðàì, êàê ãîâîðÿò, áîã îáðàòèëñÿ ê íåìó ñ òàêèì
ïðèâåòñòâèåì: “Íå çíàþ, êàê ìíå íàçâàòü òåáÿ — áîãîì èëè
÷åëîâåêîì”» (ïåð. Ñ. È. Ñîáîëåâñêîãî).
367
Áîëåå ïîçäíèå àâòîðû (Diod., VII, 12; ñð.: Euseb. Praep. ev.,
V, 27, p. 222 b-c) äîïîëíÿþò îðàêóë äâóìÿ ñëåäóþùèìè ñòèõîòâîðíûìè ñòðîêàìè:
h{keiı d∆ eujnomivan dizhvmenoı: aujta;r e[gwge
dwvsw th;n oujk a[llh ejpicqonivh povliı e{xei.
Áëàãîçàêîíüÿ ïðèøåë òû èñêàòü è åãî òû ïîëó÷èøü
 ìåðå òàêîé îò ìåíÿ, êàê íèãäå åãî ëþäè íå çíàþò
(ïåð. Ô. Ô. Çåëèíñêîãî).
Plut. Lycurg., 5: Dianohqei;ı de; tau`ta prw`ton me;n ajpedhvmhsen eijı Delfouvı: kai; tw`/ qew`/ quvsaı kai; crhsavmenoı
ejpanh`lqe to;n diabovhton ejkei`non crhsmo;n komivzwn, w|/ qeofilh`
me;n aujto;n hJ Puqiva prosei`pe kai; qeo;n ma`llon h] a[nqrwpon,
eujnomivaı de; crhv/zonti didovnai kai; katainei`n e[fh to;n qeo;n h}
polu; krativsth tw`n a[llwn e[stai politew`n. — «Ñ ýòîé ìûñëüþ
îí ïðåæäå âñåãî îòïðàâèëñÿ â Äåëüôû. Ïðèíåñÿ áîãó æåðòâû è
âîïðîñèâ îðàêóëà, îí âåðíóëñÿ, âåçÿ òî çíàìåíèòîå èçðå÷åíèå, â
êîòîðîì ïèôèÿ íàçâàëà åãî “áîãîëþáåçíûì”, ñêîðåå áîãîì, íåæåëè ÷åëîâåêîì; íà ïðîñüáó î áëàãèõ çàêîíàõ áûë ïîëó÷åí îòâåò, ÷òî
áîæåñòâî îáåùàåò äàðîâàòü ñïàðòàíöàì ïîðÿäêè, íåñðàâíåííî ëó÷øèå, ÷åì â îñòàëüíûõ ãîñóäàðñòâàõ» (ïåð. Ñ. È. Ìàðêèøà).
Cð.: Xen. Lac. pol., 8, 5; Aristot. ap. Clem. Alex. Strom., I,
p. 152, Sylburg = fr. 535 Rose3; Ephor. ap. Strab., VIII, 5, 5 =
FgrHist 70 F 118 23–26; Diod. VII, 12; Plut. De Pyth. or., 19,
403 e; Adv. Colotem, 17, 1116 f; Polyaen., I, 16, 1; P-W 217–
219; F Q 8–9.
10. Äåëüôû è ïðîèñõîæäåíèå ñïàðòàíñêîé öàðñêîé âëàñòè
(P-W 157; F L 160)
Hdt, VI, 52: tou;ı w\n dh; Lakedaimonivouı ... ajporevontaı ...
pevmpein ejı Delfou;ı ejpeirhsomevnouı o{ ti crhvswntai tw`/ prhvgmati.
th;n de; Puqivhn keleuvvein sfevaı ajmfovtera ta; paidiva hJghvsasqai
basilevaı, tima`n de; ma`llon to;n geraivteron. th;n me;n dh; Puqivhn
tau`tav sfi ajnelei`n... — [Ëàêåäåìîíÿíå íàõîäèëèñü â çàòðóäíå-
íèè, êîãî èç äâóõ ñûíîâåé-áëèçíåöîâ Àðèñòîäåìà ñäåëàòü öàðåì. — Î. Ê.] «Èòàê, ëàêåäåìîíÿíå, íå çíàÿ, ÷òî ïðåäïðèíÿòü,
îòïðàâèëè ïîñîëüñòâî â Äåëüôû âîïðîñèòü áîãà, êàê èì ïîñòóïèòü. Ïèôèÿ æå ïîâåëåëà ïîñòàâèòü öàðÿìè îáîèõ ìëàäåíöåâ, íî
368
ñòàøåìó îêàçûâàòü áîëüøå ïî÷åòà. Òàê ïîâåëåëà Ïèôèÿ...» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñð.: Paus., III, 1, 5: ejn Lakedaivmoni de; o[ntwn diduvmwn tw`
jAristodhvmou paivdwn oijkivai duvo basivleiai givnontai: sunarevsai
ga;r th`/ Puqiva/ fasivn. — «Â Ëàêåäåìîíå æå, òàê êàê ó Àðèñòî-
äåìà ðîäèëèñü áëèçíåöû, îáðàçîâàëîñü äâà öàðñêèõ ðîäà; ãîâîðÿò, ýòî îäîáðèëà è Ïèôèÿ» (ïåð. Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
Àôèíñêîå çàêîíîäàòåëüñòâî
11. Îðàêóë Òåñåþ
(P-W 154; F L 22)
Plut. Thes., 24, 5: h|ke ga;r aujtw`/ [sñ. Qhsei`] crhsmo;ı ejk
Delfw`n manteuomevnw/ peri; th`ı povlewı:
Aijgeiv>dh Qhseu`, Pitqhivdoı e[kgone kouvrhı,
pollai`ı toi polivessi path;r ejmo;ı ejgkatevqhke
tevrmata kai; klwsth`raı ejn uJmetevrw/ ptolievqrw/,
ajlla; su; mhv ti livhn peponhmevnoı e[ndoqi qumo;n
bouleuvein: ajsko;ı ga;r ejn oi[dmati pontoporeuvsei.
«...Òåñåé ïðèñòóïèë ê óñòðîåíèþ ãîñóäàðñòâåííûõ äåë è
ïðåæäå âñåãî îáðàòèëñÿ çà ñîâåòîì ê áîãàì. Èç Äåëüô åìó ïðèøåë ñëåäóþùèé îòâåò:
Îòïðûñê Ýãåÿ, Òåñåé, Ïèòôååâîé äî÷åðè ÷àäî!
Ìíîãî ÷óæèõ ãîðîäîâ è çåìåëü ïðåäåëû è æðåáèé
Ãîðîäó âàøåìó ñàì ìîé îòåö âðó÷èë è äîâåðèë.
Íî íå ñòðàøèñü ÷åðåçìåðíî è äóõ ñâîé ïå÷àëüþ íå ìó÷àé;
Áóäåøü, êàê ëåãêèé áóðäþê, ïî ìîðñêîé òû ïëàâàòü ïó÷èíå»
(ïåð. Ñ. Ï. Ìàðêèøà).
Ñð. Paus., I, 20, 7 (P-W 434; F Q 247): Suvllou de; oujk
ajnievntoı ejı jAqhnaivouı tou` qumou` laqovnteı ejkdidravskousin
a[ndreı ejı Delfouvı: ejromevnoiı dev sfisin, eij katalambavnoi to;
crew;n h[dh kai; ta;ı jAqhvnaı ejrhmwqh`nai. touvtoiı e[crhsen hJ
Puqiva ta; ejı to;n ajsko;n e[conta. — «Òàê êàê Ñóëëà íå ïðåêðà-
ùàë ñâîåãî ãíåâà ïðîòèâ àôèíÿí, òî íåñêîëüêî ÷åëîâåê èç íèõ
òàéíî áåæàëè â Äåëüôû, è íà èõ âîïðîñ, íåóæåëè íàñòóïèëà ñóäüáà
è äëÿ Àôèí ñòàòü áåçëþäíûìè è îïóñòîøåííûìè, Ïèôèÿ èì
îòâåòèëà ñðàâíåíèåì ñ ìåõîì» (ïåð. Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
369
12. Îðàêóëû Ñîëîíó
à) (P-W 15; F Q 67)
Plut. Sol., 14, 4: e[nioi dev fasi kai; manteivan genevsqai tw`/
Sovlwni Puqoi` toiauvthn:
h|so mevshn kata; nh`a kubernhthvrion e[rgon
eujquvnwn: polloiv toi jAqhnaivwn ejpivkouroi.
«Ïî ñâèäåòåëüñòâó íåêîòîðûõ àâòîðîâ, Ñîëîíó áûë äàí â
Äåëüôàõ îðàêóë òàêîãî ñîäåðæàíèÿ:
Ñìåëî ñðåäèíó çàíÿâ êîðàáëÿ, óïðàâëÿé èì ñïîêîéíî.
Âåðíûõ ïîìîùíèêîâ â òîì òû íàéäåøü ñðåäè ìíîãèõ àôèíÿí»
(ïåð. Ñ. È. Ñîáîëåâñêîãî).
b) (P-W 16; F Q 68)
Plut. Septem sapient. conv., 7, 152 c: tivı d∆ a]n , e[fh, soi;
tou`to peisqeivh ma`llon h] tw`/ qew`/ fravsanti kata; to;n pro;ı se;
crhsmo;n —
eu[daimon ptoliveqron eJno;ı khvrukoı ajkouvein.
«Êòî æå òåáå ïîâåðèò, — âîçðàçèë Ýçîï [Ñîëîíó. —
Î. Ê.], — è íå ïîâåðèò áîãó, êîòîðûé òåáå æå è ïðîâåùàë:
“Áëàãî, åæåëè ãðàä åäèíîìó ãîëîñó âíåìëåò!”?»
(ïåð. Ì. Ë. Ãàñïàðîâà).
13. Îðàêóëû î Ñàëàìèíå
(P-W 326; F Q 69)
Plut. Sol., 9, 1: a[lloi dev fasin ouj tou`ton to;n trovpon genevsqai
th;n katavlhyin, ajlla; prw`ton me;n aujtw`/ (sc. Sovlwni) to;n ejn
Delfoi`ı qeo;n crh`sai:
ajrchgou;ı cwvraı qusivaiı h{rwaı ejnoivkouı
i{laso, tou;ı kovlpoiı jAswpia;ı ajmfikaluvptei,
oi} fqivmenoi devrkontai ejı hjevlion duvnonta.
to;n de; Sovlwna diapleuvsanta nukto;ı eijı th;n nh`son ejntemei`n
sfavgia Perifhvmw/ kai; Kugcrei` toi`ı h{rwsin. ... (10, 4) ... qavptousi
de; Megarei`ı pro;ı e{w tou;ı nekrou;ı blevpontaı, Aqhnai`
j
oi de;
pro;ı eJspevran. JHrevaı d∆ oJ Megareu;ı ejnistavmenoı levgei kai;
Megarei`ı pro;ı eJspevran tetrammevna ta; swvmata tw`n nekrw`n
tiqevnai: kai; mei`zon e[ti touvtou, mivan e{kaston jAqhnaivwn e[cein
qhvkhn, Megarevwn de; kai; trei`ı kai; tevssaraı ejn mia`/ kei`sqai.
370
tw`/ mevntoi Sovlwni kai; Puqikouvı tinaı bohqh`sai levgousi crhsmouvı,
ejn oi|ı oJ qeo;ı jIonivan th;n Salami`na proshgovreuse. — «Ïî äðó-
ãîé âåðñèè, çàâîåâàíèå Ñàëàìèíà ïðîèçîøëî íå òàê. Ñíà÷àëà
Ñîëîíó äåëüôèéñêèé áîã äàë ñëåäóþùèé îðàêóë:
Ïåðâûõ çåìëè òîé ãåðîåâ ñêëîíè òû îáèëüíîþ æåðòâîé,
Òåõ, êîãî ãðóäüþ ñâîåé óêðûâàåò îò íàñ Àñîïèäà,
Ìåðòâûå, ñìîòðÿò îíè â êðàÿ çàõîäÿùåãî ñîëíöà.
Ñîëîí íî÷üþ ïåðåïëûë íà îñòðîâ è çàêëàë æåðòâû ãåðîÿì Ïåðèôåìó è Êèõðåþ. ... (10) ... ìåãàðÿíå îáðàùàþò òåëà óìåðøèõ
ê âîñòîêó, à àôèíÿíå — ê çàïàäó. Îäíàêî ìåãàðÿíèí Ãåðåé íà
ýòî âîçðàæàåò, ÷òî è ìåãàðÿíå êëàäóò òåëà ìåðòâûõ, îáðàùàÿ èõ
ê çàïàäó, è, ÷òî åùå âàæíåå, ó êàæäîãî àôèíÿíèíà åñòü ñâîÿ
îòäåëüíàÿ ìîãèëà, à ó ìåãàðÿí ïî òðîå èëè ÷åòâåðî ëåæàò â îäíîé. Íî Ñîëîíó, ãîâîðÿò, ïîìîãëè è êàêèå-òî ïèôèéñêèå îðàêóëû, â êîòîðûõ áîã íàçâàë Ñàëàìèí «Èîíèåé» (ïåð. Ñ. È. Ñîáîëåâñêîãî).
14. Îðàêóë îá î÷èùåíèè Àôèí
a) (P-W 13; F Q 65)
Diog. L., I, 10, 110: kai; jAqhnaivoiı tovte loimw`/ katecomevnoiı e[crhsen hJ Puqiva kaqh`rai th;n povlin. oiJ de; pevmpousi
nau`n te kai; Nikivan to;n Nikhravtou eijı Krhvthn, kalou`nteı
to;n jEpimenivdhn. kai; o}ı ejlqw;n jOlumpiavdi tessarakosth`/ e{kth/
ejkavqhren aujtw`n th;n povlin kai; e[pause to;n loimo;n tou`ton to;n
trovpon. — «Â ýòî âðåìÿ àôèíÿí ïîñòèãëà ìîðîâàÿ áîëåçíü, è
Ïèôèÿ ïîâåëåëà èì î÷èñòèòü ãîðîä; è îíè ïîñëàëè êîðàáëü ñ
Íèêèåì, ñûíîì Íèêåðàòà, íà Êðèò çà Ýïèìåíèäîì. Ýïèìåíèä ïðèåõàë â 46-þ Îëèìïèàäó [596 ã. — Î. Ê.], ñîâåðøèë
î÷èùåíèå ãîðîäà è îñòàíîâèë ìîð âîò êàêèì îáðàçîì» (ïåð.
Ì. Ë. Ãàñïàðîâà).
Cp.: Plat. Leg., I, 642 d.
b) (P-W 14; F Q 66)
Plut. De def. or., 1, 409 e (ïðèíàäëåæàâøåå Ýïèìåíèäó
âûñêàçûâàíèå):
ou[te ga;r h\n gaivhı mevsoı ojmfalo;ı oujde; qalavsshı:
eij dev tiı e[sti, qeoi`ı dh`loı qnhtoi`si d∆ a[fantoı.
371
«Íåò íèêàêîãî ñðåäèííîãî ïóïà çåìëè èëè ìîðÿ,
Åñëè æ îí åñòü, òî èçâåñòåí áîãàì, à ñìåðòíûì íåâåäîì»
(ïåð. À. Â. Ëåáåäåâà).
15. Äåëüôû è Êëèñôåí
(P-W 80; F Q 125)
Aristot. Ath. pol., 21, 6: tai` ı de; fulai` ı ej p oiv h sen (sc.
Kleisqevnhı) ejpwnuvmouı ejk tw`n prokriqevntwn eJkato;n ajrchgetw`n, ou}ı ajnei`len hJ Puqiva, devka. — «Ôèëàì îí [Êëèñôåí. —
Î. Ê.] äàë â êà÷åñòâå ýïîíèìîâ èç ñòà ïðåäâàðèòåëüíî íàìå÷åííûõ àðõåãåòîâ äåñÿòåðûõ, êîòîðûõ èçðåêëà Ïèôèÿ» (ïåð.
Ñ. È. Ðàäöèãà).
Cp.: Paus., X, 10, 1; Aristid. Or., I, 192.
III. ÄÅËÜÔÛ È ÐÀÍÍÅÃÐÅ×ÅÑÊÀß ÒÈÐÀÍÈß
Àôèíû â ïåðèîä òèðàíè÷åñêîãî ïðàâëåíèÿ
16. Îðàêóë Êèëîíó
(P-W 12; F Q 64)
Thuc., I, 126: crwmevnw/ de; tw`/ Kuvlwni ejn Delfoi`ı ajnei`len oJ
qeo;ı ejn tou` Dio;ı th`/ megivsth/ eJorth`/ katalabei`n th;n jAqhnaivwn
ajkrovpolin. — «Êîãäà Êèëîí âîïðîøàë Äåëüôèéñêèé îðàêóë, òîò
äàë åìó ïðîðèöàíèå çàõâàòèòü àôèíñêèé àêðîïîëü âî âðåìÿ âåëè÷àéøåãî ïðàçäíèêà Çåâñà» (ïåð. Ô. Ã. Ìèùåíêî — Ñ. À. Æåáåëåâà). [Ñîãëàñíî îáúÿñíåíèþ Ôóêèäèäà, Êèëîí íåâåðíî ïîíÿë
îðàêóë: ñîâåò êàñàëñÿ íå âðåìåíè Îëèìïèéñêèõ èãð, à àôèíñêîãî
ïðàçäíèêà Äèàñèè. — Î. Ê.]
Ñì. òàêæå: Aristot. Ath. pol., 1; Schol. Aristoph. Eq., 443.
Ñp.: Hdt, V, 71.
17. Äåëüôû è Àëêìåîíèäû: îðàêóë Àëêìåîíó
(P-W 202; F L 40)
Thuc., II, 102: levgetai de; kai; jAlkmevwni tw`/ jAmfiavrew, o{te
dh; ajla`sqai aujto;n meta; to;n fovnon th`ı mhtrovı, to;n jApovllw
tauvthn th;n gh`n crh`sai oijkei`n, uJpeipovnta oujk ei\nai luvsin tw`n
372
deimavtwn pri;n a}n euJrw;n ejn tauvth/ th`/ cwvra/ katoikivshtai h{tiı
o{te e[kteine th;n mhtevra mhvpw uJpo; hJlivou eJwra`to mhde; gh` h\n,
wJı th`ı ge a[llhı aujtw`/ memiasmevnhı. oJ d∆ ajporw`n, w{ı fasi,
movliı katenovhse th;n provscwsin tauvthn tou` Acelw/
j
ov u, ... kai; ejdovkei
aujtw`/ iJkanh; a]n kecw`sqai divaita tw`/ swvmati ajf∆ ou|per kteivnaı
th;n mhtevra oujk ojlivgon crovnon ejplana`to. — «Ñêàçàíèå ãëàñèò,
÷òî Àïîëëîí èçðå÷åíèåì îðàêóëà ïîâåëåë Àëêìåîíó, ñûíó Àìôèàðàÿ, âî âðåìÿ åãî ñêèòàíèé ïî çåìëå ïîñëå óáèåíèÿ ìàòåðè
èçáðàòü ýòó çåìëþ â êà÷åñòâå ïðèáåæèùà. Ïðè ýòîì îðàêóë
ïðåäóïðåäèë Àëêìåîíà, ÷òî òîò íå îñâîáîäèòñÿ îò ñòðàøíûõ
âèäåíèé, ïîêà íå íàéäåò ïðèþòà íà òîé çåìëå, êîòîðàÿ ïðè óáèåíèè ìàòåðè åùå íå áûëà ñóøåé è ñîëíöå åå íå âèäåëî, ïîòîìó
÷òî âñÿ äðóãàÿ çåìëÿ îñêâåðíåíà åãî çëîäåÿíèåì. Àëêìåîí, ãëàñèò
äàëåå ñêàçàíèå, äîëãî íå çíàë, ÷òî äåëàòü. Íàêîíåö, îí çàìåòèë ýòè íàíîñû â óñòüå Àõåëîÿ ... è ðåøèë, ÷òî çäåñü ñî âðåìåíè åãî äîëãèõ ñêèòàíèé ïîñëå ìàòåðåóáèéñòâà îáðàçîâàëîñü
äîñòàòî÷íî çåìëè, ÷òîáû ïîñåëèòüñÿ íà íåé» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cp.: Apollod., III, 7, 5; Oenom. ap. Euseb. Praep. Ev., 6, 7,
ð. 257 à; Paus., VIII, 24, 8-9.
18. Îðàêóë î ñâåðæåíèè àôèíñêîé òèðàíèè
(P-W 79; F Q 124)
j
oi levgousi, ou|toi oiJ a[ndreı
Hdt, V, 63: wJı w\n dh; oiJ Aqhnai`
(sc. oiJ jAlkmewnivdai) ejn Delfoi`si kathvmenoi ajnevpeiqon th;n
Puqiv h n crhv m asi, o{ k wı e[ l qoien Spartihtev w n a[ n dreı ei[ t e
ijdivw/ stovlw/ ei[te dhmosivw/ crhsovmenoi, profevrein sfi ta;ı
Aqhv
j naı ejleuqerou`n. — «Èòàê, ïî ðàññêàçàì àôèíÿí, Àëêìåî-
íèäû âî âðåìÿ ïðåáûâàíèÿ â Äåëüôàõ ïîäêóïèëè Ïèôèþ äåíüãàìè, ÷òîáû îíà âñÿêèé ðàç, êàê ñïàðòàíöû âîïðîøàëè îðàêóë, ïî ÷àñòíîìó ëè äåëó èëè îò èìåíè ãîñóäàðñòâà, âîçâåùàëà
èì [âîëþ áîæåñòâà] îñâîáîäèòü Àôèíû» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñì. òàêæå: Hdt, V, 66; 90; 91; VI, 123; Aristot. Ath. pol,
19, 4.
373
19. Äåëüôû è Ôèëàèäû
à) (Ð-W 60; F Q 109)
Hdt, VI, 34: ou|toi w\n oiJ Dovlogkoi piesqevnteı polevmw/ uJpo;
jAyinqivwn ejı Delfou;ı e[pemyan tou;ı basilevaı peri; tou` polevmou
crhsomevnouı. hJ de; Puqivh sfi ajnei`le oijkisth;n ejpavgesqai ejpi;
th;n cwvrhn tou`ton o}ı a[n sfeaı ajpiovntaı ejk tou` iJrou` prw`toı
ejpi; xeivnia kalevsh/. — «Ýòè-òî äîëîíêè, æåñòîêî òåñíèìûå âî
âðåìÿ âîéíû ñ àïñèíòèÿìè, îòïðàâèëè ñâîèõ öàðåé â Äåëüôû
âîïðîñèòü áîãà îá [èñõîäå] âîéíû. Ïèôèÿ ïîâåëåëà èì â îòâåò
ïðèçâàòü «ïåðâûì îñíîâàòåëåì» â ñâîþ ñòðàíó òîãî, êòî ïî âûõîäå èç ñâÿòèëèùà ïåðâûì îêàæåò èì ãîñòåïðèèìñòâî» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî). [Ýòèì ÷åëîâåêîì îêàçàëñÿ Ìèëüòèàä
Ñòàðøèé èç Àôèí. — Î. Ê.]
b) (Ð-W N 61; F Q 110)
Hdt, VI, 35–36: Miltiavdea de; ajkouvsanta parautivka e[peise
oJ lovgoı oi|a ajcqovmenovn te th`/ Peisistravtou ajrch`/ kai; boulovmenon ejkpodw;n ei\nai. aujtivka de; ejstavlh ejı Delfou;ı ejpeirhsovmenoı to; crhsthvrion eij poioi` tavper aujtou` oiJ Dovlogkoi
prosedevonto. keleuouvshı de; kai; th`ı Puqivhı, ou{tw dh; Miltiavdhı
oJ Kuyevlou, jOluvmpia ajnarairhkw;ı prrovteron touvtwn teqrivppw/, tovte paralabw;n Aqhnaiv
j
wn pavnta to;n boulovmanon metevcein
tou` stovlou e[plee a{ma toi`si Dolovgkoisi, kai; e[sce th;n cwvrhn.
kai; min oiJ ejpagagovmenoi tuvrannon katesthvsanto. — «Óñëû-
øàâ ïðîñüáó äîëîíêîâ, Ìèëüòèàä ñðàçó æå ñîãëàñèëñÿ, òàê êàê
òÿãîòèëñÿ âëàäû÷åñòâîì Ïèñèñòðàòà è ðàä áûë ïîêèíóòü Àôèíû. Òîò÷àñ æå îí îòïðàâèëñÿ â Äåëüôû âîïðîñèòü îðàêóë: ñëåäóåò ëè åìó ïðèíÿòü ïðåäëîæåíèå äîëîíêîâ. Ïèôèÿ æå ïîâåëåëà [ñîãëàñèòüñÿ]. Òàê-òî Ìèëüòàä, ñûí Êèïñåëà (íåçàäîëãî
ïåðåä ýòèì îí îäåðæàë ïîáåäó â Îëèìïèè ñ ÷åòâåðêîé êîíåé), îòïðàâèëñÿ â ïóòü âìåñòå ñî âñåìè àôèÿíàìè, æåëàâøèìè ïðèíÿòü ó÷àñòèå â ïîõîäå è çàâëàäåë ñòðàíîé. Ïðèçâàâøèå æå Ìèëüòèàäà äîëîíêè ïðîâîçãëàñèëè åãî òèðàíîì» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñð.: Nep. Milt. (1), 1, 2.
374
Ñèêèîí
20. Îðàêóë î ðîæäåíèè Îðôàãîðà
(P-W 23; F Q 73)
Diod., VIII, 24: o{ti Sikuwnivoiı e[crhsen hJ Puqiva eJkato;n
e[th mastigonomhqhvsesqai aujtouvı. ejperwthsavntwn de; aujtw`n tivı
oJ tau`ta poihvswn, pavlin ajpekrivqh, w|/ a]n katapleuvsanteı prwvtw/
gegenhmevnon uiJo;n ajkouvswsin. — «Ñèêèîíöàì ïèôèÿ âîçâåñòè-
ëà, ÷òî îíè â òå÷åíèè ñòà ëåò áóäóò óïðàâëÿòüñÿ ïëåòüìè. À êîãäà
îíè âîïðîñèëè, êòî îñóùåñòâèò ýòî, ïèôèÿ îïÿòü îòâåòèëà, ÷òî
ñûí òîãî ïåðâîãî, ó êîãî ïîñëå èõ âîçâðàùåíèÿ äîìîé, êàê îíè
óçíàþò, ðîäèòñÿ íàñëåäíèê».
Ñð. Plut. De ser. num. vind., 7, 553 a: Sikuwnivoiı de; kai;
diarrhvdhn oJ qeo;ı proei`pe mastigonovmwn dei`sqai th;n povlin,
o{ti Telhtivan pai`da stefanouvmenon ejn Puqivoiı ajfairouvmenoi
Klewnaivwn, wJı i[dion polivthn dievspasan. — «Ñèêèîíöàì áîã
âûðàçèòåëüíî ïðåäðåê, ÷òî ãîðîä íóæäàåòñÿ â ìàñòèãîíîìàõ [êíóòîâùèêàõ. — Î. Ê.], ïîòîìó ÷òî îíè ðàçîäðàëè ìàëü÷èêà Òåëåòèÿ, óâåí÷àííîãî âåíêîì íà Ïèôèéñêèõ èãðàõ, îòáèðàÿ ó êëåîíöåâ êàê ñâîåãî ãðàæäàíèíà».
21. Îðàêóë Êëèñôåíó
(P-W 24; F Q 74)
Hdt, V, 67: ejlqw;n de; ejı Delfou;ı ejcrhsthriavzeto eij ejkbavloi
to;n Adrhston:
[
hJ de; Puqivh oiJ cra`/ fa`sa Adrhston
[
me;n ei\nai
Sikuwnivwn basileva, ejkei`non de; leusth`ra. jEpei; de; oJ qeo;ı tou`tov
ge ouj paredivdou... — «Êëèñôåí ïðèáûë â Äåëüôû âîïðîñèòü
îðàêóë, èçãíàòü ëè åìó Àäðàñòà. Ïèôèÿ æå èçðåêëà åìó â îòâåò: Àäðàñò — öàðü Ñèêèîíà, à îí [Êëèñôåí] — òîëüêî æåñòîêèé òèðàí [áóêâ. «ïîáèâàþùèé êàìíÿìè, ìó÷èòåëü» — Î.
Ê.]. ...òàê êàê áîã íå ïîçâîëèë òèðàíó óíè÷òîæèòü ïî÷èòàíèå
Àäðàñòà... [òèðàí Êëèñôåí ñòàë èñêàòü äëÿ ýòîãî äðóãèå ñðåäñòâà — Î. Ê.]» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
375
Êîðèíô
22. Îðàêóëû î ðîæäåíèè Êèïñåëà
à) (P-W 6; F Q 59)
Hdt, V, 92: ejstavlh w\n ejı Delfou;ı peri; govnou. ejsiovnta de;
aujto;n ijqevwı hJ Puqivh prosagoreuvei toisivde toi`si e[pesi:
jHetivwn, ou[tiı se tivei poluvtiton ejovnta.
Lavbda kuvei, tevxei d∆ ojlooivtrocon: ejn de; pesei`tai
ajndravsi mounavrcoisi, dikaiwvsei de; Kovrinqon.
[Ýåòèîí â òå÷åíèå äîëãîãî âðåìåíè íå èìåë äåòåé. — Î. Ê.]
«Òàê âîò, îí îòïðàâèëñÿ â Äåëüôû âîïðîñèòü îðàêóë î ïîòîìñòâå. Íå óñïåë Ýåòèîí, îäíàêî, âñòóïèòü â ñâÿòèëèùå, êàê Ïèôèÿ îáðàòèëàñü ê íåìó âîò ñ êàêèìè ñëîâàìè:
Ýåòèîí, íåò ïî÷åòà òåáå, õîòü òû ÷åñòè ñòÿæàë ñåáå ìíîãî,
Ëàáäà ðîäèò ñîêðóøèòåëüíûé êàìåíü; ïàäåò îí
Íà âëàñòåëèíîâ-ìóæåé è Êîðèíô ïîêàðàåò»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
b) (P-W 7; F Q 60)
Hdt, V, 92: ...toi`si Bakciavdh/si, toi`si to; me;n provteron
genovmenon crhsthvrion ejı Kovrinqon h\n a[shmon, fevron te ejı
twjuto; kai; to; tou` jHetivwnoı levgon w|de:
aijeto;ı ejn pevtrh/si kuvei, tevxei de; levonta
kartero;n wjmhsthvn: pollw`n d∆ uJpo; gouvnata luvsei.
tau`tav nun eu\ fravzesqe, Korivnqioi, oi} peri; kalh;n
Peirhvnhn oijkeite kai; ojfruoventa Kovrinqon.
«À îíè [Áàêõèàäû. — Î. Ê.] óæå ðàíüøå ïîëó÷èëè â Êîðèíôå òåìíîå èçðå÷åíèå, íàìåêàâøåå íà òî æå ñàìîå, ÷òî è èçðå÷åíèå Ýåòèîíó:
 ñêàëàõ ïðèèìåò âî ÷ðåâå îðåë, íî ëüâà ïîðîäèò îí
Ìîùíîãî è ñûðîÿäöà: ñîêðóøèò îí ìíîãèì êîëåíè.
Êðåïêî ñèå ðàçî÷òèòå, êîðèíôÿíå, òå, ÷üÿ îáèòåëü
Ñëàâíîé Ïèðåíû âîêðóã è òâåðäûíè âûñîêîé Êîðèíôà»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cp.: Nic. Dam., FgrHist 90 F 57.
376
23. Îðàêóë Êèïñåëó
(P-W 8; F Q 61)
Hdt, V, 92: ajndrwqevnti de; kai; manteuomevnw/ Kuyevlw/ ejgenv eto ajmfidevxion crhsthvrion ejn Delfoi`si, tw`/ pivsunoı genovmenoı
ejpeceivrhsev te kai; e[sce Kovrinqon. oJ de; crhsmo;ı o{de h\n:
o[lbioı ou|toı ajnh;r o}ı ejmo;n dovmon ejskatabaivnei,
Kuvyeloı jHetivdhı, basileu;ı kleitoi`o Korivnqou,
aujto;ı kai; pai`deı, paivdwn ge me;n oujkevti pai`deı.
«Âîçìóæàâ, Êèïñåë âîïðîñèë îðàêóë â Äåëüôàõ è ïîëó÷èë â
îòâåò äâóñìûñëåííîå ïðîðèöàíèå. Óïîâàÿ íà ýòî ïðîðèöàíèå, îí
ñäåëàë ïîïûòêó îâëàäåòü ãîðîäîì è çàõâàòèë âëàñòü â Êîðèíôå.
À ïðîðèöàíèå áûëî âîò êàêîå:
Ñ÷àñòëèâ ñåé ìóæ, ÷òî íûíå â ÷åðòîã ìîé âñòóïàåò,
Ýåòèîíîâ Êèïñåë; öàðü ñëàâíîãî ãðàäà Êîðèíôà
Áóäåò âñå æå îí ñàì è äåòè åãî, íî íå âíóêè»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cp.: Nic. Dam., FgrHist 90 F 57.
Càìîñ
24. Îðàêóë Ïîëèêðàòó
(P-W 67; F Q 116)
Suid., s. v. tau`tav soi kai; Puvqia kai; Dhvlia. ejpi; tw`n ta;
teleutai`a poiouvntwn. Polukravtoı ga;r oJ Savmou tuvrannoı, JRhvnian
eJlw;n kai; ajnaqei;ı aujth;n tw`/ jApovllwni, kai; ejn Dhvlw/ qei;ı ajgw`na
kavlliston, h[rwta pevmyaı eijı Delfouvı, pw`ı dei` kalei`n to;n
ajgw`na, Dhvlia h} Puvqia. oJ de; crhsmo;ı ei\pe: tau`tav soi kai; Puvqia
kai; Dhvlia, shmaivnwn o{ti eujqevwı ajpoqanei`tai. — «Ïî ïîâîäó
òåõ, êòî ñîâåðøàåò ïîñëåäíèå äåëà. Âåäü Ïîëèêðàò, òèðàí Ñàìîñà, çàõâàòèâ Ðåíèþ è ïîñâÿòèâ åå Àïîëëîíó, à òàêæå óñòðîèâ
íà Äåëîñå ïðåêðàñíîå ñîñòÿçàíèå, âîïðîñèë, îòïðàâèâ [ïîñëîâ] â
Äåëüôû, êàê äóëæíî íàçâàòü ýòî ñîñòÿçàíèå, Äåëèè èëè Ïèôèè.
À ïðîðèöàíèå âîâåñòèëî: “Ýòî äëÿ òåáÿ è Äåëèè è Ïèôèè”, óêàçûâàÿ, ÷òî âñêîðîñòè îí óìðåò».
Ñð.: Phot., s. v. Puvqia kai; Dhvlia.
377
Ýïèäàâð
25. Îðàêóë Ïðîêëó
(P-W 26; F Q 81)
Plut. De Pyth. or., 19, 403 c-d: u{steron de; tw`n pragmavtwn
aujtw`/ tarattomevnwn, e[pemyen ejntau`qa Kleovtimon to;n ajdelfo;n
ejn ajporrhvtw/ manteusovmenon peri; fugh`ı aujtou` kai; metastavsewı.
ajnei`len ou\n oJ qeo;ı didovnai Proklei` fugh;n kai; metavstasin,
o{pou to;n formo;n ejkevleuse kataqevsqai to;n Aijginhvthn xevnon h]
o{pou to; kevraı ajpobavllei oJ e[lafoı. sunei;ı ou\n oJ tuvrannoı o{ti
keleuvei katapontivzein auJto;n h] katoruvttein oJ qeo;ı, (oiJ ga;r
e[lafoi katoruvttousi kai; ajfanivzousi kata; th`ı gh`ı o{tan ejkpevsh/
to; kevraı)... — [Ïðîêë, òèðàí Ýïèäàâðà, óáèë ïðèáûâøåãî ê íåìó
àôèíÿíèíà Òèìàðõà, à òåëî åãî â êîðçèíå áðîñèë â ìîðå; ïîìîãàë åìó â ýòîì ýãèíåö Êëåàíäð. — Î. Ê.] «Íî ïîòîì, êîãäà
âîêðóã íà÷àëàñü ñìóòà, îí ïîñëàë ñþäà áðàòà Êëåîòèìà, ÷òîáû
òîò òàéíî âîïðîñèë, êóäà åìó áåæàòü è ãäå íàéòè óáåæèùå, —
à áîã åìó îòâåòèë, ÷òî áåãñòâî è óáåæèùå òàì, ãäå îí âåëåë ýãèíöó
ñõîðîíèòü êîðçèíó, èëè òàì, ãäå îëåíü ñáðîñèò ðîãà. È âîò òèðàí ïîíÿë, ÷òî áîã âåëèò åìó óòîïèòü ñåáÿ èëè ïîõîðîíèòü (âåäü
îëåíè, êîãäà ó íèõ ïàäàþò ðîãà, çàêàïûâàåò èõ è ïðÿ÷óò ïîä
çåìëþ)» (ïåð. Ë. À. Ôðåéáåðã).
Ýôåñ
26. Îðàêóë Ïèôàãîðó
(P-W 27; F Q 82)
Baton Sinop. ap. Suid., s. v. Puqagovraı jEfevsioı = FgrHist
268 F 3: oujkou`n hjkolouvqhse dhmosiva/ novsoı kai; trofw`n ajporiv a : kai; salueuvwn uJpe;r eJautou` oJ Puqagovraı eijı Delfou;ı
ajpevsteile, kai; h[/tei luvsin tw`n kakw`n. hJ de; e[fh new;n ajnasth`sai
kai; khdeu`sai tou;ı nekrouvı. h\n de; pro; Kuvrou tou` Persou, w{ı
fhsi Batwn. — [Òèðàí Ïèôàãîð, ñâåðãíóâ Áàñèëèäîâ, óáèë íå-
êîòîðûõ èç ñâîèõ ïðîòèâíèêîâ â õðàìàõ, ãäå äî÷ü îäíîãî èç íèõ
ïîâåñèëàñü. — Î. Ê.] «Èòàê, [çà ýòèì] ïîñëåäîâàëè áîëåçíü â
íàðîäå è òðóäíîñòè ñ ïðîäîâîëüñòâèåì. È, áåñïîêîÿñü çà ñåáÿ,
Ïèôàãîð îòïðàâèë [ïîñëîâ] â Äåëüôû è ïðîñèë îá èçáàâëå378
íèè îò íåñ÷àñòèé. Îíà [ïèôèÿ] âåëåëà ïîñòðîèòü õðàì è ïðåäàòü
çåìëå ïîêîéíèêîâ. À áûëî ýòî äî Êèðà Ïåðñèäñêîãî, êàê ãîâîðèò Áàòîí».
Ñèöèëèÿ
27. Îðàêóë Äåéíîìåíó î ñûíîâüÿõ
(P-W 484; F Q 140)
Plut. De Pyth. or., 19, 403 b-c: Deinomevnouı de; tou` Sikeliwvtou
manteuomevnou peri; tw`n uiJew
v n ajnei`len wJı oiJ trei`ı turannhvsoien:
uJpotucovntoı de; tou` Deinomevnouı “oijmwxovmenoiv g∆, w\ devspot∆
Apov
j llon”, kai; tou`q∆ oiJ e[fh didovnai kai; prosanairei`n. — «Êîãäà
ñèöèëèåö Äåéíîìåí âîïðîøàë î ñûíîâüÿõ ñâîèõ, òî áîã îòâåòèë,
÷òî âñå òðîå ñòàíóò òèðàíaìè. À íà ñëîâà Äåéíîìåíà “Íå ïðèøëîñü áû èì ðûäàòü, Àïîëëîí-ïîâåëèòåëü!”, îí ñêàçàë: “È ýòî
èì òàêæå äàåòñÿ è âîçâåùàåòñÿ!”» (ïåð. Ë. À. Ôðåéáåðã). [Ïëóòàðõ êîììåíòèðóåò ýòîò îðàêóë, îòìå÷àÿ, ÷òî âïîñëåäñòâèè Ãåëîí ñòðàäàë îò âîäÿíêè, Ãèåðîí — îò êàìåííîé áîëåçíè, òðåòèé
æå ñûí Äåéíîìåíà, Ôðàñèáóë, ñðåäè ðàñïðåé è âîéí ñêîðî ëèøèëñÿ âëàñòè. — Î. Ê.]
IV. ÄÅËÜÔÛ È ÌÅÆÏÎËÈÑÍÛÅ
ÎÒÍÎØÅÍÈß Â ÝËËÀÄÅ â VI â.
Äåëüôû è Àìôèêòèîíèÿ. Ïåðâàÿ ñâÿùåííàÿ âîéíà
28. Îðàêóë ôåññàëèéöàì î âûáîðå öàðÿ
(P-W 316; F L 162)
Plut. De frat. am., 21, 492 b: pempovntwn de; tw`n Qessalw`n
fruktou;ı peri; basilevwı pro;ı to;n qeo;n eijı Delfouvı, ejnevbale
kruvfa tou` patro;ı oJ qei`oı uJpe;r tou` jAleuva. kai; th`ı Puqivaı
tou`ton ajnelouvshı, o{ te pavthr ajpevfh sen ejmbeblhkevnai to;n
frukto;n uJpe;r aujtou`, kai; pa`sin ejdovkei plavnh tiı ejn tai`ı
katagrafai`ı tw`n ojnomavtwn gegonevnai. dio; kai; pevmyanteı au\qiı
ejpanhvronto to;n qeovn: hJ de; Puqiva kaqavper ejkbebaioumevnh th;n
protevran ajnagovreusin ei\pe:
379
to;n Purrovn toiv fhmi, to;n jArcedivkh tevke pai`da.
«Êîãäà ôåññàëèéöû ïîñëàëè æðåáèè îòíîñèòåëüíî öàðÿ áîãó
â Äåëüôû, äÿäÿ Àëåâà, òàéíî îò [åãî] îòöà ïîäáðîñèë æðåáèé â
ïîëüçó Àëåâà. È ïîñëå òîãî êàê ïèôèÿ âûòàùèëà èìåííî åãî,
îòåö çàÿâèë, ÷òî îí íå ïîäáðàñûâàë æðåáèÿ çà Àëåâà, è âñåì
êàçàëîñü, ÷òî â ñïèñêå èìåí ñëó÷èëàñü êàêàÿ-òî îøèáêà. Ïîýòîìó îíè, ñíîâà îòïðàâèâ [ïîñëîâ], âîïðîñèëè áîãà. À ïèôèÿ, êàê
áû íàñòàèâàÿ, èçðåêëà ïðåæíåå îáúÿâëåíèå:
“ß âåäü ãîâîðþ î ðûæåì, î ñûíå,
êîòîðîãî ðîäèëà Àðõåäèêà”».
29. Îðàêóëû àìôèêòèîíàì
â ïåðèîä Ïåðâîé ñâÿùåííîé âîéíû
à) (P-W 17; F Q 70)
Aeschin., III, 107–108: ajganakthvsanteı d∆ ejpi; toi`ı gignomevnoiı mavlista mevn, wJı levgontai, oiJ uJmevteroi provgonoi, e[peita
kai; oiJ a[lloi Amfiktuv
J
oneı, manteivan ejmanteuvsanto para; tw`/
qew`/, tivni crh; timwriva/ tou;ı ajvqrwvpouı touvtouı metelqei`n. kai;
aujtoi`ı ajnairei` hJ Puqiva polemei`n Kirraivoiı kai; Kragalivdaiı
pavnt∆ h[mata kai; pavsaı nuvktaı, kai; th;n cwvran aujtw`n kai; th;n
povlin ejkporqhvsantaı kai; aujtou;ı ajndrapodisamevnouı ajnaqei`nai
tw`/ Apollwni
j
tw`/ Puqivw/ kai; th`/ Artemiv
j
di kai; Lhtoi` kai; Aqhna/
j
`
Pronoiva/ ejpi; pavsh/ ajergiva/ kai; tauvthn th;n cwvran mhvt∆ aujtou;ı
ejrgavzesqai mhvt∆ a[llon eja`n. — «Íåãîäóÿ íà ïðîèñõîäÿùåå,
âàøè ïðåäêè (òàê ãëàñèò ïðåäàíèå), à çà íèìè è îñòàëüíûå àìôèêòèîíû èñïðîñèëè áîæåå âåùàíèå, êàêîìó íàêàçàíèþ îáðå÷ü
ýòèõ ëþäåé? (108) È áîã ïîâåëåâàåò: âîåâàòü ïðîòèâ êèððåéöåâ è êàðãîëèäîâ âñåäíåâíî è âñåíîùíî, íàðîä ïîðàáîòèòü,
à çåìëþ è ãîðîä, ðàçîðèâ, ïîñâÿòèòü Àïîëëîíó Ïèôèéñêîìó,
Àðòåìèäå, Ëàòîíå è Àôèíå Ïðîìûñëèòåëüíèöå, ÷òîáû áîëüøå ýòèõ ìåñò íèêîãäà íå âîçäåëûâàòü» (ïåð. Ñ. Îøåðîâà è
Ì. Ãàñïàðîâà).
Cp.: Plut. Quomodo quis sent. prof. virt., 76 e.
b) (P-W 18; F Q 71)
j
osin) uJpe;r
Paus., X, 37, 6: crwmevnoiı de; sfisin (sc. Amfiktuv
nivkhı ajnei`pen hJ Puqiva:
380
ouj pri;n th`sde povlhoı ejreivyete puvrgon eJlovnteı
privn ken ejmw`/ temevnei kuanwvpidoı jAmfitrivthı
ku`ma potikluvzh/ keladou`n iJerh/`sin ejp∆ ajktai`ı.
e[peisen ou\n oJ Sovlwn kaqierw`sai tw`/ qew`/ th;n Kirraivan, i{na tw`/
temevnei tou` Apov
j llwnoı gevnhtai geivtwn hJ qavlassa. — «Êîãäà
îíè [Àìôèêòèîíû. — Î. Ê.] îáðàòèëèñü â Äåëüôû, âîïðîøàÿ
áîãà î ïîáåäå, Ïèôèÿ èì îòâåòèëà:
Òîëüêî òîãäà âû âîçüìåòå âûñîêóþ ãîðîäà áàøíþ
Âîëíû, êîãäà êàòÿñü èç ãëóáîêîïó÷èííîãî ìîðÿ,
Âîëåþ Àìôèòðèäû ñ î÷àìè òåìíîé ëàçóðè
Ñòàíóò áèòüñÿ, äðîáÿñü î áåðåã ñâÿòîãî ó÷àñòêà»
(ïåð. Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
Cp.: Aeschin., III, 112; Diod., IX, 16; Polyaen., III, 5; Suid.,
s. v. Sovlwn.
c) êëÿòâà àìôèêòèîíîâ
Aeschin., II, 115 (Bengtson SVA II, N 104): ...mhdemivan
povlin tw`n jAmfiktuonivdwn ajnavstaton poihvsein, mhd∆ uJdavtwn
namatiaivwn ei[rxein mhvt∆ ejn polevmw/ mhvt∆ ejn eijrhvnh/. eja;n dev tiı
tau` t a parabh/ ` , strateuv s ein ej p i; tou` t on kai; ta; ı pov l eiı
ajnasthvsein, kai; ejavn tiıh[ sula`/ ta; tou` qeou`, h] suneidh`/ ti, h]
bouleuvsh/ ti kata; tw`n iJerw`n, timwrhvsein kai; ceiri; kai; podi;
kai; fwnh`/ kai pavsh/ dunavmei. — «...íå ðàçðóøàòü íè îäíîãî ãî-
ðîäà, ïðèíàäëåæàùåãî ê ñîþçó, íå îòâîäèòü ó íåãî âîäû íè â
âîåííîå, íè â ìèðíîå âðåìÿ; åñëè êòî íàðóøèò ýòî, ïðîòèâ òîãî
èäòè âîéíîé è óíè÷òîæèòü åãî ãîðîäà; òàêæå åñëè êòî ïîõèòèò
ïðèíàäëåæàùåå áîæåñòâó, èëè çàìûñëèò ÷òî-ëèáî ïðîòèâ ñâÿòèëèùà, èëè áóäåò çíàòü îá ýòîì, òîìó ìñòèòü è ðóêîé, è íîãîé, è
ãîëîñîì, è âñåìè ñðåäñòâàìè» (ïåð. Â. Â. Ëàòûøåâà).
Äåëüôû è Ñïàðòà â VI â.
30. Îðàêóëû î çàâîåâàíèè Òåãåè
à) (P-W 31; F Q 88)
Hdt, I, 66: ...katafronhvsanteı (sc. oiJ Lakedaimovnioi) jArkavdwn krevssoneı ei\nai ejcrhsthriavzonto ejn Delfoi`si epi; pavsh/
th`/ jArkavdwn cwvrh/. hJ de; Puqivh sfi cra`/ tavde:
381
jArkadivhn m∆ aijtei`ı… mevga m∆ aijtei`ı: ou[ toi dwvsw.
polloi; ejn jArkadivh/ balanhfavgoi a[ndreı e[asin,
oi{ s∆ ajpokwluvsousin: ejgw; dev toi ou[ti megaivrw.
dwvsw toi Tegevhn possivkroton ojrchvsasqai
kai; kalo;n pedivon scoivnw/ diametrhvsasqai. —
«...óáåäèâøèñü â ïðåâîñõîäñòâå íàä àðêàäöàìè, ëàêåäåìîíÿíå
âîïðîñèëè äåëüôèéñêèé îðàêóë: ìîãóò ëè îíè çàâîåâàòü âñþ
Àðêàäñêóþ çåìëþ. Ïèôèÿ æå èçðåêëà èì â îòâåò âîò ÷òî:
“Ïðîñèøü Àðêàäèþ âñþ? Íå äàì òåáå: ìíîãîãî õî÷åøü!
Æåëóäîÿäöåâ-ìóæåé îáèòàåò â Àðêàäèè ìíîãî,
Êîè ñòîÿò íà ïóòè. Íî ïîõîäà âñå æ íå âîçáðàíÿþ.
Äàì ëèøü Òåãåþ òåáå, ÷òî íîãàìè èñòîïòàíà â ïëÿñêå,
×òîáû ïëÿñàòü è ïîëÿ åå òó÷íûå ìåðèòü âåðåâêîé”»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
[Èñïîëíåíèå îðàêóëà, ïî òîëêîâàíèþ Ãåðîäîòà, ñîñòîÿëî â
òîì, ÷òî ñïàðòàíöû ïîòåðïåëè ïîðàæåíèå è ïëåííûå, êàê ðàáû,
äîëæíû áûëè îòìåðèâ ó÷àñòîê ïîëÿ òåãåéöåâ ìåðíîé âåðåâêîé,
îáðàáàòûâàòü åãî — Î. Ê.].
Cð.: Diod., IX, 36, 2; Paus., III, 7, 3; VIII, 1, 6; Polyaen., I, 8.
b) (P-W 32; F Q 89)
Hdt, I, 67, 2: ejpeidh; aijei; tw`/ polevmw/ eJssou`nto (sc. oiJ Lakedaimovnioi) uJpo; Tegehtevwn, pevmyanteı qeoprovpouı ejı Delfou;ı
ejpeirwvtwn tivna a]n qew`n iJlasavmenoi katuvperqe tw`/ polevmw/ Tegehtevwn genoivato. hJ de; Puqivh sfi e[crhse ta; Orev
j stew tou` Agaj
mevmnonoı ojsteva ejpagagomevnouı. — [Âî âðåìåíà Êðåçà, êîãäà
öàðÿìè Ëàêåäåìîíà áûëè Àíàêñàíäðèä è Àðèñòîí, ñïàðòàíöû
íàêîíåö îäåðæàëè âåðõ íàä òåãåéöàìè; ýòî áûëî ñâÿçàíî ñ èñïîëíåíèåì äåëüôèéñêîãî ïðîðî÷åñòâà. — Î. Ê.] «Èç-çà ñâîèõ
ïîñòîÿííûõ ïîðàæåíèé ëàêåäåìîíÿíå îòïðàâèëè ïîñëîâ â Äåëüôû âîïðîñèòü [îðàêóë], êàêîå áîæåñòâî èì ñëåäóåò óìèëîñòèâèòü äëÿ ïîáåäû íàä òåãåéöàìè. Ïèôèÿ äàëà îòâåò: îíè äîëæíû
ïåðåíåñòè â Ñïàðòó îñòàíêè Îðåñòà, ñûíà Àãàìåìíîíà, [è òîãäà] îäîëåþò òåãåéöåâ» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñð.: Paus., III, 11, 10; Plin. N. h., VII, 16, 74.
382
c) (P-W 33; F Q 90)
Hdt, I, 67, 3–4: wJı de; ajneurei`n oujk oi|oiv te ejgivnonto th;n
qhvkhn tou` jOrestevw, e[pempon au\tiı th;n ejı qeo;n ejpeirhsomevnouı
to;n cw`ron ejn tw`/ kevoito jOrevsthı. eijrwtw`si de; tau`ta toi`si
qeoprovpoisi levgei hJ Puqivh tavde:
e[sti tiı Arkadiv
j
hı Tegevh leurw`/ ejni; cwvrw/,
e[nq∆ a[nemoi pneivousi duvw kraterh`ı uJp∆ ajnavgkhı,
kai; tuvpoı ajntivtupoı, kai; ph`m∆ ejpi; phvmati kei`tai.
e[nq∆ Agamemnoniv
j
dhn katevcei fusivzooı ai\a
to;n su; komissavmenoı Tegevhı ejpitavrroqoı e[ssh/.
«Îäíàêî ñïàðòàíöû íå ìîãëè îòûñêàòü ìîãèëû Îðåñòà, è [èì
ïðèøëîñü] âíîâü îòïðàâèòü ïîñëîâ â Äåëüôû âîïðîñèòü áîãà: “Ãäå
ïîãðåáåí Îðåñò?” Íà âîïðîñ ïîñëîâ Ïèôèÿ îòâåòèëà âîò ÷òî:
Åñòü â Àðêàäèè ãðàä Òåãåÿ íà íèçêîé ðàâíèíå.
Âåþò òàì âåòðû (èõ äâà), ãîíèìûå ñèëîé ìîãó÷åé.
[Ñëûøåí] óäàð, îòðàæåííûé óäàðîì,
è áåäà âîçëåæèò íàä áåäîþ...
Ñûí òàì Àòðèäà ñîêðûò çåìëè æèçíåòâîðíîé íà ëîíå.
Ïðàõ åãî ïåðåíåñåøü è ñòàíåøü âëàäûêîé Òåãåè»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñð.: Diod., IX, 36, 3; Paus., III, 3, 6; 11, 10.
31. Îðàêóë Äîðèýþ
(P-W 72; F Q 121)
j
r hı aj n h; r jElewv n ioı
Hdt, V, 43: ej n qau` t a de; oiJ Anticav
sunebouvleuse ejk tw`n Lai>vou crhsmw`n Hrakleiv
J
hn th;n ejn Sikelivh/
ktivzein, fa;ı th;n E
[ rukoı cwvrhn pa`san ei\nai JHrakleidevwn aujtou`
JHraklevoı kthsamevnou. oJ de; ajkouvsaı tau`ta ejı Delfou;ı oi[ceto
crhsovmenoı tw`/ crhsthrivw/, eij aiJrevei ejp∆ h}n stevlletai cwvrhn:
hJ de; Puqivh oiJ cra`/ aiJrhvsein. — [Äîðèåé, íå âîïðîñèâ Äåëüôèé-
ñêîãî îðàêóëà è íå âûïîëíèâ äðóãèõ îáû÷àåâ, ïîïûòàëñÿ îñíîâàòü ïîñåëåíèå â Ëèâèè íà ðåêå Êíèïïå, íî ïîòåðïåë íåóäà÷ó è
âåðíóëñÿ â Ïåëîïîííåñ. — Î. Ê.] «Çäåñü æå åìó íåêòî Àíòèõàð èç Ýëåîíà ïîñîâåòîâàë, ñîãëàñíî èçðå÷åíèÿì îðàêóëà Ëàèþ,
îñíîâàòü ïîñëåíèå â çåìëå Ãåðàêëà â Ñèêåëèè. Àíòèõàð ñêàçàë
Äîðèýþ, ÷òî âñÿ Ýðèêèíñêàÿ îáëàñòü ïðèíàäëåæèò Ãåðàêëèäàì,
ïîòîìó ÷òî ñàì Ãåðàêë âëàäåë åþ. À Äîðèåé, óñëûøàâ ýòî, îò383
ïðàâèëñÿ â Äåëüôû âîïðîñèòü îðêóë: ïîëó÷èò ëè çåìëþ, â êîòîðîé õî÷åò ïîñåëèòüñÿ. Ïèôèÿ æå îòâå÷àëà åìó, ÷òî ïîëó÷èò»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñð.: Hdt, V, 45.
32. Îðàêóë Êëåîìåíó î çàâîåâàíèè Àðãîñà
(P-W 86; F Q 136)
Hdt, VI, 76, 1: Kleomevnei> ga;r manteuomevnw/ ejn Delfoi`si
ejcrhvsqh Argoı
[
aiJrhvsein. — «Êëåîìåí âåäü âîïðîøàë äåëüôèéñêèé îðàêóë è â îòâåò ïîëó÷èë èçðå÷åíèå, ÷òî çàâîþåò Àðãîñ» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
[
crhsthvrie, h\ megavlwı me hjpavthkaı
Hdt, VI, 80: w\ Apollon
favmenoı Argoı
[
aiJrhvsein: sumbavllomai d∆ ejxhvkein moi to; crhsthvrion. — [Ïîñëå òîãî, êàê îí ïðèêàçàë ïîäæå÷ü ñâÿòèëèùå
â çàõâà÷åííîé èì ðîùå, ïîñâÿùåííîé ãåðîþ Àðãîñó, îí ïîíÿë
ñìûñë ïðîðî÷åñòâà:] «Î, ïðîðèöàòåëü Àïîëëîí! Ñêîëü æåñòîêî òû îáìàíóë ìåíÿ òâîèì èçðå÷åíèåì, ÷òî ÿ çàâîþþ Àðãîñ!
ß ïîëàãàþ, ÷òî ïðîðî÷åñòâî ýòî òåïåðü èñïîëíèëîñü» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
33. Îðàêóë î Äåìàðàòå
(P-W 87; F Q 137)
Hdt, VI, 66: tevloı de; ... e[doxe Spartihvth/si ejpeirevsqai to;
crhsthvrion to; ejn Delfoi`si eij Ariv
j stwnoı ei[h pai`ı oJ Dhmavrhtoı.
ajnoivstou de; genomevnou ejk pronoivhı th`ı Kleomevneoı ejı th;n Puqivhn,
ejnqau`ta prospoievetai Kleomevnhı Kovbwna to;n jAristofavntou,
a[ndra ejn Delfoi`si dunasteuvonta mevgiston, oJ de; Kovbwn Perivallon
th;n provmantin ajnapeivqei ta; Kleomevnhı ejbouvleto levgesqai levgein.
ou{tw dh; hJ Puqivh ejpeirwtwvntwn tw`n qeoprovpwn e[krine mh; jArivstwnoı ei\nai Dhmavrhton pai`da. uJstevrw/ mevntoi crovnw/ ajnavpusta
ejgevneto tau`ta... — «Ó ñïàðòàíöåâ ... íàêîíåö, áûëî ðåøåíî âî-
ïðîñèòü îðàêóë â Äåëüôàõ: Àðèñòîíîâ ëè ñûí Äåìàðàò. Êîãäà ïî
íàóùåíèþ Êëåîìåíà äåëî ýòî ïåðåíåñëè íà ðåøåíèå Ïèôèè, Êëåîìåí ñóìåë ïðèâëå÷ü íà ñâîþ ñòîðîíó Êîáîíà, ñûíà Àðèñòîôàíòà, âåñüìà âëèÿòåëüíîãî ÷åëîâåêà â Äåëüôàõ. À ýòîò Êîáîí óáåäèë Ïåðèàëëó, ïðîðèöàòåëüíèöó, äàòü îòâåò, óãîäíûé Êëåîìåíó.
Òàê-òî Ïèôèÿ íà âîïðîñ ïîñëîâ èçðåêëà ðåøåíèå: Äåìàðàò — íå
384
ñûí Àðèñòîíà. Âïîñëåäñòâèè, îäíàêî, îáìàí îòêðûëñÿ...» [Êîáîí
áûë èçãíàí èç Äåëüô, à Ïåðèàëëà ëèøèëàñü ñâîåãî ñàíà. — Î. Ê.]
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cp.: Hdt, VI, 74; 75; Paus., III, 4, 3.
V. ÄÅËÜÔÛ È ËÈÄÈÉÑÊÈÅ ÏÐÀÂÈÒÅËÈ
34. Äåëüôû è Ãèãåñ
a) (P-W 51; F Q 96)
Hdt, I, 13: [Esce de; th;n basilhivhn kai; ejkratuvnqh ejk tou`
ejn Delfoi`si crhsthrivou. wJı ga;r dh; oiJ Ludoi; deino;n ejpoieu`nto
to; Kandauvlew pavqoı kai; ejn o{ploisi h\san, sunevbhsan ejı twjuto;
oi{ te tou` Guvgew stasiw`tai kai; oiJ loipoi; Ludoiv, h]n me;n to;
crhsthvrion ajnevlh/ min basileva ei\nai Ludw`n, to;n de; basileuvein,
h]n de; mhv, ajpodou`nai ojpivsw ejı JHrakleivdaı th;n ajrchvn. ajnei`lev
te dh; to; crhsthvrion kai; ejbasivleuse ou{tw Guvghı. tosovnde mevntoi
ei\pe hJ Puqivh, wJı JHrakleivdh/si tivsiı h{xei ejı to;n pevmpton
ajpovgonon Guvgew. — «Òàê-òî Ãèãåñ îâëàäåë öàðñòâîì, è äåëü-
ôèéñêèé îðàêóë ïîäòâåðäèë åãî ïðàâî íà ïðåñòîë èçðå÷åíèåì.
Ëèäèéöû æå ïîñëå óáèåíèÿ Êàíäàâëà â íåãîäîâàíèè âçÿëèñü çà
îðóæèå, íî ïðèâåðæåíöû Ãèãåñà äîãîâîðèëèñü ñ îñòàëüíûìè
ëèäèéöàìè î òîì, ÷òî Ãèãåñ îñòàíåòñÿ èõ öàðåì, åñëè òîëüêî
îðàêóë ïðèçíàåò åãî. Îðàêóë æå èçðåê ïðèçíàíèå, è òàêèì
îáðàçîì Ãèãåñ ñòàë öàðåì. Âïðî÷åì, Ïèôèÿ äîáàâèëà è òàêîå
èçðå÷åíèå: Ãåðàêëèäû ïîëó÷àò âîçìåçäèå â ïÿòîì ïîòîìêå Ãèãåñà» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñð.: Nic. Dam., FgrHist 90 F 10.
b) (P-W 244; F Q 97)
Val. Max. VII, 1, 2: Cum enim Gyges regno Lydiae armis et
divitiis abundantissimo inflatus animo Apollinem Pythium sciscitatum
venisset an aliquis mortalium se esset felicior, deus ex abdito sacrarii
specu voce missa Aglaum Psophidium ei praetulit. is erat Arcadum
pauperrimus, sed aetate iam senior terminos agelli sui numquam excesserat, parvuli ruris fructibus contentus. — «Âåäü êîãäà Ãèãåñ, öàðü
Ëèäèè, âîçãîðäèâøèñü, ïîñêîëüêó öàðñòâî ëèäèéñêîå èçîáè385
ëîâàëî îðóæèåì è áîãàòñòâàìè, ïðèøåë ê Àïîëëîíó Ïèôèéñêîìó âîïðîñèòü, åñòü ëè ñðåäè ñìåðòíûõ êòî-ëèáî ñ÷àñòëèâåå åãî,
áîã èç ñêðûòîé ñâÿùåííîé ïåùåðû ïîäàâ ãîëîñ, ïðåäïî÷åë åìó
ïñîôèäèéöà Àãëàÿ. Îí áûë ñàìûì áåäíûì èç àðêàäÿí, îäíàêî,
äîæèâ óæå äî ïðåêëîííîãî âîçðàñòà, íèêîãäà íå ïðåñòóïàë ïðåäåëû ñâîåãî ìàëåíüêîãî âëàäåíèÿ, äîâîëüñòâóÿñü ïëîäàìè íåáîëüøîãî ïîëÿ».
Ñð.: Plin. N. h., VII, 46, 151.
35. Äåëüôû è Àëèàòò
(P-W 50; F Q 98)
Hdt, I, 19, 3: toi`si de; hJ Puqivh ajpikomevnoisi ejı Delfou;ı
oujk e[fh crhvsein, pri;n h] to;n nho;n th`ı jAqhnaivhı ajnorqwvswsi,
to;n ejnevprhsan cwvrhı th`ı Milhsivhı ejn jAsshsw`/. — «Ïî ïðè-
áûòèè ïîñëîâ â Äåëüôû Ïèôèÿ äàëà îòâåò, ÷òî áîã íå äàñò èì
ïðîðèöàíèÿ, ïîêà îíè íå âîññòàíîâÿò ñîææåííûé õðàì Àôèíû,
÷òî ó Àññåñà â çåìëå ìèëåòÿí» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Oðàêóëû Êðåçó
36. (P-W 52; F Q 99)
Hdt, I, 47,3:
oi\da d∆ ejgw; yavmmou t∆ ajriqmo;n kai; mevtra qalavsshı,
kai; kwfou` sunivhmi kai; ouj fwneu`ntoı ajkouvw.
ojdmhv m∆ ejı frevnaı h\lqe kratairivnoio celwvnhı
eJyomevnhı ejn calkw`/ a{m∆ ajrneivoisi krevessin,
h|/ calko;ı me;n uJpevstrwtai, calko;n d∆ ejpivestai.
«×èñëþ ìîðñêèå ïåñ÷èíêè è âåäàþ ìîðÿ ïðîñòîðû,
Âíÿòåí ãëóõîãî ÿçûê è ñëûøíû ìíå ðå÷è íåìîãî.
 ãðóäü ìîþ çàïàõ ïðîíèê îáëà÷åííîé â äîñïåõ ÷åðåïàõè,
 ìåäíîì âàðèìîé êîòëå ìåæ êóñêàìè áàðàíüåãî ìÿñà.
Ìåäü ðàñïðîñòåðòà ïîä íåé è ìåäíîþ ðèçîé ïîêðûòà»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
37. (P-W 53; F Q 100)
Hdt, I, 53: Toi`si de; a[gein mevllousi tw`n Ludw`n tau`ta ta;
dw`ra ejı ta; iJra; ejpetevlleto oJ Kroi`soı ejpeirwta`n ta; crhsthvria
386
eij strateuvhtai ejpi; Pevrsaı [Kroi`soı] kai; ei[ tina strato;n ajndrw`n
prosqevoito fivlon. wJı de; ajpikovmenoi ejı ta; ajpepevmfqhsan oiJ
Ludoi; ajnevqesan ta; ajnaqhvmata, ejcrevwnto toi`si crhsthrivoisi
levgonteı: Kroi`soı, oJ Ludw`n te kai; a[llwn ejqnevwn basileuvı,
nomivsaı tavde manthvia ei\nai mou`na ejn ajnqrwvpoisi uJmi`n te a[xia
dw`ra e[dwke tw`n ejxeurhmavtwn kai; nu`n uJmevaı ejpeirwta`/, eij
strateuvhtai ejpi; Pevrsaı kai; ei[ tina strato;n ajndrw`n prosqevoito
suvmmacon. oiJ me;n tau`ta ejpeirwvtwn, tw`n de; manthivwn ajmfotevrwn
ejı twujto; aiJ gnw`mai sunevdramon, prolevgousai Kroivsw/, h]n strateuvhtai
ejpi; Pevrsaı, megavlhn ajrchvn min kataluvsein: tou;ı de; JEllhvnwn
dunatwtavtouı sunebouvleuovn oiJ ejxeurovnta fivlouı prosqevsqai. —
«Çàòåì Êðåç ïîâåëåë ëèäèéöàì, îòâîçèâøèì äàðû â ñâÿòèëèùà
[Ïèôèéñêîãî Àïîëëîíà è Àìôèàðàÿ. — Î. Ê.], âîïðîñèòü îðàêóëû, ñëåäóåò ëè åìó èäòè âîéíîé ïðîòèâ ïåðñîâ è èñêàòü äëÿ
ýòîãî ñîþçíèêîâ. Ïî ïðèáûòèè æå â ñâÿòèëèùå ïîñëû ïåðåäàëè ïðèíîøåíèÿ è çàòåì âîïðîñèëè îðàêóë â òàêèõ ñëîâàõ: “Êðåç,
öàðü ëèäèéöåâ è äðóãèõ íàðîäîâ, ñ÷èòàÿ, ÷òî çäåñü îí ïîëó÷èë
åäèíñòâåííî ïðàâäèâûå íà ñâåòå ïðîðèöàíèÿ, ïîñëàë âàì ýòè
äàðû êàê äîñòîéíîå âîçíàãðàæäåíèå çà òî, ÷òî âû ðàçãàäàëè åãî
çàìûñåë. Òåïåðü öàðü ñïðàøèâàåò âàñ: âûñòóïàòü ëè åìó â ïîõîä íà ïåðñîâ è èñêàòü ëè äëÿ ýòîãî ñîþçíèêîâ”. Òàê âîïðîøàëè
ïîñëû, à îáà îðàêóëà äàëè îäèíàêîâûé îòâåò è îáúÿâèëè Êðåçó: åñëè öàðü ïîéäåò âîéíîé íà ïåðñîâ, òî ñîêðóøèò âåëèêîå
öàðñòâî. Îðàêóëû òàêæå ñîâåòîâàëè öàðþ îòûñêàòü ñàìûé
ìîãóùåñòâåííûé ýëëèíñêèé ãîðîä è çàêëþ÷èòü ñ íèì ñîþç» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cì. òàêæå: Hdt, I, 46, 3; 69, 2; 75, 2; 86, 1; 91, 4; Aristot.
Rhet., 1407 a 38 (Àðèñòîòåëü ïåðåäàåò ýòî ïðîðî÷åñòâî â ãåêçà{
diaba;ı megavlhn ajrch;n kataluvsei; Diod.,
ìåòðå): Kroi`soı Alun
VIII, 31, 1; Suid., s. v. Kroi`soı; Cic. Div., II, 56, 115 (Croesus
Halyn penetrans magnam pervertet opum vim) è äð. ñâèäåòåëüñòâà.
38. (P-W 54; F Q 101)
Hdt, I, 55, 2:
ajll∆ o{tan hJmivonoı basileu;ı Mhvdoisi gevnhtai,
kai; tovte, Lude; podabrev, poluyhvfida par∆ {Ermon
feuvgein, mhde; mevnein, mhd∆ aijdei`sqai kako;ı ei\nai.
387
«Êîëü íàä ìèäÿíàìè ìóë öàðåì êîãäà-ëèáî ñòàíåò,
Òû, íåæíîíîãèé ëèäèåö, ê îáèëüíîìó ãàëüêîþ Ãåðìó
Òóò-òî áåæàòü òîðîïèñü, íå ñòûäÿñü ìàëîäóøíûì êàçàòüñÿ»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñp.: Diod., IX, 31, 2.
39. (P-W 55; F Q 102)
Hdt, I, 85:
Lude; gevnoı, pollw`n basileu`, mevga nhvpie Kroi`se,
mh; bouvleu poluveukton ijh;n ajna; dwvmat∆ ajkouvein
paido;ı fqeggomevnou. to; dev soi polu; lwvion ajmfi;ı
e[mmenai: aujdhvsei ga;r ejn h[mati prw`ton ajnovlbw/.
«Ìíîãèõ íàðîäîâ âëàñòèòåëü, î ëèäÿíèí, Êðåç íåðàçóìíûé!
Íå ïîæåëàé òû óñëûøàòü âîæäåëåííîãî ëåïåòà ñûíà
 äîìå òâîåì: ëó÷øå á íàâåêè óñòàì åãî áûòü íåîòâåðñòûì!
 îíûé âåäü äåíü, äëÿ òåáÿ ðîêîâîé, âîçãëàñèò îí âïåðâûå!»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñð.: Diod., IX, 33, 2.
VI. ÄÅËÜÔÛ
 ÃÐÅÊÎ-ÏÅÐÑÈÄÑÊÈÕ ÂÎÉÍÀÕ
40. Îðàêóë êíèäÿíàì
(P-W 63; F Q 112)
Hdt, I, 174:
jIsqmo;n de; mh; purgou`te mhd∆ ojruvssete:
Zeu;ı gavr k∆ e[qhke nh`son, ei[ k∆ ejbouvleto.
«Íå ðîéòå Èñòìà! Ñòåí íå âîçäâèãàéòå!
Çåâñ ñîçäàë îñòðîâ òóò, êîëü òîëüêî á çàõîòåë»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
41. Îðàêóë ìèëåòÿíàì
(P-W 84; F Q 134)
Hdt, VI, 19:
kai; tovte dhv, Mivlhte, kakw`n ejpimhvcane e[rgwn,
polloi`sin dei`pnovn te kai; ajglaa; dw`ra genhvsh/,
388
sai; d∆ a[locoi polloi`si povdaı nivyousi komhvtaiı,
nhou` d∆ hJmetevrou Diduvmoiı a[lloisi melhvsei.
«Â îíîå âðåìÿ è òû, î Ìèëåò, —
çà÷èíàòåëü ïðåñòóïíûõ äåÿíèé —
Ìíîãèì âî ñíåäü òû ïîéäåøü è äàðîì ñòàíåøü ðîñêîøíûì.
Ìíîãèì òîãäà òâîè æåíû êîñìàòûì íîãè óìîþò.
Êàïèùå æ íàøå â Äèäèìàõ âîçüìóò â ïîïå÷åíüå äðóãèå»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
42. Îðàêóë êðèòÿíàì
(P-W 93; F Q 145)
Hdt, VII, 169: ...pevmyanteı koinh/` (sc. oiJ Krh`teı) qeoprovpouı
ejı Delfou;ı to;n qeo;n ejpeirwvtwn ei[ sfi a[meinon timwrevousi
giv n etai th` / JEllav d i. hJ de; Puqiv h uJ p ekriv n ato: w\ nhv p ioi,
ejpimevmfesqe o{sa uJmi`n ejk tw`n Menevlew timwrhmavtwn Mivnwı
e[pemye mhnivwn dakruvmata, o{ti oiJ me;n ouj sunexeprhvxanto aujtw`/
to;n ejn Kamikw`/ qavnaton genovmenon, uJmei`ı de; ejkeivnoisi th;n
ejk Spavrthı aJrpasqei`san uJp∆ ajndro;ı barbavrou gunai`ka. —
«...îíè [êðèòÿíå. — Î. Ê.] ñîîáùà îòïðàâèëè ïîñëîâ â Äåëüôû âîïðîñèòü áîãà, ëó÷øå ëè áóäåò äëÿ íèõ ïîìî÷ü Ýëëàäå èëè
íåò. Ïèôèÿ îòâå÷àëà èì: “Ãëóïöû! Ðàçâå âû íå ñåòóåòå íà òî,
÷òî ðàçãíåâàííûé âàøåé ïîìîùüþ Ìåíåëàþ Ìèíîñ ïðè÷èíèë
âàì ñòîëüêî ñëåç? Âåäü ýëëèíû íå ïîìîãëè âàì îòîìñòèòü çà
åãî ñìåðòü â Êàìèêå, õîòÿ âû è ïðèøëè èì íà ïîìîùü â îòìùåíüå çà ïîõèùåííóþ âàðâàðîì æåíùèíó èç Ñïàðòû”» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
43. Îðàêóë àðãîñöàì
(P-W 92; F Q 144)
Hdt, VII, 148:
ejcqre; periktiovnessi, fivl∆ ajqanavtoisi qeoi`si,
ei[sw to;n probovlaion e[cwn pefulagmevnoı h|so
kai; kefalh;n pefuvlaxo: kavra de; to; sw`ma sawvsei.
«Íåäðóã ñîñåäÿì ñâîèì, áîãàì æå áåññìåðòíûì ëþáåçíûé!
Ñóëèöó êðåïêî äåðæè è äîìà ñèäè îñòîðîæíî.
Ãîëîâó êîëü ñáåðåæåøü, ãëàâà ñîõðàíèò òâîå òåëî»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
389
44. Îðàêóë ñïàðòàíöàì
(P-W 100; F Q 152)
Hdt, VII, 220:
uJmi`n d∆, w\ Spavrthı oijkhvtoreı eujrucovroio
h] mevga a[stu ejrikude;ı uJp∆ ajndravsi Perseiv>dh/si
pevrsetai, h] to; me;n oujciv, ajf∆ JHraklevouı de; genevqlhı
penqhvsei basilh` fqivmenon Lakedaivmonoı ou\roı.
ouj ga;r to;n tauvrwn schvsei mevnoı oujde; leovntwn
ajntibivhn: Zhno;ı ga;r e[cei mevnoı: oujdev e{ fhmi
schvsesqai, pri;n tw`nd∆ e{teron dia; pavnta davshtai.
«Íûíå æå âàì èçðåêó, î æèòåëè Ñïàðòû îáøèðíîé:
Ëèáî âåëèêèé è ñëàâíûé âàø ãðàä ÷ðåç ìóæåé-ïåðñåèäîâ
Áóäåò ïîâåðãíóò âî ïðàõ, à íå òî — èç Ãåðàêëîâà ðîäà
Ñëåçû î ñìåðòè öàðÿ ïðîëèåò Ëàêåäåìîíà îáëàñòü.
Íå îäîëååò âðàãà íè áû÷à÷üÿ, íè ëüâèíàÿ ñèëà,
Èáî âî áðàíè Çåâñîâà ìîùü ó íåãî è áðàíü îí íå ïðåæäå
Êîí÷èò, ÷åì ãðàä öåëèêîì èëü öàðÿ íà êóñêè ðàñòåðçàåò»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
45. Îðàêóëû àôèíÿíàì
a) (P-W 94; F Q 146)
Hdt, VII, 140:
w\ mevleoi, tiv kavqhsqe… lipw;n feu`g∆ e[scata gaivhı
dwvmata kai; povlioı trocoeidevoı a[kra kavrhna.
ou[te ga;r hJ kefalh; mevnei e[mpedon ou[te to; sw`ma,
ou[te povdeı nevatoi ou[t∆ w\n cevreı, ou[te ti mevsshı
leivpetai, ajll∆ a[zhla pevlei: kata; gavr min ejreivpei
pu`r te kai; ojxu;ı [Arhı, Surihgene;ı a{rma diwvkwn.
polla; de; ka\ll∆ ajpolei` purgwvmata kouj to; so;n oi\on:
pollou;ı d∆ ajqanavtwn nhou;ı malerw`/ puri; dwvsei,
oi{ pou nu`n iJdrw`ti rJeouvmenoi eJsthvkasi,
deivmati pallovmenoi, kata; d∆ ajkrotavtoiı ojrovfoisin
ai|ma mevlan kevcutai, proi>do;n kakovthtoı ajnavgkaı.
ajll∆ i[ton ejx ajduvtoio, kakoi`ı d∆ ejpikivdnate qumovn.
«×òî æ âû ñèäèòå, ãëóïöû? Áåãèòå ê çåìíîìó ïðåäåëó,
Äîìû ïîêèíóâ è ãëàâû âûñîêèå êðóãëîãî ãðàäà.
Íå óñòîèò íè ãëàâà, íè òåëî ïðåä ãèáåëüþ ñòðàøíîé,
390
È íè ñòîïà, è íè äëàíü, è íè÷òî èíîå ñðåäü ãðàäà
Íå óöåëååò. Íî âñå èñòðåáèòñÿ, è ãðàä ñåé ïîãóáèò
Îãíü è æåñòîêèé Àðåé, ÷òî ñòðåìèò êîëåñíèöó ñèðèÿí.
Ìíîãî è ïðî÷èõ òâåðäûíü — íå òîëüêî òâîþ îí ïîãóáèò...
Íûíå êóìèðû áåññìåðòíûõ ñòîÿò, óæå ïîò èñòî÷àÿ.
 ñòðàõå òðåïåùóò îíè, à êðîâëè èõ õðàìîâ
×åðíîþ êðîâüþ ñòðóÿò — â ïðåäâåñòèå áåä íåèçáûâíûõ...
Íî âûõîäèòå èç õðàìà è ñêîðáèþ äóøó èçëåéòå»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
b) (P-W 95; F Q 147)
Hdt, VII, 141:
ouj duvnatai Palla;ı Div∆ jOluvmpion ejxilavsasqai,
lissomevnh polloi`si lovgoiı kai; mhvtidi puknh`/.
soi; de; tovd∆ au\tiı e[poı ejrevw, ajdavmanti pelavssaı:
tw`n a[llwn ga;r aJliskomevnwn o{sa Kevkropoı ou\roı
ejnto;ı e[cei keuqmwvn te Kiqairw`noı zaqevoio,
tei`coı Tritogenei` xuvlinon didoi` eujruvopa Zeu;ı
mou`non ajpovrqhton televqein, to; se; tevkna t∆ ojnhvsei.
mhde; suv g∆ iJpposuvnhn te mevnein kai; pezo;n ijovnta
pollo;n ajp∆ hjpeivrou strato;n h{sucoı, ajll∆ uJpocwrei`n
nw`ton ejpistrevyaı: e[ti toiv pote k∆ ajntivoı e[ssh/.
w\ qeivh Salamivı, ajpolei`ı de; su; tevkna gunaikw`n
h[ pou skidnamevnhı Dhmhvteroı h] suniouvshı.
«Ãíåâ Îëèìïèéöà ñìÿã÷èòü íå â ñèëàõ Àôèíà Ïàëëàäà,
Êàê íè ñêëîíÿé îíà Çåâñà — ìîëüáàìè èëü õèòðûì ñîâåòîì.
Âñå æ èçðåêó òåáå âíîâü àäàìàíòîâîé êðåïîñòè ñëîâî:
Åñëè äàæå ïîëÿ ìåæ ñêàëîþ Êåêðîïà âûñîêîé
È Êèôåðîíà äîëèíîé ñâÿòîé äîáû÷åþ âðàæåñêîé ñòàíóò,
Ëèøü äåðåâÿííûå ñòåíû äàåò Çåâåñ Òðèòîãåíåå
Íåñîêðóøèìî ñòîÿòü âî ñïàñåíüå òåáå è ïîòîìêàì.
Êîííûõ ñïîêîéíî íå æäè òû ïîëêîâ èëè ðàòè ïåõîòíîé
Ìîùíî îò ñóøè ãðÿäóùåé, íî òûë îáðàùàÿ,
Âñå æ îòñòóïàé: âåäü âðåìÿ ïðèäåò è ïîìåðèøüñÿ ñèëîé!
Îñòðîâ áîæåñòâåííûé, î Ñàëàìèí, ñûíîâåé ñâîèõ æåí òû ïîãóáèøü
 ïîðó ëü ïîñåâà Äåìåòðû äàðîâ, ïîðîþ ëè çíîéíîþ æàòâû»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
391
46. Îðàêóëû äåëüôèéöàì
a) (P-W 96; F Q 148)
Hdt, VII, 178: ...Delfoi; d∆ ejn touvtw/ tw`/ crovnw/ ejcrhsthriavzonto tw`/ qew`/ uJpe;r eJwutw`n kai; th`ı JEllavdoı katarrwdhkovteı, kaiv sfi ejcrhvsqh ajnevmoisi eu[cesqai. megavlouı ga;r
touvtouı e[sesqai th`/ JEllavdi summavcouı. Delfoi; de; dexavmenoi
to; manthvion prw`ta me;n JEllhvnwn toi`si boulomevnoisi ei\nai
ejleuqevroisi ejxhvggeilan ta; crhsqevnta aujtoi`si, kaiv sfi deinw`ı
katarrwdevousi to;n bavrbaron ejxaggeivlanteı cavrin ajqavnaton
katevqento: meta; de; tau`ta oiJ Delfoi; toi`si ajnevmoisi bwmovn
te ajpevdexan ejn Quivh/ ... kai; qusivh/siv sfeaı methvisan. Delfoi;
me; n dh; kata; to; crhsthv r ion e[ t i kai; nu` n tou; ı aj n ev m ouı
iJlavskontai. — «...Ìåæäó òåì äåëüôèéöû, ñòðàøàñü çà ñâîþ
ñóäüáó è ó÷àñòü âñåé Ýëëàäû, âîïðîñèëè áîãà. Áîã îòâåòèë èì:
íóæíî ìîëèòüñÿ âåòðàì, òàê êàê [áîãè] âåòðîâ áóäóò ìîãó÷èìè
ñîþçíèêàìè Ýëëàäû. Äåëüôèéöû æå ñ âåðîþ ïðèíÿëè ïðîðèöàíèå è ïðåæäå âñåãî ñîîáùèëè îòâåò îðàêóëà âñåì ñâîáîäîëþáèâûì ýëëèíàì, êîòîðûå òðåïåòàëè ïåðåä âàðâàðîì. È äåëüôèéöû, ýòî ïðîðèöàíèå «èì âîçâåñòèâ, áëàãîäàðíîñòü íàâåêè
ñòÿæàëè». Çàòåì îíè âîçäâèãëè âåòðàì àëòàðü â Ôèå ... è ïî÷òèëè èõ æåðòâîïðèíîøåíèÿìè. È ïîíûíå åùå â ñèëó ýòîãî ïðîðèöàíèÿ äåëüôèéöû óìèëîñòèâëÿþò âåòðû æåðòâîïðèíîøåíèÿìè» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Clem. Alex. Strom. VI, 3, 29, 5 p. 753; P-W 96: Delfoi;
de; Xevrxou ejpi; th;n JEllavda strateuvsontoı, ajneipouvshı th;ı
Puqivaı: w\ Delfoiv, livssesq∆ ajnevmouı kai; lwvion e[stai, bwmo;n kai;
qusivan poihvsanteı toi`ı ajnevmoiı, ajrwgou;ı aujtou;ı e[scon. —
«Â òî âðåìÿ êàê Êñåðêñ íàìåðåâàëñÿ âûñòóïèòü ïîõîäîì ïðîòèâ Ýëëàäû, äåëüôèéöû, êîãäà ïèôèÿ âîçâåñòèëà: “Î äåëüôèéöû, ìîëèòåñü âåòðàì, è ñòàíåò ëó÷øå”, ñîîðóäèâ àëòàðü è
ñîâåðøèâ æåðòâîïðèíîøåíèå âåòðàì, ïîëó÷èëè èõ â êà÷åñòâå ïîìîùíèêîâ».
b) (P-W 97; F Q 149)
Hdt, VIII, 36, 1: oiJ de; Delfoi; ... ejmanteuvonto peri; tw`n
iJrw`n crhmavtwn, ei[te sfeva kata; gh`n katoruvxwsi ei[te ejkkomivswsi
ejı a[llhn cwvrhn. oJ de; qeovı sfeaı oujk e[a kinevein, fa;ı aujto;ı
392
iJkano;ı ei\nai tw`n eJwutou` prokath`sqai. — «Äåëüôèéöû æå ...
âîïðîñèëè îðàêóë: çàêîïàòü ëè èì â çåìëþ õðàìîâûå ñîêðîâèùà
èëè âûâåçòè â äðóãóþ ñòðàíó. Áîã æå çàïðåòèë èì òðîãàòü ñîêðîâèùà è ñêàçàë, ÷òî ñàì ñóìååò çàùèòèòü ñâîå äîñòîÿíèå» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cð.: Diod., XI, 14, 2; Paus., X, 8, 7.
47. Îðàêóëû î ñóäüáå ïåðñîâ
à) (P-W 98; F Q 150)
Hdt, IX, 42–43: ...aujtovı ge Mardovnioı e[lege. ... e[sti lovgion
wJı creovn ejsti Pevrsaı ajpikomevnouı ejı th;n JEllavda diarpavsai
to; iJro;n to; ejn Delfoi`si, meta; de; th;n diarpagh;n ajpolevsqai
pavntaı. ... tou`ton d∆ e[gwge (sc. JHrovdotoı) to;n crhsmovn, to;n
Mardovnioı ei\pe ejı Pevrsaı e[cein, ejı Ij lluriouvı te kai; E
j gcelevwn
strato;n oi\da pepoihmevnon, ajll∆ oujk ejı Pevrsaı. — «...Ìàðäî-
íèé ñêàçàë: “...Åñòü èçðå÷åíèå îðàêóëà î òîì, ÷òî ïåðñàì ñóæäåíî ïðèéòè â Ýëëàäó è ðàçãðàáèòü äåëüôèéñêîå ñâÿòèëèùå è
çàòåì ïîãèáíóòü...” Âïðî÷åì, êàê ÿ çíàþ, ýòî èçðå÷åíèå îðàêóëà, êîòîðîå, ïî ñëîâàì Ìàðäîíèÿ, êàñàëîñü ïåðñîâ, îòíîñèëîñü
ê èëëèðèéöàì è ê ïîõîäó ýíõåëååâ, à âîâñå íå ê ïåðñàì» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cð.: Eurip. Bañch., 1336; Apollod., III, 5, 4.
b) (P-W 101; F Q 193)
Hdt., VIII, 114: ejn de; touvtw`/ tw`/ crovnw/, ejn tw`/ Mardovniovı
te th;n stratih;n dievkrine kai; Xevrxhı h\n peri; Qessalivhn,
crhsthvrion ejlhluvqee ejk Delfw`n Lakedaimonivoisi, Xevrxhn aijtevein
divkaı tou` Lewnivdew fovnou kai; to; didovmenon ejx ejkeivnou devkesqai.
... [Îòâåò Êñåðêñà íà òðåáîâàíèå ñïàðòàíöåâ:] “toigavr sfi Mardovnioı o{de divkaı dwvvsei toiauvtaı oi{aı ejkeivnoisi prevpei”. —
«Â òî âðåìÿ êîãäà Ìàðäîíèé îòáèðàë ñâîå âîéñêî è Êñåðêñ íàõîäèëñÿ â Ôåññàëèè, èç Äåëüô ïðèøëî ëàêåäåìîíÿíàì èçðå÷åíèå îðàêóëà, [ãëàñèâøåå]: îíè äîëæíû òðåáîâàòü îò Êñåðêñà
óäîâëåòâîðåíèå çà óáèéñòâî Ëåîíèäà è óäîâîëüñòâîâàòüñÿ òåì,
÷òî öàðü ïðåäëîæèò. ...[Îòâåò Êñåðêñà. — Î. Ê.] “Ïóñòü âîò
ýòîò Ìàðäîíèé äàñò èì óäîâëåòâîðåíèå, êàêîãî îíè çàñëóæèâàþò”» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
393
48. Îðàêóë Àðèñòèäó ïåðåä ñðàæåíèåì ïðè Ïëàòåÿõ
(P-W 102; F Q 154)
Plut. Arist., 11, 3: jAristeivdou de; pevmyantoı eijı Delfou;ı
ajnei`len oJ qeo;ı jAqhnaivouı kaqupertevrouı e[sesqai tw`n ejnantivwn
eujcomevnouı tw`/ Dii; kai; th`/ {Hra/ th`/ Kiqairwniva/ kai; Pani; kai;
nuvmfaiı Sfragivtisi kai; quvontaı h{rwsin jAndrokravtei, Leuvkwni,
Peisavndrw/, Damokravtei, JUyivoni, JAktaivwni, Polueivdw/, kai; to;n
kivndunon ejn ga`/ ijdiva/ poioumevnouı ejn tw`/ pedivw/ ta`ı Davmatroı
ta`ı jEleusinivaı kai; ta`ı Kovraı. — «Àðèñòèä ïîñëàë â Äåëüôû
âîïðîñèòü îðàêóëà, è áîã îòâåòèë, ÷òî àôèíÿíå îäîëåþò âðàãà,
åñëè áóäóò ìîëèòüñÿ Çåâñó, Ãåðå Êèôåðîíñêîé, Ïàíó è ñôðàãèäèéñêèì íèìôàì, ïðèíåñóò æåðòâû ãåðîÿì Àíäðîêðàòó, Ëåâêîíó, Ïèñàíäðó, Äàìîêðàòó, Ãèïñèîíó, Àêòåîíó è Ïîëèèäó è
ïðèìóò áîé íà ñîáñòâåííîé çåìëå — íà ðàâíèíå Äåìåòðû Ýëåâñèíñêîé è Ïåðñåôîíû» (ïåð. Ñ. Ï. Ìàðêèøà).
49. Îðàêóë ýëëèíàì î ïîñâÿùåíèÿõ â Äåëüôû
(P-W 105; F Q 157)
Hdt, VIII, 122: pevmyanteı de; ajkroqivnia oiJ {Ellhneı ejı Delfou;ı
ejpeirwvtwn to;n qeo;n koinh`/ eij lelavbhke plhreva kai; ajresta; ta;
ajkroqivnia. oJ de; par∆ jEllhvnwn me;n tw`n a[llwn e[fhse e[cein, para;
Aijginhtevwn de; ou[, ajlla; ajpaivtee aujtou;ı ta; ajristhvia th`ı ejn
Salami`ni naumacivhı. Aijginh`tai de; puqovmenoi ajnevqesan ajstevraı
crusevouı, oi} ejpi; iJstou` calkeou` eJsta`si trei`ı ejpi; th`ı gwnivhı,
ajgcotavtw tou` Kroivsou krhth`roı. — «Ïðè îòñûëêå äàðîâ â Äåëüôû
ýëëèíû ñîîáùà âîïðîñèëè áîãà: äîñòàòî÷íî ëè îí ïîëó÷èë äàðîâ è
äîâîëåí ëè èìè. À áîã îòâå÷àë, ÷òî îò äðóãèõ ýëëèíîâ îí ïîëó÷èë
äîâîëüíî, íî íå îò ýãèíöåâ. Îí òðåáóåò îò ýãèíöåâ ÷àñòü íàãðàäû
çà äîáëåñòü â áèòâå ïðè Ñàëàìèíå. Óçíàâ îá ýòîì, ýãèíöû ïîñâÿòèëè áîãó òðè çîëîòûå çâåçäû, êîòîðûå âîäðóæåíû íà ìåäíîé ìà÷òå
è ñòîÿò â óãëó ñâÿòèëèùà ðÿäîì ñ ñîñóäîì äëÿ ñìåøåíèÿ âèíà —
äàðîì Êðåçà» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
50. Îðàêóë ýëëèíàì î æåðòâîïðèíîøåíèÿõ
(P-W 104; F Q 156)
Plut. Arist., 20, 4: peri; de; qusivaı ejromevnoiı aujtoi`ı ajnei`len
oJ Puvqioı Dio;ı jEleuqerivou bwmo;n iJdruvsasqai, qu`sai de; mh;
394
provteron h] to; kata; th;n cwvran pu`r ajposbevsantaı wJı uJpo;
tw`n barbavrwn memiasmevnon ejnauvsasqai kaqaro;n ejk Delfw`n
ajpo; th`ı koinh`ı eJstivaı. — «×òî êàñàåòñÿ æåðòâîïðèíîøåíèé,
òî ïèôèéñêèé îðàêóë, ê êîòîðîìó îíè îáðàòèëèñü, âåëåë ñîîðóäèòü àëòàðü Çåâñó-Îñâîáîäèòåëþ, íî æåðòâ íå ïðèíîñèòü äî
òåõ ïîð, ïîêà ïî âñåé ñòðàíå íå áóäåò ïîãàøåí îãîíü, îñêâåðíåííûé ïåðñàìè, è çàææåí íîâûé, ÷èñòûé — îò îáùåãî àëòàðÿ â Äåëüôàõ» (ïåð. Ñ. Ï. Ìàðêèøà).
VII. ÄÅËÜÔÛ Â ÝÏÎÕÓ ÏßÒÈÄÅÑßÒÈËÅÒÈß
51. Îðàêóë àôèíÿíàì î ïåðåíåñåíèè îñòàíêîâ Òåñåÿ
(P-W 113; F Q 164)
Plut. Thes., 36, 1: meta; de; ta; Mhdika; Faivdwnoı a[rcontoı
manteuomevnoiı toi`ı Aqhnaiv
j
oiı ajnei`len hJ Puqiva ta; Qhsevwı ajnalabei`n ojsta` kai; qemevnouı ejntivmwı par∆ auJtoi`ı fulavttein. —
«Ïîñëå îêîí÷àíèÿ Ïåðñèäñêèõ âîéí, ïðè àðõîíòå Ôåäîíå [ò. å.
476/5 ã. — Î. Ê.] Ïèôèÿ ïðèêàçàëà àôèíÿíàì, âîïðîøàâøèì
îðàêóë, ñîáðàòü êîñòè Òåñåÿ è, ñ ïî÷åòîì èõ ïîõîðîíèâ, áåðåæíî õðàíèòü ó ñåáÿ» (ïåð. Ñ. Ï. Ìàðêèøà).
Ñð. Plut. Cim., 8, 6: kai; ga;r h\n crhsmo;ı jAqhnaivoiı ta;
Qhsevwı leivyana keleuvwn ajnakomivzein eijı a[stu kai; tima`n wJı
h{rwa prepovntwı... — «...àôèíÿíàì áûëî äàíî ïðîðèöàíèå îðà-
êóëà, ïîâåëåâàâøåå èì ïåðåâåçòè â ãîðîä îñòàíêè Òåñåÿ è îêàçûâàòü åìó ïî÷åñòè, êàêèå ïîäîáàþò ãåðîþ...» (ïåð. Â. Â. Ïåòóõîâîé).
Ñì. òàêæå: Paus., III, 3, 7.
52. Îðàêóë ñïàðòàíöàì î «õðîìîì öàðñòâîâàíèè»
(P-W 112; F Q 163)
Diod., XI, 50, 4: ajnemimnhvskonto de; kai; th`ı ajrcaivaı
manteivaı, ejn h|/ prosevtaxen aujtoi`ı oJ qeo;ı skopei`n, o{pwı mh;
cwlh;n e[cwsi th;n hJgemonivan, kai; to;n crhsmo;n e[fasan eijı oujde;n
e{teron h] to; paro;n levgein: cwlh;n ga;r aujtoi`ı uJpavrxein th;n
ajrchvn, ejan; oujsw`n duei`n hJgemoniw`n th;n eJtevran ajpobavlwsi. —
«Âñïîìíèëè è î äðåâíåì ïðåäñêàçàíèè, â êîòîðîì áîã èì ñîâå395
òîâàë çàáîòèòüñÿ è î òîì, ÷òîáû ó íèõ íå áûëî õðîìîé ãåãåìîíèè. Ïîýòîìó ãîâîðèëè, ÷òî ïðåäñêàçàíèå óêàçûâàåò íà òó ãåãåìîíèþ, êîòîðóþ èìåþò â íàñòîÿùåå âðåìÿ, ïîòîìó ÷òî õðîìàÿ ó
íèõ áóäåò âëàñòü, åñëè èç äâóõ ãåãåìîíèé îäíó ïîòåðÿþò» (ïåð.
Â. Ì. Ñòðîãåöêîãî).
Xen. Hell., III, 3, 3 (î ñîïåðíè÷åñòâå Ëåîòèõèäà è Àãåñèëàÿ
çà ñïàðòàíñêèé ïðåñòîë îêîëî 400 ã.): Diopeivqhı dev, mavla
crhsmolovgoı ajnhvr, Lewtucivdh/ sunagoreuvwn ei\pen wJı kai; Apov
j
llwnoı crhsmo;ı ei[h fulavxasqai th;n cwlh;n basileivan. Luvsandron
de; pro;ı aujto;n uJpe;r jAghsilavou ajntei`pen wJı oujk oi[oito to;n
qeo;n tou`to keleuvein fulavxasqai mh; prosptaivsaı tiı cwleuvsai,
ajlla; ma`llon mh; oujk w]n tou` gevnouı basileuvseie. pantavpasi
ga;r a]n cwlh;n ei\nai th;n basileivan oJpovte mh; oiJ ajf∆ JHraklevouı
th`ı povlewı hJgoi`nto. — «Äèîïèô, èçâåñòíûé êàê õîðîøèé
ïðîðèöàòåëü, áóäó÷è ñòîðîííèêîì Ëåîòèõèäà, çàÿâèë, ÷òî åñòü
ïðåäñêàçàíèå îò Àïîëëîíà, ïðåäïèñûâàþùåå îñòåðåãàòüñÿ
õðîìîãî öàðñòâîâàíèÿ. Ëèñàíäð æå, áóäó÷è ñòîðîííèêîì
Àãåñèëàÿ, âîçðàçèë åìó, ÷òî, ïî åãî ìíåíèþ, è áîæåñòâî íå
èìååò çäåñü â âèäó õðîìîòó êàê ôèçè÷åñêèé íåäîñòàòîê, íî
ñêîðåå ïðåäïèñûâàåò îñòåðåãàòüñÿ, ÷òîáû ïðåñòîë íå çàíÿë ÷åëîâåê, íå ïðèíàäëåæàùèé ê öàðñêîìó ðîäó. “Âåäü î÷åíü óæ
õðîìûì áóäåò ó íàñ öàðñòâîâàíèå, åñëè âî ãëàâå ãîðîäà áóäåò
ñòîÿòü íå ïðèíàäëåæàùèé ê ïîòîìñòâó Ãåðàêëà”. [Âûñëóøàâ ýòè
çàÿâëåíèÿ îáîèõ, ãîðîä èçáðàë öàðåì Àãåñèëàÿ. — Î. Ê.]» (ïåð.
Ñ. ß. Ëóðüå).
Ñòèõîòâîðíûé òåêñò îðàêóëà ñì.: Plut. Ages., 3 (ñð. òàêæå:
30); Lys., 22; Plut. Pyth. or., 11, 399 b; Paus., III, 8, 9:
fravzeo dhv, Spavrth, kaivper megavlaucoı ejou`sa
mh; sevqen ajrtivpodoı blavsth/ cwlh; basileiva.
dhro;n ga;r movcqoi se kataschvsousin a[elptoi
fqersibrovtou t∆ ejpi; ku`ma kukwovmenon polevmoio.
«Ñïàðòà! Îäóìàéñÿ íûíå! Õîòÿ òû, ñ äóøîþ íàäìåííîé,
Ïîñòóïüþ òâåðäîé èäåøü, íî âëàñòü âçðàñòèøü òû õðîìóþ.
Ìíîãî ïðèäåòñÿ òåáå íåæäàííûõ áåäñòâèé èçâåäàòü,
Äîëãî õëåñòàòü òåáÿ áóäóò âîéíû ãóáèòåëüíîé âîëíû»
(ïåð. Ì. Å. Ãðàáàðü-Ïàññåê, Ê. Ï. Ëàìïñàêîâà).
396
«Ãîðäàÿ Ñïàðòà, ñìîòðè, áåðåãèñü õðîìîíîãî öàðñòâà,
Çëîì ÷òîá òåáå, äî ñèõ ïîð ïðÿìîíîãîé, îíî íå ÿâèëîñü.
Äîëãî òåáÿ òîãäà áóäóò íîñèòü íåæäàííûå áåäû
 âîëíàõ áóøóþùèõ âîéí è áèòâ ÷åëîâåêîãóáÿùèõ»
(ïåð. Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
Ñð. òàêæå: Justin, VI, 2, 4.
53. Îðàêóë ñïàðòàíöàì î Ïàâñàíèè
(P-W 114; F Q 174)
Thuc., I, 134, 4: oJ de; qeo;ı oJ ejn Delfoi`ı tovn te tavfon u{steron e[crhse toi`ı Lakedaimonivoiı metenegkei`n ou|per ajpevqane
... kai; wJı a[goı aujtoi`ı o]n to; pepragmevnon duvo swvmata ajnq∆
eJno;ı th`/ Calkioivkw/ ajpodou`nai. — «Äåëüôèéñêèé áîã èçðåê ëà-
êåäåìîíÿíàì ïîâåëåíèå ïåðåíåñòè ïîãðåáåíèå íà ìåñòî ñìåðòè ...
à âî èñêóïëåíèå ñâÿòîòàòñòâà ïîñâÿòèòü Àôèíå Ìåäíîäîìíîé äâà
òåëà âçàìåí îäíîãî» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Diod., XI, 45, 8: tw`n ga;r Lakedaimonivwn periv tinwn a[llwn
ejn Delfoi`ı crhsthriazomevnwn, oJ qeo;ı e[dwke crhsmo;n keleuvwn
ajpokatasqh`sai th`/ qew`/ to;n iJkevthn. — «...êîãäà ëàêåäåìîíÿíå
ïî êàêîìó-òî äðóãîìó ïîâîäó â Äåëüôàõ âîïðîøàëè îðàêóë, áîã
äàë èì ïðîðèöàíèå, òðåáóÿ âîçâðàòèòü áîãèíå óìîëÿþùåãî î
çàùèòå» (ïåð. Â. Ì. Ñòðîãåöêîãî).
Ñð.: Nep., (4), 5, 5; Paus., III, 17, 9.
54. Îðàêóë ëàêåäåìîíÿíàì â ïåðèîä II Ìåññåíñêîé âîéíû
(P-W 115; F Q 175)
Thuc., I, 103, 2: h\n de; ti kai; crhsthvrion toi`ı Lakedaimonivoiı Puqiko;n pro; tou`, to;n iJkevthn tou` Dio;ı tou` jIqwmhvta
ajfievnai. — «Åùå ïåðåä ýòèì ïèôèéñêèé îðàêóë èçðåê ëàêåäå-
ìîíÿíàì ïîâåëåíèå îòïóñòèòü âñÿêîãî ìîëÿùåãî î çàùèòå ó àëòàðÿ Èôîìñêîãî Çåâñà» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Paus., IV, 24, 7: toi`ı de; Messhnivoiı parevscen ajpelqei`n
ejx jIqwvmhı tou` te cwrivou to; ejcuro;n kai; a{ma Lakedaimonivoiı
proei`pen hJ Puqiva h\ mh;n ei\naiv sfisi divkhn aJmartou`sin ejı tou`
Dio;ı tou` jIqwmavta to;n iJkevthn. — «Ìåññåíÿíàì áûë ïðåäî-
ñòàâëåí ñâîáîäíûé âûõîä èç Èòîìû, âî-ïåðâûõ, âñëåäñòâèå íåïðèñòóïíîñòè ýòîãî ìåñòà, à çàòåì ïîòîìó, ÷òî Ïèôèÿ ïðåäñêà397
çàëà ëàêåäåìîíÿíàì, ÷òî èõ ïîñòèãíåò âîçìåçäèå, åñëè îíè ïîãðåøàò ïðîòèâ Çåâñà, âëàäûêè Èòîìû, ïîêðîâèòåëÿ ìîëÿùèõ î
çàùèòå» (ïåð. Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
Paus., III, 11, 8: tovte de; oiJ Lakedaimovnioi tou;ı ajpostavntaı
ajpelqei`n uJpospovndouı ei[asan, Teisamenw`/ kai; ejn Delfoi`ı
crhsthrivw/ peiqovmenoi. — «Òîãäà ëàêåäåìîíÿíå ðàçðåøèëè ïî
äîãîâîðó óéòè ýòèì èëîòàì, ïîñëóøàâøèñü Òèñàìåíà è âåùåãî
ñëîâà èç Äåëüô» (ïåð. Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
55. Îðàêóë Òèñàìåíó
(P-W 107; F Q 160)
Hdt, IX, 33, 2: Teisamenw`/ ga;r manteuomevnw/ ejn Delfoi`si
peri; govnou ajnei`le hJ Puqivh ajgw`naı tou;ı megivstouı ajnairhvsesqai
pevnte. oJ me;n dh; aJmartw;n tou` crhsthrivou prosei`ce gumnasivoisi.
... Lakedaimovnioi de; maqovnteı oujk ejı gumnikou;ı ajll∆ ejı ajrhivouı
ajgw`naı fevron to; Teisamenou` manthvion, misqw`/ ejpeirw`nto peivsanteı
Teisameno;n poievesqai ... hJgemovna tw`n polevmwn. — «Êîãäà Òèñàìåí
âîïðîøàë îðàêóë â Äåëüôàõ î ïîòîìñòâå, Ïèôèÿ èçðåêëà â îòâåò, ÷òî îí îäåðæèò ïîáåäó â ïÿòè âåëè÷àéøèõ ñîñòÿçàíèÿõ.
Òèñàìåí íåïðàâèëüíî èñòîëêîâàë èçðå÷åíèå è ñòàë óñåðäíî çàíèìàòüñÿ ãèìíè÷åñêèì èñêóññòâîì, ÷òîáû ïîáåäèòü â ãèìíè÷åñêèõ ñîñòÿçàíèÿõ... À ëàêåäåìîíÿíå óçíàëè, ÷òî èçðå÷åíèå îðàêóëà
Òèñàìåíó óêàçûâàåò íå íà ãèìíè÷åñêèå ñîñòÿçàíèÿ, à íà àðååâû
áðàíè, è ïûòàëèñü äåíüãàìè ñîáëàçíèòü åãî ñòàòü èõ ïîëêîâîäöåì íà âîéíå...» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî). [Òèñàìåí çàòåì äåéñòâîâàë êàê ïðîôåò âî âðåìÿ ïîáåä ïðè Ïëàòåå, Òåãåå, Äèïåå,
Èòîìå (MSS jIsqmw`)/ è Òàíàãðå.]
VIII. ÄÅËÜÔÛ Â ÏÅËÎÏÎÍÍÅÑÑÊÎÉ ÂÎÉÍÅ
56. Îðàêóë ýïèäàìíÿíàì
(P-W 136; F H 4)
j pidavmnioi oujdemivan sfivsin
Thuc., I, 25, 1: gnovnteı de; oiJ E
ajpo; Kerkuvraı timwrivan ou\san ejn ajpovrw/ ei[conto qevsqai to; parovn,
kai; pevmyanteı ejı Delfou;ı to;n qeo;n ejphvronto eij paradoi`en Korinqivoiı th;n povlin wJı oijkistai`ı kai; timwrivan tina; peirw`n/ t∆ ajp∆
398
aujtw`n poiei`sqai. oJ d∆ aujtoi`ı ajnei`le paradou`nai kai; hJgemovnaı
poiei`sqai. — «Ïîíÿâ, ÷òî èì íå÷åãî æäàòü ïîìîùè îò Êåðêèðû,
è íå íàõîäÿ âûõîäà èç íàñòîÿùåãî çàòðóäíåíèÿ, ýïèäàìíÿíå îòïðàâèëè ïîñëîâ â Äåëüôû âîïðîñèòü áîãà, íå ñëåäóåò ëè èì îòäàòü ñâîé ãîðîä ïîä ïîêðîâèòåëüñòâî Êîðèíôà, êàê èõ âòîðîé
ìåòðîïîëèè, è ïîñòàðàòüñÿ ïîëó÷èòü îòòóäà ïîìîùü. Áîã â îòâåò
ïîâåëåë îòäàòü ãîðîä ïîä ïîêðîâèòåëüñòâî êîðèíôÿí è ïðèçíàòü
èõ âåðõîâåíñòâî» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
57. Îðàêóë ëàêåäåìîíÿíàì ïåðåä íà÷àëîì âîéíû
(P-W 137; F H 5)
Thuc., I, 118, 3: ...pevmyanteı de; (sc. oiJ Lakedaimovnioi) ejı
Delfou;ı ejphrwvtwn to;n qeo;n eij polemou`sin a[meinon e[stai: oJ
de; ajnei`len aujtoi`ı, wJı levgetai, kata; kravtoı polemou`si nivkhn
e[sesqai, kai; aujto;ı e[fh xullhvyesqai kai; parakalouvmenoı kai;
a[klhtoı. — «...ëàêåäåìîíÿíå ... îòïðàâèëè ïîñîëüñòâî â Äåëü-
ôû âîïðîñèòü áîãà: ðàçóìíî ëè èì íà÷èíàòü âîéíó èëè íåò. À áîã,
êàê ãîâîðÿò, èçðåê â îòâåò: åñëè îíè áóäóò âåñòè âîéíó âñåìè
ñèëàìè, òî ïîáåäÿò, à ñàì îí — çâàíûé èëè íåçâàíûé — áóäåò
íà èõ ñòîðîíå» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Cð.: Thuc., I, 123, 1; II, 54, 4; Suid., s. v. a[klhton.
58. Îðàêóëû î ÷óìå â Àôèíàõ
à) (P-W 125; F Q 189)
Paus., I, 3, 4 (î ñòàòóå Àïîëëîíà Àëåêñèêàêîñà ðàáîòû Êàëàìèñà íà àãîðå â Àôèíàõ): to; de; o[noma tw`/ qew`/ genevsqai levgousin,
o{ti th;n loimwvdh sfivsi novson oJmou` tw`/ Peloponnhsivwn polevmw/
pievzousan kata; mavnteuma e[pausen ejk Delfw`n. — «Ãîâîðÿò,
÷òî òàêîå íàçâàíèå ïðèñâîåíî áîãó çà òî, ÷òî áëàãîäàðÿ ïðîðèöàíèþ èç Äåëüô îí ïðåêðàòèë ïîäîáíóþ ÷óìå áîëåçíü, ãóáèâøóþ ó àôèíÿí ãîðîä âî âðåìÿ Ïåëîïîííåññêîé âîéíû» (ïåð.
Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
b) (P-W 158; F Q 190)
Paus., X, 11, 5: Klewnai`oi de; ejpievsqhsan me;n kata; to; aujto;
Aqhnaiv
j
oiı uJpo; novsou th`ı loimwvdouı, kata; de; mavnteuma ejk
Delfw`n e[qusan travgon ajnivsconti e[ti tw`/ hJlivw/, kai; — eu{ranto
399
ga;r luvsin tou` kakou` — travgon calkou`n ajpopevmpousi tw`/ Apov
j llwni. — «Æèòåëè Êëåîí ñòðàäàëè îò òàêîé æå áîëåçíè, êàê
ýòî áûëî è ó àôèíÿí, — ðîä ìîðîâîé ÿçâû. Ïî ïðîðî÷åñòâó
èç Äåëüô, îíè ïðèíåñëè â æåðòâó êîçëà âîñõîäÿùåìó ñîëíöó,
è òàê êàê îíè íàøëè, ÷òî îò ýòîãî îíè ïîëó÷èëè îáëåã÷åíèå
îò áîëåçíè, îíè ïîñëàëè â äàð Àïîëëîíó ìåäíîãî êîçëà» (ïåð.
Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
59. Îðàêóë àôèíÿíàì î Ïåëàðãèêå
(P-W 122; F Q 181)
Thuc., II, 17, 1–2: to; te Pelargiko;n kalouvmenon to; uJpo;
th;n ajkrovpolin, o} kai; ejpavratovn te h\n mh; oijkei`n kaiv ti kai;
Puqikou` manteivou ajkroteleuvtion toiovnde diekwvlue, levgon wJı
to; Pelargiko;n ajrgo;n a[meinon, o{mwı uJpo; th`ı paracrh`ma ajnavgkhı
ejxw/khvqh. kaiv moi dokei` to; mantei`on toujnantivon xumbh`nai h]
prosedevconto: ouj ga;r diva; th;n paravnomon ejnoivkhsin aiJ xumforai;
genevsqai th`/ povlei, ajlla; dia; to;n povlemon hJ ajnavgkh th`ı oijkhvsewı,
o}n oujk ojnovmazon to; mantei`on prohv/dei mh; ejp∆ ajgaqw`/ pote aujto;
katoikisqhsovmenon. — «...îëïàäâîïðèøëîñü çàñåëèòü öåëèêîì è
Ïåëàðãèê ó ïîäîøâû Àêðîïîëÿ, ãäå çàïðåùàëîñü ñåëèòüñÿ ïîä
ñòðàõîì ïðîêëÿòèÿ. Ýòî çàïðåùåíèå ïîäòâåðæäàëîñü çàêëþ÷èòåëüíûì ñòèõîì ïèôèéñêîãî îðàêóëà:
“Ïåëàðãèêó ëó÷øå áûòü ïóñòó”.
Ïî-ìîåìó, ïðåäñêàçàíèå îðàêóëà èñïîëíèëîñü â ñìûñëå, ïðîòèâîïîëîæíîì òîìó, êàê åãî ïîíèìàëè. Äåéñòâèòåëüíî, íåñ÷àñòüÿ
ïîñòèãëè ãîðîä âîâñå íå èç-çà ïðîòèâîçàêîííîãî çàñåëåíèÿ ýòîãî
ìåñòà, íî, íàïðîòèâ, âîéíà âûíóäèëà àôèíÿí ê ýòîìó. Î âîéíå,
îðàêóë, ïðàâäà, íå óïîìèíàåò, íî åìó, âèäèìî, áûëî çàðàíåå
èçâåñòíî, ÷òî êîãäà-íèáóäü â íåäîáðûå äíè àôèíÿíàì ïðèäåòñÿ
ïîñåëèòüñÿ â ýòîì ìåñòå» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
60. Îðàêóë ñïàðòàíöàì îá îñíîâàíèè Ãåðàêëåè
(P-W 159; F H 6)
Thuc., III, 92, 5: prw`ton me;n ou\n ejn Delfoi`ı to;n qeo;n
ejphvronto, keleuvontoı de; ejxevpemyan tou;ı oijkhtovraı aujtw`n te
kai; tw`n perioivkwn, kai; tw`n a[llwn JEllhvnwn to;n boulovmenon
400
ejkevleuon e{pesqai plh;n jIwvnwn kai; jAcaiw`n kai; e[stin w|n a[llwn
ejvqnw`n. — «Âïðî÷åì, ñíà÷àëà ëàêåäåìîíÿíå âîïðîñèëè îá ýòîì
áîãà â Äåëüôàõ. Ïîñëå áëàãîïðèÿòíîãî îòâåòà îðàêóëà îíè âûñëàëè êîëîíèñòîâ: ñâîèõ ãðàæäàí è ïåðèåêîâ, íî âìåñòå ñ òåì òàêæå
ïðåäîñòàâèëè ïðàâî ïðèñîåäèíèòüñÿ ê íèì ïî æåëàíèþ è ïðî÷èì
ýëëèíàì, êðîìå èîíÿí, àõåéöåâ è íåêîòîðûõ äðóãèõ ïëåìåí» (ïåð.
Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
61. Îðàêóë àôèíÿíàì îá èçãíàííûõ äåëîñöàõ
(P-W 162; F H 8)
Thuc., V, 32, 1: ...Dhlivouı de; kathvgagon pavlin ejı Dh`lon
(sc. oiJ jAqhnai`oi), ejnqumouvmenoi tavı te ejn tai`ı mavcaiı xumfora;ı
kai; tou` ejn Delfoi`ı qeou` crhvsantoı. — «Æèòåëåé Äåëîñà îíè
âîçâðàòèëè íà îñòðîâ, ïîáóæäåííûå ïîíåñåííûìè èìè íåóäà÷àìè
è îðàêóëîì, ïîëó÷åííûì îò áîãà â Äåëüôàõ» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
62. Îðàêóë ñïàðòàíöàì î âîçââðàùåíèè Ïëèñòîàíàêòà
(P-W 160; F Í 7)
Thuc., V, 16, 2: th;n ga;r provmantin th;n ejn Delfoi`ı ejph/tiw`nto (sc. oiJ Lakedaimovnioi) aujto;n (sc. Pleistoavnakta) pei`san
met∆ jAristoklevouı tou` ajdelfou` (codd. Cobet, Delfou`) w{ste
crh`sai Lakedaimonivoiı ejpi; polu; tavde qewroi`ı ajfiknoumevnoiı,
Dio;ı uiJou` hJmiqevou to; spevrma ejk th`ı ajllotrivaı ejı th;n eJautw`n
ajnafevrein, eij de; mhv, ajrgureva/ eujlavka/ eujlaxei`n. — «Òàê, âðàãè
îáâèíÿëè öàðÿ è áðàòà åãî Àðèñòîêëà â òîì, ÷òî òå ñêëîíèëè
æðèöó â Äåëüôàõ ïðè ïîñåùåíèè ëàêåäåìîíÿíàìè äåëüôèéñêîãî îðàêóëà âñÿêèé ðàç èçðåêàòü îòâåò: «Ëàêåäåìîíÿíå äîëæíû
âåðíóòü ñ ÷óæáèíû â ñâîþ çåìëþ ïîòîìêà ïîëóáîãà Çåâñîâà
ñûíà. Èíà÷å èì ïðèäåòñÿ ïàõàòü çåìëþ ñåðåáðÿíûì ëåìåõîì»
(ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
Ñð.: Plut. Pyth. or., 19, 403 b.
63. Íà÷àëüíàÿ ÷àñòü äîãîâîðà î ïåðåìèðèè 423 ã.
Thuc., IV, 118, 1–4: peri; me;n tou` iJerou` kai; tou` manteivou
tou` jApovllwnoı tou` Puqivou dokei` hJmi`n crh`sqai to;n boulovmenon
ajdovlwı kai; ajdew`ı kata; tou;ı patrivouı novmouı. (2) toi`ı me;n
401
Lakedaimonivoiı tau`ta dokei` kai; toi`ı xummavcoiı toi`ı parou`sin.
Boiwtou;ı de; kai; Fwkevaı peivsein fasi;n ejı duvnamin proskhrukeuovmenoi. (3) peri; de; tw`n crhmavtwn tw`n tou` qeou` ejpimevlesqai
o{pwı tou;ı ajdikou`ntaı ejxeurhvsomen, ojrqw`ı kai; dikaivwı toi`ı
patrivoiı novmoiı crwvmenoi kai; uJmei`ı kai; hJmei`ı kai; tw`n a[llwn oiJ
boulovmenoi, toi`ı patrivoiı novmoiı crwvmenoi pavnteı. (4) peri; me;n
ou\n touvtwn e[doxe Lakedaimonivoiı kai; toi`ı a[lloiı xummavcoiı
kata; tau`ta. — «Î ñâÿòèëèùå è îðàêóëå Àïîëëîíà Ïèôèéñêîãî
ìû ïîñòàíîâëÿåì, ÷òîáû âñÿêèé æåëàþùèé ïî îòå÷åñêèì îáû÷àÿì
âîïðîøàë îðàêóë áåç îáìàíà è ñòðàõà. (2) Ëàêåäåìîíÿíå è ïðèñóòñòâóþùèå ñîþçíèêè îáåùàþò òàêæå ïîñëàòü ãëàøàòàåâ ê áåîòèéöàì è ôîêèéöàì, ÷òîáû ïî âîçìîæíîñòè óáåäèòü è èõ. (3) Îá èìóùåñòâå áîãà çàáîòèòüñÿ è âàì, è íàì, è âñåì æåëàþùèì ïî îáû÷àÿì
ïðåäêîâ, ïðèíèìàÿ ìåðû äëÿ ðîçûñêà ïðîâèíèâøèõñÿ, ïîñòóïàÿ ïðè
ýòîì âñåãäà ïî ïðàâó è ñïðàâåäëèâîñòè, ñîãëàñíî îáû÷àÿì îòöîâ.
(4) Òàê ïîñòàíîâèëè îá ýòîì ëàêåäåìîíÿíå è îñòàëüíûå ñîþçíèêè» (ïåð. Ã. òðíðàòàíîâñêîãî).
64. Íà÷àëüíàÿ ÷àñòü äîãîâîðà î ìèðå 421 ã.
Thuc., V, 18, 2: peri; me;n tw`n iJerw`n tw`n koinw`n, quvein kai;
ijenv ai kai; manteuvesqai kai; qewrei`n kata; ta; pavtria to;n boulovmenon
kai; kata; gh`ı kai; kata; qavlassan ajdew`ı. to; d∆ iJero;n to;n new;n
to;n ejn Delfoi`ı tou` jApovllwnoı kai; Delfou;ı aujtonovmouı ei\nai
kai; aujtodivkouı kai; auJtw`n kai; th`ı` gh`ı th`ı eJautw`n kata; ta;
pavtria. — «Îòíîñèòåëüíî îáùèõ ñâÿòèëèù: âñÿêèé æåëàþùèé
ìîæåò ïî çàêîíàì ïðåäêîâ ïðèõîäèòü è ñîâåðøàòü òàì æåðòâîïðèíîøåíèÿ, âîïðîøàòü îðàêóëû è ïîñûëàòü ïðàçäíè÷íûå ïîñîëüñòâà ñóøåé è ìîðåì áåñïðåïÿòñòâåííî. Ñâÿùåííûé ó÷àñòîê è õðàì
Àïîëëîíà â Äåëüôàõ è íàðîä äåëüôèéñêèé ïóñòü áóäóò íåçàâèñèìû, ïî îáû÷àÿì îòöîâ, ñ ïðàâîì ñàìîîáëîæåíèÿ è ïîëüçîâàíèÿ íàëîãàìè äëÿ ñåáÿ ñî ñâîèì ñîáñòâåííûì ñóäîì íàä ëþäüìè
è ñòðàíîé» (ïåð. Ã. À. Ñòðàòàíîâñêîãî).
65. Îðàêóë àðêàäÿíàì î ïåðåíåñåíèè îñòàíêîâ Àðêàäà
(P-W 163; F Q 192)
Paus., VIII, 9, 3 (â õðàìå Ãåðû â Ìàíòèíåå, îêîëî æåðòâåííèêà íàõîäèëàñü ìîãèëà Àðêàäà, ñûíà Êàëëèñòî): ta; de; ojsta`
402
tou` Arkav
j
doı ejphgavgonto ejk Mainavlou, crhsmou` sfisin ejlqovntoı
ejk Delfw`n:
e[sti de; Mainalivh dusceivmeroı, e[nqa te kei`tai
Arkav
j
ı, ajf∆ ou| dh; pavnteı ejpivklhsin kalevontai,
ou| trivodoı kai; tetravodoı kai; pentakevleuqoı.
e[nqa s∆ ejgw; kevlomai steivcein kai; ejuvfroni qumw`/
Arkav
j
d∆ ajeiramevnouı katavgein eijı a[stu ejrannovn:
e[nqa te dh; tevmenovı te quhlavı t∆ jArkavdi teuvcein.
«Îñòàíêè Àðêàäà áûëè ïåðåíåñåíû ñþäà èç Ìåíàëà â ñèëó
ñëåäóþùåãî ïðîðèöàíèÿ, ïðèøåäøåãî ê íèì èç Äåëüô:
Åñòü Ìåíàëèÿ ñóðîâàÿ; êîñòè ëåæàò òàì Àðêàäà;
Ýòèì èìåíåì âñå íàçûâàòüñÿ àðêàäÿíå ñòàëè;
Òðè è ÷åòûðå ïóòè, äàæå ïÿòü çäåñü ñõîäÿòñÿ âìåñòå.
Âàì ÿ ñþäà âåëþ èòòè, è ñ êðîòîñòüþ â ñåðäöå
Êîñòè Àðêàäà ïîäíÿâ, óíåñòè èõ â ãîðîä ïðåêðàñíûé,
Òàì óãîòîâèòü Àðêàäó, ñâÿùåííûé ó÷àñòîê è æåðòâû»
(ïåð. Ñ. Ï. Êîíäðàòüåâà).
66. Îðàêóë àôèíÿíàì î Ñèöèëèéñêîé ýêñïåäèöèè
(P-W 166; F Q 193)
Plut. Pyth. or., 19, 403 b: jAqhnaivoiı de; peri; th`ı ejn Sikeliva/
manteuomevnoiı stratia`ı prosevtaxe th;n ejx jEruqrw`n iJevreian
ajnavgein th`ı jAqhna`ı: ejkalei`to d∆ JHsuciva to; guvnaion. — «À êî-
ãäà àôèíÿíå ñïðàøèâàëè î ñèöèëèéñêîì ïîõîäå, îí [Äåëüôèéñêèé îðàêóë. — Î. Ê.] ïðèêàçàë ïðèâåñòè èç Ýðèòð æðèöó
Àôèí, è îêàçàëîñü, ÷òî çâàëàñü îíà Ãåñèõèåé («Òèøèíîé») (ïåð.
Ë. À. Ôðåéáåðã).
Cp.: Plut. Nic., 13, 6.
67. Îðàêóë î Ãåðàêëåå Òðàõèíñêîé
(P-W 169; F Q 196)
Oenom. ap. Euseb. Praep. ev., VI, 7, 35, ð. 260 à:
Trhci`n∆ ejxei`leı povlin JHraklevoı qeivoio,
w\ Lokrev: soi; de; Zeu;ı a[taı dw`k∆, hjd∆ e[ti dwvsei.
«Ëîêðèåö, òû ðàçðóøèë Òðàõèíó, ãîðîä áîæåñòâåííîãî Ãåðàêëà, è Çåâñ ïîñûëàåò òåáå íåñ÷àñòüÿ è áóäåò åùå ïîñûëàòü».
403
Xen. Hell., I, 2, 18: kata; de; to;n aujto;n kairo;n kai; ejn JHrakleiva/ th`/ Traciniva/ Acaioi;
j
tou;ı ejpoivkouı ajntitetagmevnwn pavntwn
pro;ı Oijtaivouı polemivouı o[ntaı proevdosan w{ste ajpolevsqai aujtw`n
eijı eJptakosivouı su;n tw`/ ejk Lakedaivmonoı aJrmosth`/ Labwvth/. —
«Òîãäà æå àõåéöû â Ãåðàêëåå Òðàõèíñêîé ïðåäàëè ïîñåëåííûõ
ñ íèìè â Ãåðàêëåå êîëîíèñòîâ â òî âðåìÿ, êàê îíè âñå ñòîÿëè â
áîåâîì ïîðÿäêå ïðîòèâ ñâîèõ âðàãîâ ýòåéöåâ, òàê ÷òî èõ ïîãèáëî
îêîëî ñåìèñîò âìåñòå ñ ïðèñëàííûì èç Ëàêåäåìîíà ãàðìîñòîì
Ëàáîòîì» (ïåð. Ñ. ß. Ëóðüå).
68. Îðàêóë ëàêåäåìîíÿíàì îá Àôèíàõ
(P-W 171; F Q 198)
Schol. Aristid., XIII, 196, ð. 341–342 Dind.: ...crwmevnoiı toi`ı
Lakedaimonivoiı meta; ta; ejn Aijgo;ı potamoi`ı e[crhsen mh; dei`n
ajnelei`n th;n th`ı JEllavdoı eJstivan. — «Âîïðîøàâøèì îðàêóë
ïîñëå ñîáûòèé ïðè Ýãîñïîòàìàõ ëàêåäåìîíÿíàì [áîã] âîçâåñòèë,
÷òî íå äîëæíî [èì] ðàçðóøàòü î÷àãà Ýëëàäû».
Aelian. Var. hist., 4, 6: o{ti h{nika ejbouvlonto Lakedaimovnioi
th;n jAqhnaivwn ajfanivsai povlin, hjrwvthsan to;n qeovn: kai; ajpekrivnato th;n koinh;n eJstivan th`ı JEllavdoı mh; kinei`n. — «Êîãäà
ëàêåäåìîíÿíå ðåøèëè óíè÷òîæèòü ïîëèñ àôèíÿí, îíè îáðàòèëèñü
ê áîãó è ïîëó÷èëè îòâåò íå òðîãàòü îáùåãî î÷àãà Ýëëàäû».
Ñð.: Athen., V, p. 187 d; VI, p. 254 b.
404